Πώς μια αντισημιτική λεπτομέρεια εικόνας έγινε διαφημιστικό μοτίβο
Die Welt, 4.4.2025
Το Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο στο Μόναχο τύπωσε στο εξώφυλλο του ενημερωτικού του εντύπου ένα απόσπασμα από το βημόθυρο που μπορεί να εκληφθεί ως αντισημιτικό. Ακολούθησαν συγγνώμες και η έκδοση αποσύρθηκε. Ωστόσο, η αντίδραση του μουσείου είναι ανησυχητική.
Ονομάζει τον εαυτό του «ο θησαυρός στη ροή του Eisbach»: Το Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο βρίσκεται στο νότιο άκρο του Αγγλικού Κήπου του Μονάχου, κοντά στο δημοφιλές σημείο για σέρφινγκ, και είναι ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Γερμανίας. Παρουσιάζει «με μοναδικό τρόπο την ευρωπαϊκή πολιτιστική ιστορία στη Βαυαρία». Τέσσερις φορές το χρόνο, το μουσείο που λειτουργεί υπό την αιγίδα του κρατιδίου της Βαυαρίας εκδίδει ένα ενημερωτικό φυλλάδιο για να προωθήσει το πρόγραμμά του. Όμως, η προεπισκόπηση για το δεύτερο τρίμηνο του 2025 έπρεπε να αποσυρθεί αμέσως μετά την εκτύπωση.
Αιτία ήταν ένα εξώφυλλο με ένα μοτίβο που μπορεί να εκληφθεί ως αντισημιτικό. Απεικονιζόταν ένας άνδρας με κόκκινα μαλλιά και γένια, ντυμένος με ένα λαμπερό κίτρινο ένδυμα. Φορούσε γύρω από τον λαιμό του ένα πουγκί με χρήματα, το οποίο κρατούσε σφιχτά με το αριστερό του χέρι, ενώ το δεξί του χέρι ύψωνε τον δείκτη. Πίσω του στέκονταν Ρωμαίοι στρατιώτες που τον κοιτούσαν με ενδιαφέρον. Πρόκειται για μια τυπική αναπαράσταση του Ιούδα Ισκαριώτη, ενός από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού. Παρουσιάζεται στη στιγμή που καθιστά δυνατή τη σύλληψη του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Το αν πρόκειται όντως για «προδοσία», παραμένει αντικείμενο διαφωνίας.
Το μοτίβο προέρχεται από μία από τις τρεις εικόνες του παλαιού βημοθύρου της Βενεδεκτινής Μονής του Τέγκερνζεε, μέρη του οποίου εκτίθενται σήμερα στο Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο. Ωστόσο, για τις ανάγκες του φυλλαδίου, η εικόνα περικόπηκε ώστε να ταιριάζει στο στενό κατακόρυφο σχήμα του. Αυτό σημαίνει ότι απουσιάζει το πλαίσιο: η σύλληψη του Ιησού, η μεταφορά του στον λόφο των Ελαιών, η γυμνωσή του. Δεν βλέπουμε το πλήθος που παρακολουθεί τη σταύρωση. Στο φυλλάδιο εμφανίζεται μόνο ένας άνδρας που, εμφανώς, έχει πληρωθεί.
Το ότι πρόκειται για μια λεπτομέρεια από τη χριστιανική καλλιτεχνική παράδοση των Παθών του Ιησού, είναι κάτι που πρέπει κανείς να γνωρίζει — όπως επίσης ότι η ρεαλιστική αυτή απεικόνιση προέρχεται από τη γοτθική ζωγραφική του 15ου αιώνα. Παρόλα αυτά, επρόκειτο για ένα απόσπασμα αποκομμένο από το συνολικό του πλαίσιο, το οποίο μπορεί να αναπαράγει αντισημιτικά στερεότυπα, ιδίως όταν απουσιάζουν αυτές οι απαραίτητες γνώσεις — συγκεκριμένα, μια τυποποίηση της υποτιθέμενης φιλαργυρίας των Εβραίων.
Όπως ανέφερε η εφημερίδα „Süddeutsche Zeitung“, ο γενικός διευθυντής του Βαυαρικού Εθνικού Μουσείου, Frank Matthias Kammel, θα μπορούσε — και όφειλε — να προσφέρει αυτό το απαραίτητο πλαίσιο. Ωστόσο, στο εισαγωγικό σημείωμα του φυλλαδίου του προγράμματος, επαινούνται απλώς οι σκηνές των Παθών από το Τέγκερνζεε, χωρίς να εξηγείται γιατί εστιάζεται οπτικά ο Ιούδας, και μάλιστα χωρίς να διευκρινίζεται ο ρόλος του.
Η „Jüdische Allgemeine“ επισημαίνει ότι σε αντισημιτικούς κύκλους ο Ιούδας Ισκαριώτης προσωποποιεί ολόκληρο τον εβραϊκό λαό, ο οποίος θεωρείται υπεύθυνος για τον θάνατο του Ιησού Χριστού. Στο φόντο διακρίνεται επιπλέον ένας πυρσός, ο οποίος παραπέμπει στο αντισημιτικό έθιμο του λεγόμενου „Ιούδα-φωτιά“ (Judasfeuer), που διατηρείται σε ορισμένα μέρη της Βαυαρίας μέχρι σήμερα.
Η διανομή του φυλλαδίου του προγράμματος τελικά σταμάτησε από το Υπουργείο Επιστήμης και Τέχνης της Βαυαρίας, το οποίο χαρακτήρισε την επιλογή της εικόνας ως «απαράδεκτη». Ακόμη και το PDF δεν είναι πλέον διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του μουσείου.
Ο υπουργός Μάρκους Μπλουμε (Markus Blume) τόνισε ότι αναμένει από όλους τους κρατικούς φορείς μια «σαφή στάση και ιδιαίτερη ευαισθησία» σε τέτοια ζητήματα.
Το Ομόσπονδο Κρατίδιο της Βαυαρίας προφανώς ένιωσε την ανάγκη να περιορίσει το σκάνδαλο. Τα κρατικά μουσεία βρίσκονται αυτήν τη στιγμή υπό πίεση. Έτσι, οι Πινακοθήκες του Μονάχου κατηγορούνται ότι καθυστερούν την άνευ όρων επιστροφή έργων τέχνης που είχαν λεηλατηθεί από τους Ναζί, και ότι αναβάλλουν διαδικασίες αποκατάστασης.
Επιπλέον, στα τέλη Μαρτίου αναμένονται στο Μόναχο 75 απόγονοι Εβραίων πολιτών, οι οποίοι απελάθηκαν και δολοφονήθηκαν κατά την περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού. Στο πρόγραμμα περιλαμβάνεται η επίσκεψη στις κατοικίες των προγόνων τους, σε αναμνηστικά λιθάρια (Stolpersteine) και σε σχολεία.
Η τελετή μνήμης πρόκειται να πραγματοποιηθεί στο Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο.
Ακόμα και ο διευθυντής του μουσείου, Frank Matthias Kammel, έχει πλέον ζητήσει συγγνώμη μέσω της εκπροσώπου του και εξέφρασε τη λύπη του για το γεγονός ότι «άνθρωποι ένιωσαν να θίγονται στα αισθήματα και τις ευαισθησίες τους εξαιτίας του αρχικά επιλεγμένου μοτίβου». Υποσχέθηκε ότι στο εξής θα υπάρχει «ακόμη μεγαλύτερη ευαισθησία» στην επιλογή των εικόνων εξωφύλλου.
Ωστόσο, αυτή η παραδοχή υποβαθμίζεται από τη δήλωση του, σύμφωνα με τη „Süddeutsche Zeitung“, ότι η μορφή του Ιούδα δεν απεικονίζεται με σωματικές παραμορφώσεις ή εκφραστική αλλοίωση, και ότι δεν παρουσιάζεται με εξευτελιστικό ή απάνθρωπο τρόπο.
Το πρόβλημα όμως δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην προσωπική ερμηνεία του για την ιστορία της τέχνης. Όταν ακόμη και οι ιστορικοί της τέχνης αδυνατούν να εκτιμήσουν την επίδραση μιας εικόνας στο κοινό, τότε υπάρχει λόγος σοβαρής ανησυχίας.
Ονομάζει τον εαυτό του «ο θησαυρός στη ροή του Eisbach»: Το Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο βρίσκεται στο νότιο άκρο του Αγγλικού Κήπου του Μονάχου, κοντά στο δημοφιλές σημείο για σέρφινγκ, και είναι ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Γερμανίας. Παρουσιάζει «με μοναδικό τρόπο την ευρωπαϊκή πολιτιστική ιστορία στη Βαυαρία». Τέσσερις φορές το χρόνο, το μουσείο που λειτουργεί υπό την αιγίδα του κρατιδίου της Βαυαρίας εκδίδει ένα ενημερωτικό φυλλάδιο για να προωθήσει το πρόγραμμά του. Όμως, η προεπισκόπηση για το δεύτερο τρίμηνο του 2025 έπρεπε να αποσυρθεί αμέσως μετά την εκτύπωση.
Αιτία ήταν ένα εξώφυλλο με ένα μοτίβο που μπορεί να εκληφθεί ως αντισημιτικό. Απεικονιζόταν ένας άνδρας με κόκκινα μαλλιά και γένια, ντυμένος με ένα λαμπερό κίτρινο ένδυμα. Φορούσε γύρω από τον λαιμό του ένα πουγκί με χρήματα, το οποίο κρατούσε σφιχτά με το αριστερό του χέρι, ενώ το δεξί του χέρι ύψωνε τον δείκτη. Πίσω του στέκονταν Ρωμαίοι στρατιώτες που τον κοιτούσαν με ενδιαφέρον. Πρόκειται για μια τυπική αναπαράσταση του Ιούδα Ισκαριώτη, ενός από τους δώδεκα μαθητές του Ιησού. Παρουσιάζεται στη στιγμή που καθιστά δυνατή τη σύλληψη του Ιησού στα Ιεροσόλυμα. Το αν πρόκειται όντως για «προδοσία», παραμένει αντικείμενο διαφωνίας.
Το μοτίβο προέρχεται από μία από τις τρεις εικόνες του παλαιού βημοθύρου της Βενεδεκτινής Μονής του Τέγκερνζεε, μέρη του οποίου εκτίθενται σήμερα στο Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο. Ωστόσο, για τις ανάγκες του φυλλαδίου, η εικόνα περικόπηκε ώστε να ταιριάζει στο στενό κατακόρυφο σχήμα του. Αυτό σημαίνει ότι απουσιάζει το πλαίσιο: η σύλληψη του Ιησού, η μεταφορά του στον λόφο των Ελαιών, η γυμνωσή του. Δεν βλέπουμε το πλήθος που παρακολουθεί τη σταύρωση. Στο φυλλάδιο εμφανίζεται μόνο ένας άνδρας που, εμφανώς, έχει πληρωθεί.
Το ότι πρόκειται για μια λεπτομέρεια από τη χριστιανική καλλιτεχνική παράδοση των Παθών του Ιησού, είναι κάτι που πρέπει κανείς να γνωρίζει — όπως επίσης ότι η ρεαλιστική αυτή απεικόνιση προέρχεται από τη γοτθική ζωγραφική του 15ου αιώνα. Παρόλα αυτά, επρόκειτο για ένα απόσπασμα αποκομμένο από το συνολικό του πλαίσιο, το οποίο μπορεί να αναπαράγει αντισημιτικά στερεότυπα, ιδίως όταν απουσιάζουν αυτές οι απαραίτητες γνώσεις — συγκεκριμένα, μια τυποποίηση της υποτιθέμενης φιλαργυρίας των Εβραίων.
Όπως ανέφερε η εφημερίδα „Süddeutsche Zeitung“, ο γενικός διευθυντής του Βαυαρικού Εθνικού Μουσείου, Frank Matthias Kammel, θα μπορούσε — και όφειλε — να προσφέρει αυτό το απαραίτητο πλαίσιο. Ωστόσο, στο εισαγωγικό σημείωμα του φυλλαδίου του προγράμματος, επαινούνται απλώς οι σκηνές των Παθών από το Τέγκερνζεε, χωρίς να εξηγείται γιατί εστιάζεται οπτικά ο Ιούδας, και μάλιστα χωρίς να διευκρινίζεται ο ρόλος του.
Η „Jüdische Allgemeine“ επισημαίνει ότι σε αντισημιτικούς κύκλους ο Ιούδας Ισκαριώτης προσωποποιεί ολόκληρο τον εβραϊκό λαό, ο οποίος θεωρείται υπεύθυνος για τον θάνατο του Ιησού Χριστού. Στο φόντο διακρίνεται επιπλέον ένας πυρσός, ο οποίος παραπέμπει στο αντισημιτικό έθιμο του λεγόμενου „Ιούδα-φωτιά“ (Judasfeuer), που διατηρείται σε ορισμένα μέρη της Βαυαρίας μέχρι σήμερα.
Η διανομή του φυλλαδίου του προγράμματος τελικά σταμάτησε από το Υπουργείο Επιστήμης και Τέχνης της Βαυαρίας, το οποίο χαρακτήρισε την επιλογή της εικόνας ως «απαράδεκτη». Ακόμη και το PDF δεν είναι πλέον διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του μουσείου.
Ο υπουργός Μάρκους Μπλουμε (Markus Blume) τόνισε ότι αναμένει από όλους τους κρατικούς φορείς μια «σαφή στάση και ιδιαίτερη ευαισθησία» σε τέτοια ζητήματα.
Το Ομόσπονδο Κρατίδιο της Βαυαρίας προφανώς ένιωσε την ανάγκη να περιορίσει το σκάνδαλο. Τα κρατικά μουσεία βρίσκονται αυτήν τη στιγμή υπό πίεση. Έτσι, οι Πινακοθήκες του Μονάχου κατηγορούνται ότι καθυστερούν την άνευ όρων επιστροφή έργων τέχνης που είχαν λεηλατηθεί από τους Ναζί, και ότι αναβάλλουν διαδικασίες αποκατάστασης.
Επιπλέον, στα τέλη Μαρτίου αναμένονται στο Μόναχο 75 απόγονοι Εβραίων πολιτών, οι οποίοι απελάθηκαν και δολοφονήθηκαν κατά την περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού. Στο πρόγραμμα περιλαμβάνεται η επίσκεψη στις κατοικίες των προγόνων τους, σε αναμνηστικά λιθάρια (Stolpersteine) και σε σχολεία.
Η τελετή μνήμης πρόκειται να πραγματοποιηθεί στο Βαυαρικό Εθνικό Μουσείο.
Ακόμα και ο διευθυντής του μουσείου, Frank Matthias Kammel, έχει πλέον ζητήσει συγγνώμη μέσω της εκπροσώπου του και εξέφρασε τη λύπη του για το γεγονός ότι «άνθρωποι ένιωσαν να θίγονται στα αισθήματα και τις ευαισθησίες τους εξαιτίας του αρχικά επιλεγμένου μοτίβου». Υποσχέθηκε ότι στο εξής θα υπάρχει «ακόμη μεγαλύτερη ευαισθησία» στην επιλογή των εικόνων εξωφύλλου.
Ωστόσο, αυτή η παραδοχή υποβαθμίζεται από τη δήλωση του, σύμφωνα με τη „Süddeutsche Zeitung“, ότι η μορφή του Ιούδα δεν απεικονίζεται με σωματικές παραμορφώσεις ή εκφραστική αλλοίωση, και ότι δεν παρουσιάζεται με εξευτελιστικό ή απάνθρωπο τρόπο.
Το πρόβλημα όμως δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην προσωπική ερμηνεία του για την ιστορία της τέχνης. Όταν ακόμη και οι ιστορικοί της τέχνης αδυνατούν να εκτιμήσουν την επίδραση μιας εικόνας στο κοινό, τότε υπάρχει λόγος σοβαρής ανησυχίας.
2 σχόλια:
Xριστος Ανεστη και χρονια πολλα σε ολες και ολους . ΑΜ
Αληθώς Ανέστη αδελφέ.
Δημοσίευση σχολίου