Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Περί της κατασκευής του ανθρώπου (24)

 Συνέχεια από: Πέμπτη, 24 Ιουνίου 2021

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 24ο

Αντίρρησις προς εκείνους που λέγουν ότι η ύλη είναι συναΐδιος με τον Θεό

Διότι άλλωστε η αντίληψη κατά την οποία η ύλη προέρχεται από το νοητό και το άυλο δεν ευρίσκεται έξω από τη λογική. Διότι βρίσκουμε ότι όλη η ύλη συνίσταται από ποιότητες, από τις όποιες, αν απογυμνωθεί, δεν κατανοείται κατά κανένα τρόπο. Αλλά βέβαια κάθε είδος ποιότητος διαχωρίζεται από το υποκείμενο κατά τον λόγο. Ο δε λόγος είναι νοητή όχι σωματική θεωρία. Παραδείγματος χάριν, αν λάβουμε υπ’ όψιν ένα ζώο ή ξύλο ή κάτι άλλο από τα έχοντα υλική σύσταση, θα αντιληφθούμε πολλές διακρίσεις κατ’ επίνοιαν γύρω από το υποκείμενο· και ο λόγος της κάθε μιάς των είναι άμικτος προς το συνθεωρούμενο. Διότι άλλος είναι ο λόγος του χρώματος και άλλος του βάρους, άλλος πάλι ο λόγος της ποσότητος και άλλος της ποιότητος στην αφή. H μαλακότης και η δίπηχυς έκταση, και τα άλλα αναφερόμενα γνωρίσματα δεν έχουν ούτε μεταξύ τους ούτε με το σώμα συνάφεια κατά τον λόγον. Του καθενός από αυτά ο ερμηνευτικός όρος νοείται ιδιαιτέρως, όπως είναι, και δεν επικοινωνεί κατά τίποτε με οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα από εκείνες που θεωρούνται στο υποκείμενο. Εάν λοιπόν το χρώμα είναι νοητό, καθώς επίσης και η σκληρότης και η ποσότης και τα άλλα παρόμοια ιδιώματα, τότε σε περίπτωση που το καθένα τους θα αφαιρεθεί από το υποκείμενο, συνδιαλύεται όλος ο λόγος (όλο το σύστημα) του σώματος. Είναι λοιπόν επόμενο να νομίζουμε ότι εκείνα, που με την απουσία τους προκαλούν τη διάλυση του σώματος, με τη συνδρομή τους γεννούν την υλική φύσιν. Όπως δηλαδή δεν υπάρχει σώμα που να μη διαθέτει το χρώμα και το σχήμα, την σκληρότητα και τη διάσταση, το βάρος και τα άλλα ιδιώματα, ενώ το καθένα από αυτά δεν είναι σώμα, αλλά είναι κάτι άλλο διαφορετικό από το σώμα κατά τον ιδιαίτερο τρόπο του, έτσι αντιστρόφως, όπου τα παραπάνω ιδιώματα συνδράμουν, συγκροτούν τη σωματική υπόσταση.

Αλλ’ όμως, αν η κατανόησις των ιδιωμάτων τούτων εξαρτάται από τον νου (είναι νοητή), το δε Θείον είναι νοητό κατά τη φύσιν, δεν είναι καθόλου παράλογο ότι οι νοερές αυτές αφορμές προς τη γένεσιν των σωμάτων προήλθαν από την ασώματη φύσιν· έτσι η μεν νοητή φύσις γεννά τις νοητές δυνάμεις, η δε συνδρομή τούτων των δυνάμεων μεταξύ τους φέρει σε γένεσιν την υλική (υλώδη) φύσιν.

Αλλά αυτές οι σκέψεις εξετάζονται από εμάς παρέργως. Ας φέρουμε όμως τον λόγον στην πίστη, με την όποια δεχθήκαμε ότι το παν γεννήθηκε εκ του μη όντος και δεν αμφιβάλλουμε ότι πάλι θα μεταστοιχειωθεί σε κάποια άλλη κατάσταση, όπως διδαχθήκαμε από την Γραφή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΔʹ.

Ἀντίῤῥησις πρὸς τοὺς λέγοντας, συναΐδιον εἶ ναι τῷ Θεῷ τὴν ὕλην. 

Οὐδὲ γὰρ ἔξω τῶν κατὰ τὸ ἀκόλουθον εὑρισκομένων ἡ περὶ τῆς ὕλης ὑπόληψις φαίνεται, ἡ ἐκ τοῦ νοητοῦ τε καὶ ἀΰλου ταύτην ὑποστῆναι πρεσβεύουσα· πᾶσαν γὰρ εὑρήσομεν ἐκ ποιοτήτων τινῶν συνεστῶ σαν τὴν ὕλην, ὧν εἰ γυμνωθείη καθ' ἑαυτὴν, οὐ δαμοῦ τῷ λόγῳ καταληφθήσεται. Ἀλλὰ μὴν ἕκαστον ποιότητος εἶδος λόγῳ τοῦ ὑποκειμένου χωρίζεται. Ὁ δὲ λόγος νοητή τίς ἐστι, καὶ οὐχὶ σωματικὴ θεωρία. Οἷον, προκειμένου ζώου τινὸς ἢ ξύλου τῇ θεω ρίᾳ, ἤ τινος ἄλλου τῶν ὑλικὴν ἐχόντων τὴν σύστασιν, πολλὰ περὶ τὸ ὑποκείμενον τῇ κατ' ἐπίνοιαν διαιρέσει κατενοήσαμεν, ὧν ἑκάστου πρὸς τὸ συνθεωρούμενον ἀμίκτως ὁ λόγος ἔχει. Ἕτερος γὰρ ὁ τοῦ χρώματος, καὶ ἕτερος τοῦ βάρους ὁ λόγος, ὁ τῆς ποσότητος πά λιν, καὶ ὁ τῆς ποιᾶς κατὰ τὴν ἀφὴν ἰδιότητος. Ἤ τε γὰρ μαλακότης καὶ τὸ δίπηχυ, καὶ τὰ λοιπὰ τῶν εἰρημένων, οὔτε ἀλλήλοις, οὔτε τῷ σώματι κατὰ τὸν λόγον συμφέρεται. Ἑκάστου γὰρ τούτων ἴδιος, καθ' ὅ ἐστιν, ὁ ἑρμηνευτικὸς ὅρος ἐπινοεῖται, οὐδὲν ἐπι κοινωνῶν ἄλλῃ τινὶ τῶν περὶ τὸ ὑποκείμενον θεωρου μένων ποιότητι. Εἰ τοίνυν νοητὸν μὲν τὸ χρῶμα, νοητὴ δὲ καὶ ἡ ἀντιτυπία, καὶ ἡ ποσότης, καὶ τὰ λοιπὰ τῶν τοιούτων ἰδιωμάτων, ἕκαστον δὲ τούτων εἰ ὑφαιρεθείη τοῦ ὑποκειμένου, πᾶς ὁ τοῦ σώματος συνδιαλύεται λόγος· ἀκόλουθον ἂν εἴη, ὧν τὴν ἀπουσίαν τῆς τοῦ σώματος λύσεως αἰτίαν εὕρομεν, τού των τὴν συνδρομὴν ἀποτίκτειν τὴν ὑλικὴν φύσιν ὑπολαμβάνειν. Ὡς γὰρ οὐκ ἔστι σῶμα, ᾧ τὸ χρῶμα, καὶ τὸ σχῆμα, καὶ ἡ ἀντιτυπία καὶ ἡ διάστασις, καὶ τὸ βάρος, καὶ τὰ λοιπὰ τῶν ἰδιωμάτων οὐ πρόσεστιν, ἕκαστον δὲ τούτων σῶμα οὐκ ἔστιν, ἀλλ' ἕτερόν τι παρὰ τὸ σῶμα, κατὰ τὸ ἰδιάζον εὑρίσκεται· οὕτω κατὰ τὸ ἀντίστροφον, ὅπου δ' ἂν συνδράμῃ τὰ εἰρη μένα, τὴν σωματικὴν ὑπόστασιν ἀπεργάζεται. 

Ἀλλὰ μὴν εἰ νοητὴ τῶν ἰδιωμάτων τούτων ἡ κατανόησις, νοητὸν δὲ τῇ φύσει τὸ Θεῖον· οὐδὲν ἀπεικὸς, ἐκ τῆς ἀσωμάτου φύσεως τὰς νοερὰς ταύτας ἀφορμὰς πρὸς τὴν τῶν σωμάτων γένεσιν ὑποστῆναι, τῆς μὲν νοητῆς φύσεως τὰς νοητὰς ὑφιστώσης δυνάμεις, τῆς δὲ τούτων πρὸς ἄλληλα συνδρομῆς τὴν ὑλώδη φύσιν παρ αγούσης εἰς γένεσιν Ἀλλὰ ταῦτα μὲν κατὰ τὸ πάρ εργον ἡμῖν παρεξετάσθω· ἡμῖν δὲ πάλιν ἐπὶ τὴν πίστιν ἐπανακτέον τὸν λόγον, δι' ἧς ἐκ τε τοῦ μὴ ὄντος ὑποστῆναι τὸ πᾶν ἐδεξάμεθα, καὶ πάλιν εἰς ἄλλην τινὰ μεταστοιχειοῦσθαι κατάστασιν παρὰ τῆς Γραφῆς διδαχθέντες, οὐκ ἀμφιβάλλομεν.