ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (33)

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 

Συνέχεια από Παρασκευή,17 Ιανουαρίου 2020

                               Jacob Burckhard

                                                           ΤΟΜΟΣ 1^ος

                       ^{ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ}

                                           ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΣ  

                                                    –    ΙΙ  –

                              Η ΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΕΞΈΛΙΞΗ

5. Η ΤΥΡΑΝΝΙΑ (συνέχεια 6^η)

     

Αργότερα ο Δίων ταξίδεψε στην Αθήνα, όπου για κάποιο διάστημα βρέθηκε κοντά στον Πλάτωνα και παρακολούθησε μαθήματα στην Ακαδημία· ο Πλάτων φρόντισε να τον συνδέσει με τον ανιψιό του Σπεύσιππο, του οποίου ο ήπιος και φιλικός χαρακτήρας έλπιζε να επηρεάσει θετικά τον Δίωνα. Ταξίδεψε επίσης και σε άλλες πόλεις και συναναστράφηκε παντού με «άνδρες σοφούς και ειδήμονες της πολιτικής», δηλαδή με αντιπάλους τών τότε οπαδών τής δημοκρατίας· δέχθηκε πολλές τιμητικές διακρίσεις και οι Σπαρτιάτες, παρότι είχαν συμμαχήσει με τους Συρακούσιους στον πόλεμο εναντίον τών Θηβών, του αναγνώρισαν τον τιμητικό τίτλο τού πολίτη, που όμως στην ουσία δεν είχε πλέον ιδιαίτερη αξία μετά τα Λεύκτρα· επίσης μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια, όπου μυσταγωγός του υπήρξε ο Κάλλιππος, ο Αθηναίος φιλοξενούμενός του και μελλοντικός δολοφόνος του.

     Η συμπεριφορά τού Δίωνα πυροδότησε την καχυποψία και τον φθόνο τού Διονύσιου, ο οποίος κατ’ αρχήν σταμάτησε να του στέλνει τις απολαβές του. Ταυτόχρονα όμως ο Διονύσιος επιθυμούσε να προσελκύσει τον Πλάτωνα, και ζήτησε μάλιστα τη διαμεσολάβηση των πυθαγορείων τής Ιταλίας. Επειδή όμως είχε γνωστοποιήσει με επιστολή του, ότι οποιαδήποτε παραχώρηση απέναντι στον Δίωνα θα συνδεόταν με την άφιξη του Πλάτωνα στις Συρακούσες, ο Πλάτων αποφάσισε να επιχειρήσει ένα τρίτο ταξίδι, το 361 π.Χ., στη Σικελία. Αυτή τη φορά όμως η διαμεσολάβησή του αποδείχθηκε άκαρπη, και ύστερα από έναν χρόνο οι σχέσεις του με τον τύραννο ήταν τέτοιες, ώστε με δυσκολία κατώρθωσε να επιστρέψει στην Αθήνα χωρίς άλλες δυσμενείς συνέπειες, ενώ προκλήθηκε η εντύπωση ότι ο Διονύσιος είχε οργανώσει  την πρόσκληση του Πλάτωνα για να εξασφαλίσει ο ίδιος την εύνοια του Δίωνα. Τελικά όμως ολόκληρη η περιουσία τού Δίωνα στις Συρακούσες πουλήθηκε, η σύζυγός του υποχρεώθηκε να νυμφευθεί έναν άλλον άνδρα, ο γιός του διεφθάρη σκόπιμα, ώστε να μην έχει πλέον καμμιάν άλλην επιλογή ο Δίων απ’ το να ανατρέψει την τυραννία δια της βίας. Ο Σπεύσιππος και οι υπόλοιποι φίλοι του από την Ακαδημία τον ενθάρρυναν, ενώ ο Πλάτων παρέμεινε επιφυλακτικός· στη Σικελία είχε ήδη αρχίσει να διαδίδεται η φήμη ότι αναμενόταν ο Δίων. Έτσι ο ενάρετος Δίων υποχρεώθηκε να σχηματίσει έναν μισθοφορικό στρατό, αφού από τις χιλιάδες τών εξόριστων Συρακούσιων μόνον είκοσι πέντε τον ακολούθησαν. Το στράτευμα συγκροτήθηκε αρχικά στη Ζάκυνθο, με τη διαμεσολάβηση τρίτων· η κίνηση αυτή προκάλεσε το ενδιαφέρον «πολιτικών προσώπων» και «φιλοσόφων» που υποσχέθηκαν τη βοήθειά τους, όπως για παράδειγμα ο Θεσσαλός μάντης Μίλτας, οπαδός τής Πλατωνικής Ακαδημίας. Όταν όμως αποκαλύφθηκε ο πραγματικός στόχος τής αποστολής, οι περισσότεροι απογοητεύθηκαν· για να αλλάξουν ωστόσο γνώμη όταν πληροφορήθηκαν, ότι δεν είχαν επιλεγεί ως απλοί στρατιώτες, αλλά ως μέλλοντες διοικητές τών Συρακουσίων, και ότι ο Δίων είχε θυσιάσει ένα μεγάλο μέρος τής περιουσίας του ως προσφορά στον θεό Απόλλωνα· αντί να αποχωρήσουν, συμφώνησαν να επιβιβαστούν στα πλοία, τα οποία αγκυροβόλησαν, αφού περιπλανήθηκαν, δίχως να εμποδιστούν, στα ανοιχτά τού Εκνόμου. Ο Διονύσιος απουσίαζε τότε στην Ιταλία και έτσι ο Δίων, με τον οποίον συνασπίστηκαν και οι κάτοικοι του Ακράγαντα, της Γέλας, της Καμαρίνας, καθώς και όσοι Συρακούσιοι είτε είχαν εκδιωχθεί είτε διαφύγει, εμφανίστηκε μπροστά στις Συρακούσες με μερικές χιλιάδες στρατιώτες, και καθώς η φρουρά τών Επιπολών είχε υποχωρήσει εξ αιτίας μιας παραπλανητικής αναφοράς, εισήλθε στην πόλη χωρίς να χυθεί αίμα. Οι αρχές τής πόλης τον υποδέχθηκαν με επίσημες τελετές και οι κήρυκές της διέδωσαν ότι ήρθε για να καταλύσει την τυραννία και να απελευθερώσει τούς Συρακούσιους και τους υπόλοιπους Σικελούς· αλλά μέσα στην ακρόπολη παρέμεναν οι αντίπαλοί του, με τους οποίους και συνασπίστηκε ο τύραννος οκτώ ημέρες αργότερα· για να αρχίσει αναπόφευκτα, παρότι ο Πλούταρχος παραλείπει να το αναφέρει, κατά τη διάρκεια της αναμέτρησης μέσα και γύρω από τις Συρακούσες, σταδιακά  η αποσύνθεση του Κράτους, γεγονός που οδήγησε βαθμιαία στη δραματική κατάσταση που συνάντησε αργότερα εκεί ο Τιμολέων.

    Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της ακρόπολης, ο Δίων δεχόταν συνέχεια τις παρεμβάσεις τών δημαγωγών, και ο ετερόκλητος πληθυσμός τών Συρακουσών προκάλεσε, σε κατάσταση δυστυχίας και απόγνωσης, μιαν ανεξέλεγκτη εξέγερση. Αρχηγός τού στρατού ήταν κάποιος που ονομαζόταν Ηρακλείδης, ένας από τους εκδιωχθέντες Συρακούσιους, ο οποίος είχε ήδη αναμετρηθεί με τον Δίωνα στην Πελοπόννησο. Την ίδια στιγμή όπου, μετά από μιαν αποτυχημένη απόπειρα εξόδου τού στρατού τού Διονύσιου, στην οποία αναμείχθηκε και τραυματίσθηκε μέσα στο πλήθος και ο ίδιος ο Δίων, ανακοινωνόταν το περιεχόμενο μιας επιστολής τού τυράννου, με την οποία επεδίωκε, μέσα από απειλές και υποσχέσεις, τον συμβιβασμό, ο Ηρακλείδης εισήλθε στο λιμάνι τών Συρακουσών με επτά τριήρεις και μερικά ακόμα πλοία· επωφελούμενος δε από τη γενική σύγχυση που επικρατούσε, αποφάσισε να ανατρέψει τον Διονύσιο για προσωπικό του όφελος, και κατόρθωσε, χάρη στις δημαγωγικές του ικανότητες και τις υπόνοιες που εφεύρε για να εμποδίσει την επικράτηση του Δίωνα, να αποσπάσει από το πλήθος τον τίτλο  τού ναυάρχου, παρά τη θέληση του Δίωνα, ιδιότητα που ο Δίων δεν θεώρησε σκόπιμο να του αφαιρέσει, ακόμη και όταν ο λαός ακύρωσε, μετά από τις διαμαρτυρίες του, αυτήν την αυθαίρετη ψήφο. Όταν όμως ο στόλος κέρδισε στη συνέχεια το πλεονέκτημα, συντρίβοντας μπροστά στην πόλη τον Φίλιστο, που έφτασε από την Ιαπυγία για να υποστηρίξει τον Διονύσιο, ο λαός άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι οι μισθοφόροι τού Δίωνα είχαν διπλή αποστολή, και στράφηκε προς τον Ηρακλείδη. Ο οποίος απέτυχε όμως να συλλάβει τελικά, διαψεύδοντας τις θερμές προσδοκίες τού πλήθους, τον τύραννο·  ο οποίος απέπλευσε τότε, συνειδητοποιώντας ότι οι Συρακούσιοι απέβλεπαν στον θάνατό του, εφ’ όσον απέρριψαν την προσφορά του για συνθηκολόγηση, λάθρα και επωφελούμενος του ευνοϊκού ανέμου για την Ιταλία, παίρνοντας μαζί του το μεγαλύτερο μέρος τής περιουσίας του και τα αγαπητά του πρόσωπα, εγκαταλείποντας ωστόσο τον γιό του Απολλοκράτη στην πολιορκημένη ακρόπολη· αντιλαμβανόμενος τότε, ότι η αποτυχία του θα έθιγε τη φήμη του, ο Ηρακλείδης αποφάσισε να εκπληρώσει τις βαθύτερες επιθυμίες τού πλήθους και παρώθησε έναν άλλον τυχοδιώκτη, τον Ίππωνα, να καλέσει τον λαό σε ανακατανομή τών γαιών, διακηρύσσοντας ότι η ίση κατανομή τών αγαθών αποτελεί προϋπόθεση ελευθερίας, όπως και ότι η ανέχεια είναι  πηγή τής δουλείας. Οι διαμαρτυρίες τού Δίωνα απέναντι σ’ όλ’ αυτά τα σχέδια προσέκρουσαν στην αντίδραση των δολοπλόκων, ενώ ο Ηρακλείδης έπεισε τον λαό να καταργήσει τούς μισθούς τών ξένων στρατιωτών και να διορίσει εχθρικούς προς τον Δίωνα στρατηγούς · όταν στη συνέχεια προσπάθησαν να πείσουν τούς μισθοφόρους τού Δίωνα να τον εγκαταλείψουν, προσφέροντάς τους την ιδιότητα του πολίτη, ο ίδιος ο Δίων αποφάσισε να εγκαταλείψει την πόλη μαζί τους και να καταφύγει στους Λεοντίνους. Τη στιγμή όμως που υποχωρούσε, δέχθηκε επίθεση από μαινόμενους Συρακούσιους, και αντιλαμβανόμενος ότι τελικά δεν χρησίμευσε σε τίποτε η προσπάθειά του να τους αποδείξει ότι οι πραγματικοί εχθροί τους ήταν αυτοί που βρίσκονταν μέσα στην ακρόπολη και ότι ο δικός του στρατός του ήταν ειρηνικός, αναγκάστηκε να αντεπιτεθεί.

     Οι Συρακούσιοι έκαναν επίδειξη αλαζονείας, και όταν τελικά νίκησαν τον επικεφαλής τού στόλου τού Διονυσίου Νύψιο, επιδόθηκαν σε οινοποσία μέχρις αργά τη νύχτα, έτσι που οι διοικητές τους την επομένη ήταν αδύνατον να μοιράσουν διαταγές σε άνδρες διαλυμένους από το πιοτό. Αυτός όμως ο ίδιος ο Νύψιος επιτέθηκε αιφνιδιαστικά κατά τής Αχραδίνης, επικεφαλής βαρβάρων μισθοφόρων, φονεύοντας και λεηλατώντας τα πάντα στο διάβα του, καθιστώντας μοναδική πια ελπίδα σωτηρίας για τις Συρακούσες τον Δίωνα και τους μισθοφόρους του· για να επικρατήσει τελικά, μετά από μιαν ιδιαίτερα ταπεινωτική παραδοχή τών συμμάχων και του ιππικού, η άποψη να τον καλέσουν να επιστρέψει από τούς Λεοντίνους. Ο Δίων οδήγησε τότε στο θέατρο της πόλης την κλαίουσα επιτροπή που παρουσιάστηκε για να του ανακοινώσει την ανατροπή τών προθέσεων, και αφού εκφώνησε έναν λόγο μπροστά στη συνέλευση του λαού, όπου και περιέλαβε συγκεκριμένες οδηγίες, αποφάσισε την κοινή επιστροφή στις Συρακούσες. Στο μεταξύ όμως οι δημαγωγοί που αναθάρρησαν μετά την υποχώρηση του Νύψιου στην ακρόπολη, είχαν πετύχει να στρέψουν και πάλι τα πλήθη εναντίον του· καθήλωσαν λοιπόν τον Δίωνα στην είσοδο της πόλης, για να ακολουθήσει νέα έξοδος, ακόμα πιο τραγική, μέχρι να αντιληφθούν τελικά ότι δεν υπήρχε λύση χωρίς αυτόν. Είναι απαραίτητο εδώ να αναφέρουμε ότι ο Διονύσιος, ο οποίος είχε πιθανότατα αποστείλει νέες οδηγίες στον Νύψιο, επεδίωξε να ενταφιαστεί αυτή τη φορά η τυραννία, για την οποία είχε χάσει κάθε ελπίδα να τη διατηρήσει, μέσα και μαζί με την πόλη· έδωσε λοιπόν εντολή να πυρποληθούν τα πάντα, ώστε αναγκάστηκε και ο ίδιος η Ηρακλείδης, ανίκανος πια να αντιδράσει, να καλέσει σε άμεση επιστροφή τον Δίωνα. Ο οποίος αναγνωρίστηκε τελικά ως «σωτήρας και θεός τους» από τους πολίτες, ενώ αναγνωρίστηκαν ως «αδελφοί και συμπολίτες» οι μισθοφόροι του· για να κατορθώσει να περιορίσει,  μετά από σκληρή μάχη, τους αντιπάλους του στην ακρόπολη και να σβήσει τη φωτιά.

(συνεχίζεται)