ΤΑΜΙΩΛΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ - Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ (10)

Συνέχεια από: Σάββατο, 15 Αυγούστου 2020

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥ

« ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΣ »,

ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ.

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ

6) Τα σημεία τών καιρών

Έχουν προταθεί διάφορες κατηγοριοποιήσεις για τα σημεία τών καιρών. Μια κατηγοριοποίηση χωρίζει τα σημεία σε « επαναλαμβανόμενα », όπως π.χ. πόλεμοι, σεισμοί κ.τ.ο. και σημεία που θα συμβούν μια φορά στην Ιστορία, όπως π.χ. η επιστροφή του Ισραήλ στο Χριστό. Για τα επαναλαμβανόμενα σημεία θα πρέπει να περιμένουμε στο τέλος των καιρών αύξηση σε συχνότητα και ένταση. Μια άλλη κατηγοριοποίηση διαχωρίζει ανάμεσα σε « φυσικά » σημεία, όπως π.χ. οι σεισμοί και « πνευματικά » σημεία, όπως π.χ. η αποστασία. Και άλλη ανάμεσα σε « αρνητικά » σημεία, όπως π.χ. οι πόλεμοι, οι διωγμοί κ.τ.ο. και « θετικά », όπως η κήρυξη του Ευαγγελίου σε όλα τα έθνη.

Κάτι που πρέπει να αναφέρουμε είναι πως δεν είναι ξεκάθαρο αν τα σημεία των καιρών συμβούν πριν ή μετά την έλευση του Αντιχρίστου. Ή αν θα συμβούν και πριν και μετά. Οπωσδήποτε, θα πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στα σημεία τής συντελείας τού κόσμου και τα σημεία τής έλευσης τού Αντιχρίστου. Η έλευση τού Αντιχρίστου είναι η ίδια σημείο τής συντελείας. Επειδή η έλευση τού Αντιχρίστου θα προηγηθεί ελάχιστα της συντελείας του κόσμου, θεωρείται πως, αν όχι όλα, τα περισσότερα από τα σημεία τής συντελείας είναι και σημεία της έλευσης τού Αντιχρίστου.

α) « Αἱ ἀρχαί ὠδίνων »

Ο Κύριος στον εσχατολογικό του λόγο αναφέρει μια σειρά δεινών, τα οποία χαρακτηρίζει ως αρχές ωδίνων317. Στην παράδοση τής Εκκλησίας αυτά ερμηνεύτηκαν ως « σημεία τού τέλους ». Έχουμε ήδη αναφερθεί στη συμπλοκή των δύο συντελειών, της συντέλειας της Ιερουσαλήμ και της συντέλειας του κόσμου στον εσχατολογικό λόγο του Κυρίου. Αυτά τα σημεία συνέβησαν προ τής καταστροφής τής Ιερουσαλήμ. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και τα σημεία τού τέλους των καιρών. Συνέβησαν και θα συμβούν. Η καταστροφή της Ιερουσαλήμ αποτελεί προτύπωση της συντέλειας του κόσμου318. Και το γεγονός πως αυτά τα σημεία προηγήθηκαν τής καταστροφής της Ιερουσαλήμ319 δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως δεν θα συμβούν και προ της συντελείας. Θα συμβούν και τότε αλλά σε μεγαλύτερη έκταση. Αναφερόμενος ο Ιππόλυτος σε αυτά τα σημεία γράφει: « Ἅτινα ἤδη ἐγένοντο καί γενήσεται. Ταῦτα δέ πάντα, φησίν, ἀρχαί ὠδίνων, ἀλλ᾿ οὔπω τό τέλος »320. Αλλά και οι Άγιοι Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Κύριλλος Αλεξανδρείας και Θεοφύλακτος Βουλγαρίας θεωρούσαν αυτά τα δεινά, τις αλλεπάληλες και απερίγραπτες συμφορές, σημείο ότι πλησιάζει το τέλος του κόσμου321. Οι Άγιοι Βικτωρίνος, Ιερώνυμος και Νεόφυτος ο έγκλειστος συνδέουν αυτά τα δεινά και με χωρία τής Αποκάλυψης322. Ποιές, ακριβώς, είναι, όμως, « αι αρχαί ωδίνων »

Είναι πόλεμοι και ειδήσεις για πολέμους, λιμοί και λοιμοί και σεισμοί κατά τόπους. « Μελλήσετε δέ ἀκούειν πολέμους καί ἀκοάς πολέμων. Ὁρᾶτε μή θροεῖσθε. Δεῖ γάρ πάντα ταῦτα γενέσθαι ἀλλ’ οὕπω ἐστίν τό τέλος. Ἐγερθήσεται γάρ ἔθνος ἐπί ἔθνος καί βασιλεία ἐπί βασιλείαν καί ἔσονται λιμοί καί λοιμοί καί σεισμοί κατά τόπους. Πάντα δέ ταῦτα ἀρχαί ὠδίνων »323.

Όλα αυτά τα σημεία έχουν εν μέρει ήδη πραγματοποιηθεί. Ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων, μάλιστα, αναφέρεται, ειδικά, στον πόλεμο των Ρωμαϊκών στρατευμάτων κατά των Περσών στην περιοχή τής Μεσοποταμίας, αλλά και, γενικότερα, σε συρράξεις μεταξύ εθνών ή βασιλείων, που γίνονταν στην εποχή του324. Στο τέλος των καιρών θεωρείται πως όλα αυτά τα σημεία – πόλεμοι, λιμοί, λοιμοί και σεισμοί – θα αυξηθούν σε ένταση και συχνότητα325.

Στη σύγχρονη βιβλιογραφία επισημαίνεται πως η εποχή μας παρουσιάζει μια θλιβερή πρωτοτυπία, το φαινόμενο του παγκοσμίου πολέμου. Μέχρι τον 19ο αιώνα οι πόλεμοι ήταν τοπικά περιορισμένοι. Τον 20ο αιώνα έχουμε δύο παγκοσμίους πολέμους στους οποίους συμπλέκονται στρατοί από όλες σχεδόν τις ηπείρους. Ειδικά, ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος θεωρείται ως ο καταστρεπτικότερος πόλεμος της Ιστορίας με αριθμό θυμάτων που φτάνει τα 72 εκατομμύρια326. Υποστηρίχτηκε, επίσης, πως τον τελευταίο αιώνα υπήρξε μια αύξηση π.χ. στους σεισμούς327.

β) Η εμφάνιση πολλών ψευδοπροφητών, ψευδοχρίστων και αντιχρίστων

Το σημείο τής εμφάνισης πολλών ψευδοπροφητών, ψευδοχρίστων και αντιχρίστων βασίζεται στα 24,5.11.24 του Ματθαίου και τα παράλληλά του. « Πολλοί γάρ ἐλεύσονται ἐπί τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, Ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός, καί πολλούς πλανήσουσιν… Καί πολλοί ψευδοπροφῆται ἐγερθήσονται καί πλανήσουσιν πολλούς… Ἐγερθήσονται γάρ ψευδόχριστοι καί ψευδοπροφῆται καί δώσουσι σημεῖα μεγάλα καί τέρατα, ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατόν, καί τούς ἐκλεκτούς »328. Υπάρχει, όμως, και μια σειρά αποστολικών χωρίων με παρόμοιες προφητείες, τα Β Πέτρου 2,1-4329 και 3,3330 το Α΄ Ιωάννου 2,18331 και το Ιούδα 18332. Στην Διδαχή των δώδεκα Αποστόλων αναφέρεται ότι θα πληθυνθούν οι ψευδοπροφήτες καί οι φθορείς του λόγου333. Ας διασαφηνίσουμε, όμως, τους σχετικούς όρους.

Ψευδόχριστος ονομάζεται όποιος υποστηρίζει πως είναι ο Χριστός334. Η έννοια του αντιχρίστου είναι ευρύτερη. Σ’ αυτήν έχουμε, ήδη, αναφερθεί σε προηγούμενη ενότητα. Η έννοια του ψευδοπροφήτη είναι ευρύτερη της έννοιας του ψευδόχριστου αλλά πιο περιορισμένη από την έννοια του αντιχρίστου. Οι ψευδοπροφήτες είναι πλανεμένοι θρησκευτικοί ηγέτες, ενώ αντίχριστοι ονομάζονται και πολιτικοί ηγέτες που πολεμούν τον Χριστιανισμό.

Κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο στους στίχους Μθ. 24,23-25 δηλώνεται και ο Αντίχριστος με τους συνεργάτες του. Και επισημαίνει πως ο Χριστός είπε πως οι Χριστιανοί δεν πρέπει καν να μεταβούν να τους ακούσουν γιατί θα υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να πλανηθούν. Γράφει χαρακτηριστικά: « Καί ὅρα πῶς ἀσφαλίζεται. “ Μή ἐξέλθητε “, φησί, “ εἰς τήν ἔρημον, μή εἰσέλθητε εἰς τά ταμεῖα “. Οὐκ εἶπεν, “ Ἀπέλθετε καί μή πιστεύσητε” · ἀλλά, “ Μή ἐξέλθητε, μηδέ ἀπέλθητε “. Καί γάρ πολλή τότε ἡ ἀπάτη, διά τό καί σημεῖα γίνεσθαι ἀπάτης »335.

Η πατερική θέση είναι πως και αυτό το σημείο τής παρουσίας ψευδοχρίστων, ψευδοπροφητών και αντιχρίστων, έχει εν μέρει εκπληρωθεί και αναμένεται η πλήρης εκπλήρωσή του στο μέλλον, στο τέλος των καιρών.

Ο Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων επισημαίνει πως αυτό το σημείο έχει εκπληρωθεί μερικώς. Αναφέρει ως παραδείγματα τον Σίμωνα τον μάγο, τον αιρεσιάρχη Μένανδρο και μιλά και για άλλους άθεους αιρεσιάρχες. Προβλέπει, όμως, ότι θα εμφανιστούν και άλλοι ψευδόχριστοι και στην δική του εποχή και στα χρόνια που θα ακολουθήσουν336.

Στη Δύση ο Άγιος Μαρτίνος θεωρούσε πως η εμφάνιση ψευδοπροφητών και ψευδοχρίστων στην εποχή του ήταν σημάδι πως εγγίζει το τέλος του κόσμου337.

Το σημείο τής εμφάνισης ψευδοπροφητών, ψευδοχρίστων και αντιχρίστων, όπως και τα άλλα επαναλαμβανόμενα « σημεία », αναμένεται πως θα αυξηθεί σε ένταση στους έσχατους χρόνους. Κατά τον Άγιο Θεοφύλακτο Βουλγαρίας η αύξηση του αριθμού των αντιχρίστων τότε, θα είναι ανάλογη της αύξησης του ψεύδους στην ανθρώπινη κοινωνία. Ο πλεονασμός του ψεύδους θα επιφέρει τους πολλούς αντιχρίστους338.

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία ο συγγραφέας του « Περί Συντελείας », αναφέρεται στον Σίμωνα τον Μάγο και σε άλλους που αυτοανακηρύχτηκαν Χριστοί. Επισημαίνει, πάντως, πως και στους έσχατους καιρούς θα εμφανιστούν ψευδόχριστοι άνδρες που θα ισχυρίζονται πως θα είναι ο Χριστός και θα πλανήσουν πολλούς. Καί πολλοί άνθρωποι θα πηγαίνουν από την Ανατολή στην Δύση και από τον Βορρά στο Νότο ρωτώντας πού είναι ο Χριστός. Μετά από όλα αυτά θα εμφανιστεί ο Αντίχριστος339.

γ) Οι διωγμοί κατά τών Χριστιανών

Οι διωγμοί κατά των Χριστιανών αναφέρονται και αυτοί σαν σημείο τών καιρών στον εσχατολογικό λόγο τού Κυρίου340. Το σημείο των διωγμών ανήκει και αυτό στα επαναλαμβανόμενα σημεία, που πάντα συνέβαιναν στην ιστορία σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Στον τελευταίο διωγμό της Ιστορίας απ' τον Αντίχριστο αναφέρονται και χωρία του Δανιήλ341 και της Αποκάλυψης342. Σ’ αυτόν τον διωγμό θα αναφερθούμε σε ειδική ενότητα στο δεύτερο μέρος της εργασίας μας.

Σημειώσεις

317. Όπως επισημαίνει ο J. Lietaert Peerbolte, οι πόλεμοι, οι σεισμοί κ.τ.λ. αναφέρονται, συχνά, στα αποκαλυπτικά κείμενα ως χαρακτηριστικά της περιόδου του τέλους. Στον εσχατολογικό λόγο του Κυρίου είναι απλά η αρχή του τέλους. Βλ. L. J. Lietaert Peerbolte, The Antecedents of Antichrist, A Traditio-historical study of the earliest Christian views on eschatological opponets, E. J. Brill, U.S.A, 1996, σελ. 32.

318. Βλέπε στην εισαγωγή, στην ενότητα σχετικά με την ερμηνεία της Αποκάλυψης και του εσχατολογικού λόγου του Κυρίου.

319. Την εκπλήρωση αυτών των σημείων περιγράφει και ο Τζοβάνι Παπίνι στο γνωστό έργο του « Η Ιστορία του Χριστού ». Βλ. Papini Giovanni, Η ιστορία του Χριστού, Μετάφραση Βασιλείου Μουστάκη, 7η Έκδοση, Εκδόσεις Αστήρ, Αθήνα 2005, σελ. 172 κ.εξ..

320. Ιππολύτου « Εις τόν Δανιήλ Δ », XVII, Β.Ε.Π.Ε.Σ., σελ. 85.

321. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Α΄, Α΄, P.G. 62,470 και Ε.Π.Ε. 23, σελ. 12, « Και τάς ἐπαλλήλους δε και ἀφάτους συμφοράς τεκμήριον εἶναι ἔλεγε. Και ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν ». Βλ. και Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις το κατά Λουκάν, ΚΑ΄, P.G. 74, 897, « Δίδωσι σημεῖα σαφῆ τέ καί ἐναργῆ τῆς συντελεῖας τοῦ κόσμου. Πόλεμοι γάρ ἔσονται, φησίν, καί καταστασίαι, καί λιμοί καί φόβητρα ἀπ’ οὐρανοῦ…. » και Ε.Π.Ε. 26, σελ. 208, και Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εις το κατά Λουκάν, P.G. 123, 997.1052, « Ούδέν δέ θαυμαστόν καί ἐν τῇ ἀλώσει τῶν Ἰεροσολύμων ταῦτα γεγονέναι, καί μέλλειν αὖθις γενήσεσθαι ἐν τῇ παρουσίᾳ τοῦ Ἀντιχρίστου· μᾶλλον δέ πρός αὐτῷ τῷ καιρῷ τῆς συντελείας, θλίψεως καί τότε μελλούσης γίνεσθαι ἀφορήτου… Ὅλως τε ταῦτα κοινά δύνανται νοεῖσθαι τοῦ τέ καιροῦ τῆς συντελείας καί τῆς ἀλώσεως, τά περί τῶν ἀκαταστασιῶν φημι και τῶν πολέμων καί τῶν λοιπῶν ».

322. Βλ. Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., CCEL, σελ. 350-351, « the other three horses very plainly signify the wars, famines, and pestilences announced by our Lord in the Gospel…. The red horse, and he that sat upon him, having a sword, signify the coming wars, aw we read in the Gospel: “ For nation shall rise against nation, and kingdom against kingdom; And there shall be great earthquakes in divers places ”. This is the ruddy horse… The black horse signifies famine, for the Lord says, “ There shall be famines in divers places; ” but the word is specially extended to the times of Antichrist, when there shall be a great famine, and when all shall be injured… These same things also the Lord had promised among the rest of the coming destructions-great pestilences and deaths; » και CSEL, σελ. 68-73, Νεοφύτου του εγκλείστου, Σαφήνεια, Υπόθεσις Δ΄, σελ. 226, « Αἱ παρά τῶν ἀγγέλων ἑπτά σάλπιγγαι τά περί τῆς συντελείας παραδηλοῦσι δεινά, σύμφωνα δέ καί τῷ θείῳ εὐαγγελίῳ ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία και ο Αρέθας Καισαρείας ταυτίζει τα δεινά που αναφέρονται στον εσχατολογικό λόγο του Κυρίου με τις επτά πληγές της Αποκάλυψης. Βλ. και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΕ΄, σελ. 407, «Ἑπτά ἀντί τοῦ πολλαί παρελήφθησαν. Πολλά γάρ κατά τόν τῆς συντελείας καιρόν, ὡς ὁ Κύριος ἐν Εὐαγγελίοις εἴρηκεν, γενήσεται δεινά λιμῶν καί λοιμῶν καί σεισμῶν, καί τά προς τούτοις ἀκόλουθα » και ΜΣΤ΄, σελ. 410.

323. Μθ. 24,7 Μρ. 13,7-8 Λκ. 21,10-11.

324. Βλ. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, ΣΤ΄, P.G. 33, 877 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 128 « Δεύτερον σημεῖον. Μελλήσετε δε ἀκούειν πολέμους και ἀκοάς πολέμων. Γίνεται δέ ἄρα νῦν Περσῶν προς Ρωμαίους περί τήν Μεσοποταμίαν πόλεμος ἤ οὔ; ἐγείρεται ἔθνος ἐπί ἔθνος καί βασιλεία ἐπί βασιλείαν ἤ οὔ; » και ΙΗ΄, P.G. 33, 896 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 146, « φοβοῦσί με οἱ πόλεμοι τῶν ἐθνῶν ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Οικουμενίου Ε.Α., ΙΧ, σελ. 214 « Καί πολέμους γάρ συμβήσεσθαι ἀμφί τήν συντέλειαν ὁ Κύριος εἴρηκεν … » καί ΙΧ, σελ 216 « Ἤ σεισμόν φησι τόν κλόνον τῆς γῆς, ἐπεί καί τοῦτο ἐν τοῖς σημείοις τοῦ τέλους περιέχεται ».

325. Bλ. Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., CCEL, σελ. 351 και CSEL, σελ. 70-71, Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 115, « Οὐκ ἔστιν ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ὅταν ἔλθῃ ὁ Δράκων, ἄνεσις ἐπί τῆς γῆς, ἀλλά θλῖψις μεγάλη, ταραχή καί σύγχυσις, θάνατοι καί λιμοί εἰς πάντα τά πέρατα. Αὐτός γάρ ὁ Κύριος ἡμῶν θείῳ στόματι ἔφη, ὅτι τοιαῦτα οὐ γέγονεν ἀπ’ ἀρχῆς κτίσεως ».

326. Ο R. De Haan, στο έργο του « The second coming of Jesus Christ », που εκδόθηκε το 1944 σημειώνει: « Το σημείο της αύξησης των πολέμων δεν χρειάζεται ιδιαίτερο σχόλιο αυτή τη στιγμή. Τουλάχιστον τα δύο τρίτα του κόσμου έχουν εμπλακεί στον πόλεμο… Τα μέσα με τα οποία πραγματοποιείται έχουν πολλαπλασιάσει την βαρύτητα κάθε πολέμου… Και υπάρχει συνεχής φημολογία για περισσότερους πολέμους ». Βλ. R. De Haan, Τhe second coming of Jesus Christ, Michigan, Kregel Publications, 1996, ανατύπωση απ' την έκδοση του 1944, σελ. 9-10. O R. De Haan επισημαίνει και πως η πείνα και οι λοιμοί, σχεδόν πάντα, ακολουθούν τον πόλεμο. Βλ. ο.π. σελ. 10. Επίσης, το σημείο των πληροφοριών για πολέμους – « ακοαί πολέμων » - θεωρείται πως συμβαίνει στις μέρες μας σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι παλιότερα, λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας. Πριν μερικούς αιώνες συνέβαιναν πόλεμοι για τους οποίους οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μάθαιναν τίποτε. Σήμερα, αρκεί να ανοίξει κάποιος τον τηλεοπτικό του δέκτη για να πληροφορηθεί με λεπτομέρειες για πολέμους που συμβαίνουν στην άλλη άκρη του κόσμου. Λιμοί συνέβαιναν ανέκαθεν και συμβαίνουν και σήμερα αν και στην εποχή μας έχουν διαφορετικά αίτια απ’ ότι παλιότερα. Σε προγενέστερες εποχές ο λιμός π.χ. ήταν, συνήθως, αποτέλεσμα φυσικών φαινομένων ( π.χ. ξηρασία, χαλάζι ) και συνδεόταν με την διαδικασία της παραγωγής. Σήμερα, τα αίτια είναι περισσότερο πολιτικά και κοινωνικά και σχετίζονται με το σύστημα μεταφοράς και διανομής των τροφίμων ( Βλ. Stephen Devereux, introduction, From “ old famines ” to “ new famines ”, σελ. 1-27 στο « The new famines, Why famines persist in an era of Globalization », edited by Stephen Devereux, Routledge Studies in Development Economics, New York 2007 ). Παλιότερα το ερώτημα ήταν τί προκάλεσε τον λιμό. Σήμερα, το ερώτημα είναι ποιός προκάλεσε το λιμό, ο οποίος πλέον, συχνά, συνδέεται με την γενοκτονία. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τεχνητός λιμός του Στάλιν ή ακόμη και ο λιμός του Μπαγκλαντές το 1974 ( Βλ. Jenny Edkins, The criminalization of mass starvations: From natural disaster to crime against humanity, στο « The new famines, Why famines persist in an era of Globalization », edited by Stephen Devereux, Routledge Studies in Development Economics, New York 2007, σελ. 50-66 ). Όπως και να ‘χει, λιμοί συμβαίνουν και στην εποχή μας, και, πιθανότατα, θα συνεχίσουν να συμβαίνουν και στο μέλλον. Σχετικά με τους λοιμούς, μάλλον δεν θα ήταν λογικό να υποστηριχθεί πως έχει παρατηρηθεί κάποια αύξηση τον τελευταίο αιώνα. Η ισπανική γρίπη του 1918 υπολογίζεται πως είχε περίπου 100 εκατομμύρια θύματα, όσα και η Βουβωνική πανώλη τον 14ο αιώνα, που μείωσε τον πληθυσμό της Ευρώπης από 450 σε 350 εκατομμύρια, ενώ η αναλογία μεταξύ θυμάτων και συνολικού – ευρωπαϊκού ή παγκόσμιου – πληθυσμού θα έδειχνε ως χειρότερο τον λοιμό του 14ου αιώνα. Από τον μαύρο θάνατο του 14ου αιώνα οδηγήθηκε στο θάνατο το εν τρίτον του πληθυσμού της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη με την γρίπη του 1918, που προκάλεσε το θάνατο περίπου του 3% του παγκόσμιου πληθυσμού. Βλ. σχετικά και Αlfred Jay Bollet, Plagues & Poxes, The impact of human history on epidemic disease, Demos Medical Publishing, N. York, U.S.A., 2004 σελ. 22 κ.εξ.. Βλ. Επίσης Bray R.S., Armies of Pestilence, The impact of Disease on History, England, 2004, σελ. 48-80 κ.α., και σε σχετικά λήμματα της wikipedia. Ωστόσο, τα στοιχεία που έχουμε είναι συγκεχυμένα. Στην εποχή μας πολλοί άνθρωποι στις χώρες του τρίτου κόσμου πεθαίνουν από διάφορες ασθένειες που αντιμετωπίζονται φαρμακευτικά με επιτυχία, όπως π.χ. από ελονοσία ή από ασθένειες που οφείλονται σε μη επαρκή διατροφή ( Βλ. σχετικά στο « The new famines, Why famines persist in an era of Globalization », edited by Stephen Devereux, Routledge Studies in Development Economics, New York 2007, σελ. 110-150 ). Οπότε, αυτοί οι θάνατοι οφείλονται περισσότερο στην έλλειψη φαρμάκων και στη φτώχεια. Ωστόσο, όποια και αν είναι η αιτία τους, αυτοί οι θάνατοι συμβαίνουν. Άλλοι ερμηνευτές εντάσσουν στην κατηγορία του λοιμού ασθένειες, όπως ο καρκίνος ή τα καρδιακά επεισόδια για να δείξουν πως υπάρχει αύξηση των θανάτων από λοιμούς. Νέες ασθένειες όπως ο ιός ΗIV, η νόσος των τρελών αγελάδων () ή το S.A.R.S θεωρούνται σύγχρονοι λοιμοί ( Βλ. και Μark Jerome Walters, Six modern plagues and how we are causing them, U.S.A. 2003, σελ. 19 κ.εξ. ). Πάντως, αυτό που σίγουρα αξίζει να σημειωθεί είναι πως, σήμερα, υπάρχουν δύο στοιχεία που καθιστούν την απειλή του λοιμού τρομακτικότερη από κάθε άλλη φορά στην ιστορία. Πρώτον, η δυνατότητα εξάπλωσης του λοιμού σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, καθώς χιλιάδες άνθρωποι κάθε μέρα ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο με αεροπλάνα. Και, δεύτερον, η ύπαρξη έτοιμων εκατοντάδων χημικών ενώσεων-όπλων βιολογικού πολέμου σε εργαστήρια των υπερδυνάμεων και όχι μόνο ( Βλ. σχετικά και Αlfred Jay Bollet, Plagues & Poxes, The impact of human history on epidemic disease, Demos Medical Publishing, N. York, U.S.A., 2004 σελ. 6-13 και 203 κ.εξ. ).

327. Βλ. R. De Haan, Τhe second coming of Jesus Christ, Michigan, Kregel Publications, 1996, ανατύπωση απ' την έκδοση του 1944, σελ. 10-11. Εμείς, πάντως, έχουμε τη γνώμη πως η εξαγωγή συμπερασμάτων με στατιστική έρευνα πάνω σε αυτά τα ζητήματα είναι, αν μη τι άλλο, δυσχερής. Και αυτό κατ’ αρχήν γιατί έχουμε περισσότερες πληροφορίες για τους 2 τελευταίους αιώνες σε σχέση με προηγούμενες εποχές. Άλλωστε, υπάρχουν πολλές παράμετροι που καθορίζουν το αποτέλεσμα μιας στατιστικής έρευνας. Ας εξετάσουμε επί παραδείγματι την περίπτωση των σεισμών. Διαφορετικά αποτελέσματα θα σου δώσει μια στατιστική έρευνα αν εξετάσεις π.χ. την αύξηση ή μείωση των σεισμών τα τελευταία 100 χρόνια σε σχέση με τους προηγούμενους αιώνες και διαφορετικά αν ερευνήσεις την αύξηση των σεισμών τα τελευταία 150 χρόνια σε σχέση με τις προηγούμενες εκατονπεντηκονταετίες. Έπειτα, το αποτέλεσμα εξαρτάται από ποιές παραμέτρους θα συνυπολογίσεις. Την αύξηση ή μείωση της συχνότητας των σεισμών, της έντασής τους, του αριθμού των θυμάτων, του αριθμού των θυμάτων σε σχέση με τον παγκόσμιο πληθυσμό; Το ίδιο ισχύει και για τους λοιμούς. Υπάρχουν πολλές παράμετροι. Η γεωγραφική εξάπλωση της νόσου, η ταχύτητα εξάπλωσης, ο αριθμός των θυμάτων, ο αριθμός των θυμάτων σε σχέση με τον αριθμό των ατόμων που προσεβλήθησαν απ’ την ασθένεια, ο αριθμός των θυμάτων μιας συγκεκριμένης περιοχής σε σχέση με τον πληθυσμό της ή σε σχέση με τον παγκόσμιο πληθυσμό.

Γενικά, είναι δύσκολο να βγάλεις ασφαλή συμπεράσματα με την στατιστική. Π.χ. η οργάνωση World Safety Report ανακοίνωσε το 2005 πως την τελευταία δεκαετία μειώθηκε ο αριθμός των εμπόλεμων διενέξεων. Δέχτηκε, όμως, κριτική από ερευνητές που υποστήριξαν πως αυξήθηκε ο αριθμός των θυμάτων ( Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki_war. Αποσπάστηκε στις 10/7/07 ). Δεν υποστηρίζουμε πως είναι αδύνατο να γίνει μια λεπτομερής σχετική έρευνα. Είναι, όμως, σχεδόν αδύνατο να μην αμφισβητηθούν τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας με το επιχείρημα πως δεν ελήφθη υπ’ όψιν μια παράμετρος κ.τ.λ.. Πάντως, για να είναι όσο το δυνατόν πιο έγκυρη μια τέτοια έρευνα, θα πρέπει να εξεταστούν όσο γίνεται περισσότεροι παράμετροι. Για επιστημονικές πληροφορίες σχετικά με την απειλή από σεισμούς, μόλυνση και άλλες καταστροφές βλ. και στο Leslie John, The end of the world, the science and ethics of human extinction, London 1996, σελ. 25-133. Κατά τη γνώμη μας, όταν πλησιάζει το τέλος του κόσμου, η αύξηση αυτών των φαινομένων θα είναι εμφανής σε όλους και δεν θα επιδέχεται αμφισβήτηση. Ούτε θα χρειάζονται στατιστικές έρευνες για να καταδείξουν το γεγονός.

328. Βλ. και Μθ. 24,25-26, « Ἰδού προείρηκα ὑμῖν. Ἐάν οὗν εἴπωσιν ὑμῖν. Ἰδού ἐν τῇ ἐρήμῳ ἐστίν, μή ἐξέλθητε. Ἰδού ἐν τοῖς ταμείοις, μή πιστεύσητε. Ὥσπερ γάρ ἡ ἀστραπή ἐξέρχεται ἀπό ἀνατολῶν καί φαίνεται ἕως δυσμῶν, οὕτως ἔσται ἡ παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου », Λκ. 21,8-9, « Βλέπετε μή πλανηθῆτε. Πολλοί γάρ ἐλεύσονται ἐπί τῷ ὀνόματί μου, λέγοντες ὅτι ἐγώ εἰμί καί ὁ καιρός ῎ηγγικεν. Μή οὖν πλανηθῆτε ὀπίσω αὐτῶν… », Λκ. 17,23, « καί ἐροῦσιν ὑμῖν. Ἰδοῦ ἐκεῖ ἤ ἰδοῦ ὧδε . Μή ἀπέλθητε μηδέ διώξητε », Μρ. 13,5-6, « Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ. Πολλοί ἐλεύσονται ἐπί τῷ ὀνόματί μου λέγοντες ὅτι ἐγώ εἰμι, καί πολλούς πλανήσουσιν » και Μρ. 13,21-22, « Καί τότε ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ ἴδε ὧδε ὁ Χριστός, ἴδε ἐκεῖ, μή πιστεύετε. Ἐγερθήσονται γάρ ψευδόχριστοι καί ψευδοπροφῆται καί δώσουσιν σημεῖα και τέρατα πρός τό ἀποπλανᾶν, εἰ δυνατόν, καί τούς ἐκλεκτούς ».

329. Β΄ Πέτρου, 2,1, « Ἐν ἡμῖν ἔσονται ψευτοδιδάσκαλοι, οἵτινες παρεισάξουσιν αἱρέσεις ἀπωλείας καί τόν ἀγοράσαντα αὐτούς δεσπότην αρνούμενοι ἐπάγοντες ἑαυτοίς ταχινήν ἀπώλειαν, καί πολλοί ἐξακολουθήσουσιν αὐτῶν ταῖς ἀσελγείαις δι’ οὕς ἡ ὁδός τῆς ἀληθείας βλασφημηθήσεται καί ἐν πλεονεξίᾳ πλαστοῖς λόγοις ὑμᾶς ἐμπορεύσονται, οἷς τό κρίμα ἔκπαλαι οὐκ ἀργεῖ καί ἡ ἀπώλεια αὐτῶν οὐ νυστάζει ».

330. Β΄ Πέτρου, 3,3, « Τοῦτο πρῶτον γινώσκετε τέκνα, ὅτι ἐλεύσονται ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν ἐμπαῖκται κατά τάς ἰδίας ἐπιθυμίας αὐτῶν πορευόμενοι ».

331. Α΄ Ιωάννου, 2,18, « Καί νῦν ἀντίχριστοι πολλοί γεγόνασιν, ὅθεν γινώσκομεν ὅτι ἐσχάτη ὥρα ἐστίν ». Βλέπε και 4,1.

332. Ιούδα, 18, « Ἐπ᾿ ἐσχάτων τῶν χρόνων ἔσονται ἐμπαῖκται κατά τάς ἰδίας ἐπιθυμίας πορευόμενοι τῶν ἀσεβειῶν ».

333. Διδαχή των δώδεκα Αποστόλων, XVI, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 2, σελ. 220, « Ἐν γάρ ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις πληθυνθήσονται οἱ ψευδοπροφῆται καί οἱ φθορεῖς ». Βλ. και Διατάγαί Αποστόλων, ΧΧΧΙΙ, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 2, σελ. 127, « Ἐν γάρ ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις πληθυνθήσονται οἱ ψευδοπροφῆται καί οἱ φθορεῖς τοῦ λόγου ».

334. Οι ψευδόχριστοι θα μπορούσαν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες. Τους ψευδόχριστους του Χριστιανισμού, τους ψευδόχριστους του Ιουδαϊσμού και τους ψευδόχριστους άλλων θρησκειών Για κάποιους ψευδόχριστους του Ιουδαϊκού κόσμου βλέπε Πρ. 5,36 κ.εξ. και 21,38. Για ψευδόχριστους του Χριστιανικού κόσμου βλ. Πρ. 20,29. Ψεύδόχριστοι εκτός του Χριστιανικού και Ιουδαϊκού κόσμου εμφανίστηκαν ειδικά τον προηγούμενο αιώνα ως αποτέλεσμα του θρησκευτικού συγκρητισμού, οπότε η ιδέα του Μεσσία Χριστού χρησιμοποιήθηκε και από ανθρώπους που ανήκαν π.χ. στον κόσμο των Ανατολικών Θρησκειών…

335. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις το κατά Ματθαίον, ΟΣΤ΄, B΄, P.G. 58, 697.

336. Βλ. Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις ΙΕ΄, Ε΄, P.G. 33, 876-877 και Ε.Π.Ε. 2, σελ. 128, « Βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήση. Πολλοί γάρ ἐλεύσονται ἐπί τῷ ὀνόματί μου λέγοντες, ἐγώ εἰμί ὁ Χριστός, καί πολλούς πλανήσουσιν. Ταῦτα γέγονεν ἐκ μέρους. ἤδη γάρ τοῦτο εἴρηκε Σίμων ὁ μάγος καί Μένανδρος καί ἄλλοι τινές τῶν ἀθέων αἱρεσιαρχῶν. ἐροῦσι δέ ἐφ’ ἡμῶν ἤ καί μεθ’ ἡμᾶς ἕτεροι », καί Κατήχησις Δ΄, ΙΕ΄, P.G. 33, 472-473 και Β.Ε.Π.Ε.Σ. 39, σελ. 71, « Ἐπειδή πολλοί μέλλουσιν ἀντίχριστοι νῦν ἀπό γῆς ἔρχεσθαι. Ἤδη γάρ, καθώς ἐθεώρησας, ἤρξαντο πολλοί λέγειν, ὅτι “ ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός “. Καί μέλλει λοιπόν ἔρχεσθαι τό βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως, ψευδῆ Χριστοῦ προσηγορίαν ἑαυτῷ προστιθείς ». Βλ. και Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις το κατά Ματθαίον, P.G. 72, 441.

337. Βλ. Σουλπικίου Σεβήρου, « Βίος Μαρτίνου », 24, 1-3, στο « Ήλιος σ’ έναν κόσμο που δύει », Αρχαίες μαρτυρίες για τον Άγιο Μαρτίνο, Ιωάννου μ. Αγιαννανίτου, Άγιον Όρος 1989, σελ. 116.

338. Βλ. Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εξήγησις εις την Α΄ Ιω, P.G. 126, 29 C, « Ἀλλ᾿ ὡς εἰδόσι τόν ῎εσχατον καιρόν, τήν τῶν Ἀντιχρίστων φοράν, τό πάντας εἶναι ψεύδους μεστούς. Διά τό πλεονάσαι οὖν τό ψεῦδος, διά τοῦτο λέγω, φησί, καί τούς Ἀντιχρίστους πολλούς γεγονέναι ». Σαν περιπτώσεις σύγχρονων ψευδοχρίστων αναφέρουμε, ενδεικτικά, τον Νοτιοκορεάτη Sun Myung Moon, τον Πορτορικάνο Jose Louis de Jesus Miranda, ο οποίος υποστηρίζει πως είναι ταυτόχρονα ο Χριστός και ο Αντίχριστος και σφραγίζει με τον αριθμό 666 τους οπαδούς του και τον Ρώσσο « Vissarion ». Βέβαια, υπάρχουν και άλλοι. Στις κατηγορίες ψευδοπροφητών και αντιχρίστων θα μπορούσαν να ενταχθούν πολλοί περισσότεροι.

339. Βλ. Περί Συντελείας, VIII-IX, σελ. 279, « Βλέπετε μή πλανηθῆτε… Καί μετά τό ἀναληφθῆναι αὐτόν ἀνέστησάν τινες λέγοντες ὅτι ἐγώ εἰμί ὁ Χριστός, καθώς Σίμων ὁ μάγος καί οἱ λοιποί, ὧν οὐκ ἔστιν καιρός ῎αρτι τά ὀνόματα μνημονεῦσαι. Διό καί ἐν τῇ ἐσχάτη ἡμέρα τῆς συντελείας δεῖ πάλιν ἀναστῆναι ψευδοχρίστους ἄνδρας λέγοντας ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός, καί πολλούς πλανήσουσι καί πολλοί τῶν ἀνθρώπων δραμοῦσιν ἀπό Ἀνατολῶν ἕως δυσμῶν καί ἀπό Βορρᾶν ἕως θαλάσσης λέγοντες Ποῦ ὧδε ὁ Χριστός; Ποῦ ἐκεῖ ὁ Χριστός; ».

340. Βλ. Μθ. 24,9, « Τότε παραδώσουσιν ὑμᾶς εἰς θλῖψιν καί ἀποκτενοῦσιν ὑμᾶς, καί ἔσεσθε μισούμενοι ὑπό πάντων τῶν ἐθνῶν διά τό ὄνομά μου ». Βλ. και Μρ. 13,9-12 και Λκ. 21,12-19. Ο M.R. De Haan αναφέρει τους διωγμούς κατά των Εβραίων, και ειδικά το ολοκαύτωμα της περιόδου 1940-45 ως σημείο των καιρών. Βλ. M.R. De Haan, The second coming of Jesus Christ, ο.π., σελ. 11-12. Όμως το κείμενο του ευαγγελίου γράφει πως οι διωγμοί θα γίνουν για το όνομα του Χριστού. « Καί ἔσεσθε μισούμενοι ὑπό πάντων διά τό ὄνομά μου » ( Μθ. 24,9 ). Μάλιστα, το κείμενο του Μάρκου κάνει λόγο για διωγμούς κατά των Χριστιανών από ειδωλολάτρες αλλά και από Ιουδαίους. Βλ. Μρ. 13,9: « παραδώσουσι δέ ὑμᾶς εἰς συνέδρια και εἰς συναγωγάς δαρήσεσθε και ἐπί ἡγεμόνων και βασιλέων σταθήσεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ εἰς μαρτύριον αὐτοῖς ».

341. Δαν. 7,21.25.

342. Απ. 12,4-5 και 13,7.15.