ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ (2)

 Συνέχεια από: Tρίτη 25 Ιανουαρίου 2022

Μερικά σημεία τα οποία αναδύονται στην συστηματική καθολική Θεολογία μετά το Βατικανό ΙΙ.

του ALDO MODA.

1.2. Ο Εορτασμός της ΙΙας Βατικάνειας Συνόδου επέτρεψε και ενθάρρυνε την ανάδυση νέων, και πιό καίριων Θεολογικών στοχασμών. Παρ'όλες τις κριτικές, πολύ συχνά αντιθετικές και αντιρρητικές, δέν υπάρχει αμφιβολία ότι ο στοχασμός ο οποίος ξεκίνησε και αναπτύχθηκε έθεσε στο φώς αποτελεσματικά το Τριαδικό μυστήριο σαν ένα θεμελιώδες μυστήριο του Χριστιανισμού και ειδικώς, της εκκλησιολογίας. Η πνευματολογική διάσταση διατρέχει όλα τα κείμενα καί κατά κάποιο τρόπο προσφέρει το κλειδί, σε συμφωνία με την προφητική διάσταση την οποία μαρτυρεί η προσφώνηση του ανοίγματος της συνόδου (Gaudet Mater Ecclesia). Οι Πατέρες εξάλλου έζησαν την συνοδική εμπειρία σαν μία έκχυση του Πνεύματος. [Όπως καί στό Κολυμπάρι κατ' απομίμησιν] Βεβαίως δέν μπορούμε να μιλήσουμε, ούτε θα είχε νόημα, να το ζητήσουμε σε μία σύνοδο, για μία συστηματική εργασία, αλλά ο πλούτος τών συγκεντρωμένων δεδομένων, όπως η δομή τους, δέν αφήνουν αμφιβολίες στο γεγονός ότι βρισκόμαστε στην παρουσία μίας πυκνής πνευματολογίας η οποία, όπως τόνισε με το κύρος του ο Παύλος VI, συνιστά την αληθινή δυναμική στην οποία καλείται ο Θεολογικός μετα-συνοδικός στοχασμός. Δίπλα σε πραγματείες σπάνιας αρμοδιότητος υπάρχουν τώρα πλέον έργα τα οποία ερεύνησαν εις βάθος όλο το θέμα, δίπλα σε μία θεματική διαδρομή μεγάλης χρησιμότητος.

          
1.3. Το Βατικανό ΙΙ μπορεί λοιπόν να εκληφθεί ουσιωδώς, και όχι μόνον συμβατικώς, σαν ένα σημείο στροφής και απο αυτόν τον εορτασμό μπορεί να ξεκινήσει η κουβέντα μας. Απο όσα είπαμε μπορούμε εύκολα να επιχειρηματολογήσουμε πώς για να διαπραγματευθούμε την ανανέωση τού πνευματολογικού στοχασμού είναι απαραίτητο να σκιαγραφήσουμε, ακόμη και με συντομία, την ανανέωση της Τριαδικής Θεολογίας, της οποίας τα έργα πρέπει να θεωρηθούν υποτιθέμενα για να μιλήσουμε για το δόγμα του Αγίου Πνεύματος. Μάλιστα δέ, όπως έδειξε και ο Μπαλτάσαρ, πρέπει να προϋποθέσουμε ολόκληρη την πρόοδο του δρόμου που διανύθηκε, φιλοσοφικά και Θεολογικά γύρω απο τον Θεό, που πρέπει όμως να αφήσουμε πίσω μας , σ'αυτή εδώ την ευκαιρία. Θα ασχοληθούμε μόνο με την συστηματική Θεολογία. Όσον αφορά την πνευματολογία, θα περιοριστούμε να αναγγείλουμε μερικές βασικές θέσεις και να σημειώσουμε την έρευνα στην Χριστολογία μέσα στον ορίζοντα του Πνεύματος, η οποία είναι η μεγαλύτερη καινοτομία της συγχρόνου Θεολογικής έρευνας στο Τριαδικό Θέμα!

         
 2. Η ανανέωση του Τριαδικού δόγματος.

        
  2.1. Το σημείο αλλαγής, στροφής, για την ανανέωση του Τριαδικού δόγματος τοποθετείται χωρίς αμφιβολία για την μετασυνοδική Καθολική Θεολογία, στην συμβολή που έδωσε ο Karl Rahner, στο εγχειρίδιο Mysterium Salutis του 1967. Τρείς στιγμές συστήνουν το σημαντικό αυτό γεγονός. Το πρώτο κεφάλαιο ανοίγει με την συζήτηση τής δομής τόσο τής μεσαιωνικής όσο και τής νεοσχολαστικής τής πραγματείας de deo Trino, όπως επίσης και του παραδοσιακού τρόπου με τον οποίο διατυπώνονται τα σχετικά με τον Θεό δόγματα (Θεία ακατανοησία), με τον Χριστό (ενσάρκωση) και με το Άγιο Πνεύμα, (χάρις). Το δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνει μία λεπτή και δύσκολη ερμηνευτική τών βεβαιώσεων τής Διδασκαλίας, όπως επίσης μία εξέταση τού Παραδοσιακού Τριαδικού λεξιλογίου. Το τρίτο κεφάλαιο περιέχει την ιδιαίτερη πρόταση τού συγγραφέως, μία σύνθεση τής προηγούμενης πατριστικής ελληνικής Θεολογίας και της λατινικής Αυγουστίνειας-Τομιστικής. Προτάσεις οι οποίες βασίζονται πέραν των κατηγοριών τής νεοσχολαστικής και νευρωμένες απο το ιδιαιτέρως μοντέρνο ενδιαφέρον για την ιστορία, την προσωπικότητα, την υποκειμενικότητα, την σχεσιακότητα. Το προσόν τής κριτικής τού Ράνερ στις νεοσχολαστικές διατυπώσεις κατέληξε να είναι διπλό: απο το ένα μέρος έγινε κατανοητό πώς για να ξανασυνδέσουμε μεταξύ τους την Χριστιανική πρακτική και το Τριαδικό δόγμα ήταν αναγκαίο να ξανααποκτήσουμε την προαυγουστίνειο ελληνική Θεολογία του Θεού, σύμφωνα με την οποία ο Θεός Πατήρ είναι η πηγή τής Θεότητος του Υιού και του Αγίου Πνεύματος(;;;) Ο Ορατός Θεός, ο ακατανόητος, έρχεται στην ανθρωπότητα εν Χριστώ, διά τής δυνάμεως τού Αγίου Πνεύματος. Η αυτοεπικοινωνία τού Θεού είναι αναγκαίως μία και Τριαδική και καθιστά την ιστορία τής σωτηρίας αυτό που είναι, η ολοκληρωτική προσφορά του ιδίου του Θεού μέσω τού Χριστού στο ανθρώπινο όν, το οποίο δημιουργήθηκε, σαν ο λήπτης  τής αυτοεπικοινωνίας του Θεού και κατέστη δυνατός απο το Άγιο Πνεύμα να προσλάβει το ελεύθερο δώρο του Θεού. Ο Ράνερ ισχυρίσθηκε ότι η μοναδική οδός για να εξασφαλιστεί το δόγμα τής Τριάδος και το δόγμα τής σωτηρίας, είναι να ειδωθούν σαν μία μοναδική και ταυτόσημη διδασκαλία κάτι που μπορεί να γίνει εφικτό εάν επιστρέψουμε στην έμφαση που δίνει η Βίβλος, στις ομολογίες τής πίστεως, στην λειτουργία και στην επανάκτηση τής ελληνικής πατριστικής Θεολογίας τής διαφορετικότητος των Θείων προσώπων στην σωτηρία μας.

          Απο όπου απορρέει αναγκαίως η υπέρβαση της Δυτικής οδού η οποία βάσιζε το δόγμα της Τριάδος στην ενότητα της Θείας ουσίας και σε κάποια διάκριση ή μάλλον διαχωρισμό ανάμεσα στις αιώνιες προόδους και στις ιστορικές αποστολές. Απο όπου απορρέει αναγκαίως επίσης η επανάκτηση τών διορθώσεων, τις οποίες πραγματοποίησε ο Ακινάτης με την βαθειά του Θεολογία, τής αναλογίας ανάμεσα στην αιώνια γένεση του Λόγου και στην εκπνοή του Πνεύματος απο το ένα μέρος και τις δύο ανθρώπινες δραστηριότητες τής γνώσεως και της αγάπης, απο το άλλο. Μία Θεολογία  αποδεκτή και απο άλλους συγγραφείς του Μεσαίωνος, μία Θεολογία, ικανή να αποδομήσει μία σειρά σχέσεων ανάμεσα στο μυστήριο τής Τριάδος και στους πιστούς, μία Θεολογία απολύτως αναπάντεχη στην νεοσχολαστική της εκδοχή και στην κατήχηση των αρχών του αιώνος. Ένα όριο του οποίου η ασυνέπεια αντικατοπτρίζεται στην Χριστολογία και στο δόγμα της Χάρης. Η συζήτηση στην ενσάρκωση και στην χάρη αποτελεί την προσπάθεια του Ράνερ να συνδέσει το δόγμα της Τριάδος με το δόγμα της σωτηρίας και να ξανατοποθετήσει επομένως κάποιες σχέσεις ανάμεσα στην Τριαδική Θεολογία, την Χριστολογία, την σωτηριολογία και την πνευματολογία.

          Σ'αυτό το πλαίσιο το άλλο προσόν της κριτικής είναι ότι έπρεπε αναγκαίως να επαναλάβει την συζήτηση όλης της παραδοσιακής ορολογίας, ότι χρειάστηκε να εξετάσει την λογική και την λειτουργικότητα, ότι χρειάστηκε να την αντιπαραβάλλει με την οπτική που πρότεινε ο Ράνερ, οπωσδήποτε αφομοιώσιμη στην διδασκαλία τής Εκκλησιαστικής παραδόσεως, τής οποίας προσφέρεται μία λεπτομερής σύνθεση σπάνιας ερμηνευτικής δύναμης, διότι ο σκοπός τον οποίο ακολουθεί ο Ράνερ είναι απλώς εκείνος μίας βαθύτερης κατανοήσεως, ιδιαιτέρως όσον αφορά τους όρους τού προσώπου, της αποστολής και της οικειοποιήσεως (του υποκειμένου, όπως το δίδαξε ο Ακινάτης). Σαν αβίαστο συμπέρασμα προκύπτει μία ανασύσταση τής πραγματείας, στην οποία μπορεί να προσφέρει σημαντικό στοχασμό η ανανέωση τών μεσαιωνικών σπουδών, ικανών να διατηρήσουν και να τονίσουν "τον μυστηριώδη χαρακτήρα της πραγματικότητος και του τριαδικού δόγματος". Το θεωρητικό κέρδος της εκθέσεως του Ράνερ κωδικοποιήθηκε σαν Grundaxion: "Η οικονομική Τριάδα είναι η εμμενής (αΐδιος) Τριάδα και αντιστρόφως". Αυτή λοιπόν η θεματοποίηση μάς προσφέρει δύο βασικές κατακτήσεις : πρώτα απ'όλα στο επίπεδο της γνώσεως του Θεού. Δέν μας προσφέρεται κανένα άλλο δεδομένο ξεκινώντας απο το οποίο να είναι δυνατόν να μιλήσουμε για τον Θεό με μεγαλύτερη ακρίβεια, πέραν της αποκαλύψεως, των συμβάντων και των λόγων, τα οποία βρίσκονται εσωτερικά συνδυασμένα και μέσω των οποίων ο Θεός αφηγήθηκε στην ιστορία μας την ιστορία του, την δωρεά η οποία μοιράζεται απο ψηλά και φέρει την σωτηρία. Κατά δεύτερον στο επίπεδο της εμπειρίας του Θεού. Η συνάντηση με τα γεγονότα τής αποκαλύψεως, τα οποία μαρτυρούνται στην ζωντανή εκκλησιαστική παράδοση κάτω απο την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, είναι συνάντηση με το ίδιο το μυστήριο της Θεότητος. Στην επικοινωνία ανάμεσα στην οικονομία και την εμμένεια του μυστηρίου, η Τριάδα προσφέρεται σαν πραγματικότης σωτηρίας και εμπειρίας τής χάριτος, ικανής να ακουμπήσει ριζικά την προσωπική και την συλλογική πράξη των ανθρώπων.

          Όποια και αν είναι τα όρια, ακόμη και οι κίνδυνοι που ενυπάρχουν στο αντιστρόφως του Grundaxion , στην διπλή του θεμελίωση, την αποκαλυπτική και την σωτήρια, η Τριάδα παρουσιάζεται τώρα  σαν ένα σωτηριολογικό μυστήριο και σ'αυτή την γραμμή γίνεται κατανοητή η απίστευτη σημασία τής έρευνας του Ράνερ και στην Θεολογία της χάριτος. Γίνεται κατανοητό επίσης σ'αυτή την γραμμή η προσφορά του Ράνερ σε μία συγκεκριμένη εννοιολόγηση της αποκαλύψεως σαν αυτοεπικοινωνία της Θεότητος, ένα απο τα μεγαλύτερα δώρα του Ράνερ στο Βατικανό ΙΙ.[Πρόκλος] Βεβαίως η οικονομία δέν μπορεί να εξαντλήσει τα βάθη του Θεού, "η ιστορία δέν μπορεί και δέν πρέπει να συλλάβει την δόξα"! Η διπλή υπερβατικότητα, αποφατική και εσχατολογική, του Θεού διατηρείται και μ'αυτή πρέπει να διατηρηθούν οι λογικοί τρόποι, όπως και οι λειτουργικοί στην κατανόηση, πάντοτε δοσολογική, του μυστηρίου.

          Αλλά όποιες κι'άν είναι οι κριτικές ενός έντονου διαλόγου, με τον Ράνερ, η καθολική Θεολογία κατόρθωσε "την επιστροφή στην Τριαδική πατρίδα", μέσω "τής επιστροφής στην ιστορία τής αποκαλύψεως". Έτσι, όσο μας επιτρέπεται, μπορούμε να κατανοήσουμε και να ζήσουμε το μυστήριο της Τριάδος. "Στον Θεό, έτσι όπως είναι καθαυτός, υπάρχει μία πραγματική διαφορά ανάμεσα στον μοναδικό και "ίδιο Θεό, καθότι είναι μαζί και αναγκαίως αυτός που δέν έχει καταγωγή και ο οποίος μεσολαβεί τον εαυτό του στον εαυτό του (Πατήρ) αυτός που εκφράστηκε εν αληθεία δι'εαυτόν (Υιός) και αυτός ο οποίος στην αγάπη είναι καθαυτός δεκτός και αποδεκτός (Πνεύμα) και καθώς επομένως είναι αυτός ο οποίος εν ελευθερία μπορεί να αυτοεπικοινωνήσει εκτάκτως, επί πλέον. Η συζήτηση γύρω απο την Τριάδα αφήνει την ξερή αφαίρεση και εισέρχεται στην συγκεκριμένη ιστορία της σωτηρίας!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.