Συνέχεια από Τρίτη 22 Ιουνίου 2021
On dreams and death
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ
Marie–Louise von Franz
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 (2η συνέχεια)
Αργότερα εμφανίστηκε σε πολλούς προηγμένους πολιτισμούς μια τάση προς ένα διμερή ή πολυμερή διαχωρισμό τής ιδέας τού ανθρώπου για το Υπερπέραν. Οι κοινοί άνθρωποι, οι κακοί και όσοι έχουν σκοτωθεί με ένα ιδιαίτερο τρόπο πηγαίνουν σε ένα τέτοιο σκοτεινό μέρος, ενώ μερικά προσεκτικά διαλεγμένα άτομα φθάνουν μετά τον θάνατο σε ένα εξαιρετικά ευχάριστο Υπερπέραν, που βρίσκεται πάνω από τη γη: Στο σκοτεινό Άδη των νεώτερων Ελλήνων, για παράδειγμα, δεν υπάρχουν γιατροί, ιερείς ή άγιοι, και οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως αυτοί που είχαν μυηθεί στα Ορφικά και Ελευσίνεια μυστήρια πήγαιναν, όχι στον Άδη, αλλά στα ένδοξα Ηλύσια ή στα “νησιά των Μακάρων”. Ούτε οι νεκροί πολεμιστές των γερμανικών λαών πηγαίνουν στην Κόλαση˙ πηγαίνουν αντίθετα στη Valhalla. Οι πολεμιστές των Αζτέκων και οι γυναίκες τους που πέθαιναν στη γέννα δεν πήγαιναν στο σκοτεινό Mictlan, αλλά συνόδευαν τον ήλιο στο ταξίδι του στον ουρανό. Υπάρχει ακόμη ένας τόπος στο Υπερπέραν των Αζτέκων γι’ αυτούς που έχουν πνιγεί, γι’ αυτούς που έχουν χτυπηθεί από κεραυνό, για τους λεπρούς, γι’ αυτούς που υπέφεραν από αφροδίσια νοσήματα, και γι’ αυτούς που πέθαναν από πυρετό. Αυτοί οι άνθρωποι πήγαιναν όλοι στον θαλερό παράδεισο του θεού της βροχής Tlaloc (11).
Μερικές φορές αυτός ο διμερής ή πολυμερής διαχωρισμός του Υπερπέραν δεν σχεδιάζεται για ιδιαίτερους τύπους ανθρώπων, αλλά για διαφορετικά μέρη της ψυχής ενός και του ίδιου ανθρώπου. Κατά μία παλιά Κινέζική αντίληψη, για παράδειγμα, η ψυχή bun (το αρσενικό, πνευματικό στοιχείο yang) χωρίζεται κατά τον θάνατο από την ψυχή p’ο (το παθητικό θηλυκό στοιχείο yin). Το στοιχείο yang ή ψυχή bun υψώνεται κατά τον θάνατο και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς την Ανατολή, ενώ το στοιχείο yin ή ψυχή p’ο βυθίζεται στη γη και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς τη Δύση. Αργότερα ενώνονται πάλι σε ένα ιερό γάμο στις «Κίτρινες Πηγές».
Σύμφωνα με μια παλιά Αιγυπτιακή άποψη, ένα μέρος της ψυχής του νεκρού, το αστερόσχημο ή πτηνόσχημο bα, κινείται ελεύθερα στο διάστημα καθώς ακολουθεί το σκάφος του ήλιου στο ταξίδι του στον ουρανό˙ ενώ το kα, ένα είδος doppelgänger ή ζωικής ψυχής, περιορίζεται στον υπόγειο κόσμο μαζί με το πτώμα.
Σε άλλους επίσης πολιτισμούς, διάφορες «ψυχές» θεωρούνται σαν διαφορετικές ψυχολογικές πλευρές ενός και του αυτού προσώπου. Στον Ινδουισμό, για παράδειγμα, ο άνθρωπος αποτελείται από το αιώνιο θεϊκό atman που είναι δεμένο με το abamkara (καθημερινό εγώ). Μαζί σχηματίζουν το jivan, το άτομο, που περιπλανιέται άθικτο μέσα από πολλές ενσαρκώσεις, ενώ το abamkara αλλάζει συνεχώς ανάλογα με τις πράξεις και τις σκέψεις της προηγούμενης ύπαρξής του. Όταν το jivan φθάσει στο επίπεδο buddhi (διακρίνουσα συνειδητότητα), μπορεί να μπει στο nirvana και να ξεφύγει από τον κύκλο ζωής – θανάτου (12). Η εγωϊκή συνείδηση abamkara είναι επομένως στην γήινη ζωή της μάλλον μια τάση δεμένη με την γη, που συνεχώς αλλάζει. Το atman, από την άλλη μεριά, είναι κάτι σταθερό. Καταρχήν, πάντως, παραμένουν μαζί σαν jivan-πρόσωπο.
Παρά τις όποιες πολιτιστικές διαφορές –που με κανένα τρόπο δεν θα έπρεπε να παραμερισθούν– ένα είδος δυαλισμού αρχίζει να εμφανίζεται όσον αφορά την θεώρηση της μοίρας του νεκρού, μια πόλωση ανάμεσα στην ιδέα, από τη μία μεριά, ενός πνευματικού χώρου, ανεξάρτητου από την ύλη και κοντά στον θεό, στον οποίο κινείται η απελευθερωμένη “ψυχή” του ανθρώπου, και από την άλλη ενός περισσότερου δεμένου με την ύλη χώρου, που συνδέεται με μια επανάληψη του κύκλου γεννήσεων – θανάτων, ή που πρέπει να ξαναενωθεί (σε μια μεταγενέστερη φάση μετά τον θάνατο) με την ελεύθερη πνευματική πλευρά, όπως για παράδειγμα το bun με το p’ο στην Κίνα, ή το bα με το kα στην Αίγυπτο. Επίσης, οπουδήποτε επικρατεί η ιδέα της μετενσάρκωσης της Άπω Ανατολής, το atman και το abamkara παραμένουν μαζί σαν ένας απώτατος αντικειμενικός στόχος˙ εντούτοις, ελπίζει κανείς στο τέλος σε μία καθολική απελευθέρωση από τις κατευθυνόμενες προς τα κάτω καρμικές τάσεις του abamkara, έτσι ώστε ακόμη και στην μετενσάρκωση όλη η διμερής διάκριση τελικά τερματίζεται.
Εάν κάνουμε μία προσπάθεια να αποφασίσουμε ποιες σύγχρονες ψυχολογικές αντιλήψεις αντιστοιχούν καλύτερα σ’ αυτούς τους δύο χώρους της ψυχής, θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι δεν καταλήγουμε σε μία χονδροειδή ισοπέδωση, σύμφωνα με την οποία η ανώτερη, ελεύθερη ψυχή εξισώνεται με την συνείδηση και η κατώτερη, η δεμένη με τη γη ή με το σώμα ψυχή, με το ασυνείδητο. Κάθε ένα φαίνεται να αντιστοιχεί σε διαφορετικές εκδηλώσεις του αρχικού πυρήνα, αυτής της ολότητας που ο Jung ονομάζει Ταυτό. Η ψυχή bun των Κινέζων, το Αιγυπτιακό ba, το Ινδικό jivan κλπ φαίνονται να αντιστοιχούν σε μια προσπάθεια συνειδητοποίησης, αφύπνισης, αποδέσμευσης από τον «κόσμο», επιθυμίας για εγγύτητα στον θεό˙ ενώ το p’ο, οι καρμικές δυνάμεις, το kα κλπ αγωνίζονται για μια αναγέννηση σ’ αυτή την ζωή ή για μια επίδραση πάνω στους απογόνους του ανθρώπου και πάνω στην γονιμότητα της γης. Μια ηθική εκτίμηση αυτών των δύο τάσεων, είτε σε ανώτερο είτε σε κατώτερο επίπεδο, μου φαίνεται πως είναι περισσότερο ένα ειδικά πολιτιστικό θέμα παρά γενικά ανθρώπινο. Η επιστροφή στην ζωή μέσω της μετενσάρκωσης σύμφωνα με την Ινδική και τη Θιβετιανή άποψη είναι, για παράδειγμα, κάτι που πρέπει να το αποφύγουμε˙ ενώ για πολλούς άλλους λαούς που βρίσκονται κοντά στη φύση μια τέτοια επιστροφή φαίνεται πως ήταν ο βασικός στόχος για τον νεκρό. Ολόκληρη η νεκρική τελετουργία των Maya, μια σαμανική τελετουργία, φαίνεται, στον βαθμό που καταλαβαίνουμε τα κείμενα σήμερα, να έχει χρησιμεύσει στο να ετοιμάσει ένα μονοπάτι για να ταξιδέψουν οι ψυχές των νεκρών προς μια αναγέννηση μέσα στα πλαίσια της φυλής. Για τους Maya, οι ψυχές των νεκρών είναι επίσης οι εγγυητές της γονιμότητας των φυτών και των ζώων. Αυτή είναι μια πίστη που την βρίσκουμε επίσης σε πολλούς άλλους πολιτισμούς. Ο σκοπός δεν είναι να πετάξει η ψυχή σε ένα θείο πνευματικό Υπερπέραν, αλλά να αυξηθεί η ενέργεια της γονιμότητας σε αυτή τη ζωή, ακόμη και μέσω της επιστροφής με την μετενσάρκωση.
Μερικές φορές αυτός ο διμερής ή πολυμερής διαχωρισμός του Υπερπέραν δεν σχεδιάζεται για ιδιαίτερους τύπους ανθρώπων, αλλά για διαφορετικά μέρη της ψυχής ενός και του ίδιου ανθρώπου. Κατά μία παλιά Κινέζική αντίληψη, για παράδειγμα, η ψυχή bun (το αρσενικό, πνευματικό στοιχείο yang) χωρίζεται κατά τον θάνατο από την ψυχή p’ο (το παθητικό θηλυκό στοιχείο yin). Το στοιχείο yang ή ψυχή bun υψώνεται κατά τον θάνατο και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς την Ανατολή, ενώ το στοιχείο yin ή ψυχή p’ο βυθίζεται στη γη και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς τη Δύση. Αργότερα ενώνονται πάλι σε ένα ιερό γάμο στις «Κίτρινες Πηγές».
Σύμφωνα με μια παλιά Αιγυπτιακή άποψη, ένα μέρος της ψυχής του νεκρού, το αστερόσχημο ή πτηνόσχημο bα, κινείται ελεύθερα στο διάστημα καθώς ακολουθεί το σκάφος του ήλιου στο ταξίδι του στον ουρανό˙ ενώ το kα, ένα είδος doppelgänger ή ζωικής ψυχής, περιορίζεται στον υπόγειο κόσμο μαζί με το πτώμα.
Σε άλλους επίσης πολιτισμούς, διάφορες «ψυχές» θεωρούνται σαν διαφορετικές ψυχολογικές πλευρές ενός και του αυτού προσώπου. Στον Ινδουισμό, για παράδειγμα, ο άνθρωπος αποτελείται από το αιώνιο θεϊκό atman που είναι δεμένο με το abamkara (καθημερινό εγώ). Μαζί σχηματίζουν το jivan, το άτομο, που περιπλανιέται άθικτο μέσα από πολλές ενσαρκώσεις, ενώ το abamkara αλλάζει συνεχώς ανάλογα με τις πράξεις και τις σκέψεις της προηγούμενης ύπαρξής του. Όταν το jivan φθάσει στο επίπεδο buddhi (διακρίνουσα συνειδητότητα), μπορεί να μπει στο nirvana και να ξεφύγει από τον κύκλο ζωής – θανάτου (12). Η εγωϊκή συνείδηση abamkara είναι επομένως στην γήινη ζωή της μάλλον μια τάση δεμένη με την γη, που συνεχώς αλλάζει. Το atman, από την άλλη μεριά, είναι κάτι σταθερό. Καταρχήν, πάντως, παραμένουν μαζί σαν jivan-πρόσωπο.
Παρά τις όποιες πολιτιστικές διαφορές –που με κανένα τρόπο δεν θα έπρεπε να παραμερισθούν– ένα είδος δυαλισμού αρχίζει να εμφανίζεται όσον αφορά την θεώρηση της μοίρας του νεκρού, μια πόλωση ανάμεσα στην ιδέα, από τη μία μεριά, ενός πνευματικού χώρου, ανεξάρτητου από την ύλη και κοντά στον θεό, στον οποίο κινείται η απελευθερωμένη “ψυχή” του ανθρώπου, και από την άλλη ενός περισσότερου δεμένου με την ύλη χώρου, που συνδέεται με μια επανάληψη του κύκλου γεννήσεων – θανάτων, ή που πρέπει να ξαναενωθεί (σε μια μεταγενέστερη φάση μετά τον θάνατο) με την ελεύθερη πνευματική πλευρά, όπως για παράδειγμα το bun με το p’ο στην Κίνα, ή το bα με το kα στην Αίγυπτο. Επίσης, οπουδήποτε επικρατεί η ιδέα της μετενσάρκωσης της Άπω Ανατολής, το atman και το abamkara παραμένουν μαζί σαν ένας απώτατος αντικειμενικός στόχος˙ εντούτοις, ελπίζει κανείς στο τέλος σε μία καθολική απελευθέρωση από τις κατευθυνόμενες προς τα κάτω καρμικές τάσεις του abamkara, έτσι ώστε ακόμη και στην μετενσάρκωση όλη η διμερής διάκριση τελικά τερματίζεται.
Εάν κάνουμε μία προσπάθεια να αποφασίσουμε ποιες σύγχρονες ψυχολογικές αντιλήψεις αντιστοιχούν καλύτερα σ’ αυτούς τους δύο χώρους της ψυχής, θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι δεν καταλήγουμε σε μία χονδροειδή ισοπέδωση, σύμφωνα με την οποία η ανώτερη, ελεύθερη ψυχή εξισώνεται με την συνείδηση και η κατώτερη, η δεμένη με τη γη ή με το σώμα ψυχή, με το ασυνείδητο. Κάθε ένα φαίνεται να αντιστοιχεί σε διαφορετικές εκδηλώσεις του αρχικού πυρήνα, αυτής της ολότητας που ο Jung ονομάζει Ταυτό. Η ψυχή bun των Κινέζων, το Αιγυπτιακό ba, το Ινδικό jivan κλπ φαίνονται να αντιστοιχούν σε μια προσπάθεια συνειδητοποίησης, αφύπνισης, αποδέσμευσης από τον «κόσμο», επιθυμίας για εγγύτητα στον θεό˙ ενώ το p’ο, οι καρμικές δυνάμεις, το kα κλπ αγωνίζονται για μια αναγέννηση σ’ αυτή την ζωή ή για μια επίδραση πάνω στους απογόνους του ανθρώπου και πάνω στην γονιμότητα της γης. Μια ηθική εκτίμηση αυτών των δύο τάσεων, είτε σε ανώτερο είτε σε κατώτερο επίπεδο, μου φαίνεται πως είναι περισσότερο ένα ειδικά πολιτιστικό θέμα παρά γενικά ανθρώπινο. Η επιστροφή στην ζωή μέσω της μετενσάρκωσης σύμφωνα με την Ινδική και τη Θιβετιανή άποψη είναι, για παράδειγμα, κάτι που πρέπει να το αποφύγουμε˙ ενώ για πολλούς άλλους λαούς που βρίσκονται κοντά στη φύση μια τέτοια επιστροφή φαίνεται πως ήταν ο βασικός στόχος για τον νεκρό. Ολόκληρη η νεκρική τελετουργία των Maya, μια σαμανική τελετουργία, φαίνεται, στον βαθμό που καταλαβαίνουμε τα κείμενα σήμερα, να έχει χρησιμεύσει στο να ετοιμάσει ένα μονοπάτι για να ταξιδέψουν οι ψυχές των νεκρών προς μια αναγέννηση μέσα στα πλαίσια της φυλής. Για τους Maya, οι ψυχές των νεκρών είναι επίσης οι εγγυητές της γονιμότητας των φυτών και των ζώων. Αυτή είναι μια πίστη που την βρίσκουμε επίσης σε πολλούς άλλους πολιτισμούς. Ο σκοπός δεν είναι να πετάξει η ψυχή σε ένα θείο πνευματικό Υπερπέραν, αλλά να αυξηθεί η ενέργεια της γονιμότητας σε αυτή τη ζωή, ακόμη και μέσω της επιστροφής με την μετενσάρκωση.
(Συνεχίζεται)
Αμέθυστος
Σημειώσεις
(11) Σύγκρινε, W. Kucher, “Εικόνες του Υπερπέραν σε διάφορους λαούς”, σελ. 130
(12) Σύγκρινε Sigrid Lechner-Knecht, “Συνήθειες σχετικά με τον θάνατο και εικόνες του Υπερπέραν σε σημερινούς Ινδιάνους και σε ασιατικούς λαούς”, σελ. 165 κ.ε.
Μερικές φορές αυτός ο διμερής ή πολυμερής διαχωρισμός του Υπερπέραν δεν σχεδιάζεται για ιδιαίτερους τύπους ανθρώπων, αλλά για διαφορετικά μέρη της ψυχής ενός και του ίδιου ανθρώπου. Κατά μία παλιά Κινέζική αντίληψη, για παράδειγμα, η ψυχή bun (το αρσενικό, πνευματικό στοιχείο yang) χωρίζεται κατά τον θάνατο από την ψυχή p’ο (το παθητικό θηλυκό στοιχείο yin). Το στοιχείο yang ή ψυχή bun υψώνεται κατά τον θάνατο και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς την Ανατολή, ενώ το στοιχείο yin ή ψυχή p’ο βυθίζεται στη γη και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς τη Δύση. Αργότερα ενώνονται πάλι σε ένα ιερό γάμο στις «Κίτρινες Πηγές».
Σύμφωνα με μια παλιά Αιγυπτιακή άποψη, ένα μέρος της ψυχής του νεκρού, το αστερόσχημο ή πτηνόσχημο bα, κινείται ελεύθερα στο διάστημα καθώς ακολουθεί το σκάφος του ήλιου στο ταξίδι του στον ουρανό˙ ενώ το kα, ένα είδος doppelgänger ή ζωικής ψυχής, περιορίζεται στον υπόγειο κόσμο μαζί με το πτώμα.
Σε άλλους επίσης πολιτισμούς, διάφορες «ψυχές» θεωρούνται σαν διαφορετικές ψυχολογικές πλευρές ενός και του αυτού προσώπου. Στον Ινδουισμό, για παράδειγμα, ο άνθρωπος αποτελείται από το αιώνιο θεϊκό atman που είναι δεμένο με το abamkara (καθημερινό εγώ). Μαζί σχηματίζουν το jivan, το άτομο, που περιπλανιέται άθικτο μέσα από πολλές ενσαρκώσεις, ενώ το abamkara αλλάζει συνεχώς ανάλογα με τις πράξεις και τις σκέψεις της προηγούμενης ύπαρξής του. Όταν το jivan φθάσει στο επίπεδο buddhi (διακρίνουσα συνειδητότητα), μπορεί να μπει στο nirvana και να ξεφύγει από τον κύκλο ζωής – θανάτου (12). Η εγωϊκή συνείδηση abamkara είναι επομένως στην γήινη ζωή της μάλλον μια τάση δεμένη με την γη, που συνεχώς αλλάζει. Το atman, από την άλλη μεριά, είναι κάτι σταθερό. Καταρχήν, πάντως, παραμένουν μαζί σαν jivan-πρόσωπο.
Παρά τις όποιες πολιτιστικές διαφορές –που με κανένα τρόπο δεν θα έπρεπε να παραμερισθούν– ένα είδος δυαλισμού αρχίζει να εμφανίζεται όσον αφορά την θεώρηση της μοίρας του νεκρού, μια πόλωση ανάμεσα στην ιδέα, από τη μία μεριά, ενός πνευματικού χώρου, ανεξάρτητου από την ύλη και κοντά στον θεό, στον οποίο κινείται η απελευθερωμένη “ψυχή” του ανθρώπου, και από την άλλη ενός περισσότερου δεμένου με την ύλη χώρου, που συνδέεται με μια επανάληψη του κύκλου γεννήσεων – θανάτων, ή που πρέπει να ξαναενωθεί (σε μια μεταγενέστερη φάση μετά τον θάνατο) με την ελεύθερη πνευματική πλευρά, όπως για παράδειγμα το bun με το p’ο στην Κίνα, ή το bα με το kα στην Αίγυπτο. Επίσης, οπουδήποτε επικρατεί η ιδέα της μετενσάρκωσης της Άπω Ανατολής, το atman και το abamkara παραμένουν μαζί σαν ένας απώτατος αντικειμενικός στόχος˙ εντούτοις, ελπίζει κανείς στο τέλος σε μία καθολική απελευθέρωση από τις κατευθυνόμενες προς τα κάτω καρμικές τάσεις του abamkara, έτσι ώστε ακόμη και στην μετενσάρκωση όλη η διμερής διάκριση τελικά τερματίζεται.
Εάν κάνουμε μία προσπάθεια να αποφασίσουμε ποιες σύγχρονες ψυχολογικές αντιλήψεις αντιστοιχούν καλύτερα σ’ αυτούς τους δύο χώρους της ψυχής, θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι δεν καταλήγουμε σε μία χονδροειδή ισοπέδωση, σύμφωνα με την οποία η ανώτερη, ελεύθερη ψυχή εξισώνεται με την συνείδηση και η κατώτερη, η δεμένη με τη γη ή με το σώμα ψυχή, με το ασυνείδητο. Κάθε ένα φαίνεται να αντιστοιχεί σε διαφορετικές εκδηλώσεις του αρχικού πυρήνα, αυτής της ολότητας που ο Jung ονομάζει Ταυτό. Η ψυχή bun των Κινέζων, το Αιγυπτιακό ba, το Ινδικό jivan κλπ φαίνονται να αντιστοιχούν σε μια προσπάθεια συνειδητοποίησης, αφύπνισης, αποδέσμευσης από τον «κόσμο», επιθυμίας για εγγύτητα στον θεό˙ ενώ το p’ο, οι καρμικές δυνάμεις, το kα κλπ αγωνίζονται για μια αναγέννηση σ’ αυτή την ζωή ή για μια επίδραση πάνω στους απογόνους του ανθρώπου και πάνω στην γονιμότητα της γης. Μια ηθική εκτίμηση αυτών των δύο τάσεων, είτε σε ανώτερο είτε σε κατώτερο επίπεδο, μου φαίνεται πως είναι περισσότερο ένα ειδικά πολιτιστικό θέμα παρά γενικά ανθρώπινο. Η επιστροφή στην ζωή μέσω της μετενσάρκωσης σύμφωνα με την Ινδική και τη Θιβετιανή άποψη είναι, για παράδειγμα, κάτι που πρέπει να το αποφύγουμε˙ ενώ για πολλούς άλλους λαούς που βρίσκονται κοντά στη φύση μια τέτοια επιστροφή φαίνεται πως ήταν ο βασικός στόχος για τον νεκρό. Ολόκληρη η νεκρική τελετουργία των Maya, μια σαμανική τελετουργία, φαίνεται, στον βαθμό που καταλαβαίνουμε τα κείμενα σήμερα, να έχει χρησιμεύσει στο να ετοιμάσει ένα μονοπάτι για να ταξιδέψουν οι ψυχές των νεκρών προς μια αναγέννηση μέσα στα πλαίσια της φυλής. Για τους Maya, οι ψυχές των νεκρών είναι επίσης οι εγγυητές της γονιμότητας των φυτών και των ζώων. Αυτή είναι μια πίστη που την βρίσκουμε επίσης σε πολλούς άλλους πολιτισμούς. Ο σκοπός δεν είναι να πετάξει η ψυχή σε ένα θείο πνευματικό Υπερπέραν, αλλά να αυξηθεί η ενέργεια της γονιμότητας σε αυτή τη ζωή, ακόμη και μέσω της επιστροφής με την μετενσάρκωση.
Μερικές φορές αυτός ο διμερής ή πολυμερής διαχωρισμός του Υπερπέραν δεν σχεδιάζεται για ιδιαίτερους τύπους ανθρώπων, αλλά για διαφορετικά μέρη της ψυχής ενός και του ίδιου ανθρώπου. Κατά μία παλιά Κινέζική αντίληψη, για παράδειγμα, η ψυχή bun (το αρσενικό, πνευματικό στοιχείο yang) χωρίζεται κατά τον θάνατο από την ψυχή p’ο (το παθητικό θηλυκό στοιχείο yin). Το στοιχείο yang ή ψυχή bun υψώνεται κατά τον θάνατο και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς την Ανατολή, ενώ το στοιχείο yin ή ψυχή p’ο βυθίζεται στη γη και περιπλανιέται κατευθυνόμενο προς τη Δύση. Αργότερα ενώνονται πάλι σε ένα ιερό γάμο στις «Κίτρινες Πηγές».
Σύμφωνα με μια παλιά Αιγυπτιακή άποψη, ένα μέρος της ψυχής του νεκρού, το αστερόσχημο ή πτηνόσχημο bα, κινείται ελεύθερα στο διάστημα καθώς ακολουθεί το σκάφος του ήλιου στο ταξίδι του στον ουρανό˙ ενώ το kα, ένα είδος doppelgänger ή ζωικής ψυχής, περιορίζεται στον υπόγειο κόσμο μαζί με το πτώμα.
Σε άλλους επίσης πολιτισμούς, διάφορες «ψυχές» θεωρούνται σαν διαφορετικές ψυχολογικές πλευρές ενός και του αυτού προσώπου. Στον Ινδουισμό, για παράδειγμα, ο άνθρωπος αποτελείται από το αιώνιο θεϊκό atman που είναι δεμένο με το abamkara (καθημερινό εγώ). Μαζί σχηματίζουν το jivan, το άτομο, που περιπλανιέται άθικτο μέσα από πολλές ενσαρκώσεις, ενώ το abamkara αλλάζει συνεχώς ανάλογα με τις πράξεις και τις σκέψεις της προηγούμενης ύπαρξής του. Όταν το jivan φθάσει στο επίπεδο buddhi (διακρίνουσα συνειδητότητα), μπορεί να μπει στο nirvana και να ξεφύγει από τον κύκλο ζωής – θανάτου (12). Η εγωϊκή συνείδηση abamkara είναι επομένως στην γήινη ζωή της μάλλον μια τάση δεμένη με την γη, που συνεχώς αλλάζει. Το atman, από την άλλη μεριά, είναι κάτι σταθερό. Καταρχήν, πάντως, παραμένουν μαζί σαν jivan-πρόσωπο.
Παρά τις όποιες πολιτιστικές διαφορές –που με κανένα τρόπο δεν θα έπρεπε να παραμερισθούν– ένα είδος δυαλισμού αρχίζει να εμφανίζεται όσον αφορά την θεώρηση της μοίρας του νεκρού, μια πόλωση ανάμεσα στην ιδέα, από τη μία μεριά, ενός πνευματικού χώρου, ανεξάρτητου από την ύλη και κοντά στον θεό, στον οποίο κινείται η απελευθερωμένη “ψυχή” του ανθρώπου, και από την άλλη ενός περισσότερου δεμένου με την ύλη χώρου, που συνδέεται με μια επανάληψη του κύκλου γεννήσεων – θανάτων, ή που πρέπει να ξαναενωθεί (σε μια μεταγενέστερη φάση μετά τον θάνατο) με την ελεύθερη πνευματική πλευρά, όπως για παράδειγμα το bun με το p’ο στην Κίνα, ή το bα με το kα στην Αίγυπτο. Επίσης, οπουδήποτε επικρατεί η ιδέα της μετενσάρκωσης της Άπω Ανατολής, το atman και το abamkara παραμένουν μαζί σαν ένας απώτατος αντικειμενικός στόχος˙ εντούτοις, ελπίζει κανείς στο τέλος σε μία καθολική απελευθέρωση από τις κατευθυνόμενες προς τα κάτω καρμικές τάσεις του abamkara, έτσι ώστε ακόμη και στην μετενσάρκωση όλη η διμερής διάκριση τελικά τερματίζεται.
Εάν κάνουμε μία προσπάθεια να αποφασίσουμε ποιες σύγχρονες ψυχολογικές αντιλήψεις αντιστοιχούν καλύτερα σ’ αυτούς τους δύο χώρους της ψυχής, θα πρέπει να βεβαιωθούμε ότι δεν καταλήγουμε σε μία χονδροειδή ισοπέδωση, σύμφωνα με την οποία η ανώτερη, ελεύθερη ψυχή εξισώνεται με την συνείδηση και η κατώτερη, η δεμένη με τη γη ή με το σώμα ψυχή, με το ασυνείδητο. Κάθε ένα φαίνεται να αντιστοιχεί σε διαφορετικές εκδηλώσεις του αρχικού πυρήνα, αυτής της ολότητας που ο Jung ονομάζει Ταυτό. Η ψυχή bun των Κινέζων, το Αιγυπτιακό ba, το Ινδικό jivan κλπ φαίνονται να αντιστοιχούν σε μια προσπάθεια συνειδητοποίησης, αφύπνισης, αποδέσμευσης από τον «κόσμο», επιθυμίας για εγγύτητα στον θεό˙ ενώ το p’ο, οι καρμικές δυνάμεις, το kα κλπ αγωνίζονται για μια αναγέννηση σ’ αυτή την ζωή ή για μια επίδραση πάνω στους απογόνους του ανθρώπου και πάνω στην γονιμότητα της γης. Μια ηθική εκτίμηση αυτών των δύο τάσεων, είτε σε ανώτερο είτε σε κατώτερο επίπεδο, μου φαίνεται πως είναι περισσότερο ένα ειδικά πολιτιστικό θέμα παρά γενικά ανθρώπινο. Η επιστροφή στην ζωή μέσω της μετενσάρκωσης σύμφωνα με την Ινδική και τη Θιβετιανή άποψη είναι, για παράδειγμα, κάτι που πρέπει να το αποφύγουμε˙ ενώ για πολλούς άλλους λαούς που βρίσκονται κοντά στη φύση μια τέτοια επιστροφή φαίνεται πως ήταν ο βασικός στόχος για τον νεκρό. Ολόκληρη η νεκρική τελετουργία των Maya, μια σαμανική τελετουργία, φαίνεται, στον βαθμό που καταλαβαίνουμε τα κείμενα σήμερα, να έχει χρησιμεύσει στο να ετοιμάσει ένα μονοπάτι για να ταξιδέψουν οι ψυχές των νεκρών προς μια αναγέννηση μέσα στα πλαίσια της φυλής. Για τους Maya, οι ψυχές των νεκρών είναι επίσης οι εγγυητές της γονιμότητας των φυτών και των ζώων. Αυτή είναι μια πίστη που την βρίσκουμε επίσης σε πολλούς άλλους πολιτισμούς. Ο σκοπός δεν είναι να πετάξει η ψυχή σε ένα θείο πνευματικό Υπερπέραν, αλλά να αυξηθεί η ενέργεια της γονιμότητας σε αυτή τη ζωή, ακόμη και μέσω της επιστροφής με την μετενσάρκωση.
(Συνεχίζεται)
Αμέθυστος
Σημειώσεις
(11) Σύγκρινε, W. Kucher, “Εικόνες του Υπερπέραν σε διάφορους λαούς”, σελ. 130
(12) Σύγκρινε Sigrid Lechner-Knecht, “Συνήθειες σχετικά με τον θάνατο και εικόνες του Υπερπέραν σε σημερινούς Ινδιάνους και σε ασιατικούς λαούς”, σελ. 165 κ.ε.
Η ΜΕΛΕΤΗ ΘΑΝΑΤΟΥ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου