ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ-ΤΑΥΤΟΤΗΣ ΣΑΝ ΣΧΕΣΗ (1)

ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ-ΤΑΥΤΟΤΗΣ ΣΑΝ ΣΧΕΣΗ 

Του Piero Coda.

1. Εισαγωγή!

                

Χωρίς αμφιβολία η αναγέννηση τού ενδιαφέροντος-βιωματικού και θεωρητικού-για την πραγματικότητα του Αγίου Πνεύματος είναι ένα χαρακτηριστικό τών χρόνων μας. Όσον αφορά την καθολική Θεολογία, αυτό αληθεύει με αυξανόμενο ρυθμό απο τους χρόνους του '80. Είναι ενδιαφέρον όμως να δούμε επίσης τις κυριότερες αναφορές τών συστηματικών προτάσεων που έχουν εμφανιστεί την τελευταία περίοδο. 1) Χωρίς αμφιβολία αναφορικά με τον οικουμενισμό ο οποίος υποχρεώνει την καθολική Θεολογία σ'έναν βαθύ διάλογο με την Ορθόδοξη Θεολογία και με τις νέες προτάσεις πνευματολογίας που έρχονται απο τον Ευαγγελικό χώρο. 2) Κατά δεύτερο λόγο αναφορικά με την φιλοσοφία, χωρίς ιδιαίτερη παρουσία όμως, διότι πιστεύεται ότι μετά το ναυάγιο τού ιδεαλισμού και του νεο ιδεαλισμού, το θέμα του πνεύματος έχει χάσει την θεωρητική του σημασία. 3) Τέλος, πιό δυναμικά, αναφορικά με την μετα-νεωτερικότητα, το μεταμοντέρνο, τόσο στην πολιτισμική της εκδοχή, όσο και στην ιδιαιτερότητα τών "νέων θρησκευτικών κινημάτων" όπου η πραγματικότης τού πνεύματος απέκτησε κεντρική σημασία.

                Λαμβάνοντας απ'όψιν μας την συνθετότητα τού αντικειμένου μας, θα μπορούσαμε ίσως να συνθέσουμε όλα τα θέματα που εγείρονται σήμερα περί του Αγίου Πνεύματος και τής πραγματικότητός του σε τρία κυρίαρχα!

                1.1. Το πρώτο, το οποίο διαπερνά και επερωτά τις επιστήμες τής θρησκείας αλλά και την φιλοσοφία και την Θεολογία, αφορά την δυνατότητα να σταθεί ένα είδος γρύλλου, συμβολικό-εννοιολογικής αναλογίας, η οποία χωρίς να παραβιάσει τα φαινομενολογικο-ιστορικά δεδομένα, διακρίνει το σημασιακό πεδίο, κοινό και καθολικό, της εμπειρίας του πνεύματος τού Θεού σαν πνεύμα μέσω τής πολλαπλότητος-διαχρονικής και σύγχρονης-τών εκφράσεών του και των ειδικών του αναφορών. Η προσπάθεια δέν είναι βεβαίως απλή. Ενώ για παράδειγμα ο H. Kleinknecht, στην λέξη πνεύμα του Kittel, επαναλαμβάνει, στο πλαίσιο τής δύσεως, την σημαίνουσα εξέλιξη η οποία κινείται παράλληλα με το Ελληνικό πνεύμα, το λατινικό spiritus και το γερμανικό Geist τα οποία μαρτυρούν την αντίληψη και την έκφραση της ίδιας πραγματικότητος, ο A. Di Nola δέν κρύβει την δυσκολία που αναπαρίσταται απο μία κάποια ασάφεια του όρου (του οποίου παρουσιάζει 11 διαφορετικές σημασίες στην οπτική των επιστημών της Θρησκείας), παρότι κατορθώνει να επινοήσει μία καταγωγική σύγκλιση η οποία πηγαίνει πέραν της πλαστικής αναφοράς τής Ελληνικής ρίζας πνε-και της λατινικής sp-στον ήχο της ρυθμικής αναπνοής, για να πλησιάσει σημειωτικά σ'αυτό που εκφράζεται και στο σανσκριτικό atman και στο εβραϊκό Ruah. Εάν λοιπόν δέν είναι απλό, η προσπάθεια όμως φαίνεται ερεθιστική, τουλάχιστον απο την οπτική γωνία της θρησκευτικής ανθρωπολογίας.

1.2 Ενα δεύτερο θέμα αφορά άμεσα την Χριστιανική Θεολογία στην καταγωγή τής Χριστολογικής Τριαδικής κατανοήσεως τού πνεύματος του Θεού σαν πνεύμα, αλλά λαμβάνοντας υπ'όψιν συστατικά, την καθολική παρουσία τής εμπειρίας τού πνεύματος στις διάφορες θρησκείες και τον νεωτερισμό που εισήγαγε η εβραϊκή εμπειρία. Είναι προφανές ότι πρόκειται για κεντρικό θέμα, πρακτικά όμως ανεξερεύνητο, παρότι είχε αρχίσει να ασχολείται η έρευνα τελευταίως. Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο εν τέλει, ακουμπά το Είναι και την πράξη του ίδιου τού Θεού στην ιστορία της σωτηρίας, όπως μας έχουν παρουσιαστεί στην διατύπωση του Ιωάννου "Ο Θεός πνεύμα έστιν"! στην οποία η μοντέρνα σκέψη, τουλάχιστον απο τον Χέγκελ κι'έπειτα, εντόπισε το νέο (novum) της Χριστιανικής εικόνος του Θεού!

                Μ'αυτή την διατύπωση, στην πραγματικότητα, υπογραμμίζεται ότι το Είναι πνεύμα το οποίο ανήκει μόνον στον Θεό, προσλαμβάνεται απο τον άνθρωπο μόνον ξεκινώντας απο εκείνη την έκσταση του Θεού "πέραν" και "έξω" απ'αυτόν και είναι μαζί ο Λόγος του Θεού και το πνεύμα του Θεού! Ένας Λόγος ο οποίος ζωοποιείται και δρομολογείται και μεταφέρεται και ένα πνεύμα χάρη στο οποίο αρθρώνεται ο Λόγος του Θεού και απο αυτόν εκπορεύεται με αποτελεσματικότητα! Καθολικώς εκχυνόμενο απο τις πρωταρχές τής δημιουργίας και σταθερώς παρόν, με τις ξαφνικές του επιδρομές κατά μήκος της ιστορίας, στο γεγονός της ενσαρκώσεως του Λόγου του Θεού και του θανάτου και της Αναστάσεως Του, το πνεύμα του Θεού προσφέρεται "χωρίς μέτρο" (Ιωάν 3,34) σαν "Το" Αγιο Πνεύμα. Σαν αυτό δηλαδή που καθιστά δυνατή και απελευθερώνει απο το εσωτερικό τής καρδιάς του ανθρώπου, μπολιασμένο στον Ιησού Χριστό, την λατρεία του Πατρός "εν πνεύματι και αληθεία" (Ιωάν 4,23-24). 

                Ξεκινώντας λοιπόν απο αυτό το κέντρο και κινούμενη μέσα σ'αυτόν τον ορίζοντα, η Χριστιανική σκέψη καλείται να ερμηνεύσει την ιστορία τής θρησκευτικής εμπειρίας τής ανθρωπότητος και να έλθει σε διάλογο με τις ζωντανές και πολλαπλές εκφράσεις της. Και σε θεωρητικό επίπεδο, να αντιμετωπίσει όχι μόνον την κλασσική μεταφυσική και την μοντέρνα φιλοσοφία, όπως και την μετά-μοντέρνα, αλλά και  τους πιό στεγνούς διαλογισμούς της Ανατολής και με την απαίτηση, τόσο φανερή σήμερα, μίας πραγματικής και "νέας" (εμπειρίας του Θεού!

[Την ετοιμάζει ο Αντίχριστος].

                1.3. Υπάρχει τέλος ένα τρίτο θέμα το οποίο αφορά την Θεολογία των θρησκειών στην πιό υπαρξιακή τους όχθη και την πράξη τού διαθρησκευτικού διαλόγου ο οποίος δέν μπορεί να αποφύγει μία προσοχή γεμάτη σεβασμό και συμπάθεια τής εμπειρίας και της συμβολικής αναπαραστάσεως των διαφόρων θρησκειών. Αυτή μας δίνει την δυνατότητα να διακρίνουμε στην εμπειρία του πνεύματος του Θεού/του Θεού σαν πνεύμα, ακόμη και μέσα στην πολύμορφη διαφορετικότητά του, ένα κοινό έδαφος συναντήσεως, ένα αποφασιστικό θέμα διαλόγου, μία κατάλληλη ευκαιρία ανταλλαγής πνευματικών δώρων, έναν χώρο αμοιβαίας αυθυπερβάσεως πρός το μυστήριο και την αποκάλυψη του Θεού!

2. Ιστορικο-Θεολογική διαδρομή!

               
 Για να απαντήσουμε στις προκλήσεις οι οποίες τίθενται απο την παρούσα κατάσταση είναι ουσιώδες, πρώτα απ'όλα να θυμηθούμε την προοδευτική αυτοσυνειδησία τής εμπειρίας και της ταυτότητος του Αγίου Πνεύματος η οποία αποκτήθηκε απο την αποκάλυψη/παράδοση της εβραιο-Χριστιανικής θρησκευτικότητος. Θα προσπαθήσουμε να το επιτύχουμε συνθετικά, αναδεικνύοντας τα "όρια του νέου" που χαρακτηρίζουν αυτή την ιστορία!

                2.1 Η πρώτη και θεμελιώδης αρχή πρωτοτυπίας αναπαρίσταται απο την εμπειρία του Ισραήλ που φτάνει να χαρακτηρίσει το πνεύμα (ruoch) σαν πνεύμα τού Γιαχβέ! Θα είναι πολύ δύσκολο, χωρίς αμφιβολία, να δοκιμάσουμε να βρούμε τούς σταθμούς αυτής της κατάκτησης, ξεκινώντας απο το βάθος τής θρησκευτικής εμπειρίας απο όπου, διά κλήσεως (το κάλεσμα του Αβραάμ, του Μωϋσή, των προφητών....) αποκαλύπτονται η καταγωγή και η πρωτότυπη διαδρομή τής εβραϊκής θρησκευτικής εμπειρίας. Δέν υπάρχει τίποτε έτοιμο, επεξεργασμένο, λόγω τής αντικειμενικής δυσκολίας του θέματος, όπως επίσης και λόγω ελαχίστου ενδιαφέροντος! Είναι γεγονός ότι η θρησκευτική εμπειρία προδιατεθειμένα καθολική, διά της οποίας το ανθρώπινο πλάσμα αντιλαμβάνεται ότι δέν κατοικείται, ή δέν κατοικεί μέσα του, στον άλλο, στον κόσμο, η ζωή και η δύναμις του Θεού (ή του Θείου) και η δυνατότης μίας ελεύθερης σχέσεως/κοινωνίας, όσο και υπεύθυνης μ'Αυτόν και σ'Αυτόν με τον άλλον και με τον κόσμο, στην εμπειρία του Ισραήλ συνδέεται ενδογενώς με την επέμβαση και την παρουσία του Γιαχβέ στην ιστορία του λαού του σαν ο Κύριος του και ο Ελευθερωτής του!

Συνεχίζεται