Ο “ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ” (3)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 11 Ιανουαρίου 2021

Ο “ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ” 

ΣΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΤΟΥΣ ΑΘΗΝΑΙΟΥΣ.

Τού Enrico Berti.

III. Η αντι-ειδωλολατρική πολεμική!

          “Ο Θεός ποιήσας τον κόσμον και πάντα τα εν αυτώ, ούτος ουρανού και γής. Κύριος υπάρχων ούκ εν χειροποιήτοις ναοίς κατοικεί, ουδέ υπό χειρών ανθρώπων θεραπεύεται (εξυπηρετειται) προσδεόμενος τίνος (σαν να είχε ανάγκη από κάτι)… και προσθέτει: εν αυτώ γάρ ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν, καθώς και μερικοί των ποιητών σας έχουν πει “είμεθα και γένος του”. Αφού λοιπόν είμεθα γένος του Θεού, ούκ οφείλομεν νομίζειν χρυσώ ή αργυρώ ή λίθω, χαράγματι τέχνης και ενθυμήσεως ανθρώπου” (Πράξεις 17,25,29). Σ’αυτά τα λόγια είναι προφανής η αντιειδωλολατρική πολεμική που υπήρξε ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό των πρώτων Χριστιανικών κοινοτήτων. Απευθύνοντας εναντίον των παγανιστικών Ιερών, εναντίον της λατρείας που πραγματοποιείτο σ’αυτούς και εναντίον τών αγαλμάτων τών Θεών.

          Αλλά και αυτές οι έννοιες ήταν ήδη παρούσες στον Τίμαιο τού Πλάτωνος και στο Περί Φιλοσοφίας τού Αριστοτέλη, εκφρασμένες σχεδόν με τις ίδιες λέξεις. Όπως μας μαρτυρεί λοιπόν ο Πλούταρχος, ο Πλάτων δήλωνε και ο Αριστοτέλης μετέφερε την γνώμη του στον διάλογό του, ότι “ο άνθρωπος εισέρχεται σ’αυτό μέσω τής γέννησής του, ού χειρομμήτων (χειροποιήτων) ούδ’ ακινήτων αγαλμάτων θεατής αλλά αισθητών εικόνων τών νοητών πραγμάτων, όπως ο Θείος νούς τα φανέρωσε έχοντας έμφυτες στον εαυτό τους την αρχή τής ζωής και της κινήσεως” (Τίμαιος 82 Β) Και ο ίδιος ο Αριστοτέλης στο περί φιλοσοφίας πάντοτε καταγγέλλει σαν έκφραση “τρομερού αθεϊσμού” (δεινήν αθεότητα) την γνώμη όσων σκεφτονταν ότι “ένας τόσο μεγάλος ορατός Θεός [δηλαδή ο κόσμος, ναός της Θεότητος] δεν διέφερε σε τίποτε από τα πράγματα που γίνονται διά των χειρών μας (των χειροκμήτων)” (Αριστ. Περι φιλ. Απ. 18 Ross και Φίλων, περί αιωνιότητος κόσμου 2,10-11). Αυτή η τελευταία δήλωση περιέχεται και στον Φίλωνα, τού εβραίου φιλοσόφου του 1^ου αιώνος π.χ. ίσως γνωστού στον Παύλο.  

          Ακόμη και η θέση ότι ο Θεός δεν έχει ανάγκη τών υπηρεσιών τών χειρών τού ανθρώπου, δηλαδή μέσω πράξεων λατρείας και θυσιών, υπάρχει και στον Αριστοτέλη. Αυτός λοιπόν δηλώνει στα Ηθικά Ευδήμεια, επαναλαμβάνοντας ίσως το Περί φιλοσοφίας, ότι ο Θεός δεν κυβερνά δίνοντας διαταγές, όπως κάνουν οι αφέντες με τους δούλους, “διότι δεν έχει ανάγκη από τίποτε (επεί εκείνος γε ουδενός δείται) και ότι είναι καλές οι πράξεις οι οποίες βοηθούν να ψάξουμε να βρούμε τον Θεό (την τού Θεού θεωρίαν), ενώ είναι κακές εκείνες που μας εμποδίζουν τον Θεόν θεραπεύειν και θεωρείν (Αριστ. Ηθ. Ευδ. VIII 3,1249 b 13-21). Και ο Παύλος σε συμφωνία λέει ότι οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν “διά να ζητούν τον Κύριον μήπως τόν ψηλαφήσουν και τόν βρούν, αν και δεν είναι μακρυά από καθένα από μας” ( Πράξεις 17,27). Ο φιλόσοφος λοιπόν και ο Απόστολος στον Λόγο του συμφωνούν αντιθέτοντας στην ειδωλολατρεία την φιλοσοφία, βασιζόμενοι στην ίδια ιδέα του Θεού.

          IV. Ο ΘΕΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΌΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ.

          Στην συνέχεια ο Παύλος μάς λέει : “αυτός διδούς πάσι ζωήν και πνοήν και τα πάντα (17,25). Ο Αριστοτέλης λοιπόν στο περί τού Ουρανού, το οποίο απορρέει σίγουρα από το περί φιλοσοφίας, είχε δηλώσει : “από εκεί εξαρτώνται για όλα τα πράγματα…. το είναι και η ζωή (όθεν και πάσιν εκήρτηται… το είναι και ζήν), περί ουρανού 19,279 α 17! Και στο De Mundo επαναλαμβάνεται ότι ο Θεός είναι αυτός μέσω τού οποίου ζούμε (δι’όν ζώμεν! 7, 401 α 15). Ακόμη και η ιδέα τού Θεού σαν δημιουργού τής ζωής ανήκει στην παράδοση τής φιλοσοφικής Θεολογίας των Ελλήνων, στην οποία αναφέρεται, καθόλου τυχαία, ο Παύλος.

          Για τον Παύλο επί πλέον, ο Θεός δεν είναι μόνον ο δημιουργός τής ζωής, αλλά και εκείνος που καθορίζει τούς χρόνους και τους τόπους στους οποίους αυτή διεξάγεται για τους ανθρώπους: “εποίησε τε εξ ενός αίματος πάν έθνος ανθρώπων κατοικείν επί πάν το πρόσωπον της γής. Ορίσας προστεταγμένους καιρούς και τας οροθεσίας τής κατοικίας αυτών”. Τώρα όμως η ιδέα ότι όλα τα έθνη των ανθρώπων προέρχονται από ένα μόνον αίμα, είναι προφανώς βιβλική, αλλά εκείνη ότι ο Θεός όρισε και τους χρόνους, δηλαδή τις εποχές και τους τόπους, δηλαδή τις κατοικίσιμες περιοχές της ανθρώπινης ζωής, ξαναβρίσκεται στο περί φιλοσοφίας του Αριστοτέλη. Σε ένα απόσπασμα τού διαλόγου, το οποίο μεταφέρει και ο Φίλων, λέγεται ότι τα σημεία τής τάξεως που έθεσε στον κόσμο ο Θεός είναι “η γή πολύ σταθερή με τις ορεινές της και πεδινές της ζώνες, γεμάτη σπαρτά, δένδρα και φρούτα και επιπλέον με ζώα κάθε είδους και πάνω της διάχυτα εδώ κι εκεί θάλασσες, λίμνες, όσο και μόνιμες ροές ποταμών όπως και χειμάρρους, τις αλλαγές του αέρα και τών αέριδων και την οργανική εναλλαγή του χρόνου, των εποχών”.

          Οι πιο διάσημες λέξεις όλου του λόγου, που φανέρωσαν την στωική καταγωγή τών δογμάτων που χρησιμοποίησε ο Παύλος είναι οι αμέσως επόμενες τής βεβαιώσεως ότι ο Θεός δημιούργησε τους ανθρώπους προκειμένου να τον ψάξουν, προχωρώντας ψηλαφητά, παρότι αυτός δεν είναι μακριά από καθέναν μας! “Διότι μέσα σ’αυτόν ζούμε και κινούμεθα και υπάρχομεν καθώς ζητούμε τον Κύριον μήπως τον ψηλαφήσουμε και τον βρούμε, αν και δεν είναι μακρυά από καθέναν από μας! ( 17,28).

          Αυτές οι τελευταίες λέξεις επαναλαμβάνουν κατά γράμμα τον στίχο 5 των φαινομένων τού Αράτου μαθητού τού στωικού Ζήνωνος, ποιητού τού ΙΙΙ αιώνος π.Χ. Η πρόθεση του χωρίου είναι λοιπόν ξεκάθαρη, θέλει να αναφερθεί σε μία από τις πηγές από τις οποίες εμπνέοντο οι στωικοί φιλόσοφοι στους οποίους απευθύνεται ο Παύλος.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.