Απαρχές και μεταμορφώσεις τού περί Θεού ερωτήματος στην σκέψη του Martin Heidegger (η)

Συνέχεια από:Δευτέρα 15 Απριλίου 2019

Απαρχές και μεταμορφώσεις τού περί Θεού ερωτήματος στην σκέψη του Martin Heidegger 

Του Friedrich-Wilhelm von Herrmann

2. Η φιλοσοφία «στην ριζική της αμφιβολία, την οποία η ίδια θέτει περί του εαυτού της» ως «επί της αρχής αθεϊστική»

Όπως έγινε ήδη για πρώτη φορά στις παραδόσεις τού 1921/22, έτσι και στο κείμενο «Φαινομενολογία και Θεολογία», η φιλοσοφία τής οντολογίας του Dasein, δηλαδή η κατανοηθείσα φαινομενολογία, καθορίζεται ως «το ελεύθερο ερωτάν τού καθαρά αυτόνομου Dasein»⁵¹. Πρόκειται για το φιλοσοφικό ερωτάν, που διατηρεί τον εαυτό του ελεύθερο από την αποκάλυψη. Αυτό το επιτυγχάνει με τον εξής τρόπο: έχει ως θέμα του το Dasein που κατανοεί το Είναι, στο βαθμό όμως που το Dasein μπορεί να επιδειχθεί και ερμηνευθεί ερμηνευτικά-φαινομενολογικά, χωρίς την γνώση τής αποκάλυψης. Η φαινομενολογία τού Dasein αρνείται μια φαινομενολογία τής θρησκείας, στα πλαίσια τής οποίας θα ήταν αναγκασμένη να αναφέρεται στην πηγή τής αποκάλυψης. Μέσα από αυτόν τον αυτοκαθορισμό τής φιλοσοφίας ως φαινομενολογικής οντολογίας του Dasein, ο Heidegger δίνει ένα χαρακτηρισμό της υπαρξιακής δυνατότητας τής πίστεως μέσα από την σχέση της προς την υπαρξιακή δυνατότητα τής φιλοσοφίας ως ερμηνευτικής φαινομενολογίας του Dasein (Θεμελιακή οντολογία). Αν και η υπαρξιακή οντολογία είναι η οντολογική Korrektion του προχριστιανικού περιεχομένου των θεολογικών θεμελιωδών εννοιών (για παράδειγμα, η υπαρξιακή κατάσταση της ενοχής, ως οντολογική Korrektion για το προχριστιανικό περιεχόμενο της ενοχής που εμπεριέχεται στην θεολογική έννοια της αμαρτίας;;;;), «η πίστη, στον εσώτερο πυρήνα της ως μια ειδική δυνατότητα ύπαρξης, παραμένει θανάσιμος εχθρός για την μορφή ύπαρξης που ως προς την ουσία της ανήκει στην φιλοσοφία»⁵². Από την μια η πίστη που προέρχεται από πηγή της αποκάλυψης, που δεν μπορεί να επιδειχθεί φαινομενολογικά όπως οι υπαρκτικές κατηγορίες (Existenzialien) του Dasein, καθώς είναι από μόνη της μια πηγή, και από την άλλη η ‘ελεύθερη αυτοπρόσληψη ολόκληρου του Dasein’, βρίσκονται σέ ‘υπαρξιακή αντιπαράθεση’»⁵³. Από εδώ προκύπτει για τον Heidegger το εξής: «Δεν υπάρχει λοιπόν κάτι που μπορεί να ονομαστεί χριστιανική φιλοσοφία, αυτό είναι ένα ‘ξύλινο σίδερο’»⁵⁴, και επομένος μια αντίφαση. Η ‘υπαρξιακή αντιπαράθεση’ μεταξύ πίστης και φιλοσοφίας ως τής ελεύθερης πρόσληψης ολόκληρου;;; του Dasein, δεν είναι λοιπόν μια αντιθετική αλλά μια αντιφατική αντιπαράθεση, μια αντίφαση δηλαδή, ένα ξύλινο σίδερο.

Τι είναι όμως αυτό που καθορίζει την πίστη ως ‘θανάσιμο εχθρό’ της φιλοσοφίας τού Dasein; Τι έχει η πίστη ώστε να βρίσκεται σε αντίφαση προς την φιλοσοφία τού Dasein; Οι έννοιες τις οποίες χρησιμοποιεί ο Heidegger, ‘θανάσιμος εχθρός’ (Todfeind) και ‘ξύλινο σίδερο’ (hölzernes Eisen) πρέπει να τεθούν σε κριτική διερεύνηση  και εξέταση από μέρους μας. Ο λόγος περί ‘θανάσιμου εχθρού’ θέλει να εκφράσει, πως ο πυρήνας της χριστιανικής πίστης είναι ο εχθρός, ο οποίος είναι στραμμένος προς τον θάνατο, προς την άρνηση, εκείνου που η φιλοσοφία του Dasein αποκαλύπτει με καθαρά φαοινομενολογικό τρόπο ως την ουσία της περατότητας του Dasein. Η υπαρξιακή-οντολογική έννοια του θανάτου, κατά την οποία ο θάνατος είναι «η δυνατότητα της έσχατης (αληθινής) μη-δυνατότητας του Dasein (Daseinsunmöglichkeit)»⁵⁵, φαίνεται πως απορρίπτεται από το περιεχόμενο της αποκάλυψης που εκφράζεται με την «ανάσταση από τον θάνατο». Φαίνεται λοιπόν πως η χριστιανική πίστη αρνείται, αυτό που που η φαινομενολογία του Dasein δικαιολογημένα διεκδικεί ως μια πραγματική ανάδειξη. Αυτό όμως που εδώ φαίνεται έτσι, είναι απλώς μια ψευδαίσθηση. Γιατί το περιεχόμενο της πίστης που υπόσχεται την αιώνια ζωή, δεν αντιπαρατίθεται στο φαινομενολογικό περιεχόμενο του Είναι-προς-θάνατον, το οποίο αναδεικνύεται δια της φαινομενολογίας, αλλά ούτε και (αντιπαρατίθεται) σε αυτό που κατανοείται ως θάνατος μέσα από αυτόν τον τρόπο ύπαρξης. Η φαινομενολογική διείσδυση στον θάνατο που αντιστοιχεί στο Dasein, ως την αληθινή μη-δυνατότητα του Dasein, παραμένει ανέγγιχτη από το περιεχόμενο της πίστης. Γιατί το περιεχόμενο της αποκάλυψης που περιέχεται στην ‘ανάσταση’, στοχεύει σε αυτό που κρύβεται στον θάνατο ως αβυσσαλέα κατάσταση απόκρυψης.

Ισχύει όμως και το αντίστροφο: ο θάνατος, ο οποίος επιδεικνύεται ως η αληθινή μη-δυνατότητα του Dasein, μέσα στο Da του Dasein, δεν είναι σε θέση να αμφισβητήσει ή να αρνηθεί με καθαρά φαινομενολογικό τρόπο, το περιεχόμενο τη πίστεως περί ‘αιώνιας ζωής’. Οι δυνατότητες της φαινομενολογικής ανάδειξης δεν επαρκούν προς αυτό. Η ‘αιώνια ζωή’ δεν αρνείται τον θάνατο που αντιστοιχεί στο Dasein. Ο θάνατος, ο οποίος αναδεικνύεται μέσα στο υπάρχον Είναι προς θάνατον, ως η αληθινή απόκρυψη τής ανάδειξης του Dasein, δεν πρέπει κατ΄ανάγκη να απορριφθεί, ώστε να είναι ελεύθερος για την αποκεκαλυμμένη ανάσταση. Η αποκάλυψη τής ανάστασης έχει μάλλον ως καταστατική προϋπόθεση τον θάνατο που είναι η αληθινή μη-δυνατότητα του Dasein. Γιατί όσο πιο ριζοσπαστική είναι η ερμηνευτική-φαινομενολογική ανάδειξη του Dasein και της περατότητας του, τόσο περισσότερο αντιληπτή γίνεται η κλήση που βγαίνει από την αποκάλυψη και απευθύνεται στην καθ’ εαυτώ αναδεδειγμένη ύπαρξη.

Συνεχίζεται