Πέμπτη 18 Μαΐου 2017

Στις αρχαίες πηγές της Νεωτερικής Δυτικής και "Ορθοδόξου" θεολογίας (VΙ)-επανάληψη

Related imageΗ καταστροφική αφαιρετική θεολογία του Λεοντίου του Βυζάντιου.

Συνέχεια των αποσπασμάτων από το βιβλίο του G. Prestige.


Ενώ λοιπόν η διδασκαλία περί της Αγίας Τριάδος είχε κάπως διασαφηνιστεί, φτάνουν οι Χριστολογικές έριδες για να ανατρέψουν τα κατεκτημένα και να γυρίσουν τα πράγματα από την αρχή!

Στο προσκήνιο εμφανίζονται οι δύο Λεόντιοι! Ο Λεόντιος ο Ιεροσολυμίτης και ο Λεόντιος ο Βυζάντιος, ιδιαιτέρως δε ο δεύτερος. Απορροφημένος από τις Χριστολογικές έριδες και με μεγάλη αγάπη για την αφηρημένη φιλοσοφική σκέψη. Πριν από τον Λεόντιο βεβαίως ο Κύριλλος είχε ανοίξει την πόρτα της αφαίρεσης, καθώς εννόησε το ομοούσιος με την έννοια του ομογενής. Έτσι ο Υιός είναι ομογενής του Πατρός, δηλαδή ομοούσιος. Ο Υιός, ο οποίος έρχεται από την ουσία του Θεού Πατρός δεν μπορεί να είναι έτερος, ξένος απ' Αυτόν που τον γέννησε, αλλά είναι ομοούσιος μ' Αυτόν, με καλές σχέσεις και ομοφυής. Οπωσδήποτε η ταυτότης τής ουσίας παίζει και εδώ τον ρόλο της, αλλά αυτή η αλήθεια εξαρτάται πλέον από μια αφαίρεση, έρχεται σαν συμπέρασμα και δεν δίνεται κατευθείαν από τον όρο ομοούσιος, όπως στην εποχή του Μ. Αθανασίου.

Τοιουτοτρόπως το ομοούσιος αρχίζει να χρησιμοποιείται στην Χριστολογία! «Ομοούσιος με τον Πατέρα όσον αφορά την θεότητα και ομοούσιος με μας όσον αφορά την ανθρωπότητα». Ο Κύριλλος ξανά, δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει το ομοούσιος στον ίδιο λόγο, για να εκφράσει τόσο την ταυτότητα της ουσίας με τον Θεό, όσο και την ομοιότητα της ουσίας με τους ανθρώπους. Το ομοούσιος γίνεται ένας όρος γενικός, για κάθε χρήση.

Οι δύο Λεόντιοι αφομοιώνουν την Τριαδική θεωρία στην ενσάρκωση και φέρνουν μια σημαντική αλλαγή στην σημασία της ουσίας. Ο Λεόντιος Βυζάντιος γράφει πως η λέξη υπόσταση δείχνει ένα άτομο, αλλά η λέξη ενυπόστατος (αντικείμενο) δείχνει την ουσία, φανερώνοντας πως δεν πρόκειται  για ένα συμβεβηκός που υπάρχει και σε άλλα αντικείμενα, όπως είναι οι ιδιότητες. Μια ιδιότης δεν είναι ουσία, δηλαδή πράγμα που διαθέτει αντικειμενική ύπαρξη, αλλά είναι κάτι που φανερώνεται στην σχέση του με μια ουσία, αλλά μια ουσία χωρίς αντικειμενικότητα είναι ένα πράγμα αδύνατον.

Εννοεί πως μια ουσία, καθώς είναι η καθολικότης συγκεκριμένων αντικειμένων, πρέπει να υπάρχει μέσα σε κάθε αντικείμενο από αυτά. Γνωρίζει πολύ καλά τις διακρίσεις του Αριστοτέλη ανάμεσα στις ιδιαίτερες ουσίες και στην μοναδική κοινή ουσία που σχετίζεται με συγκεκριμένα αντικείμενα.

Η έννοια της ουσίας την οποία χρησιμοποιεί συνεχώς είναι η λογική σημασία του “ουσιώδους”. Ένα “ουσιώδες” το οποίο ταυτίζεται με το “καθόλου”, με την καθολικότητα.

Έτσι λοιπόν φροντίζει να μας θυμίσει ότι το γένος, η τάξη και το είδος συμβάλλουν στην ουσία ενός ιδιαιτέρου αντικειμένου και γι' αυτό τον λόγο ονομάζονται “ουσιώδεις”, όμως ποιότης και συμβεβηκός είναι “επουσιώδη”. Συνεχίζει λέγοντας πως οι παράγοντες που καθορίζουν την Φύση ενός αντικειμένου συμβάλλουν στην ουσία του, ενώ οι παράγοντες που καθορίζουν την υπόσταση ανήκουν στην κατηγορία των συμβεβηκότων.

Γι' αυτό, λόγου χάριν προκειμένου περί ενός ανθρώπου, η ουσία του καθορίζεται από τους όρους ζωήν έχων, λογικόν, θνητόν, αλλά η υπόστασίς του καθορίζεται από την “μορφή”, το χρώμα, τις διαστάσεις, το γένος, την μόρφωση, την εργασία. Προχωρώντας ακόμη περισσότερο στην αφαίρεση της Χριστολογίας από την θεολογία, δηλώνει πως στους πατέρες η ουσία έχει την ίδια σημασία με την Φύση, πως και οι δύο όροι εκφράζουν την ίδια έννοια που οι εθνικοί φιλόσοφοι δείχνουν με τον όρο είδος. Είδος δε είναι ο όρος ο οποίος χρησιμοποιείται σε μια πολλαπλότητα διαφορετικών αντικειμένων. Αντιθέτως η υπόσταση έχει την ίδια σημασία μ' αυτό που οι φιλόσοφοι ονομάζουν “ατομική ουσία”.

Φαίνεται ξεκάθαρα από τα λίγα αυτά η ροπή προς την εγκατάλειψη ορισμένων διακρίσεων που είναι ουσιώδεις στην Φιλοσοφία. Έτσι ενώ δέχεται πλήγματα η θεολογία διότι στο απλό εισέρχεται το σύνθετο και η φιλοσοφία με την σειρά της πάσχει, διότι οι θεολογικές ταυτότητες επιβάλλονται και στις φιλοσοφικές έννοιες! Διότι δεν είναι φιλοσοφικά ακριβές να λέμε πως υπόσταση και πρόσωπο έχουν την ίδια σημασία, παρότι θεολογικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι δύο όροι στο ίδιο αντικείμενο (πράγμα). Είναι χονδροειδές να δηλώνουμε πως οι θεολόγοι χρησιμοποίησαν τον όρο ουσία με την έννοια του είδους. Ενώ θα ήταν αληθές αν λέγαμε πως ουσία και υπόσταση είναι συνώνυμα!

Στην Χριστολογία λοιπόν η αφαιρετική σκέψη προξενεί βαρειές καταστροφές! Γιατί είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα από την μέχρι τότε παράδοση, όταν ομιλούμε για τις δύο ουσίες του Χριστού μ' έναν τέτοιο τρόπο που η ανθρώπινη ουσία να μην σημαίνει πλέον το σύνολο, το όλον της φυσικής ουσίας όλου του ανθρωπίνου είδους αλλά την ανάλυση της ατομικής ανθρωπότητος του Χριστού!

Το ίδιο καταστροφικό είναι και το γεγονός πως η θεία ουσία δεν σημαίνει πλέον το περιεχόμενο του Θεού, αλλά την μεταφυσική ανάλυση του Χριστού στην θεία του πλευρά. Στην Χριστολογία λοιπόν και στην σχέση της με την Τριάδα, η ουσία δεν δείχνει πλέον ένα αντικείμενο (πράγμα) αλλά μια ανάλυση. Ο Λεόντιος Βυζάντιος φτάνει μάλιστα μέχρι του σημείου να πει πως στην περίπτωση των προσώπων της Τριάδος η ταυτότης της ουσίας ενώνει, ενώ η διαφορά των υποστάσεων χωρίζει. Ενώ στην περίπτωση της ενανθρωπήσεως η διαφορά της ουσίας χωρίζει και η ταυτότης των υποστάσεων ενώνει!

Χάνεται λοιπόν η αξία της Ορθοδόξου Τριάδος, η οποία είχε επιτευχθεί με τόσο κόπο και η οποία δίδασκε πως η Τριάδα από την μεριά τής πραγματικότητος είναι ένα μοναδικό αντικείμενο εις εαυτόν και από την μεριά της αντικειμενικότητος είναι τρία αντικείμενα καθ' εαυτά!

Η σημασία της ουσίας που κυριαρχούσε σ' αυτούς τους “ορισμούς” δεν μπορούσε να εφαρμοστεί στις δύο φύσεις του Χριστού.

Αρχίζουν λοιπόν οι Λεόντιοι να ομολογούν πως το Μυστήριο της Τριάδος είναι ακριβώς το αντίθετο τού μυστηρίου της ενσαρκώσεως. «Στην περίπτωση της Αγίας και άυλης Τριάδος ενότης υποστάσεων σε μία μοναδική Φύση, στην περίπτωση της Αγίας και αρρήτου ενσαρκώσεως, ενότης Φύσεων σε μία μοναδική υπόσταση». Αυτή η νόστιμη φράση όμως, αφήνει απ' έξω την ταυτότητα της συγκεκριμένης ουσίας. Αφήνει εύκολα να εννοηθεί πως τρία πρόσωπα σε μία ουσία δεν σημαίνει τίποτε άλλο από τρία πρόσωπα σε μία Φύση. Συνεχίζουν να επεκτείνουν όλο και περισσότερο την επιθυμία τους να εξισώσουν τα δύο δόγματα, τις δύο διαφορετικές διδασκαλίες με τον σκοπό να πετύχουν μια ομοιότητα στις εκφράσεις! Φτάνουν να πουν πως αν είναι νόμιμο να ομολογήσουμε πως τρεις υποστάσεις είναι ενοούσιοι σε μία μοναδική ουσία, είναι νόμιμο επίσης να δεχθούμε πως δύο φύσεις είναι ενυπόστατες σε μία μοναδική υπόσταση. Παρόλα αυτά ο τρόπος με τον οποίο εννοούσαν την φύση και επομένως και την ουσία δεν ήταν εντελώς αφαιρετικός. Είναι ξεκάθαροι πάνω στο γεγονός πως μόνον με την σκέψη μπορούμε να χωρίσουμε μία Φύση από ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Δεν μπορεί να υπάρξει στην ατμόσφαιρα της αφαιρέσεως.

Ισχυρίζονται λοιπόν πως οι δύο φύσεις του Χριστού είναι υποστασιασμένες σε μία υπόσταση ταυτόσημη και κοινή: όχι με την έννοια πως καθεμία υπάρχει ανυπόστατος σ' αυτή, αλλά με την έννοια πως και οι δύο είναι ενυπόστατες σε σχέση μ' αυτή την υπόσταση. Αυτό επιτρέπει στον Λεόντιο Βυζάντιο να προσφέρει μια ικανοποιητική εξήγηση της ενσαρκώσεως. Όταν όμως φθάνει να μιλήσει για την Τριάδα, εφαρμόζει σ΄ αυτή την περίπτωση έναν τύπο ορισμού που συγκεντρώνει στην υπόσταση ο,τιδήποτε ήταν καθορισμένο σε όλη του την σύνθεση, λογαριάζοντας την Φύση σαν συγκεκριμένη μόνον επειδή εξαρτάται από την υπόσταση, έτσι ώστε η θεωρία του να μην γλιτώνει κατ' ουδένα τρόπο τον τριθεϊσμό.

Ο αφαιρετικός τρόπος με τον οποίο εννοούσε την φύση δεν θα πείραζε εάν είχε κρατήσει την παραδοσιακή σημασία της, κατά την οποία η ουσία εκφράζει μια συγκεκριμένη οντότητα, μια πρώτη ουσία! Το πρόβλημα γεννήθηκε από την εξίσωση ουσίας και φύσεως, η οποία εξίσωση δεν μειώνει την ουσία σε δεύτερη ουσία, γιατί θα καταλήγαμε κατευθείαν στον τριθεϊσμό, αλλά την μειώνει σε μια αφαίρεση η οποία μπορεί να κινηθεί ανάμεσα στην ταυτότητα και στην ομοιότητα της ουσίας.


(Συνεχίζεται...)

ΟΛΗ Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ Σ' ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ

Αμέθυστος

17 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Δύσκολο να κατανοηθούν όλα αυτά.Δεν μπορώ να δω την διαφορά Φύσεως και ουσίας. Κάπου αλλού είχα διαβάσει ότι η Θεία Φύση είναι η Θεότης...να υποθέσω ότι η θεία Ουσία είναι πέραν της Θεότητος; Κι αν είναι έτσι ποια η διαφορά της θείας Φύσεως και της θείας Ενέργειας; δεν ταυτίζονται;

amethystos είπε...

Αγιος Γρηγόριος Παλαμάς, περί ενώσεως καί διακρίσεως.

Ανώνυμος είπε...

θα το διαβάσω...

Ανώνυμος είπε...

Το διάβασα, Αμέθυστε και το μόνο που καταλαβαίνω είναι ότι ο όρος "Θεότης" ονοματίζει την Θεία Ενέργεια και ότι αυτή δεν ταυτίζεται με την Ουσία του Θεού. Ο άγιος Γρηγόριος χρησιμοποιεί όμως τους όρους Φύσις και Ουσία για την πραγματικότητα του Θεού με το ίδιο νόημα, νομίζω.Σε άλλα σημεία του λόγου του μιλάει για ενεργούσα Φύση και σε άλλα για ενεργούσα Ουσία.Δεν φαίνεταιδηλαδή να δηλώνει κάποια διαφορά μεταξύ της Φύσεως και της Ουσίας. Διευκρίνισε σε παρακαλώ...

amethystos είπε...

Oι Πατέρες είχαν σάν κοινή βάση προυποθέσεις πού δέν διαθέτουμε πλέον. Υπολόγισε τό εξής. Ο Ιησούς Χριστός ένωσε στήν υπόστασή Του τήν Θεία καί τήν ανθρώπινη φύση. Εάν η φύση είναι ουσία τότε θά είχε τρείς ουσίες.
Η ανθρώπινη Φύση έχει σώμα και λογική ψυχή.
Όσο για την Θεία Φύση άς την περιγράψουμε με τον λόγο του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου: Λόγος ΚΘ’ 19 : Ο τώρα άνθρωπος υπήρχε τότε απλούς (ώς Θεός). Παρέμεινεν ότι ήτο και ό,τι δέν ήτο, το απέκτησεν. Είς την αρχήν ήτο ως αναίτιος διότι ποιά είναι η αιτία του Θεού; Αλλά αργότερον έγινεν άνθρωπος διά μίαν αιτίαν (Και αυτή η αιτία ήτο να σωθούμε εμείς). Και έχων ως σύνδεσμον τον νούν ηνώθη με την σάρκα (διά μέσου νοός ομιλήσας σαρκί, και γενόμενος άνθρωπος, ο κάτω Θεός), και έγινε άνθρωπος ο επί γής Θεός. Αφού ο άνθρωπος ηνώθη με τον Θεόν και έγινεν ένας με υπεροχήν της ανωτέρας φύσεως, ώστε να γίνω τόσον Θεός όσον εκείνος άνθρωπος. Εγεννήθη μέν, αλλ’ήτο και γεννημένος, απο γυναίκα μέν αλλά και παρθένον. Αυτό είναι ανθρώπινον, εκείνο είναι θεϊκόν, χωρίς Πατέρα εδώ κάτω, αλλά και χωρίς μητέρα εκεί επάνω. Όλον τούτο Θεότης (Δηλαδή η Θεϊκή Φύση).
Φύσις των Τριών της Αγίας Τριάδος μία, Θεός.
Η Φυσις ή ουσία σημαίνει το κοινόν.
Η υπόσταση ή το πρόσωπο σημαίνει το ιδιαίτερο, το ένα και μοναδικό.

Ο δέ μόνον Θεού και ίδιον, τούτο Ουσία (Γι’αυτό λέγεται υπερούσιος, Διότι δέν αναλογεί στην ανθρώπινη ουσία).
Με μία απίστευτη απλότητα και γι’αυτό δυσνόητα, εκφράζει κάποιες πολύτιμες νύξεις για το θέμα ο Άγιος Γρηγόριος στον 42ο Λόγο του, στην παρ. 15! Η οποία είναι μία διευκρίνηση επίσης της Ομολογίας πίστεως.
«Το άναρχον και η αρχή και το μετά (με την αρχή) της αρχής εις Θεός. Ούτε του ανάρχου είναι το άναρχον φύσις, ή το αγέννητον. Διότι ουδεμία Φύσις είναι κάτι αρνητικό, κάτι που δέν είναι, αλλά μόνον αυτό που είναι! Φύσις είναι η του όντος θέσις, και όχι η αναίρεσις του μή όντος. Ούτε η αρχή είναι χωρισμένη απο το άναρχον, διότι δέν είναι φύσις αυτού η αρχή, όπως δέν είναι ούτε εκείνου το άναρχον. Περί γάρ την Φύσιν ταύτα (γύρω απο την Φύσιν, σχετίζονται με την Φύσιν) αλλά δέν είναι Φύσις! Και εκείνο που είναι μαζί (το μετά του ανάρχου) με το άναρχο και την αρχή δέν είναι άλλο τι, αλλά όπως εκείνα. Το όνομα δέ του ανάρχου Πατήρ, τής δέ αρχής Υιός, αυτού δέ που είναι μαζί με την αρχή (μετά της αρχής ότι έπειτα απο την αρχή) Πνεύμα Άγιον. Φύσις δέ των Τριών μία, Θεός. Ένωσις είναι δέ ο Πατήρ, εξ’ού και πρός όν ανάγονται όσα ακολουθούν (τα εξής): Ούχ ώς συναλείφεσθαι (και όχι σαν να είναι διαλυμένα μεταξύ τους) αλλ’ ώς έχεσθαι (αλλά για να διατηρούνται πάντοτε μαζί), χωρίς να μπορούν να τα χωρίσουν, ούτε ο χρόνος, ούτε η θέληση, ούτε η δύναμη. Διότι αυτά χωρίζουν εμάς στην πολλαπλότητα, διότι κάθε στοιχείο πολεμά εναντίον του άλλου (στασιάζουν το ένα κατά του άλλου). Αλλά αυτά στα οποία μία απλή Φύσις και το Είναι είναι ταυτόν, είναι το ΈΝ Κυρίαρχο, κυριαρχεί η ενότης.

amethystos είπε...

Σβύσαμε κατά λάθος ένα σχόλιο. Αναφερόταν στήν ανθρώπινη υπόσταση. Ανθρώπινη υπόσταση δέν υφίσταται.

Ανώνυμος είπε...

Έχεις δίκιο σε αυτό όμως ο πυρήνας της ερώτησης είχε να κάνει με το ποιος είναι ο παράγων της ψυχοσωματικής ενότητος στην ανθρώπινη πραγματικότητα: είναι η ανθρώπινη φύση που δίνει ενότητα σε ψυχή και σώμα ή η ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπινου προσώπου;

amethystos είπε...

Η ψυχοσωματική ενότης είναι, υφίσταται.Στήν πτωτική ανθρώπινη πραγματικότητα ο παράγων ενότητος είναι οι δερμάτινοι χιτώνες.Η επιβίωση καί η διαιώνιση. Τό ζείν. Τό εύ ζείν ανήκει σέ άλλη κατάσταση. Τό πρόσωπο είναι η εικονική πραγματικότης αυτού τού εύ ζείν. Μιά εικονική αναβάθμιση τής ψυχοσωματικής ενότητος διά τής υπερβάσεως τών δερμάτινων χιτόνων, διά τής παρακάμψεως τής πτώσεως καί τού προπατορικού.

Ανώνυμος είπε...

'Κάτι τελευταίο: Πρόσωπο, "κατ'εικόνα" και "κατά φύσιν" στους Πατέρες έχουν την ίδια σημασία;Είναι ο Νους η ανθρώπινη φύση;

amethystos είπε...

Πρόσωπο είναι ο κεκαθαρμένος, συναγμένος επί τό αυτό, προσευχόμενος νούς.

Ανώνυμος είπε...

πειράζεινα σου κάνω κανά δύο ερωτήσεις ακόμα πάνω στο θέμα αύριο;Ευχαριστώ για την υπομονή.

Ανώνυμος είπε...

Οι δερμάτινοι χιτώνες, όπως αναφέρεις, προστέθηκαν στον άνθρωπο μετά την πτώση.Ποια είναι λοιπόν η αυθεντική ανθρώπινη φύση, αυτή δηλαδή πέραν των βιολογικών καθορισμών;

amethystos είπε...

Ο αυθεντικός άνθρωπος φανερώθηκε μέ τόν Κύριο. Εχει τά αδιάβλητα πάθη τής ανθρώπινης φύσεως. Καί τήν υπακοή στήν Θεία κλήση.

Ανώνυμος είπε...

Όταν λές ότι το πρόσωπο είναι το εικονικό ευ ζείν αυτό σημαίνει ότι η εικόνα που σχηματίζεται μέσα μας είναι Ενέργεια του Θεού (η πνοή του Θεού στο πρόσωπο του πρωτόπλαστου ανθρώπου) ή είναι κάτι αναλογικό που θυμίζει αυτή την Ενέργεια, κάτι δηλαδή στα όρια του κτιστού;

amethystos είπε...

Είναι εικονική πραγματικότης.

Ανώνυμος είπε...

εικόνα σαν σε καθρέφτη;

amethystos είπε...

Σάν σέ όνειρο.