ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (16)

Συνεχίζεται από Δευτέρα, 16 Ιουνίου 2014

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

IV. ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ.

Του Hans Georg Gadamer.

 

Έτσι λοιπόν η πρόθεση στην αριστοτελική έννοια της κινήσεως δεν είναι η αφηρημένη πρόοδος, αλλά η ποιότης ενός όντος, μία ποιότης οντολογική. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε αυτή την πρόθεση του Αριστοτέλη, διότι η έννοια τής κινήσεως είναι θεμελιώδης για όλη του την φιλοσοφία. Γι’αυτό δήλωσα πώς η Φυσική συστήνει το σημείο εκκίνησης του Αριστοτελικού στοχασμού. 

Μία πρώτη συνέπεια αυτής της εννοιολογήσεως της κινήσεως σαν οντολογικής ποιότητος είναι η εξάλειψη της απαιτήσεως των μαθηματικών να είναι γνώση τής πραγματικότητος. Διότι τα μαθηματικά γνωρίζουν μόνον ακίνητα αντικείμενα αμετάβλητα: οι αριθμοί, οι σχέσεις και οι αναλογίες ανάμεσα στους αριθμούς, τα γεωμετρικά σχήματα, είναι σταθερά, σ’αυτά δεν υπάρχει κίνηση. Είναι πολύ σημαντική αυτή η διάκριση ανάμεσα στα μαθηματικά και στην πραγματικότητα, διότι σημαίνει μία αποστασιοποίηση από την Πυθαγορική Θεωρία και σε κάποιο μέτρο και από την Πλατωνική, σύμφωνα με την οποία οι αριθμοί αποτελούν την ουσία τής πραγματικότητος, και μέσω αυτών εμείς θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε την δομή των πραγμάτων, την κίνηση των ουρανών και των αστέρων. Θα γνωρίζετε την μακρά παράδοση της θεωρίας της αρμονίας των ουρανίων σωμάτων η οποία είναι ακριβώς, μία κληρονομιά της επιστημονικής φαντασίας των πυθαγορείων. Και θα γνωρίζετε σίγουρα επίσης την αρχή του Φάουστ του Γκαίτε στην οποία βρίσκουμε την εικόνα των ουράνιων δυνάμεων οι οποίες με την κίνηση τους κάνουν το σύμπαν να αντηχεί αρμονικά. 

Το πρόβλημα της κινήσεως λοιπόν, είναι τόσο κεντρικό για τον Αριστοτέλη ώστε να τίθεται και μέσα στο πλαίσιο των μεταφυσικών του στοχασμών. Και πράγματι, η βασική οντολογική δομή, η δομή του όντος σαν όντος- η ουσία, το ουσιώδες- ακολουθεί το μοντέλο της δομής του Φυσικού όντος. Ας περιοριστούμε για την ώρα να θυμηθούμε μόνον μία συνέπεια αυτής της αριστοτελικής συλλήψεως. Γνωρίζετε ότι ο Πλάτων ακολουθώντας τούς Ελεάτες, σκεπτόταν ότι η αλλαγή ενέπλεκε πάντοτε κατά κάποιο τρόπο, το μη-όν. Φαίνεται λοιπόν πώς μέσα στην Ακαδημία ή κίνηση οριζόταν με τον όρο «ετερότης», δηλαδή διαφορά, διαφορετικότης, αλλοίωση, κάτι που σημαίνει άρνηση της σταθερότητος, της ταυτότητος τού Είναι. Γι’αυτό όταν ο Αριστοτέλης πρέπει να αναπτύξει την δική του εννοιολόγηση του όντος (Του Είναι), την μεταφυσική, πρέπει να υποβάλλει σε κριτική, πρώτα απ’όλα, την θεωρία ή αν προτιμάτε, την πρόθεση του Πλάτωνος, σύμφωνα με την οποία το Είδος και ο αριθμός είναι σταθερά και ταυτόσημα πάντοτε με τόν εαυτό τους, επομένως όν-είναι, ενώ η αισθητή πραγματικότης είναι μόνον μία ροή, μία συνεχής αλλαγή, μία διαρκής αλλοίωση, δηλαδή ένα συνεχές διαφορετικό Είναι τού όντος. Αυτή η κριτική χρησιμοποιεί μία επιχειρηματολογία πολύ πλατειά και σύνθετη, αλλά παρ’όλα αυτά δεν είναι ποτέ τόσο ριζική, με την έννοια πώς δεν καταργεί ποτέ τις ιδέες από την φιλοσοφική διαλεκτική! 

Έχουμε ήδη δεί πώς ο Αριστοτέλης δεν ταυτίζει καθόλου το όν με την ύλη και μάλιστα πώς το είδος, η μορφή, είναι γι’αυτόν κάτι σταθερό, αυτό που παραμένει ταυτόσημο στην ροή των αλλαγών. Από αυτή την άποψη, θα μπορούσαμε να πούμε πώς ο Αριστοτέλης παραμένει ένας φιλόσοφος των ιδεών, φυσικά όμως όχι με την λαϊκή σημασία σύμφωνα, με την οποία ο ιδεαλισμός είναι το αντίθετο του ρεαλισμού. Γνωρίζετε όλοι πώς η αντίθεση ιδεαλισμού-ρεαλισμού είναι ένα προϊόν του μοντερνισμού και πιο συγκεκριμένα της κυριαρχίας του γνωσιολογικού μοντέλου των εμπειρικών επιστημών, το οποίο ταυτίζει την γνώση της πραγματικότητος με την γνώση των εμπειρικών γεγονότων. Στην αρχαία και μεσαιωνική παιδεία, αντιθέτως, πραγματισμός σημαίνει όπως όλοι γνωρίζουν, τήν ταύτιση της πραγματικότητος με τα καθόλου και όχι με τα εμπειρικά δεδομένα, σύμφωνα με την πολύ γνωστή μεσαιωνική διατύπωση των καθόλου ante rem ή inre. Πρίν ή μέσα στα πράγματα! Αυτή η μεταμόρφωση της σημασίας του όρου «πραγματισμός» φανερώνει την δική μου άποψη σχετικά με την  διαφορά ανάμεσα στην αρχαία έννοια της επιστήμης, η οποία έχει πάντοτε έναν επικοινωνιακό χαρακτήρα και τον πειραματικό και μαθηματικό χαρακτήρα. 

Τέλος λοιπόν η τέταρτη αιτία είναι  η τελική, το είδος στο οποίο τείνει η κίνηση του όντος και γι’αυτό είναι σαν δικό του αποκλειστικά αγαθό. Είναι ξεκάθαρο βεβαίως πώς αυτή η έννοια του είδους σαν τέλους, αντιστοιχεί στην Πλατωνική σκέψη, όπως για παράδειγμα στην φυγή στους λόγους, που στον Φαίδωνα ο Σωκράτης αντιθέτει στην φυσιολογία των προηγηθέντων φιλοσόφων. Παρ’όλα αυτά πρέπει να έχουμε υπόψη μας επίσης πώς ο Αριστοτέλης κινείται σ’αυτό το θέμα, με μεγάλη προσοχή, αποφεύγοντας γενικώς να μιλήσει για το αγαθό, διότι δεν θέλει να κατανοηθεί σαν ένα όν.

Προσωπικώς πιστεύω πώς ούτε για τον Πλάτωνα το αγαθό ταυτίζεται με ένα όν, αλλά είναι μάλλον περισσότερο μία δομή, μία σύσταση, μία σχέση, ή αρμονία μιάς συνθέσεως! [Το προσωπικό στύλ είναι ένα ίχνος, που δείχνει αλάνθαστα μία ταυτότητα]. 

Κατανοημένο μ’αυτόν τον τρόπο, η έννοια του αγαθού είναι ανάλογη με την έννοια του κάλλους. Το κάλλος μίας ποίησης, η ενός γλυπτού ή μίας ζωγραφιάς συνίσταται στο γεγονός πώς μία σειρά από στοιχεία είναι, στο συγκεκριμένο έργο, σε μία τέτοια σχέση που κανένα από αυτά δεν μπορεί να αφαιρεθεί χωρίς να καταστρέψει την ομορφιά του έργου. Εάν λοιπόν το αγαθό έχει την ίδια σύσταση και λειτουργία του κάλλους, αυτό δεν έχει άλλη ύπαρξη παρά την συμμετοχή, δεν παρουσιάζεται ποτέ σε άλλη μορφή παρά μόνον στο ιδιαίτερο, στην ιδιαιτερότητα. Το αγαθό όπως και το ωραίο δεν είναι μία αφαίρεση. Από εδώ λοιπόν μπορούμε να εξάγουμε το συμπέρασμα πώς γενικώς οι Πλατωνικές ιδέες δεν είναι όντα καθ’εαυτά, αλλά είναι μόνον μέσα στα ιδιαίτερα, ξεχωριστά πράγματα. Στο μέρος. 

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.