ΤΑΜΙΩΛΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ - Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ (11)

Συνέχεια από: Τετάρτη, 19 Αυγούστου 2020

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥ

« ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΣ »,

ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ.

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ

6) Τα σημεία τών καιρών (συνέχεια)

δ) Η έλλειψη τής αγάπης, ο σκανδαλισμός τών πολλών, η μισαδελφία και η εκκλησιαστική αναστάτωση

Ο Κύριλλος χαρακτηρίζει το σημείο τής έλλειψης τής αγάπης και τού σκανδαλισμού, « ἡμέτερον » και « ἐκκλησιαστικόν ». Περιέχεται και αυτό στα σημεία που αναφέρονται στον εσχατολογικό λόγο του Κυρίου: « καὶ τότε σκανδαλισθήσονται πολλοὶ καὶ ἀλλήλους παραδώσουσι καὶ μισήσουσιν ἀλλήλους. καὶ πολλοὶ ψευδοπροφῆται ἐγερθήσονται καὶ πλανήσουσι πολλούς, καὶ διὰ τὸ πληθυνθῆναι τὴν ἀνομίαν ψυγήσεται ἡ ἀγάπη τῶν πολλῶν. »343.

Ο Κύριλλος αναφέρεται από τη μια σε μίσος επισκόπων κατά επισκόπων και κληρικών κατά κληρικών, και από την άλλη σε αντιπαράθεση λαών κατά λαών. Και, μάλιστα, σε μίσος και αντιπαράθεση « μέχρις αιμάτων ». Η προφητεία δεν αφορά μόνο στην ηγεσία της Εκκλησίας αλλά καί στην κοινότητα των πιστών και την κοινωνία γενικότερα.

Και αυτό το σημείο έχει εκπληρωθεί μερικώς. Ο Κύριλλος κατ’ αρχήν αναφέρεται στη μείωση τής αγάπης μεταξύ των ανθρώπων, που υπήρχε στην εποχή του: « Καυχήσεταί τις ἆρα τῶν παρόντων ἀνυπόκριτον ἔχειν προς τόν πλησίον τήν φιλίαν; Οὐχί τα μέν χείλη πολλάκις φιλεῖ, καί τό πρόσωπον μειδιᾶ, καί οἱ ὀφθαλμοί δῆθεν ἱλαροί, ἡ δέ καρδία τεκταίνεται δόλον καί κατασκευάζει κακά, λαλῶν εἰρηνικά; »344. Στη συνέχεια, όμως, αφήνει να εννοηθεί ότι, αν και την εποχή του « ἐν ἐπισκόποις εὐρίσκεται μισαδελφία », και κανείς από τους λαϊκούς δεν μπορεί να καυχηθεί ότι αγαπά τον διπλανό του χωρίς υποκρισία, ωστόσο έπονται και χειρότερα. « Ἐάν ἀκούσης, ὅτι ἐπίσκοποι κατ’ ἐπισκόπων, καί κληρικοί κατά κληρικῶν, καί λαοί κατά λαῶν μέχρις αἱμάτων ἔρχονται, μή ταραχθῆς. προγέγραπται γάρ », σημειώνει345.

Όταν ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ερωτήθηκε πότε θα γίνει το τέλος του κόσμου ανέφερε αυτό το σημείο: Την απουσία αγάπης. « Ας πιστεύσωμε ότι θέλει έλθει το τέλος του κόσμου, όταν πληθυνθή η κακία και λείψη η αρετή, καθώς την σήμερον φαίνεται, καί όταν οι πιστοί ψυχρανθώσι κατά την πίστιν καί η αγάπη παντάπασιν εξαλειφθή, διότι μόνον έργον του Θεού είναι η αγάπη, καθότι ο Θεός αγάπη είναι και δι’ αγάπην αυτός ενηνθρώπησε καί όταν τίποτε δι’ αγάπην Θεού δεν τελείται, τότε βέβαια ήλθε πλέον και το τέλος »346.

Ο Μέγας Βασίλειος στην επιστολή του προς τον Βάρση, Επίσκοπο Εδέσσης, που βρισκόταν στην εξορία, γράφει πως η αναστάτωση απ’ τις αιρέσεις θα τερματιστεί μετά από λίγο καιρό, εκτός αν επίκειται η αποστασία, οπότε αυτή η κατάσταση είναι προοίμιο της έλευσης του Αντιχρίστου347. Επομένως, η Εκκλησιαστική πραγματικότητα πριν την έλευση του Αντιχρίστου θα είναι τόσο ταραχώδης όσο και η αντίστοιχη της εποχής του Μεγάλου Βασιλείου, και, μάλιστα, χωρίς να φαίνεται κάποια ειρήνευση και ελπίδα στον ορίζοντα.

ε) Η κήρυξη τού ευαγγελίου σε όλα τά έθνη

Η κήρυξη τού ευαγγελίου σε όλα τα έθνη ως σημείο των καιρών αναφέρεται στον εσχατολογικό λόγο του Κυρίου: « Καί κηρυχθήσεται τοῦτο τό εύαγγέλιον τῆς βασιλείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰκουμένη εἰς μαρτύριον πᾶσιν τοῖς ἔθνεσιν, καί τότε ἥξει τό τέλος »348. Η κήρυξη του ευαγγελίου σε όλα τα έθνη χαρακτηρίζεται απ’ τον ιερό Χρυσόστομο ως « μέγιστον σημείον »349 τής συντέλειας τού κόσμου.

Ήδη απ’ τους πρώτους Εκκλησιαστικούς χρόνους αυτό το « μέγιστον σημείον » θεωρείται πως εν μέρει, έχει, συμβεί350. Οι δώδεκα Απόστολοι είχαν κηρύξει σ’ όλο σχεδόν τον τότε γνωστό κόσμο351. Ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων αναφέρει σχετικά: « Καί σχεδόν, ὡς ὁρῶμεν, ὁ κόσμος ἅπας τῆς περί Χριστοῦ διδασκαλίας πεπλήρωται »352. Το ίδιο λέγει και ο Αυγουστίνος. « Τίς θα επίστευεν ότι άπαντα τα έθνη θ’ ανέθεταν τις ελπίδες τους επ’ Αυτόν; Ό,τι ήλπισεν ένας ληστής επί του Σταυρού, το ελπίζουν τα ανά πάσαν την οικουμένην διαδεδομένα έθνη σήμερον »353.

Ταυτόχρονα, ωστόσο, αναμένεται να εκπληρωθεί και στο μέλλον. Ο Θεοδώρητος επισημαίνει πως, πρώτα, θα πρέπει όλη η οικουμένη να καταυγασθεί με τις ακτίνες της Θεογνωσίας και μετά να φανεί « ο του ψεύδους τεχνίτης »354. Το ίδιο λέγει και Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός355.

Στη σύγχρονη βιβλιογραφία τονίζεται η ολοένα και μεγαλύτερη διάδοση του Χριστιανισμού356, που είναι μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα357.

στ΄) Η αποστασία

Η αποστασία ως σημείο τής έλευσης τών εσχάτων αναφέρεται απ’ τον Απόστολο Παύλο στην Β΄ προς Θεσσαλονικείς: « Ὅτι ἐάν μή ἔλθη ἡ ἀποστασία πρῶτον καί ἀποκαλυφθῇ ὁ ἄνθρωπος τῆς ἀνομίας …»358. Η αποστασία αναφέρεται ως σημείο των καιρών μαζί με την έλευση τού Αντιχρίστου.

Κατά τους Αγίους Ιωάννη τον Χρυσόστομο και Θεοφύλακτο Βουλγαρίας, όπως και κατά τον Θεοδώρητο Κύρου η αποστασία είναι ο ίδιος ο Αντίχριστος359. Ωστόσο οι Άγιοι Κύριλλος Ιεροσολύμων, Μάξιμος ο ομολογητής και Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ την διαχωρίζουν απ’ αυτόν. Την παρουσιάζουν να συνδέεται μεν αλλά να μην ταυτίζεται με αυτόν. Η αποστασία κατά κάποιον τρόπο θα οδηγήσει στον Αντίχριστο360. Και ο Αντίχριστος θα είναι προϊόν της αποστασίας, ή μάλλον η απόληξη αυτής361.

Η αποστασία θα εκφράζεται κατ’ αρχήν με μια γενικότερη έκπτωση των ηθών και με μια αύξηση τής πονηρίας και εκμετάλλευσης. Η ηθική κατάσταση τής κοινωνίας, όταν έλθει ο Αντίχριστος, θα είναι περίπου η ίδια με την αντίστοιχη κατάσταση του κόσμου πριν την καταστροφή του με τον κατακλυσμό αλλά και τών Σοδόμων πριν την κατάκαυσή τους. Οι αμαρτωλοί θα είναι δοσμένοι στις παράνομες ηδονές και θα έχουν μια αίσθηση ότι όλα πάνε καλά και ότι τίποτε κακό δεν πρόκειται να συμβεί. Γι’ αυτό και ο Κύριος παρομοιάζει την εποχή τών εσχάτων με την εποχή προ του κατακλυσμού και προ της καταστροφής των Σοδόμων: « Ὥσπερ δέ αἱ ἡμέραι τοῦ Νῶε, οὕτως ἔσται καί ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Ὥσπερ γάρ ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις ταῖς πρό τοῦ κατακλυσμοῦ τρώγοντες καί πίνοντες, γαμοῦντες καί ἐκγαμίζοντες, ἄχρι ἧς ἡμέρας εἰσῆλθε Νῶε εἰς τήν κιβωτόν, καί οὐκ ἔγνωσαν ἕως ἦλθεν ὁ κατακλυσμός καί ἦρεν ἅπαντας, οὕτως ἔσται καί ἡ παρουσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἄνθρώπου »362. Αλλά « ὁμοίως καί ὡς ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις Λώτ. Ἤσθιον, ἔπινον, ἠγόραζον, ἐπώλουν, ἐφύτευον, ὠκοδόμουν, ἧ δέ ἡμέρα ἐξῆλθεν Λώτ ἀπό Σοδόμων, ἔβρεχεν πῦρ καί θεῖον ἀπ’ οὐρανοῦ καί ἀπώλεσεν πάντας. Κατά τά αὐτά ἔσται ἧ ἡμέρα ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἀποκαλύπτεται »363. Κάτι ανάλογο λέγει και ο Απόστολος Παύλος: « Ὅταν γάρ λέγωσι εἰρήνη και ασφάλεια, τότε αἰφνίδιος αὐτοῖς ἐφίσταται ὄλεθρος …»364.

Ο ιερός Χρυσόστομος λέγει πως όταν έλθει ο Αντίχριστος θα επιταθούν οι άνομες ηδονές σε όσους είναι παράνομοι και έχουν χάσει την ελπίδα της σωτηρίας τους. Τότε θα συμβαίνουν γαστριμαργίες, θορυβώδεις διασκεδάσεις και μέθες. Και, όπως, ακριβώς, όταν κατασκευαζόταν η κιβωτός, οι άνομοι δεν πίστευαν, αλλά, ενώ βρισκόταν ανάμεσά τους προαναγγέλοντας τα κακά που θα συμβούν, εκείνοι διασκέδαζαν, σα να μην επρόκειτο να συμβεί κανένα κακό, έτσι και στο τέλος των καιρών θα φανεί ο Αντίχριστος, μετά τον οποίο θα έλθει η συντέλεια, τα δεινά της και οι αφόρητες τιμωρίες. Αυτοί όμως καθώς θα διακατέχονται από τη μέθη της κακίας δεν θα καταλάβουν ούτε καν θα αισθανθούν τον φόβο όσων θα συμβούν, μέχρι αυτά να τους χτυπήσουν365.

Μια γενικότερη ηθική κατάπτωση προφητεύεται απ’ τον Απόστολο Παύλο και στη Β΄ προς Τιμόθεον: « Τοῦτο δέ γίνωσκε, ὅτι ἐν ἐσχάταις ἡμέραις ἐνστήσονται καιροί χαλεποί. Ἔσονται γάρ οἱ ἄνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεύσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς, ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μᾶλλον ἤ φιλόθεοι, ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τήν δέ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι »366.

Το δεύτερο σκέλος της αποστασίας θα είναι η αύξηση των αιρέσεων και η πρόοδος του αντιχριστιανισμού367. Ωστόσο, τα χειρότερα θα έπονται. Κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, αν προ του Αντιχρίστου η αμαρτία θα έχει κορυφωθεί, επί της εποχής του Αντιχρίστου θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο, ώστε να υπακούσουν τότε όλοι οι άνθρωποι στον Αντίχριστο και να τον προσκυνήσουν368.

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία συναντάμε τις ίδιες απόψεις. Ο συγγραφέας τού « Περί Συντελείας » περιγράφει την ηθική κατάπτωση του κόσμου την εποχή των εσχάτων με τα πιο ζοφερά χρώματα: « Οι άνθρωποι θα έχουν αρπακτική διάθεση, θα αρπάζουν οικίες και αγρούς, και θα περιφρονούν το δίκαιο369. Αισθήματα φθόνου, μίσους καί έριδος θα κυριαρχούν στις σχέσεις τους και όλοι θα πορεύονται σύμφωνα με το θέλημά τους. Οι ποιμένες θα αμελούν το πλήρωμα και θα γίνουν σαν λύκοι. Οι ιερείς θα ασπαστούν το ψεύδος και οι μοναχοί θα ποθήσουν τις κοσμικές υποθέσεις. Ο λαός θα δείχνει προς τους ιερείς ανυπότακτη διάθεση. Οι πλούσιοι θα ενδυθούν την ασπλαχνία. Οι άρχοντες δεν θα βοηθούν τον πτωχό. Οι ισχυροί θα αποβάλουν τον οίκτο. Οι κριτές θα άρουν την δικαιοσύνη από το νομικό σύστημα και τυφλωμένοι από τα δώρα θα υποστηρίζουν την αδικία. Η γυναίκα θα παραδίδει τον άνδρα της σε θάνατο και ο άνδρας θα σύρει την γυναίκα του σε δικαστήριο. Κανείς δεν θα σέβεται την λευκότητα της κεφαλής του πρεσβυτέρου, και κανείς δεν θα λυπάται το κάλλος του νεωτέρου. Τότε θα εγερθούν ψευδοπροφήτες, ψευδαπόστολοι, γόητες, « φθοροποιοί », κακοποιοί, άνθρωποι που θα ψεύδονται ο ένας στον άλλο, μοιχοί, πόρνοι, άρπαγες, πλεονέκτες, επίορκοι, κατήγοροι των άλλων, άνθρωποι που θα μισούν ο ένας τον άλλο. Οι ναοί του Θεού θα γίνουν σαν οίκοι, και παντού θα γίνουν καταστροφές των Εκκλησιών. Οι Γραφές θα καταφρονηθούν και τα δαιμονικά άσματα θα τραγουδιούνται παντού. Πορνείες, μοιχείες και επιορκίες θα γεμίσουν την γη. Όλοι, ακόμη και αυτοί που θα φαίνονται να είναι Χριστιανοί, θα ακολουθούν με σφοδρότητα και προθυμία φαρμακείες, μαντείες και μαγείες370.

Σύμφωνα με τον Αρέθα, ο Αντίχριστος θα γίνει εύκολα αποδεκτός από τους ανθρώπους εξ αιτίας της υπερβολικής ταραχής που θα υπάρχει από την πολλή κακία του κόσμου371. Όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο ανώνυμος ερμηνευτής των σειρών σε σχόλιό του στην Α΄ Επιστολή του Ιωάννου, « ἐπί θύραις ἤδη τούτου τοῦ κόσμου τό τέλος, καί τεκμήριον τό τήν πονηρίαν πλεονᾶσαι »372.

Στη σύγχρονη χριστιανική βιβλιογραφία συναντώνται ενδιαφέρουσες απόψεις πάνω στο ζήτημα της αποστασίας. Ήδη αναφέραμε πως η αποστασία ερμηνεύτηκε και ως μια απομάκρυνση απ’ τον Θεό που θα οδηγήσει στον Αντίχριστο. Στα πλαίσια αυτής της ερμηνείας η αποστασία κατανοείται ως η αποκάλυψη του μυστηρίου της ανομίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο τής Β΄ προς Θεσσαλονικείς ο Παύλος διακρίνει ανάμεσα σε δύο περιόδους, σε δύο εποχές. Στην πρώτη εποχή ο διάβολος ενεργεί κεκαλυμμένα, « ἐν μυστηρίῳ ». Αυτή η περίοδος περιγράφεται με τα λόγια « τό γάρ μυστήριον ἤδη ἐνεργείται τῆς ἀνομίας » 373. Στην δεύτερη περίοδο ο διάβολος θα ενεργεί φανερά. Αυτή η εποχή δηλώνεται με τα λόγια « καί τότε ἀποκαλυφθήσεται ὁ ἄνομος »374. Η αποστασία είναι το ενδιάμεσο στάδιο στην μετάβαση απ’ την « εν μυστηρίω » ενέργεια της ανομίας στην αποκάλυψή της στο πρόσωπο του Αντιχρίστου.

Σύγχρονοι Χριστιανοί συγγραφείς αναγνωρίζουν στην σημερινή αποκάλυψη τής ανομίας την προετοιμασία τής οδού τού θηρίου· και την θεωρούν σημείο των καιρών. Έτσι, επισημαίνεται πως στην εποχή μας η ανομία, πράγματι, δεν κρύβεται αλλά διαφημίζεται. Σε επίπεδο ηθικής η ανομία έχει γίνει μεταφορικά και κυριολεκτικά νόμος. Ο καθένας προτρέπεται να κάνει ό,τι επιθυμεί χωρίς φραγμούς, ενοχές και αναστολές375. Σε νομικό επίπεδο, η νομιμοποίηση των εκτρώσεων, της πορνείας, της μοιχείας, της πορνογραφίας και της ομοφυλοφιλίας, όπως και η προώθηση της ευθανασίας, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τάσης. Μιλάμε για υπέρβαση των ορίων όχι απλά της Χριστιανικής ηθικής αλλά και, γενικότερα, της ανθρώπινης ηθικής με βάση το κοινό περί καλού και δικαίου αίσθημα, την κατά συνείδησιν ηθική.

Σε επίπεδο φιλοσοφίας, η αποστασία φαίνεται να έχει ξεκινήσει εδώ και αιώνες με την διατύπωση αντιχριστιανικών φιλοσοφιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα « ο αντίχριστος » του Νίτσε376.

Σε επίπεδο πολιτικής κατά τον π. Seraphim Rose η ανομία εκφράστηκε, απ’ τη μια με τον Κομμουνισμό, ως πολιτική εξουσία που δίωξε τον Χριστιανισμό και απ’ την άλλη με τη δημιουργία μέσω του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ενός παγκόσμιου φορέα πολιτικής εξουσίας απ’ την οποία φαίνεται να έχει εξοβελιστεί ο Χριστιανισμός. Ο π. Seraphim Rose αναφέρεται στο περίφημο παρεκκλήσι διαλογισμού των Ηνωμένων Εθνών, όπου έχει τοποθετηθεί μια μαύρη πέτρα, σαν είδωλο, που εκφράζει μια πολύ ασαφή αντίληψη πνευματικού και θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Όπως επεσήμανε ήδη απ’ το 1981, ο κομμουνισμός ήταν καταδικασμένος να αποτύχει, ακριβώς, διότι αρνήθηκε την θρησκευτική ανάγκη του ανθρώπου. Η δυτική απόπειρα παγκοσμιοποίησης δεν κάνει το ίδιο σφάλμα. Επιχειρεί να δώσει μια πνευματική βάση στο όλο εγχείρημα, μια πνευματική βάση που είναι μη Χριστιανική. Και εδώ μπαίνει το ζήτημα τού θρησκευτικού συγκρητισμού και της ισοπεδωτικής εξίσωσης όλων των θρησκευτικών παραδόσεων377. Οι αρμόδιοι φορείς τού Ο.Η.Ε. καλούν τους Ορθόδοξους Πατριάρχες να μιλήσουν, όπως, ακριβώς, καλούν και τους εκπροσώπους της Νέας Εποχής. Παράγοντες του Ο.Η.Ε. δηλώνουν οπαδοί της Νέας Εποχής, η οποία έχει σαφή αντιχριστιανική ιδεολογία. Και οι Νεοεποχίτες δεν κρύβουν την επιθυμία τους να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτά τα παγκόσμια κέντρα εξουσίας378. Πολλοί Χριστιανοί ερευνητές βλέπουν σε αυτό το σενάριο την επανεμφάνιση της απειλής μιας αποκρυφιστικής αυτοκρατορίας Ναζιστικού τύπου379.

Επίσης, υπάρχει και η τάση για αποχριστιανικοποίηση των εθνικών πολιτικών κυβερνήσεων380, με την προοπτική όλες οι κυβερνήσεις να ενωθούν σε μια νέα πολιτική οντότητα με μια νέα πνευματική και θρησκευτική ταυτότητα. Η μαγεία, σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και ο Σατανισμός, νομιμοποιήθηκαν. Βέβαια, ο αποχριστιανισμός και η θρησκευτική ουδετερότητα, βαθμιαία, νομοτελειακά και αναπόφευκτα οδηγούν στον αντιχριστιανισμό. Όπως, ακριβώς, το μηδέν αποτελεί το ενδιάμεσο στάδιο για την μετάβαση απ’ το θετικό στο αρνητικό πρόσημο381. Οι αθεϊστικές και μηδενιστικές θεωρίες, η θρησκευτική ουδετερότητα απέναντι σε όλες τις θρησκείες, το όλο κίνημα του αποχριστιανισμού δεν είναι τίποτε περισσότερο απ’ το ενδιάμεσο σκαλί για τον αντιχριστιανισμό. Σήμερα, βιώνουμε τις οδύνες αυτής τής μετάβασης. Το διάταγμα των Μεδιολάνων υπήρξε το ενδιάμεσο στάδιο για την μεταβολή μιας ειδωλολατρικής αυτοκρατορίας σε Χριστιανική. Σήμερα, από την Χριστιανική κρατική εξουσία μεταβαίνουμε σε μια ουδέτερη πολιτική εξουσία, που είναι, απλά, ένα ενδιάμεσο στάδιο για την μετάβαση σε μια αντιχριστιανική πολιτική εξουσία. Σύγχρονοι Χριστιανοί στοχαστές θεωρούν πως το τέρας που θα γεννηθεί απ’ αυτή τη διαδικασία θα είναι κάτι πολύ πιο τρομακτικό απ’ ότι έχει γνωρίσει ποτέ η Ιστορία. Θα είναι το Θηρίο της Αποκαλύψεως382.

Στο επίπεδο της Θρησκείας η « αποστασία » εκφράζεται με την επίσημη εμφάνιση του Σατανισμού και της Μαγείας, την αθεΐα, την εισβολή των ανατολικών ειδωλολατρικών θρησκειών στο Δυτικό κόσμο, τον θρησκευτικό συγκρητισμό και την αναγέννηση χιλιαστικών αντιλήψεων383.

Στο επίπεδο των πνευματικών φαινομένων και ενεργειών, αναφέρονται ως έκφραση της αποστασίας, η έρευνα και ενασχόληση με κάθε είδος αποκρυφιστικής και παραφυσικής384 δραστηριότητας, ( τηλεπάθεια, υπνωτισμός, ψευδοπροφητείες, εμφανίσεις U.F.O. ) και το κίνημα της χαρισματικής αναζωπύρωσης385.

Οι Φώτης Κόντογλου και Seraphim Rose εντοπίζουν την αποστασία και στο επίπεδο της τέχνης. Ο Seraphim Rose αναφέρει τη μοντέρνα τέχνη ως σημείο των καιρών στα πλαίσια της ανάλυσής του πάνω στην αποκάλυψη τού μυστηρίου τής ανομίας. Η λέξη « ανομία », σημαίνει απουσία, άρνηση και κατάργηση του νόμου. Και η σύγχρονη τέχνη καταργεί στην πράξη κάθε καλλιτεχνικό κανόνα και νόμο που εφήρμοζαν οι καλλιτέχνες μέχρι σήμερα. Ως παράδειγμα αναφέρει τον Τζακ Πόλοκ, ο οποίος, απλά, έπαιρνε και έριχνε μπογιά πάνω σε ένα καμβά. Συχνά, το αποτέλεσμα ήταν ευχάριστο, με όμορφα χρώματα και σχήματα αλλά αυτό το πράγμα δεν μπορεί να θεωρηθεί τέχνη. Τουλάχιστον, σύμφωνα με τους κανόνες που εφήρμοζαν οι ζωγράφοι αιώνες τώρα. Κάτι παρόμοιο ισχύει και στη μουσική και σ’ όλες τις τέχνες386.

Ο Φώτης Κόντογλου θεωρούσε και αυτός την μοντέρνα τέχνη ως σημείο των καιρών. Την παραλλήλιζε με τον καπνό που βγήκε απ’ το φρέαρ της αβύσσου κατά το 9,2 της Αποκάλυψης. Έγραφε χαρακτηριστικά: « Ω! Η αφηρημένη τέχνη! Αληθινό φόβητρο που έχει τρομοκρατήσει τον κόσμο. Σημείο αινιγματικό της Αποκαλύψεως. Η τέχνη αυτή, αν την πούμε τέχνη, ενώ στ’ αλήθεια είναι η κατάργηση της τέχνης, η “ αφηρημένη ” λοιπόν τέχνη βγήκε από την απιστία της εποχής μας. Για τους περισσότερους σημερινούς ανθρώπους ο κόσμος είναι ένα πράγμα χωρίς σκοπό και έννοια, ένα χάος τυφλό. Κι η τέχνη, λοιπόν, που καθρεφτίζει αυτή την αντίληψη, τί θα είναι άλλο από άμορφα και σκοτεινά νεφελώματα; … Τα έργα της είναι μηδενιστικά, φανερώνοντας την διάλυση που έχει πάθει ο εσωτερικός άνθρωπος. Γι’ αυτό είναι φριχτά, επειδή πάντα φριχτή είναι η αρρώστια, και περισσότερο και από την σωματική, η πνευματική αρρώστεια… Τούτη η παγκόσμια τρέλα φανερώνεται σε όλες τις τέχνες, στη λογοτεχνία, στην μουσική, στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στην οικοδομική και άπλωσε τη ζοφερή και τυραννική της εξουσία σ’ όλη την οικουμένη. Η αυθαιρεσία κι η έλλειψη κάθε σεβασμού στον άνθρωπο κυριαρχήσανε σαν παγκόσμια συνθήματα. Θανατερό φαρμάκι φαρμάκωσε την ανθρωπότητα. Ποιος θα την γλιτώσει; “ Καί ἤνοιξε το φρέαρ τῆς ἀβύσσου, και ἀνέβη καπνός ἐκ τοῦ φρέατος ὡς καπνός καμίνου καιομένης ” » 387.

Σημειώσεις

343. Μθ. 24, 10.12.

344. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, Ζ΄, P.G. 33, 880 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 130.

345. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, Ζ΄, P.G. 33, 877-880, και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 130. Βλ. και ΙΕ΄, ΙΗ΄, P.G. 33, 896 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 146, « φοβεῖ με τά σχίσματα τῶν Ἐκκλησιῶν, φοβεῖ με ἡ μισαδελφία τῶν ἀδελφῶν. Καί λεγέσθω μέν ταῦτα, μή γένοιτο δέ ἵνα ἐφ’ ἡμῶν πληρωθῇ ».

346. Συμεών Θεσσαλονίκης, Αποκρίσεις προς τινας ερωτήσεις, Ερώτησις ΚΔ΄, Άπαντα Συμεών Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Ρηγοπούλου, σελ. 365. Βλ. και Διδαχή των δώδεκα Αποστόλων, XVI, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 2, σελ. 220, « Καί στραφήσονται τά πρόβατα εἰς λύκους καί ἡ ἀγάπη στραφήσεται εἰς μίσος. Αὐξανούσης γάρ τῆς ἀνομίας μισήσουσιν ἀλλήλους καί διώξουσι καί παραδώσουσι, καί τότε φανήσεται ὀ κοσμοπλανής… ». Βλ. και Διαταγαί Αποστόλων, ΧΧΧΙΙ, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 2, σελ. 127.

347. Βλ. Μεγάλου Βασιλείου, Επιστολή ΣΞΔ΄, Βάρση Ἐπισκόπω Ἐδέσσης ἐν ἐξορία ὄντι, P.G. 32, 984 και Ε.Π.Ε. 3, σελ. 60.

348. Μθ. 24,14.

349. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Α΄, Α΄, P.G. 62, 469 και Ε.Π.Ε. 23, σελ. 10-12, « Και πολλά τίθησι καί αὐτός σημεῖα, ἕν μέν καί μέγιστον, λέγων, ὅταν κηρυχθῇ εἰς πάντα τα ἔθνη τό Εὐαγγέλιον ».

350. Βλ. Ρωμ. 10,18, « Ἀλλά λέγω, μή οὐκ ἤκουσαν; Μενοῦνγε εἰς πᾶσαν τήν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν καί εἰς τά πέρατα τῆς οἰκουμένης τά ῥήματα αὐτῶν ».

351. Βλ. Συναξάριον 30ης Ιουνίου, Μηναίον Ιουνίου, Εκδόσεις Φως, Αθήνα 1977, σελ. 216-9.

352. Κυριλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, Η΄, 880 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 130.

353. Αυγουστίνου, Η Πολιτεία του Θεού, Κ΄, Λ΄, σελ. 152-3.

354. Θεοδωρήτου Κύρου, Αιρετικής κακομυθίας επιτομή, E΄, ΚΓ΄, P.G. 83, 525 D, « Ἀναγκαίως ὁ Θείος Ἀπόστολος ἐξεπαίδευσεν, ὡς χρή πρότερον ταῖς τῆς θεογνωσίας ἀκτίσι καταυγασθῆναι τήν οἰκουμένην, καί δήλους γενέσθαι τούς τροφίμους τῆς πίστεως, καί ἀποκριθῆναι τῶν πεπιστευκότων τούς ἀντιλέγοντας, εἶθ᾿ οὕτω πρότερον ἐπιφανῆναι τόν τοῦ ψεύδους τεχνίτην ».

355. Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 440-442, « Χρή τοιγαροῦν πρῶτον κηρυχθῆναι τό εὐαγγέλιον ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, καθώς ἔφη ὁ Κύριος, καί τότε ἐλεύσεται εἰς ἔλεγχον τῶν ἀντιθέων Ἰουδαίων… Δεῖ τοίνυν πρῶτον κηρυχθῆναι τό Εὐαγγέλιον, ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι ».

356. Ο M.R. De Haan συνέδεε τον ευαγγελισμό όλων των εθνών και με την εφεύρεση του ραδιοφώνου. Και τόνιζε πως μ’ αυτήν την εφεύρεση δεν υπάρχει ούτε ένα μέτρο γης που να μην έχει φτάσει ο λόγος του Θεού. Βλ. M.R. De Haan, Signs of the end times, Kregel Publications, Michigan, 1996, Ανατύπωση απ' την έκδοση του 1951, σελ. 39-42.

357. Αξίζει να σημειωθεί πως εξετάζοντας ιστορικά την πορεία της διάδοσης του Ευαγγελίου βλέπουμε πως π.χ. στην Αμερική το Ευαγγέλιο δεν είχε κηρυχθεί μέχρι τον 15ο αιώνα. Γι’ αυτό και η ανακάλυψή της γέννησε έντονη εσχατολογική προσμονή. Αφού ο κόσμος είχε ανακαλυφθεί και το ευαγγέλιο είχε κηρυχτεί παντού, μπορούσε πια να έρθει το τέλος του κόσμου. Σήμερα, πράγματι, το ευαγγέλιο έχει κηρυχτεί στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη. O Χριστιανισμός είναι η πρώτη σε αριθμό πιστών θρησκεία στο κόσμο. Αυτό δεν συνέβαινε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Σήμερα, αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός. Αυτή τη στιγμή το ευαγγέλιο είναι το βιβλίο με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Εκτιμάται πως μόνο από το 1815 μέχρι το 1984 κυκλοφόρησαν περίπου τρία δισεκατομμύρια αντίτυπα ( Βλ. Regis Burnet, “ Η Καινή Διαθήκη”, σειρά « Τί γνωρίζω; », Εκδόσεις Το Βήμα, σελ. 115 ). Συνολικά, υπολογίζεται πως έχουν κυκλοφορήσει μέχρι και έξι δισεκατομμύρια αντίτυπα ( Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_best-selling_books. Αποσπάστηκε στις 30/06/2007 ). Κάθε χρόνο οι Ηνωμένες Βιβλικές εταιρείες κυκλοφορούν περίπου 400 εκατομμύρια αντίτυπα του Λόγου του Θεού. Και είναι, επίσης, το βιβλίο που έχει μεταφραστεί στις περισσότερες ( 2426 ) γλώσσες και διαλέκτους ( Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_literary-works_by_number_of_ languages_translated_into ). Θα μπορούσε, λοιπόν, να πει κάποιος πως το σημείο της κήρυξης του ευαγγελίου σ’ όλα τα έθνη έχει εκπληρωθεί. Ωστόσο, ακόμη, συνεχίζει να εκπληρώνεται ολοένα και περισσότερο. Νέες ιεραποστολές ιδρύονται σε απομακρυσμένες περιοχές, η Αγία Γραφή συνεχίζει να μεταφράζεται σε διάφορες περίεργες διαλέκτους. Στην Κίνα υπολογίζεται πως κάθε χρόνο τουλάχιστον ένα εκατομμύριο άνθρωποι ασπάζονται τον Χριστιανισμό. Η κήρυξη του ευαγγελίου στα έθνη παραμένει ένα διαρκές ζητούμενο. Ένα άλλο θέμα είναι αν μπορεί να χαρακτηριστεί ως κήρυξη του ευαγγελίου η εξάπλωση άλλων χριστιανικών ομολογιών, όπως π.χ. του Ρωμαιοκαθολικισμού ή του Προτεσταντισμού. Η απάντηση είναι μάλλον αρνητική, αν αναλογιστούμε πως οι αιρετικοί ονομάζονται « αντίχριστοι » απ’ τους Αγίους Πατέρες. Ο π. Seraphim Rose μιλά για την εξάπλωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας τον προηγούμενο αιώνα στην Αφρική και την Αμερική, όταν αναφέρεται σ’ αυτό το « σημείο » του τέλους ( Βλ. Seraphim Rose, Contemporary Signs of the End of the World ). Απ’ την άλλη και οι αιρετικοί μοιράζουν την ίδια Καινή Διαθήκη που διαβάζουμε και εμείς, έστω και αν παρερμηνεύουν κάποια σημεία της. Πάντως, οφείλουμε να σημειώσουμε πως η Ορθόδοξη Ιεραποστολή έχει σημειώσει εξαιρετική πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες δημιουργώντας Ιεραποστολές σε χώρες, όπου μέχρι πρότινος η Ορθόδοξη μαρτυρία ήταν μηδενική.

358. Β΄ Θεσσαλονικείς, 2,3.

359. Βλ. Θεοδωρήτου Κύρου, Ερμηνεία εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Β΄, Γ΄, P.G. 82, 664 Α, « Ἀποστασίαν αὐτόν ἐκάλεσε τόν Ἀντίχριστον, ἀπό τοῦ πράγματος αὐτῷ τοὔνομα τεθεικώς », καί Αιρετικής κακομυθίας επιτομή, P.G. 83, 529 Β, Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Γ΄, Β΄, P.G. 62, 482 και Ε.Π.Ε. 23, σελ. 54, « Αὐτόν τόν ἀντίχριστον καλεῖ ἀποστασίαν ὡς πολλούς μέλλοντα ἀπολλύναι καί ἀφιστᾶν », Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εξήγησις εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, P.G. 124, 1340 C, « Ἐάν μή ἔλθη ἡ ἀποστασία, τουτέστιν ὁ ἀντίχριστος. Ἀποστασίαν γάρ αὐτόν ἐκάλεσεν, αὐτόχρημα τοῦτο ὄντα, ὡς πολλούς μέλλοντα ἀφιστᾶν, καί τούς ἐκλεκτούς εἰ δυνατόν ».

360. Βλ. Μαξίμου Ομολογητού, Περί των πραχθέντων εν Βιζύη, Ε.Π.Ε. Φιλοκαλία 15Γ, σελ. 26 « ὁρᾶτε μήπως, εἰρήνην προφασιζόμενοι, τήν ἀποστασίαν εὑρεθῶμεν νοσήσαντες καί κηρύττοντες, ἥν πρόδρομον εἶπεν ἔσεσθαι τῆς τοῦ Ἀντιχρίστου παρουσίας ὁ Θεῖος Ἀπόστολος », Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, Θαύματα και σημεία, σελ. 47-48, « Ο Αντίχριστος θα έλθη στον καιρό του· την εποχή που του καθωρίσθη. Θα προηγηθή μια γενική αποστασία. Το μέγιστο μέρος των ανθρώπων θα εγκαταλείψουν την χριστιανική πίστη. Η αποστασία θα είναι το προστάδιο. Θα προετοιμάση τόν κόσμο να δεχθή τον Αντίχριστο… Ο Αντίχριστος θα είναι απόλυτα ευθυγραμμισμένος με την γενική ηθική και πνευματική κατεύθυνση των ανθρώπων της εποχής του ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία παρόμοια άποψη εξέφρασε και ο Οικουμένιος. Βλ. Οικουμενίου, Ερμηνεία εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, P.G. 119,117: « Ἀποστασίαν αὐτόν λέγει τόν Ἀντίχριστον, ὡς ἀφιστᾶν μέλλοντα πολλούς ἀπό τοῦ Χριστοῦ, ἤ ἀποστασίαν αὐτήν τήν ἀπό Θεοῦ ἀναχώρησιν καί αὐτό τό πρᾶγμα ».

361. Βλ. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, Θ΄, P.G. 33, 881 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 134, « Ἀπέστησαν οἱ πλεῖστοι τῶν ὀρθῶν λόγων καί ἔργων, καί μᾶλλον τό δοκεῖν αἱροῦνται ἤ τό εἶναι προαιροῦνται. Αὕτη τοίνυν ἐστίν ἡ ἀποστασία, καί μέλλει προσδοκᾶσθαι ὁ ἐχθρός ». Κατά τον Newman η αποστασία των Ισραηλιτών απ' την λατρεία του ενός Θεού οδήγησε στον Αντίοχο. Η αποστασία του Αρειανισμού οδήγησε στον Ιουλιανό τον Παραβάτη. Η εξάπλωση του Νεστοριανισμού και Ευτυχιανισμού στην Αίγυπτο και την Ανατολή οδήγησαν στην αίρεση του Μωάμεθ κυρίως σ' αυτές τις περιοχές. Και η αποστασία των εσχάτων θα οδηγήσει στον Αντίχριστο. Βλ. Νewman, The patristic idea of Antichrist, No 83 of Tracts for the times, by members of the University of Oxford, vol. v, 1838-40, London, 1840, σελ. 11-12.

362. Μθ. 24,37.

363. Λκ. 17, 26-30.

364. Α΄ Θεσσαλονικείς, 5,3.

365. Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Γ΄, Β΄, P.G. 58, 704 και Ε.Π.Ε. 23, σελ 50-1, « Ἐντεῦθεν δείκνυσιν, ὅτι τοῦ ἀντιχρίστου ἐλθόντος, τά τῶν ἀτόπων ἡδονῶν ἐπιταθήσεται ἐν τοῖς παρανόμοις καί τῆς οἰκείας ἀπεγνωκόσι σωτηρίας. Τότε γαστριμαργίαι, κῶμοι τότε καί μέθαι. Διό καί μάλιστα ὑπόδειγμα τίθησιν ἀρμόζον τῷ πράγματι. Καθάπερ γάρ τῆς κιβωτοῦ γινομένης οὐκ ἐπίστευον, φησίν, ἀλλά προέκειτο μέν ἐν μέςῳ τά μέλλοντα προανακηρύττουσα κακά, ἐκείνοι δέ ὁρῶντες αὐτήν, ὡς οὐδενός ἐσομένου δεινοῦ, οὕτως ἐτρύφων. Οὕτω καί νῦν, φανεῖται μέν ὁ ἀντίχριστος, μεθ᾿ ὅν ἡ συντέλεια, καί αἱ κολάσεις αἱ ἐπί τῇ συντελεία, καί τιμωρίαι ἀφόρητοι. Οἱ δέ τῇ μέθῃ τῆς κακίας κατεχόμενοι οὐδέ αἰσθήσονται τοῦ φόβου τῶν ἐσομένων. Διό καί Παῦλος φησιν: « Ὥσπερ ἡ ὠδίν τῇ ἐν γαστρί ἐχούση », οὕτως αὐτοῖς παραστήσεται τά φοβερά ἐκεῖνα καί ἀνήκεστα ».

366. Β Τιμ. 3,1-5. Πρβλ. και 4,3-5. Όπως επισημαίνει ο L. J. Lietaert Peerbolte, η έκφραση « ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις » στην Αγία Γραφή αναφέρεται στους έσχατους χρόνους, στον καιρό προ του τέλους, ενώ η έκφραση « ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ » αναφέρεται σε αυτό καθαυτό το τέλος, στην Παρουσία του Κυρίου. Βλ. L. J. Lietaert Peerbolte, The Antecedents of Antichrist, ο.π., σελ. 39-40.

367. Βλ. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Θ΄, P.G. 33, 881, « Νῦν δέ ἐστιν ἡ ἀποστασία. Ἀπέστησαν γάρ οἱ ἄνθρωποι τῆς ὀρθῆς πίστεως. Καί οἱ μέν υἱοπατερίαν καταγγέλουσιν, οἱ δέ τόν Χριστόν ἐξ οὐκ ὄντων εἰς τό εἶναι παρενεχθέντα λέγειν τολμῶσι. Καί πρότερον μέν ἦσαν φανεροί οἱ αἱρετικοί, νῦν δέ πεπλήρωται ἡ Ἐκκλησία κεκρυμμένων αἱρετικῶν. Ἀπέστησαν γάρ οἱ ἄνθρωποι ἀπό τῆς ἀληθείας καί κνήθονται τήν ἀκοήν. Λόγος πιθανός; Καί πάντες ἀκούουσιν ἡδέως. Λόγος ἐπιστροφῆς; Καί πάντες ἀποστρέφονται. Ἀπέστησαν οἱ πλεῖστοι τῶν ὀρθῶν λόγων. Καί μᾶλλον τό κακόν αἱροῦνται, ἤ τό ἀγαθόν προαιροῦνται. Αὕτη τοίνυν ἐστίν ἡ ἀποστασία καί μέλλει προσδοκᾶσθαι ὁ ἐχθρός ».

368. Γρηγορίου του Παλαμά, Ομιλία Δ΄, Εις το ευαγγέλιον της Δευτέρας του Χριστού Παρουσίας, Ε.Π.Ε. 9, σελ. 118 « τήν κακίαν εἶδε πάλιν τῷ αὐτεξουσίῳ τῆς ἡμῶν προαιρέσεως ἐπί τοσοῦτον κορυφουμένην, μᾶλλον δέ τότε ἀρθησομένην θεάσεται, ὡς καί τῷ ἀντιχρίστω προσκυνῆσαι τούς ἀνθρώπους τηνικαῦτα καί ὑπακοῦσαι ». Βλ. και Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ Επισκόπου Σταυρουπόλεως, Θαύματα και σημεία, ο.π., σελ. 47-48. Βλ., επίσης, και Άγιος Μάξιμος ο Γραικός, ο Φωτιστής των Ρώσων, Μετάφρασις-Επιμέλεια, Ι.Μ. Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους, Εκδόσεις Αρμός, Αθήνα, σελ. 154, Παραβολή περί του Αντιχρίστου, « διότι εκείνος ο κατηραμένος θα γεννηθή … που σημαίνει τον καιρό της αποστασίας… στους έσχατους καιρούς θα υπερπληθυνθή το σκοτάδι κάθε ανομίας και της ισμαηλιτικής απιστίας…Για την γέννηση και την εμφάνιση του Αντιχρίστου χαίρεται ο κόσμος. Τουτέστιν οι Εβραίοι που τον περιμένουν, και οι ισμαηλίται καί οι τάταροι καί όλοι οι όμοιοι με αυτούς άπιστοι άνθρωποι, οι ονομαζόμενοι κόσμος. Επειδή θα υπερπληθυνθή τότε κάθε αμαρτία και ανομία ».

369. Περί Συντελείας, V, σελ. 277, « Μάθε, ἀγαπητέ, τῶν τότε ἀνθρώπων τήν πονηρίαν, πῶς καθαρπάζουσιν οἰκίας καί ἀγρούς, καί τό δίκαιον τοῦ δικαίου αἴροντες. Ὅταν γάρ ταῦτα γένηται, ἵνα ἴδης ὅτι τέλος ἐστίν ».

370. Βλ. Περί Συντελείας, VΙ-VII. Σελ. 278, « Ταῦτα προϊστορήσαμεν ἵνα γνῶτε τήν επ᾿ ἐσχάτων γενησομένην ὀδύνην καί ταραχήν καί πάντων ἀνθρώπων τήν προς ‘[αλλήλους ἀναστροφήν καί φθόνον καί μῖσος καί ἔριν, τήν τῶν ποιμένων ἐπί τῶν προβάτων ἀμέλειαν καί τοῦ λαοῦ προς τούς ἱερεῖς ἀνυπότακτον διάθεσιν. Διό πάντες τῷ ἰδίῳ θελήματι ἐμπεριπατήσουσιν, καί τά τέκνα τοῖς γονεῦσιν ἐπιβαλοῦνται χεῖρας. Γυνή τόν ἴδιονἄνδρα παραδώσει εἰς θάνατον καί ἀνήρ τήν ἑαυτοῦ γυναῖκα ἐπί κριτήριον ἄξει ὡς ὑπεύθυνον, δεσπόται εἰς τούς ἰδίους δούλους ἀπάνθρωποι αὐθεντήσονται καί δοῦλοι προς τούς δεσπότας ἀνυπότακτον διάθεσιν περιβαλοῦνται. Πρεσβυτέρου πολιάν οὐδείς αἰδεσθήσεται καί νεωτέρου κάλλος οὐδείς οἰκτειρήσεται. Οἱ ναοί τοῦ Θεοῦ ὡς οἶκοι ἔσονται καί καταστροφαί τῶν ἐκκλησιῶν πανταχοῦ γενήσονται. Αἱ γραφαί καταφρονηθήσονται καί τοῦ ἐχθροῦ τά ἄσματα πανταχοῦ ἐξάσουσιν. Πορνεῖαι καί μοιχεῖαι καί ἐπιορκίαι [ τήν γῆν πληρώσουσιν. Φαρμακεῖαι ] καί ἐπαοιδίαι καί μαντεῖαι ὀπίσω τούτων σφοδρῶς καί προθύμως ἐξακολουθήσουσι καί καθ᾿ ὅλου ὑπό τῶν δοκούντων εἶναι χριστιανοί τότε ἐγερθήσονται ψευδοπροφῆται, ψευδΑπόστολοι, γόητες, ἄνθρωποι φθοροποιοί, κακοποιοί, ψευδόμενοι κατ᾿ ἀλλήλων, μοιχοί, πόρνοι, ἄρπαγες, πλεονέκται, ἐπίορκοι, κατάλαλοι [ ἀλλήλους μισοῦντες ]. … Οἱ ποιμένες ὡς λύκοι γενήσονται. [ Οἱ ἱερεῖς τό ψεῦδος ἀσπάσονται. ] Οἱ μοναχοί τά τοῦ κόσμου ποθήσουσιν. Οἱ πλούσιοι ἀσπλαχνίαν ἐνδύσονται. Οἱ ἄρχοντες πτωχῷ οὐ βοηθήσουσιν. Οἱ δυνάσται οἱκτιρμούς ἀποβαλοῦνται. Οἱ κριταί τό δίκαιον ἐκ τοῦ δικαίου ἀροῦσι καί τοῖς δώροις ἐκτυφλούμενοι ἀδικίαν ἐπισπάσονται ».

371. Βλ. Αρέθα, Ε.Α., ΧΙΙΙ, ΛΣΤ, σελ. 371 « Διά τό ὑπερβάλλον τοῦ κόσμου ἐκ κακίας πολυτάραχον εὐπαράδεκτος ὁ Ἀντίχριστος γένηται τοῖς ἀνθρώποις ».

372. Catenae Graecorum Patrum in Novum Testamentum, vol. 8, Catena in epistulam Johannis, Oxford University Press, 1840, σελ. 117.

373. Β΄ Θεσσαλονικείς, 2,7. Βλ. σχετικά και Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλία ΙΑ΄, Εις τον τίμιον και ζωοποιόν Σταυρόν, 3, Ε.Π.Ε. 9, σελ. 285-6: « Ὁ γάρ μέγας Παῦλος σαφέστερον ἡμᾶς διδάσκων, πῶς καί μήπω παραγενόμενος ἐν ἡμῖν ἐστιν ὁ Ἀντίχριστος, φησίν, ὅτι “ τό μυστήριον αὐτοῦ ἐνεργεῖται ἐν ἡμῖν ” ».

374. Βλ. και Θεοδώρου Μοψουεστίας, Σχόλια εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, P.G. 66, 936 « Τό γάρ μυστήριον ἤδη ἐνεργεῖται, ἀντί τοῦ εἰ μή κατά τό σαφές ἤδη τήν ἀποστασίαν ἐργάζεται ὁ διάβολος ἀλλ’ οὖν γε ὡς μυστηρίω πλεῖστα καί νῦν διαπράττεται ». Σύμφωνα και με τους Glenn Holland και Hughes L. Kevin σ’ αυτήν την περικοπή της Β΄ προς Θεσσαλονικείς μυστικές δυνάμεις που ενεργούν στο παρόν ενώνονται και προσωποποιούνται σε μια κρίση στο εσχατολογικό μέλλον. Το μυστήριον της ανομίας καταλήγει στον άνομο, η αποστασία καταλήγει στον άνθρωπο της ανομίας. Βλ. σχετικά Hughes L. Kevin, Constructing Antichrist, Paul, Biblical Commentary, and the development of doctrine in the early Middle ages, Catholic University of American Press, 2005, σελ. 13.

375. Βλ. σχετικά και R. De Haan, Signs of the end times, Michigan, Kregel Publications, 1996, ανατύπωση απ' την έκδοση του 1951, σελ. 108-124. Βλ. και C. S. Lewis, Χριστιανισμός απλώς, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1992, σελ. 143 « Η κοινή γνώμη είναι λιγότερο εχθρική απέναντι στις παράνομες σχέσεις, ακόμη και απέναντι στην διαστροφή, τόσο ανεκτική που μόνο με την παγανιστική εποχή μπορούμε να τη συγκρίνουμε », Κόντογλου Φωτίου, Έρχομαι ταχύ, Ανθη μυστικά, Εκδόσεις Παπαδημητρίου, Ε΄ έκδοση, Αθήνα 2001, σελ. 142, « Ποτέ δεν το βλασφημούσαν – το όνομα του Θεού – όσο σήμερα, με τις πράξεις τους και με τα λόγια τους. Ποτέ δεν είχανε πέσει περισσότερο από σήμερα, στην ασωτεία, στην φιλαργυρία, στην ακολασία, στην αναισθησία, στην πόρωση », Μαντζαρίδη Γεωργίου, « Καί νῦν, ἀγαπητοί ὁ ἀντίχριστος ἐστιν », Σύναξη 29 ( 1989 ), σελ. 14, « Βέβαια, στις μέρες μας το έργο του αντιχρίστου παρουσιάζει μια αναμφισβήτητη έξαρση. Μια έξαρση που διαπιστώνεται σε όλες τις μορφές και τις περιοχές της ζωής ». Πολύ χαρακτηριστικά, δεικνύεται η διαφορά ανάμεσα στη σημερινή ηθική κατάσταση της ανθρωπότητας σε σχέση με την αντίστοιχη πριν ένα αιώνα, στην Χριστιανική ταινία « Time Changer ». Η ταινία έχει και εσχατολογικές αναφορές.

376. Για την αποστασία στη φιλοσοφική σκέψη βλέπε Hal Lindsay ( with C. C. Carlson ), Satan is alive and well on planet earth, zondervan, U.S.A. 1972, σελ. 84-98. Βλέπε και Seraphim Rose, “ Contemporary signs of the End of the World ”.

377. Σήμερα, έχουμε φτάσει στο σημείο να θεωρείται αυτονόητη η ισοτιμία όλων των θρησκευτικών παραδόσεων. Θεωρητικά, όμως, όχι πρακτικά. Στο επίπεδο της πίστης, όχι της ηθικής. Έτσι, πολλοί Ευρωπαίοι μιλούν για την ισοτιμία όλων των θρησκευτικών παραδόσεων. Κανείς δεν μιλά για ισοτιμία μεταξύ της πρακτικής της μονογαμίας και της αντίστοιχης πρακτικής της πολυγαμίας, που εφαρμόζεται π.χ. στον μουσουλμανικό κόσμο. Κανείς δεν υπερασπίζεται την πρακτική των ανθρωποθυσιών ή το δίκαιο της υποτίμησης της γυναίκας. Πολλοί, όμως, υπερασπίζονται την θρησκευτική πίστη απ’ την οποία αυτά εκπορεύονται. Αυτό μοιάζει, όπως και είναι, με ασυνέπεια και ανακολουθία. Ίσως, απλά, η καθιέρωση της ισοτιμίας όλων των θρησκευτικών πρακτικών να είναι, απλά, θέμα χρόνου. Αναφέραμε, ήδη, πως η απομάκρυνση της κοινωνίας από την Χριστιανική ηθική είναι αισθητή. Ωστόσο, δεν ξεπερνά κάποια όρια. Ίσως, πάλι, η θεωρητική κήρυξη της ισοτιμίας των ποικίλων θρησκευτικών παραδόσεων να είναι, απλά, σχήμα λόγου, μια υπερβολή. Ο χρόνος θα δείξει. Πάντως, δεν μπορείς να έχεις τα φρούτα του δένδρου, χωρίς να έχεις το δένδρο που βγάζει τα φρούτα. Δεν μπορείς να έχεις τους καρπούς του Χριστιανισμού χωρίς τον Χριστό.

378. Νεοεποχίτικες ομάδες όπως το “ Lucis Trust ” ( ιδρύθηκε σαν Lucifer’ s trust - ίδρυμα του Εωσφόρου - και στη συνέχεια μετονομάστηκε για να μην αποτελεί στόχο, εδρεύει στο 866 United Nations Plaza, New York ) επιδιώκουν να αποκτήσουν οπαδούς σε υψηλά κλιμάκια. Ο Ρόμπερτ Μίλλερ, πρώην βοηθός Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών ήταν οπαδός της φιλοσοφίας της Άλις Μπέιλι, ιδρύτριας του “ Lucis Trust ”. Βλέπε σχετικά Δαμασκηνού Ιερομονάχου, « π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η ζωή και τα έργα του », Τόμος Β΄, Εκδόσεις Μυριόβιβλος, Αθήνα 2006, σελ. 515-516. Ο James Beauseigneur στην τριλογία που αναφέραμε παραλλάσει λίγο τα ονόματα και περιγράφει την προσπάθεια επίδρασης του “ Lucis Trust ” στον Ο.Η.Ε.. Στο έργο του, παρουσιάζονται ο Γενικός γραμματέας Ρόμπερτ Μίλνερ και η Άλις Μπέρνλεϋ του Lucious Trust να προωθούν τον αποκρυφισμό σε ομάδες εξουσίας των Ηνωμένων Εθνών και να προετοιμάζουν την κυριαρχία του Αντιχρίστου.

379. Βλ. και Tex Marss, Το μυστηριώδες χάραγμα της Νέας εποχής», το Νεοεποχιτικό Σχέδιο της Παγκόσμιας κυριαρχίας, Εκδόσεις Στερέωμα, σελ. 116. 170 κ.α.. Ο Ναζισμός είχε αποκρυφιστική βάση που τον τελευταίο καιρό εξετάζεται όλο και περισσότερο. Τα παραληρήματα του Χίτλερ για την Αρία Φυλή βασίζονταν σε σχετικές αναφορές της Έλενας Μπλαβάτσκυ. Δυστυχώς, η σχέση αποκρυφισμού και Ναζισμού δεν έχει γίνει στην Ελλάδα αντικείμενο σοβαρής έρευνας. Η σχετική παραφιλολογία με τις υπερβολές της έχει « κάψει » αυτό το θέμα. Ο Τ.S. Eliot δήλωνε πως η προσπάθεια του Χίτλερ να προωθήσει έναν τευτονικό πολιτισμό « αν δεν ήταν τελείως μια προσπάθεια καταργήσεως του Χριστιανικού πολιτισμού, ήταν τουλάχιστον μια προσπάθεια ξεπεράσματός του… μια συνειδητή προσπάθεια παγανισμού. Σήμερα, τα δόγματα αυτού του μη χριστιανικού παγγερμανισμού μας φαίνονται γελοία. Σήμερα, φυσικά, εξακολουθεί η προσπάθεια του κομμουνισμού να προωθήσει ένα είδος πανανθρώπινης θρησκείας… » ( Τ. S. Eliot, Η ιδέα μιας χριστιανικής κοινωνίας, Μετάφραση Λένας Παπαθεμελή, Πρόλογος Δαμασκηνού Παπανδρέου, Μητροπολίτου Ελβετίας, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 135-136 ).

380. Αυτή η τάση είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Ήδη το 1840 ο Νewman έγραφε πως η κρατική εξουσία στην Ευρώπη μόλις και μετά βίας, με τις μεγαλύτερες προσπάθειες κρατούσε το πνεύμα του Αντιχρίστου που προσπαθούσε να έρθει στα πράγματα, να επιβληθεί. Και εντόπιζε την αποστασία στην περιθωριοποίηση της θρησκείας, τον διαχωρισμό έθνους και θρησκείας και την προσπάθεια για αποδυνάμωση της Εκκλησίας και απομάκρυνσής της απ' τις δημόσιες υποθέσεις, προσπάθεια που εκφραζόταν κυρίως με την επιχειρούμενη τότε κατάργηση του όρκου αλλά και την κατάργηση της θρησκευτικής εκπαίδευσης που επιτυγχανόταν με την διδασκαλία όλων των ειδών Θρησκείας σαν να είναι το ίδιο. Επίσης, εντόπιζε την αποστασία στη θεμελίωση της ηθικής διδασκαλίας όχι στην Θρησκεία αλλά σε κοινωνικούς κανόνες που υπαγορεύονται από αρχές πρακτικής χρησιμότητας και την προσπάθεια να γίνει η αποτελεσματικότητα και όχι η αλήθεια το μέτρο και ο κανόνας της πολιτείας και των νόμων. Και κατέληγε: « Surely there is at this day a confederacy of evil, marshalling its hosts from all parts of the world, organizing itself, taking its measures, enclosing the church of Christ as in a net, and preparing the way for a general apostasy from it. Whether this very apostasy is to give birth to Antichrist, or whether he is still to be delayed, we cannot know. But at any rate, this apostasy, and all its tokens, and instruments, are of the Evil one and savour of Death. Far be it from any of us, to be of those simple ones, who are taken in that snare, that is circling around us. Far be it from us to be seduced with the fair promises in which Satan is sure to hit his poison. …Shall we Christians, sons of God, brethren of Chrisτ, heirs of glory, shall we allow ourselves to have lot or part on this matter? Shall we, even with our little finger, help on the Mystery of Iniquity? ». Βλ. Νewman, The patristic idea of Antichrist, ο.π., σελ. 6-7 και 12-13.

381. Η φύση απεχθάνεται το κενό. Κάτι θα καλύψει αυτό το κενό που δημιουργήθηκε απ’ την απομάκρυνση του Χριστιανισμού απ’ τις Χριστιανικές κοινωνίες. Και αυτό δεν θα είναι κάτι καλό. Και για να μνημονεύσουμε τον Bob Dylan “ you ‘ve got to serve somebody. It might be the devil or it might be the Lord, but you ‘ve got to serve somebody ”. Bλ. και Νewman, The patristic idea of Antichrist, ο.π., σελ. 53. O Νewman βλέπει αρχικά μια ανοχή σε όλες τις περίεργες αιρέσεις και σέκτες, στον αθεϊσμό και τον Μουσουλμανισμό και στη συνέχεια μια ενεργητική δίωξη της αλήθειας του Χριστιανισμού.

382. Βλ. Seraphim Rose, “ Contemporary signs of the End of the World ”. Σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε πως τα πράγματα, ακόμη, εξελίσσονται. Δεν ξέρουμε, ακριβώς, πού θα οδηγήσει όλη αυτή η διαδικασία. Αν επιτύχουν τα αντιχριστιανικά κέντρα τους σκοπούς τους ή όχι. Αν ήρθε ο καιρός του Αντιχρίστου ή αν θα περιμένει και άλλο. Εμείς, απλά, επισημαίνουμε κάποια πράγματα.

383. Βλ. Νewman, The patristic idea of Antichrist, ο.π., σελ. 21-23. Σχετικά με τον θρησκευτικό συγκρητισμό βλ. Soloviev Vladimir, War, progress, and the end of history, including a short story of the Antichrist, three discussions, ο.π., σελ. 133. O Soloviev επισημαίνει πως υπάρχει καλή ειρήνη και κακή ειρήνη. Και αντίστοιχα καλός πόλεμος και κακός πόλεμος. Ο Χριστός φέρνει διαίρεση και έχθρα μεταξύ καλού και κακού. Φέρνει διάκριση μεταξύ αληθείας και ψεύδους. Ο διάβολος λατρεύει να αναμιγνύει και να συνενώνει εξωτερικά, πράγματα που εσωτερικά βρίσκονται σε αντίθεση μεταξύ τους. “ There is also the bad peace, the peace of the world which endeavours to blend or to unite together externally elements which internally are at war with one another ”, σημειώνει. Ο Soloviev οραματιζόταν μια ένωση των χριστιανικών δογμάτων « εν αληθεία ». Στην μικρή ιστορία για τον Αντίχριστο ο οικουμενισμός του Soloviev αντιπαρατίθεται στον οικουμενισμό του Αντιχρίστου, που είναι ένωση « εν τη πλάνη », ένωση κάτω απ’ τον Αντίχριστο. Τελικά, ο Αντίχριστος, ενώ λύνει όλα τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα του κόσμου, αποτυγχάνει να επιτύχει τον οικουμενισμό στο επίπεδο της Θρησκείας. Βλ. σχετικά και Valliere Paul, Modern Russian Theology, Bukharev, Soloviev, Bulgakov, T & T Clark Ltd, Scotland, 2000, σελ. 217-221. Δεν είναι άσκοπο να σημειωθεί πως ο Newman θεωρούσε ως ένδειξη αποστασίας την προσπάθεια να γίνουν οι αριθμοί και όχι η αλήθεια το κριτήριο για το αν θα κρατήσουμε αυτό ή το άλλο δόγμα αλλά και την προσπάθεια να δοθούν 100 ερμηνείες στην Αγία Γραφή, όλες το ίδιο καλές, προσπάθεια που στην ουσία καταργεί τελικά το μήνυμα και την αξιοπιστία της. Βλ. Νewman, The patristic idea of Antichrist, ο.π., σελ. 12-13. Ο Hal Lindsay επισημαίνει και την ευρύτατη εξάπλωση της αστρολογίας σαν υποκατάστατου της Χριστιανικής πίστης. Αναφέρει και μια στατιστική έρευνα σύμφωνα με την οποία στο Παρίσι – το 1970 – αντιστοιχούσε ένας τσαρλατάνος για κάθε 120 γάλλους, ένας γιατρός για κάθει 514 και ένας Ιερέας για κάθε 5000. Και σημειώνει με κάποια ειρωνία. « Αν θες κάποιον να σου πει την τύχη σου πήγαινε στο Παρίσι. Αν, πάλι, ψάχνεις για ιερέα ή γιατρό, μάλλον η Γαλλία δεν είναι το κατάλληλο μέρος για σένα » (Hal Lindsay, The late great planet earth, ο.π., σελ. 16 ).

384. Για τα πνευματικά φαινόμενα που προέρχονται από τον Σατανά καλό θα είναι να προτιμάται η χρήση της λέξης παραφυσικός ( παραφυσικά φαινόμενα, παραφυσική δραστηριότητα κ.ο.κ. ). Για τα πνευματικά φαινόμενα που προέρχονται από τον Θεό καλό θα είναι να προτιμάται η χρήση της λέξης υπερφυσικός ( υπερφυσικά φαινόμενα κ.ο.κ. ). Η χρήση της πρόθεσης « παρά » συχνά δηλώνει την έννοια της διαστρέβλωσης, ενώ η χρήση της πρόθεσης « υπέρ » δηλώνει την έννοια της υπεροχής, του ανώτερου.

385. Βλ. Seraphim Rose, “ Contemporary signs of the End of the World ”. Ειδικά για το φαινόμενο των U.F.O. ως σημείου των καιρών βλ. του ιδίου, « Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος, Εκδόσεις Εγρήγορση, Ά Έκδοση, Αθήνα 2000, σελ. 153-157. Γενικά, οι θεάσεις U.F.O. μπορεί να είναι οφθαλμαπάτη, ανθρώπινη απάτη ή δαιμονική απάτη. Στην τελευταία περίπτωση ανήκουν πολλά περιστατικά εμφάνισης U.F.O. ή εξωγήινων. Γι’ αυτό και η ουφολογία εντάσσεται στην κατηγορία των παραφυσικών φαινομένων.

386. Βλ. Seraphim Rose, “ Contemporary sings of the end of the World ”. Για την αποστασία στον κινηματογράφο, την μουσική και, γενικότερα, την διασκέδαση βλ. Hal Lindsay ( with C.C.Carlson ), Satan is alive and well on planet earth, zondervan, U.S.A., 1972 σελ. 98-114 .

387. Κόντογλου Φωτίου, « Το φρέαρ της αβύσσου, Σκέψεις για την αφηρημένη τέχνη », στο « Ευλογημένο καταφύγιο », Εκδόσεις Ακρίτας, Σειρά Ξένη και Ελληνική Λογοτεχνία, αρ.9, Αθήνα 2000, σελ. 223-9 με αναφορά στο Απ. 9,2. Εμείς συμφωνούμε, απόλυτα, με τον Κόντογλου. Ποτέ στο παρελθόν η τέχνη δεν είχε ξεπέσει τόσο. Κάθε μορφή τέχνης. Τόσο στην θεματολογία όσο και στην τεχνοτροπία της, δύο πράγματα που κατά τον Κόντογλου συνδέονται μεταξύ τους. Όχι, ότι όλα τα έργα της μοντέρνας τέχνης είναι άχρηστα. Εξαιρέσεις υπάρχουν. Ο κανόνας, όμως, δυστυχώς, είναι θλιβερός. Άλλωστε, δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει ο καθένας την αλήθεια των ισχυρισμών του. Στο πεδίο της ζωγραφικής λ.χ.. Αρκεί να πάρει όλους τους τόμους της εγκυκλοπαίδειας της τέχνης της Εκδοτικής Αθηνών και να τους ξεφυλλίσει. Η επί το χείρον αλλαγή τόσο στην θεματολογία όσο και στην τεχνοτροπία κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, κυρίως κατά τον εικοστό αιώνα είναι τρομακτική. Στη λογοτεχνία· ας διαβάσει κάποιος Ντίκενς και ας διαβάσει και Φίλιπ Ροθ. Στο θέατρο· ας διαβάσει κάποιος Σαίξπηρ και ας διαβάσει και Πίντερ. Στη μουσική· ας ακούσει Μότζαρτ και ας ακούσει και trush metal κ.ο.κ.. Αλλά και στο χώρο της ημέτερης Νεοελληνικής λογοτεχνίας μήπως και ο ακαδημαϊκός Σπυρίδων Μελάς δεν έγραφε για τον ευτελισμό της λογοτεχνίας από το 50 και μετά; Και πράγματι. Πού είναι ο Παπαδιαμάντης της εποχής μας; Και πού ο Μακρυγιάννης;