ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (34)

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 

Συνέχεια από Παρασκευή,24 Ιανουαρίου 2020

                            
                                  Jacob Burckhard

                                                            ΤΟΜΟΣ 1^ος

                        ^{ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ}

                                         ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΣ  

                                                    –    ΙΙ  –

                              Η ΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΕΞΈΛΙΞΗ

6. Η ΤΥΡΑΝΝΙΑ (συνέχεια 7^η)

     
Σύντομα όμως αποδείχθηκε ότι η νίκη τού Δίωνα ήταν προσωρινή. Και όντως, παρότι οι υπόλοιποι δημαγωγοί διέφυγαν μετά την επικράτησή του, ο Ηρακλείδης επικαλούμενος με συναισθηματικές μεγαλοστομίες τη μεγαλοψυχία του κατόρθωσε να αμνηστευθεί, παρά τις συμβουλές τών φίλων τού Δίωνα που τον παρότρυναν να παραδώσει αυτόν τον ζηλόφθονο και κακεντρεχή άνθρωπο στο στρατό. Έτσι ο Ηρακλείδης απέσπασε από τη συνέλευση του λαού τον τίτλο τού ανώτατου αρχηγού στην ξηρά και τη θάλασσα, και οι «επαΐοντες» των πολιτών συμφώνησαν· μια τέτοια απόφαση όμως δεν θα μπορούσε να υιοθετηθεί για τον απλούστατο λόγο ότι οι απλοί πολίτες δεν επιθυμούσαν να στερηθούν τον ναύαρχό τους, και ο Δίων δέχθηκε με ικανοποίηση και την ταυτόχρονη απόρριψη της προηγούμενης απόφασης περί ανακατανομής τών γαιών · αλλά ο Ηρακλείδης επωφελήθηκε για μιαν ακόμη φορά τού αντιλαϊκού αυτού μέτρου· από τη Μεσσήνη όπου βρισκόταν, ξεσήκωσε τους στρατιώτες και τους ναύτες του κατά τού Δίωνα, υποστηρίζοντας ότι αυτός επεδίωκε να επιβάλει τυραννία, ενώ την ίδια στιγμή διαπραγματευόταν κρυφά με τον Λακεδαιμόνιο Φάρακα, έναν διοικητή μισθοφόρων στην υπηρεσία τού Διονύσιου, που βρισκόταν στη περιοχή τού Ακράγαντα. Μια επικίνδυνη φημολογία, σύμφωνα με την οποία σκόπευε να επιβάλει δια της βίας την εξουσία του, ανάγκασε το Δίωνα να εμπλακεί σε πολεμική αναμέτρηση υπό δυσμενείς συνθήκες· και καθώς προετοιμαζόταν για μια δεύτερη επίθεση, πληροφορήθηκε ότι ο Ηρακλείδης έπλεε προς τις Συρακούσες για να εμποδίσει μία ακόμη φορά την είσοδό του. Κατόρθωσε όμως να εισέλθει στην πόλη με τη βοήθεια του ιππικού, αλλά εξασθενημένος σε βαθμό που να μη μπορεί να απορρίψει μια νέα συμφιλίωση με τον Ηρακλείδη, με τη μεσολάβηση  του Σπαρτιάτη Γέζυλου, ενός τυχοδιώκτη που είχε στο μεταξύ κάνει την εμφάνισή του στις Συρακούσες. Και ο μεν Ηρακλείδης δεσμεύτηκε με επίσημους όρκους, ενώ ο Γέζυλος ορκίστηκε εκδίκηση εκ μέρους τού Δίωνα αν παρέβαινε τον όρκο του. Ο υποβιβασμός όμως τού Ηρακλείδη απέβη οριστικός όταν οι Συρακούσιοι αποφάσισαν να απαλλάξουν από τα καθήκοντά τους όλα τα πληρώματα του στόλου, διότι θεώρησαν ότι αφ’ ενός ήταν πλέον άχρηστα και δαπανηρά και αφ’ ετέρου αποτελούσαν επικίνδυνο όπλο στα χέρια στασιαστών· έτσι έφτασε η στιγμή που ο Απολλοκράτης,  εξουθενωμένος από την πείνα και υπό την πίεση των δυσαρεστημένων μισθοφόρων του, έφυγε προς συνάντηση του πατρός του Διονυσίου, συνοδευόμενος από μητέρα, αδελφή και πέντε τριήρεις, ενώ η ακρόπολη παραδιδόταν.

     Στην πόλη επικράτησε γενική ευφορία, και ο Δίων ξαναβρήκε την αδελφή του Αριστομάχη, τον γιό του και τη σύζυγό του Αρήτη, με την οποία συνδέθηκε και πάλι, παρότι αυτή είχε εξαναγκασθεί να λάβει άλλον σύζυγο. Μοίρασε δώρα στους φίλους και συμμάχους του και υιοθέτησε έναν λιτό τρόπο ζωής· και παρότι ο Πλάτων τού έγραφε ότι τα μάτια όλων ήταν στραμμένα στο πρόσωπό του, οι υποστηρικτές του ήλεγχαν, όπως λέγεται, μια συνοικία μόνο μιας συγκεκριμένη πόλης, δηλαδή την Ακαδημία, ενώ το μόνο που επιθυμούσε ο ίδιος ήταν να του αναγνωριστεί ότι έκανε συνετή και μετρημένη χρήση τής περιουσίας του· παρ’ όλες όμως τις προειδοποιήσεις τού Πλάτωνα, δεν συγκατατέθηκε ποτέ στην εκχώρηση της περιουσίας του. Το βασικό μέλημά του ήταν να θεσμοθετήσει ένα νέο σύνταγμα, έχοντας ως πρότυπο την Λακεδαιμόνια μορφή μοναρχίας, δηλαδή ένα μείγμα δημοκρατίας και βασιλείας, αναθέτοντας όλες τις κρίσιμες υποθέσεις στην αριστοκρατία. Ένα σχέδιο στο οποίο ήταν αδύνατον να συνεργαστεί ο Ηρακλείδης, ο οποίος είχε ήδη αρχίσει να συνωμοτεί. Αρνήθηκε την πρόσκληση του Δίωνα να μετέχει στο Συμβούλιο και δήλωσε ότι θα παρευρισκόταν στη συνέλευση με όλους τούς υπόλοιπους πολίτες ως απλός ιδιώτης· κατέκρινε τον Δίωνα επειδή δεν ισοπέδωσε την ακρόπολη και δεν βεβήλωσε το μνήμα τού Διονύσιου του πρεσβύτερου, και τέλος επειδή ζήτησε τις συμβουλές τών Κορινθίων και τη συνδρομή τους στη διοίκηση. Το επιχείρημα που είχε διατυπώσει παλαιότερα ο Δίων, ότι η ανθρώπινη κακία δεν μπορεί να αποτελέσει ανεξέλεγκτο κίνδυνο, ανετράπη από τη δοκιμασία τών εξελίξεων. Έτσι ανέθεσε σ’ αυτούς που είχε κάποτε εμποδίσει να  σκοτώσουν τον Ηρακλείδη να εισβάλουν στο σπίτι του και να τον δολοφονήσουν· ακολούθως φρόντισε να γίνει μια μεγαλειώδης κηδεία και προσπάθησε να εξευμενίσει τον λαό με το επιχείρημα ότι η πόλη τους δεν θα μπορούσε να απαλλαγεί από τα δεινά της με τη συγκυβέρνηση.

     Καθώς ο λαός είχε μείνει χωρίς αρχηγό, μέσα από το στενό περιβάλλον τού Δίωνα αναδύθηκε ένας νέος αριβίστας, ο Αθηναίος Κάλλιππος, που δεν αμφέβαλε καθόλου ότι η Σικελία θα ήταν το τίμημα του φόνου τού οικοδεσπότη του. Αυτός ο επικίνδυνος φίλος, ο οποίος έλαβε από κάποιους εχθρούς (Καρχηδόνιους ; ) το ποσό τών είκοσι ταλάντων ως αντίτιμο για το έγκλημά του, διέφθειρε ορισμένους μισθοφόρους τού Δίωνα, του ανέφερε ο ίδιος αληθείς ή ψευδείς καταγγελίες τών στρατιωτών εναντίον του, και ο Δίων τού ανέθεσε να τον κακολογεί δημοσίως προκειμένου να ανακαλύψει αυτούς που ήθελαν να τον βλάψουν. Έτσι ο Κάλλιππος γνώρισε όλους όσους είχαν διεφθαρμένο πνεύμα και θα του ήταν χρήσιμοι· αν κάποιος μετέφερε στον Δίωνα πληροφορίες εναντίον του, δεν ανησυχούσε, αφού ο ίδιος ο Δίων τού είχε δώσει τέτοια εντολή. Όταν όμως ο Κάλλιππος διέδωσε ότι ο Δίων, που είχε πρόσφατα χάσει τον γιό του Ιππαρίνο, σχεδίαζε να καλέσει ως διάδοχό του τον γιό τού Διονυσίου, τον Απολλοκράτη, τότε οι υποψίες εναντίον του θεωρήθηκαν βάσιμες· ο ίδιος όμως στο μεταξύ, μετά τη δολοφονία τού Ηρακλείδη, την οποία θεωρούσε ως μια σκοτεινή κηλίδα τής ζωής του, δήλωσε ότι προτιμούσε χίλιες φορές να πεθάνει προσφέροντας τον εαυτό του ως θύμα τού πρώτου επίδοξου δολοφόνο, παρά να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του σε καθεστώς ανασφάλειας και δυσπιστίας, όχι μόνον εκ μέρους τών εχθρών αλλά και εκ μέρους τών φίλων του· όμως ο Μεγάλος Όρκος που απέσπασαν από τον Κάλλιππο είχε καθησυχάσει τις γυναίκες τής οικογένειας, οι οποίες ήταν οι πρώτες που προειδοποίησαν τον Δίωνα για τον κίνδυνο που διέτρεχε. Τότε ήταν ακριβώς που ο Κάλλιππος αποφάσισε να δράσει άμεσα. Μια ημέρα που ο Δίωνας γευμάτιζε σε μιαν αίθουσα με μερικούς φίλους του, οι συνωμότες περικύκλωσαν το παλάτι και ασφάλισαν τις πόρτες και τα παράθυρα· εκείνοι που είχαν αναλάβει να τον θανατώσουν (ήταν Ζακυνθινοί και ενδεχομένως δικοί του μισθοφόροι) του επιτέθηκαν, και καθώς δεν είχαν όπλα – επειδή δεν θα τους επέτρεπαν να εισέλθουν οπλισμένοι στο παλάτι – προσπάθησαν να τον στραγγαλίσουν. Ο Δίων αντιστάθηκε και η πάλη είχε μεγάλη διάρκεια, καθώς ούτε οι φίλοι τού Δίωνα, ούτε αυτοί που ήταν έξω τόλμησαν να παρέμβουν, αναμένοντας την έκβαση την επίθεσης. Τελικά ένας Συρακούσιος έδωσε από το παράθυρο σε έναν Ζακυνθινό το ξίφος του, με το οποίο  κατέσφαξαν κυριολεκτικά τον Δίωνα, όπως τα θύματα στους βωμούς τών θεών. Η Αριστομάχη και η Αρήτη κλείστηκαν στη φυλακή και ο Κάλλιππος κατέλαβε την εξουσία.

     Εκ των υστέρων, αφού δηλαδή είχε συντελεστεί το έγκλημα, οι υποστηρικτές τού Δίωνα αποφάσισαν να κινηθούν. Κάποιοι που αδίκως θεωρήθηκαν υπεύθυνοι, εκτελέστηκαν και ο ίδιος λαός, που τον είχε αποκαλέσει τύραννο,  τον τίμησε τώρα σαν σωτήρα του και ελευθερωτή· ο Κάλλιππος δεν τόλμησε να εμποδίσει μια μεγαλοπρεπή κηδεία και την ανέγερση μνημείου προς τιμήν του. Αλλά ο Κορνήλιος Νέπως, που αναφέρεται στη δημοφιλία η οποία τού αναγνωρίστηκε μετά θάνατον, δεν παραλείπει να μας ενημερώσει για κάτι που σκόπιμα αποσιώπησαν οι ευνοϊκές προς τον Δίωνα πηγές: ότι δηλαδή, αφού απαλλάχθηκε από τον Ηρακλείδη, φρόντισε να μοιράσει στους στρατιώτες του την περιουσία όσων θεωρούσε αντιπάλους του, και επειδή η περιουσία εκείνη δεν ήταν αρκετή, υποχρέωσε τους υποστηρικτές του να συνεισφέρουν, έτσι ώστε εξασφαλίζοντας την αφοσίωση των μισθοφόρων, στερήθηκε την αφοσίωση των ευγενών· παρότι ο Δίων δεν θέλησε να συμπεριφερθεί ως τύραννος, δεν στάθηκε δυνατόν να απαλλαγεί από τα μέσα που χρησιμοποιεί ένας τύραννος για να παραμείνει στην εξουσία, γεγονός που οδήγησε το πλήθος να τον αποκαλέσει απεχθή τύραννο, ενώ προς μεγάλη του θλίψη, δεν διέφυγε της αυστηρής κριτικής αυτών ακριβώς τών οποίων η γνώμη δεν του ήταν καθόλου αδιάφορη.

(συνεχίζεται)