ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ (11)

Συνέχεια από: Τρίτη 15 Μαίου 2018

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ 

Και ο Χριστιανικός Πλατωνισμός.

Του Salvatore Lilla!

          
5. Συνέσιος Ο Κυρηναίος.

         

Σε ένα ογκώδες και λεπτομερές κείμενο τού 1942 το οποίο επανεκδώθη το 1966, ο W. Theiler απέδειξε τις πολλαπλές και στενές σχέσεις ανάμεσα στους ύμνους του Συνέσιου και την νεοπλατωνική εξήγηση των Χαλδαϊκών Λόγων, η οποία ξεκίνησε με τον Πορφύριο. Συνεχίζοντας πρός την κατεύθυνση που έδειξε ο Theiler, o P.Hadot to 1968 συγκέντρωσε την προσοχή του πάνω απ'όλα στην σύλληψη τής Τριάδος του Συνέσιου! Μέσω τής αντιπαραθέσεως ανάμεσα στους Ύμνους του Συνέσιου και σε κάποια κείμενα τού Mario Vittorino, κατόρθωσε να αποδείξει ότι οι ουσιώδεις συμπτώσεις ανάμεσα στους δύο βρίσκουν την πιό φυσική τους εξήγηση στην εξάρτηση και των δύο απο την εξήγηση των Χαλδαϊκών Λόγων τού Πορφύριου! Αποδεχόμενος τα αποτελέσματα τού Theiler και του Hadot επιθυμώ να επικεντρώσω την προσοχή σε κάποιες εκφράσεις, εικόνες και έννοιες, οι οποίες αφορούν την Τριάδα, και οι οποίες, χωρίς ίχνος αμφιβολίας φανερώνουν τα σημάδια τής καταγωγής τους! Σε μερικές περιπτώσεις, προσφέρονται στενοί παραλληλισμοί όχι μόνον απο τους Χαλδαϊκούς Λόγους και τον Νεοπλατωνισμό, αλλά και απο τους Ορφικούς Ύμνους, απο το Corpus Hermeticum και τα δόγματα ορισμένων Γνωστικών.

          Όπως και ο Γρηγόριος Νύσσης αλλά και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός ο Συνέσιος δηλώνει ότι η Θεότης είναι μία Τριαδική Μονάς και μία Μονάς Τριαδική! Παρατηρήσαμε ήδη την παρουσία τής ίδιας συλλήψεως στους Χαλδαϊκούς Λόγους και στο απόσπασμα του Πορφύριου στο σχόλιο στον Παρμενίδη, όπου αυτό το δόγμα πηγάζει απο τα Λόγια!

          Ο Πατήρ είναι η μονάς των μονάδων, η Ενάς τών ενώσεων, ο αριθμός τών αριθμών, η ιδέα τής ιδέας, η πηγή των πηγών, η αρχή των αρχών, η ρίζα των ριζών, ο Πατήρ των Πατέρων, το ένα που είναι κάθε πράγμα και ταυτοχρόνως προηγείται κάθε πράγματος, ακόμη και του ίδιου του Ενός, εν και πάντα εν προ πάντων, εν ενός πρότερον, ενοτήτων επέκεινα, ο Νούς των νόων πρότερον του Είναι και άνευ του Είναι, προανούσιε νού, η πρωταρχική και άρρητος μονάδα, ο κρυμένος σπόρος, η άβυσσος χωρίς πάτο και η ανέκφραστος, αρσενικό και θηλυκό, πατήρ και μήτηρ ταυτοχρόνως. Αυτός είναι επίσης σιωπή και φωνή ταυτοχρόνως! Σύμφωνα με τον Theiler ο διπλασιασμός μερικών επιθέτων είναι χαρακτηριστικό των Χαλδαϊκών Λόγων : έτσι η έφραση "πηγή των πηγών" βρίσκεται σε ένα απόσπασμα το οποίο αναφέρει ο Δαμάσκιος. Ο ίδιος ο Δαμάσκιος, επηρεασμένος μάλλον απο τα Λόγια, ονομάζει την πρώτη του αρχή, αρχή των αρχών". Με τον ίδιο τρόπο ο Πρόκλος παρουσιάζει τον Κρόνο σαν "Πατέρα των Πατέρων". Η έκφραση του Συνέσιου "ενάδα τών ενοτήτων" προαναγγέλει τον ορισμό της πρώτης αρχής σαν ενάδα των Ενάδων, του Πρόκλου! Οι δύο ορισμοί "αριθμός των αριθμών" και "ιδέα των ιδεών" κατανοούνται ευκολώτερα στο φώς των εννοιών τών πυθαγορείων. Σύμφωνα με τον Ιεροκλή, ο Ιερός Λόγος των Πυθαγορείων ονόμαζε τον δημιουργικό νού "αριθμό των αριθμών" και όπως αναφέρει ο Αθηναγόρας, ο Πυθαγόρειος Λύσις, ονόμασε τον Θεό "αριθμό άφατο". Αυτός ο Ορισμός θα μπορούσε να γίνει αποδεκτος απο τον Συνέσιο για τον οποίο ο Πατηρ είναι "άφατος"! Η δεύτερη υπόσταση του Πλωτίνου, ο νούς-Είναι και το Ένα-Πολλαπλότης ή ένα-ολότης είναι τόσο ο απόλυτος αριθμός όσο και η μορφή των μορφών (Εν. III, 8,9), μία σύλληψη η οποία κατάγεται τελικώς απο το δόγμα της ταυτότητος ανάμεσα σε μορφές-ιδέες και τους αριθμούς, ένα χαρακτηριστικό του Ξενοκράτη και των νεοπυθαγορείων. Ειναι σημαντικό να θυμηθούμε σ'αυτό το σημείο ότι για τον Συνέσιο ο Πατήρ είναι ένας Νούς!

          Οι τρείς εικόνες τής πηγής ρίζας-σπόρου εφαρμόζονται απο τον Πλωτίνο στην πρώτη υπόσταση, αλλά παρουσιάζονται επίσης και στους Χαλδαϊκούς Λόγους και στην Γνωστική Θεολογία! Ο Πορφύριος επιπλέον χρησιμοποιεί την εικόνα τής πηγής! Το δόγμα το οποίο απο το ένα μέρος ταυτίζει την πρώτη αρχή με την ολότητα των όντων και απο την άλλη το τοποθετεί πάνω απο όλα τα όντα ακόμη και πάνω απο το ΕΝΑ, είναι τυπικώς νεοπλατωνικό. Η σύλληψη τής πρώτης αρχής σαν ένας Νούς ο οποίος προηγείται του Είναι και δέν διαθέτει Είναι είναι χαρακτηριστική τού Πορφύριου, αλλά όχι του Πλωτίνου. Ο ορισμός του Πατρός σαν μονάδα έχει παράλληλα στην πλατωνική παράδοση. ο H.J. Kramer παρουσίασε χωρία πυθαγορικών δογμάτων όπως και πλατωνικών τα οποία διατήρησε ο Ιάμβλιχος, ο Στοβαίος κ.α. όπου η μονάδα ταυτίζεται με το Ένα και το αγαθό! Στους Χαλδαϊκούς Λόγους η Τριάδα κυβερνάται απο μία μονάδα. Ο Πορφύριος παρουσιάζει την πρώτη του αρχή σαν μία μονάδα! Και ο Ιάμβλιχος κάνει το ίδιο με τον πρώτο του Βασιλιά και Θεό, ο οποίος παρότι απορρέει απο την πρώτη-πρώτη αρχή, είναι παρ' όλα αυτά ταυτόσημος μέ τό αγαθό καί μέ τήν αρχή τού Είναι, σε συμφωνία με τον Πλάτωνα! Το ισοσθενές μονάδος-ενάδος το οποίο μπορεί να απαχθεί απο την εφαρμογή και των δύο όρων στον Πατέρα βρίσκεται στον Πλάτωνα και στον Ωριγένη! Τα δύο επίθετα κρύφιος και άρρηκτος βρίσκονται στους Λόγους. Κρύφιος θα εφαρμόζεται συχνά απο τον Πρόκλο και τον ψευδο-Διονύσιο στην πρώτη αρχή και στις υπέρτατες πραγματικότητες! Και άρρητος είναι μία κοινή ιδιότητα τής Θεότητος στην αρνητική Θεολογία της Πλατωνικής παραδόσεως και της Πατριστικής! Ο όρος άβυσσος αναφερόμενος στον Πατέρα αντικατοπτρίζει την διδασκαλία των Λόγων και του Βαλεντίνου. Οι πρώτοι ανέφεραν την άβυσσο του Πατρός "Πατρικός βυθός", ο δεύτερος έχοντας κατά νού δύο διάσημα χωρία του Παύλου (Ρωμ. 11,33, Ω βάθος πλούτου και σοφίας και γνώσεως Θεού και 1 Κορ 2,10 τα βάθη του Θεού) ονόμασε βυθός ή βάθος τόν πρώτο του Θεό.

          Η εικόνα του Πατρός με δύο φύλα προϋπήρχε σε μερικά ορφικά αποσπάσματα, στον Πορφύριο, στα Ερμητικά, και στην Χριστιανική Γνώση! Ο πρώτος Θεός τών Βαλεντινιανών συνίσταται απο ένα ζεύγος το οποίο σχηματίζεται απο τον βυθό (άβυσσο) και απο την Σιγή ή διάνοια! Έτσι δικαίως ο E. Norden συσχετίζει τους στίχους τού Συνέσιου "εσύ είσαι Πατήρ, εσύ είσαι μήτηρ, εσύ άρσεν εσύ θήλυ" με διάφορα ορφικά αποσπάσματα! Εάν ο Συνέσιος ονομάζει τον Πατέρα "Σιγή", τα Χαλδαϊκά Λόγια είχαν μιλήσει για την Σιγή των Πατέρων, δηλαδή για την σιγή των υπερβατικών Θεών. Μία ιδέα που χρησιμοποίησε και ο Συνέσιος όταν κάνει λόγο για την "αγία σιγή των νόων και των νοητών όντων"!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.