Συνέχεια από Τετάρτη, 9 Σεπτεμβρίου 2020
11) Οι δύο προφήτες (συνέχεια)
ε) Λόγοι τής έλευσης τών δύο προφητών
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ
γ) Ο Δίκαιος Ενώχ.
Το όνομα Ενώχ952 σημαίνει « αφοσιωμένος ». Ο Ενώχ, « έβδομος από Αδάμ »953 έζησε, συνολικά, 365 έτη. Το βιβλίο τής Γενέσεως τού αφιερώνει 5 στίχους954. Αναφέρει δύο φορές ότι « εὐηρέστησεν δέ Ἐνώχ τῷ Θεῷ », έκφραση που χρησιμοποιείται στην γενεαλογία του 5ου κεφαλαίου της Γενέσεως μόνο γι’ αυτόν, και για κανέναν άλλον απ’ τους προγόνους του, ή τους απογόνους του μέχρι τον Νώε. Γι’ αυτούς στην γενεαλογία του 5ου κεφαλαίου αναφέρεται μόνο πόσα χρόνια έζησαν και ποιοι ήταν οι απόγονοί τους ( καί ἔζησεν …καί ἐγέννησεν ). Ο Ενώχ είναι ο μόνος για τον οποίο λέγει κάτι παραπάνω. « Καί εὐηρέστησεν Ἐνώχ τῷ Θεῷ καί οὐχ ηὑρίσκετο ὅτι μετέθηκεν αὐτόν ὁ Θεός »955.
Ο σοφός Σειράχ τον ονομάζει « ὑπόδειγμα μετανοίας ταῖς γενεαῖς »956. Και σημειώνει: « Οὐδέ εἷς ἐκτίσθη οἷος Ἐνώχ τοιοῦτος ἐπί τῆς γῆς. Καί γάρ αὐτός ἀνελήφθη ἀπό τῆς γῆς »957. Ενώ στην προς Εβραίους τονίζεται η αρετή της πίστης του958. Η διατήρηση τού Ενώχ στην ζωή αποδίδεται αφ’ ενός μεν στο γεγονός τού ότι ευηρέστησε στο Θεό και αφ’ ετέρου στην βούληση του Θεού να δείξει ότι εξουσιάζει τον θάνατο τον οποίο και, τελικά, θα καταργήσει959. Στο Ευαγγέλιο του Λουκά αναφέρεται ως πρόγονος του Χριστού960. Ο Απόστολος Ιούδας αναφέρει μια προφητεία του, που αφορά στην Β΄ Παρουσία961. Η μνήμη του εορτάζεται την Κυριακή των Προπατόρων και την Κυριακή προ της Χριστού γεννήσεως962.
Σχετικά με την επιστροφή του Ενώχ την εποχή των εσχάτων δεν υπάρχει καμιά άλλη γραφική μαρτυρία εκτός απ’ αυτήν που αναφέρεται στο γεγονός της δια μεταθέσεως απαθανάτισής του. Δεν υπάρχει κάποιο χωρίο τής Αγίας Γραφής, που να αναφέρεται σε επιστροφή τού Ενώχ στα έσχατα, όπως υπάρχει για τον προφήτη Ηλία. Αναφέρεται, απλά, πως δεν γνώρισε θάνατο αλλά μετατέθηκε προς τον Θεό, απαθανατίστηκε με τη μετάθεσή του. Αυτή η αναφορά είναι η μόνη βιβλική βάση που έχουμε. Πάνω σ’ αυτήν την βάση, όμως, στηρίχτηκε μια ισχυρή πατερική παράδοση. Βέβαια, η σχετική παράδοση για την έλευση του Ενώχ στα έσχατα δεν είναι τόσο ισχυρή όσο η αντίστοιχη για την έλευση του Προφήτη Ηλία, καθώς κάποιοι Πατέρες αναφέρονται στην έλευση του Προφήτη Ηλία αλλά όχι στην έλευση του Δικαίου Ενώχ963. Είναι, πάντως, ισχυρή. Στο χώρο της Ορθόδοξης Γραμματείας ο δεύτερος προφήτης, σχεδόν, ομόφωνα, ταυτίζεται με τον Δίκαιο Ενώχ964.
δ) Η διάρκεια τού κηρύγματος τών δύο προφητών
Η διάρκεια τής δράσης τών δύο προφητών θα είναι τριάμισι έτη. Η πληροφορία αυτή μάς παρέχεται κατ’ αρχήν απ’ την Αποκάλυψη, όπου ορίζεται ως χρόνος δράσης τών δύο προφητών το διάστημα τών 1260 ημερών. Αυτό ισούται με τριάμισι έτη, με το κάθε έτος να αποτελείται από 360 ημέρες965. Επίσης, στο διάστημα τών τριάμισι ετών μάς οδηγεί και η προφητεία τής εβδομάδας τών εσχάτων τού Δανιήλ966. Αυτά τα δύο χωρία είναι η βιβλική βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η σχετική πατερική παράδοση.
Στο ζήτημα αν οι δύο προφήτες παρουσιαστούν ταυτόχρονα ή πριν την εμφάνιση του Αντιχρίστου αναφέρεται ο Άγιος Αυγουστίνος, που πιστεύει πώς τής έλευσης τού Αντιχρίστου θα προηγηθούν όχι μόνο η έλευση τού προφήτη Ηλία, αλλά και η μέσω αυτού επιστροφή των Ιουδαίων στο Χριστό967. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία εκφράζεται η ίδια άποψη απ’ τους Οικουμένιο, Ανδρέα και Αρέθα968. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Οικουμένιο οι δύο προφήτες θα προφητέψουν την έλευση του Αντιχρίστου προτρέποντας τούς ανθρώπους να μην πιστέψουν στον Αντίχριστο που θα παρουσιαστεί ως ο Χριστός.
Ένα άλλο ζήτημα είναι, αν η αναφορά τής Αγίας Γραφής σε 1260 ημέρες, δηλαδή τριάμισι έτη, δηλώνει τον πραγματικό χρόνο τού κηρύγματος τών δύο προφητών ή έχει συμβολικό χαρακτήρα. Οι Πατέρες μιλάνε απλά για τριάμισι έτη. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία ο Οικουμένιος μιλά για συμβολική ερμηνεία τής σχετικής αναφοράς969. Προς την κατεύθυνση τής κυριολεκτικής ερμηνείας μάς οδηγεί το γεγονός ότι και την εποχή τής Παλαιάς Διαθήκης ο Ηλίας έκλεισε τους ουρανούς για τριάμισι έτη, και κανείς ερμηνευτής δεν απέδωσε συμβολική έννοια σ’ αυτήν την αναφορά. Πάντως, ο αριθμός « τριάμισι », ως το μισό του « επτά » δηλώνει το μισό του ολόκληρου, ή το μέρος του όλου. Ο χρόνος της θλίψης των εσχάτων κατά τον λόγο του Κυρίου θα συντομευθεί. Και, γενικά, για τα χρονικά διαστήματα που αφορούν στα έσχατα υπάρχει μια ασάφεια.
ε) Λόγοι τής έλευσης τών δύο προφητών
Στα πατερικά κείμενα αναφέρονται τρεις λόγοι της έλευσης τών δύο προφητών.
Ο πρώτος λόγος είναι η άφατη φιλανθρωπία τού Δεσπότου. Η έλευση των δύο προφητών θα φανερώνει την αγάπη, την φροντίδα και το έλεος του υπερτάτου όντος προς το πλάσμα του. Ακόμη και στους έσχατους καιρούς, την πλέον ζοφερή εποχή της ιστορίας, ο Θεός δεν θα αφήσει την ανθρωπότητα χωρίς προφήτες, χωρίς το κήρυγμα και τη διδασκαλία τής αληθείας970. Αυτό που θα κομίσουν οι δύο προφήτες θα είναι η μαρτυρία τής αληθείας, η διδαχή, το κήρυγμα τής μετανοίας. Θα γνωστοποιήσουν στους ανθρώπους την πραγματική ιδιότητα τού Αντιχρίστου και θα τους πληροφορήσουν σχετικά με το ποιόν του. Επίσης, θα τους προτρέψουν να μην πιστέψουν στον Αντίχριστο αλλά να απομακρυνθούν απ’ αυτόν971.
Ο δεύτερος λόγος είναι η επιστροφή τών Ιουδαίων. Προκύπτει απ’ την προφητεία του Μαλαχία, η οποία προσδιορίζει την επιστροφή των Ιουδαίων στην αλήθεια ως τον σκοπό της επανέλευσης τού προφήτη Ηλία στη γη. Ο προφήτης Ηλίας θα έλθει για να αποκατασταθεί η σχέση των προφητών που κατείχαν την αλήθεια, με τους Ιουδαίους, που την αρνήθηκαν με την σταύρωση του Ιησού Χριστού972.
Ο τρίτος λόγος είναι η Θεία Βούληση να αποκλεισθεί κάθε δυνατότητα απολογίας απ’ τους οπαδούς τού Αντιχρίστου. Οι δύο προφήτες θα έρθουν στη γη, προκειμένου, όσοι ασπαστούν την αίρεση τού Αντιχρίστου, να καταστούν την ώρα τής κρίσεως αναπολόγητοι973.
Ο Ιωάννης ο Θεολόγος δείχνει, συνοπτικά, τί θα είναι οι δύο προφήτες για την εποχή τους, χρησιμοποιώντας μια εικόνα που δανείζεται απ’ τον προφήτη Ζαχαρία. Στο 11,4 τής Αποκάλυψης οι δύο προφήτες χαρακτηρίζονται ως « αἱ δύο ἐλαίαι καί αἱ δύο λυχνίαι αἱ ἐνώπιον τοῦ Κυρίου τῆς γῆς ἐστώσαι »974. Αυτή η αναφορά παραπέμπει σαφώς στο όραμα του Ζαχαρία που περιγράφεται στο τέταρτο κεφάλαιο τού σχετικού βιβλίου της Παλαιάς Διαθήκης975.
Δεν είναι άσκοπο να αναφερθούν τα σχόλια που συναντώνται στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία σχετικά με τον ρόλο που θα διαδραματίσουν οι δύο προφήτες. Κατά τους αρχιεπισκόπους Καισαρείας Ανδρέα και Αρέθα η εικόνα αυτή περιγράφει και τον ρόλο που θα παίξουν οι δύο άνδρες στα έσχατα. Η εληά παρέχει το έλαιον που αποτελεί την « τροφή » του φωτός. Και οι δύο προφήτες θα φέρουν με το « έλαιον » τών θεαρέστων έργων τους την τροφή τού φωτός τής γνώσεως. Η λυχνία, πάλι, είναι το « όχημα » του φωτός. Και οι προφήτες Ηλίας και Ενώχ θα είναι το « όχημα » του φωτός της αληθείας που θα φωτίζει όσους θα πλέουν στο πέλαγος των δυσχερειών της εποχής του Αντιχρίστου 976.
Τα κύρια μέσα που θα μετέλθουν οι δύο προφήτες για να επιτύχουν την αποστολή τους θα είναι δύο. Διδασκαλικοί λόγοι και θαυματουργική δύναμη.
ς) Οι διδασκαλικοι λόγοι τών δύο προφητών
Στην Αποκάλυψη αναφέρεται πως οι δύο προφήτες « προφητεύσουσιν ἡμέρας χιλίας διακοσίας ἑξήκοντα »977. Σε διάφορα πατερικά κείμενα περιγράφεται ο άξονας του κηρύγματος των δύο προφητών, ο οποίος θα αποτελείται από τρία βασικά στοιχεία.
Το πρώτο θα είναι η αποκάλυψη τής πλάνης, τής απάτης και τού πραγματικού ποιού τού Αντιχρίστου. Οι δύο προφήτες θα κηρύξουν πως ο Αντίχριστος δεν είναι ο Χριστός, όπως εκείνος θα ισχυρίζεται ότι είναι, αλλά ένας τύραννος, πλάνος, θεομάχος, αντίδικος, φθορεύς και υιός της απωλείας. Θα ενημερώσουν και θα πληροφορήσουν την ανθρωπότητα σχετικά με την ταυτότητα και το ποιόν του. Θα την διαφωτίσουν για το ποιος, πραγματικά, είναι, και τι, πραγματικά, συμβαίνει978.
Το δεύτερο στοιχείο θα είναι η προαναγγελία τής ταχείας επανέλευσης τού Κυρίου Ιησού Χριστού και τής καταστροφής τού Αντιχρίστου979. Η πληροφορία πως η κυριαρχία τού Αντιχρίστου θα είναι τελείως εφήμερη και πολύ σύντομα θα καταργηθεί, θα επηρεάσει σημαντικά την απόφαση των ανθρώπων μπροστά στο δίλημμα που θα αντιμετωπίζουν. Η προφητεία ότι ο Αντίχριστος με τους οπαδούς του σύντομα θα παραδοθούν στη γέεννα του πυρός δοκιμάζοντας σκληρή την κρίση του Υψίστου θα διώξει το φόβο τους, ώστε να μην πιστέψουν στον Αντίχριστο λόγω δειλίας. Διότι είναι πιο εύκολο να προβάλλεις αντίσταση σε κάποιον, όταν γνωρίζεις ότι σύντομα η δύναμή του θα εκμηδενιστεί. Η γνώση ότι αυτός που σε απειλεί σύντομα θα ηττηθεί, διευκολύνει την απόφασή σου να περιφρονήσεις τις απειλές του. Αυτό, ακριβώς, το στοιχείο, η γνώση τού ότι ο Αντίχριστος « ἐν τάχει καταργεῖται »980 θα παίξει σημαντικό ρόλο στην στάση των ανθρώπων απέναντι στον Αντίχριστο. Ο φόβος είναι πάντα κακός σύμβουλος. Και αυτόν τον φόβο θα πολεμήσουν και θα επιδιώξουν να εξαφανίσουν από τις ψυχές των ανθρώπων οι δύο προφήτες.
Το τρίτο στοιχείο του κηρύγματος των δύο προφητών θα είναι η έντονη προτροπή να μην πιστέψει κανείς στον Αντίχριστο981. Οι δύο προφήτες θα προτρέψουν τους ανθρώπους να μην πιστέψουν στον Αντίχριστο από φόβο και να μην τον ακολουθήσουν. Ο Άγιος Εφραίμ παραθέτει το κήρυγμα των δύο προφητών σε πρώτο πρόσωπο, όπως αυτό θα εκφέρεται από τα χείλη τους: « Πλάνος ἐστίν, ὦ ἄνθρωποι. Μηδείς αὐτῷ πιστεύσῃ τό σύνολον, ἤ ὑπακούσῃ τῷ θεομάχῳ. Μηδείς ὑμῶν φοβηθῇ. Ἐν τάχει γάρ καταργεῖται. Ὁ Κύριος ὁ ἅγιος, ἰδού, ἔρχεται ἐξ οὐρανοῦ κρῖναι πάντας τούς πειθομένους αὐτοῦ τοῖς σημείοις »982.
Το κήρυγμα των δύο προφητών θα χαρακτηρίζεται από δύναμη και ένταση. Μάλιστα, ο Άγιος Εφραίμ αναφέρει πως οι δύο προφήτες θα φωνάζουν δυνατά τους λόγους του κηρύγματός τους. Χρησιμοποιεί τη μετοχή του ρήματος « κράζω », « κράζοντας »983 που σημαίνει « φωνάζοντας δυνατά » και είναι ενδεικτικό της ηθικής δύναμης και της δραματικής έντασης που θα χαρακτηρίζει το κήρυγμα των δύο προφητών.
Σύμφωνα με απόψεις που απαντώνται στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία, αυτή η δυναμικότητα των δύο προφητών θα συνδυάζεται με μια ταπείνωση κι ένα πένθος. Το κείμενο τής Αποκάλυψης αναφέρει πως οι δύο προφήτες θα δράσουν « περιβεβλημένοι σάκκους »984. Και οι τρεις Βυζαντινοί ερμηνευτές της Αποκάλυψης συμπληρώνουν πως θα διάγουν με απλότητα, ταπείνωση, θλίψη και σκυθρωπότητα, πενθώντας για την απείθεια των ανθρώπων της εποχής των εσχάτων και της κατάντιας αυτών που θα έχουν εξαπατηθεί απ’ τον Αντίχριστο985.
ζ) Η θαυματουργική δύναμη τών δύο προφητών
Το κήρυγμα των δύο προφητών θα συνοδεύεται, ή, μάλλον, θα ενισχύεται από μια φοβερή θαυματουργική δύναμη. Τα θαύματα που θα επιτελέσουν οι δύο προφήτες περιγράφονται στους στίχους 11,5-6 της Αποκάλυψης.
Το πρώτο θαύμα των δύο προφητών θα είναι η θανάτωση δια πυρός όσων επιχειρήσουν να αδικήσουν και να βλάψουν τους δύο προφήτες. Στον πέμπτο στίχο του ενδεκάτου κεφαλαίου της Αποκάλυψης αναφέρεται το εξής: « Καί εἴ τις αὐτούς θέλει ἀδικῆσαι πῦρ ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ στόματος αὐτῶν καί κατεσθίει τούς ἐχθρούς αὐτῶν. καί εἴ τις θελήσει αὐτούς ἀδικῆσαι, οὕτως δεῖ αὐτόν ἀποκτανθῆναι»986. Αυτοί οι στίχοι παραπέμπουν σαφώς στην κατάκαυση απ’ τον προφήτη Ηλία των δύο πεντηκοντάρχων του Αχαάβ μαζί με τους στρατιώτες τους που περιγράφεται στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου των Βασιλειών987.
Το δεύτερο θαύμα των δύο προφητών θα είναι το κλείσιμο των ουρανών ώστε να μην πέφτει βροχή κατά τη διάρκεια της παρουσίας τους. Στον έκτο στίχο του ενδεκάτου κεφαλαίου της Αποκάλυψης αναφέρεται πως « οὗτοι ἔχουσιν τήν ἐξουσίαν κλεῖσαι τόν οὐρανόν, ἵνα μή ὑετός βρέχῃ τάς ἡμέρας τῆς προφητείας αὐτῶν …»988. Ιστορικό προηγούμενο αυτού του θαύματος αποτελεί το κλείσιμο του ουρανού απ’ τον προφήτη Ηλία που περιγράφεται στο τρίτο βιβλίο των Βασιλειών989και μνημονεύεται απ’ τον ίδιο τον Κύριο990 αλλά και απ’ τον Απόστολο Ιάκωβο991.
Σύμφωνα με το κείμενο της Αποκάλυψης, οι δύο Προφήτες θα έχουν εξουσία να κλείσουν τον ουρανό, ώστε να μην βρέχει τις ημέρες της προφητείας τους, δηλαδή τριάμισι έτη, χρονικό διάστημα ακριβώς ίσο με το αντίστοιχο της ανομβρίας που προκάλεσε ο προφήτης Ηλίας την εποχή του Αχαάβ. Βέβαια, πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν ότι τα τριάμισυ έτη της ανομβρίας τής εποχής του Αχαάβ ήταν πραγματικά έτη, ενώ τα τριάμισι έτη της παρουσίας των δύο προφητών και κατ’ επέκτασιν και της ανομβρίας της εποχής του Αντιχρίστου μπορεί να είναι πραγματικά ή συμβολικά.
Το τρίτο θαύμα των δύο προφητών θα είναι η μεταβολή των υδάτων σε αίμα. Στον έκτο στίχο του 11ου κεφαλαίου της Αποκάλυψης αναφέρεται ότι « καί ἐξουσίαν ἔχουσιν ἐπί τῶν ὑδάτων στρέφειν αὐτά εἰς αἷμα »992. Παρόμοιο θαύμα μετατροπής των υδάτων σε αίμα αναφέρεται στο έβδομο κεφάλαιο της Εξόδου993. Έχουμε λοιπόν και σ’ αυτή την περίπτωση ιστορικό προηγούμενο. Πρόκειται για την πρώτη απ’ τις δέκα πληγές κατά του Φαραώ.
Τότε, η μεταποίηση των υδάτων σε αίμα ενεργήθηκε με πάταξη των υδάτων του Νείλου απ’ τον Ααρών με τη ράβδο του σύμφωνα με τις οδηγίες του Κυρίου προς τον Μωυσή. Και αφορούσε όχι μόνο τα ύδατα του Νείλου αλλά και όλα, γενικά, τα ύδατα της Αιγύπτου, ακόμη και αυτά που φυλλάσσονταν σε ξύλινα ή λίθινα αγγεία. Η μεταβολή των υδάτων σε αίμα είχε προκαλέσει μια αλυσίδα δυσμενών συνεπειών στο οικοσύστημα του Νείλου, όπως τον θάνατο των ιχθύων και την όζωση του ποταμού. Η πληγή αυτή διήρκεσε επτά ημέρες. Σύμφωνα με το κείμενο της Αποκάλυψης, οι δύο προφήτες θα έχουν την εξουσία να μετατρέπουν τα ύδατα σε αίμα, όσες φορές το θελήσουν.
Το τέταρτο θαύμα των δύο προφητών θα είναι η πάταξη της γης με κάθε είδους πληγή, όσες φορές το επιθυμήσουν: « Καί ἐξουσίαν ἔχουσιν… καί πατάξαι τήν γῆν ἐν πάσῃ πληγῇ ὁσάκις ἐάν θελήσωσιν »994. Αναφέρεται στον έκτο στίχο του ενδεκάτου κεφαλαίου της Αποκάλυψης. Η χρησιμοποίηση των όρων « πάταξη» και « πληγή » παραπέμπει σαφώς στις 10 πληγές της αρχαίας Αιγύπτου.
Ο Ιππόλυτος θεωρεί πως η επιτέλεση θαυμάτων από τους δύο προφήτες θα είναι ένα « έσχατο », τρόπον τινά, μέσο που θα μετέλθουν οι δύο προφήτες, προκειμένου, έστω και έτσι, όπως, χαρακτηριστικά, γράφει ο Ιππόλυτος, να ελκύσουν τους ανθρώπους στη μετάνοια και την αληθινή πίστη. « Ἵνα κάν οὕτω δυσωπῆσαι », είναι η έκφραση που χρησιμοποιεί. Η αιτία της επιστράτευσης αυτού του μέσου θα είναι η « υπερβάλλουσα ανομία και ασέβεια » των ανθρώπων εκείνης της εποχής995.
Αυτή η θέση αναπτύσσεται περισσότερο στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία. Σύμφωνα με τους Ανδρέα και Αρέθα Καισαρείας η θαυματουργική δύναμη των δύο προφητών θα λειτουργήσει ως αντίβαρο στη σατανική θαυματουργική δύναμη του Αντιχρίστου 996, ως αντιστάθμισμα της αληθείας στην πλάνη του θηρίου 997, ως ίαση και θεραπεία της πληγής που θα έχει προκαλέσει στην πνευματική κατάσταση της ανθρωπότητας η σατανική θαυματουργική δύναμη του Αντιχρίστου. Η αλήθεια των πραγματικών θαυμάτων των δύο προφητών θα είναι το αντίπαλο δέος, η « αντίρροπος δύναμη » που θα αντιπαραθέσει η Θεία αγαθότητα στην πλάνη των ψευτοθαυμάτων του βδελύγματος της ερημώσεως.
Ο Οικουμένιος, χαρακτηριστικά, αναφέρει: « Επειδή τα “ σημεία ” που θα επιτελέσει ο Αντίχριστος θα λειτουργήσουν σαν δύναμη έλξης, ως “ ολκός ”, που θα ελκύσει τους ανθρώπους να συνταχθούν με τον Αντίχριστο και να πιστέψουν σ’ αυτόν, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, και οι δύο προφήτες θα χρησιμοποιήσουν και αυτοί κάθε είδους “σημεία ” και “ παντοδαπή ” θαυματουργική δύναμη προκειμένου να ελκύσουν τους ανθρώπους προς την αληθινή πίστη »998.
Οι δύο προφήτες, οπλισμένοι με την καταπληκτική δύναμη της επιτέλεσης αληθινών θαυμάτων, « σημείων και τεράτων » θα ελέγξουν το ψεύδος και το σκότος του Αντίχριστου. Και με την παράθεση της αληθείας και του φωτός θα καταισχύνουν όσους τους αντιτίθενται999.
Η ποιότητα των θαυμάτων που θα επιτελέσουν οι δύο προφήτες θα είναι διαφορετική απ’ την αντίστοιχη των θαυμάτων του Αντιχρίστου. Οι Ανδρέας και Αρέθας χαρακτηρίζουν τα θαύματα των δύο προφητών « αληθινά σημεία » αντιδιαστέλλοντάς τα προς τα « κατά πλάνην και απάτην » θαύματα του Αντιχρίστου 1000.
Τα θαύματα της κατάκαυσης όσων επιχειρήσουν να βλάψουν τους δύο προφήτες και της σφράγισης των ουρανών, ώστε να μην βρέχουν, χαρακτηρίζονται « ἐκ τῶν λίαν πιθανοτάτων » 1001 απ’ τον Οικουμένιο, και « ἐκ τῶν λίαν πιστοτάτων »1002 απ’ τον Αρέθα. Οι δύο βυζαντινοί ερμηνευτές στηρίζουν αυτή τους τη θέση στον εξής συλλογισμό. Αν ο ένας απ’ τους δύο προφήτες διέθετε τέτοια εξουσία και στο παρελθόν, γιατί θα πρέπει να θεωρείται απίθανο πως θα διαθέτει τέτοια εξουσία και στους έσχατους καιρούς, όταν ολοκληρώνει τη διακονία του στο Χριστό προετοιμάζοντας την παρουσία Του1003;
Σχετικά με την μεταβολή των υδάτων σε αίμα οι Ανδρέας και Αρέθας επισημαίνουν την ομοιότητα μεταξύ του θαύματος των δύο προφητών και του ανάλογου θαύματος του Μωυσέως1004. Και τονίζουν πως ο ίδιος Θεός επιτελεί και στις δυο περιπτώσεις το ίδιο θαύμα. Αλλάζει μόνο το πρόσωπο δια του οποίου το επιτελεί και το πρόσωπο που τιμωρείται. Στην αρχαία Αίγυπτο ο Θεός χρησιμοποιεί τον Μωυσή για να τιμωρήσει τον Φαραώ. Στην έσχατη εποχή ο Θεός θα χρησιμοποιήσει τους δύο προφήτες για να τιμωρήσει τον Αντίχριστο. Οι συνέπειες που θα επιφέρει αυτή η μεταβολή των υδάτων θα είναι αντίστοιχες μ’ αυτές που συνέβησαν στα νερά του Νείλου την εποχή του Μωυσέως. Θα προκαλέσει τη φθορά και το θάνατο των εμβίων όντων που κατοικούν σ’ αυτήν1005.
Σ΄ αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε πως οι Ανδρέας και Αρέθας αναφέρονται σε « μεταποίηση στοιχείων »1006 και « μεταπτώσεις τῶν στοιχείων ἐπί τό βλαπτικόν »1007. Η χρησιμοποίηση του πληθυντικού αριθμού απ’ τους δύο ερμηνευτές δείχνει πως θεωρούσαν πως οι δύο προφήτες, εκτός απ’ την μεταποίηση των υδάτων σε αίμα, θα επιτελέσουν και άλλα παρόμοια θαύματα « μεταποίησης » ή « μετάπτωσης » των στοιχείων και φαινομένων της φύσης σε άλλη απ’ την φυσιολογική τους μορφή, ποιότητα και λειτουργία, ώστε να είναι πλέον βλαπτικά και ζημιογόνα για τους οπαδούς του θηρίου. Άλλωστε, στην Αρχαία Αίγυπτο την μεταποίηση των υδάτων σε αίμα ακολούθησαν άλλες εννέα πληγές. Την άποψη αυτή ενισχύει το τελευταίο μέρος του στίχου 11,6 της Αποκάλυψης, στο οποίο αναφέρεται πως οι δύο προφήτες θα έχουν εξουσία να πατάξουν την γη με κάθε είδους πληγή, όσες φορές το θελήσουν.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα σχόλια που συναντούμε σχετικά με τον τιμωρητικό χαρακτήρα των θαυμάτων που αναφέρεται πως θα επιτελέσουν οι δύο μάρτυρες. Ανομβρία, μεταποίηση των υδάτων σε αίμα, κατάκαυση των εχθρών των δύο προφητών και πάταξη της γης με κάθε είδους πληγές. Όλα τα θαύματα που αναφέρονται έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα και παραπέμπουν σε παρόμοια θαύματα του παρελθόντος. Αυτόματα γεννάται το ερώτημα για ποιο λόγο η θαυματουργία των δύο προφητών θα έχει αυτό το χαρακτήρα, ποιά λειτουργία θα επιτελέσει και ποιόν σκοπό θα εξυπηρετήσει.
Αναφέρονται διάφοροι λόγοι της χρήσης των παιδευτικών μαστίγων απ’ τους δύο προφήτες. Αυτοί είναι : Πρώτον, ο έλεγχος της ασθένειας του ψευδόχριστου και η κατάδειξη της Θείας Δύναμης1008. Ο έλεγχος του ψεύδους και του σκότους και ο παραδειγματισμός του πλάνου Αντιχρίστου1009. Δεύτερον ο έλεγχος της ευκολίας με την οποία θα απατηθούν οι πολλοί, της « ευκολίας των απατωμένων »1010. Τρίτον, η ενδυνάμωση και στήριξη των « βεβαιοπίστων », όπως τους ονομάζει ο Ανδρέας, δηλαδή αυτών που θα μένουν σταθεροί και εδραίοι στην αληθινή πίστη1011. Και τέταρτον, η επιστροφή στην αλήθεια, έστω και μ’ αυτόν τον τρόπο, «βιαίως » και εξ ανάγκης, όσων απατήθηκαν απ’ τον Αντίχριστο1012.
Σύμφωνα με τον Αρέθα, θα πιστέψουν οι « βελτίονες »1013, δηλαδή αυτοί που θα είναι κάπως καλύτεροι απ’ τους υπόλοιπους οπαδούς του Αντιχρίστου, όσοι θα είναι επιδεκτικοί σωτηρίας. Στην περίπτωσή τους θα εφαρμοσθούν τα λόγια της Αγίας Γραφής:
« ἡ παιδεία Κυρίου ἀνοίγει μου τά ὦτα »1014, « ὁν γάρ ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει, μαστιγοῖ δέ πάντα υἱόν ὅν παραδέχεται »1015 και « ἐν κημῷ καί χαλινῷ τούς μή ἐγγίζοντας πρός αὐτόν ἄγχοντα »1016. Οι παιδαγωγικές μάστιγες των δύο προφητών θεωρούμενες υπ’ αυτό το πρίσμα, εμφανίζονται ως πράξεις φιλανθρωπίας από πλευράς του Θεού προς την ανθρωπότητα.
Ο Θεός που, διαχρονικά, δεν επιθυμεί το θάνατο του αμαρτωλού αλλά, αντίθετα, μεριμνά με πολλούς και ποικίλους τρόπους για τη μετάνοια και σωτηρία του, θα φροντίσει και στους έσχατους καιρούς να επαναφέρει στην αλήθεια με κάθε τρόπο, « παντοίοις εἴδεσιν ἐπιστροφῆς », όσους θα έχουν πλανηθεί απ’ τον Αντίχριστο1017.
Οι « αστήρικτοι », όσοι δηλαδή από έλλειψη σταθερότητας πίστεψαν στον Αντίχριστο, θα φοβηθούν, όταν δουν την κτίση να τους αντιστρατεύεται εξ αιτίας της τιμής που απέδωσαν στον ολέθριο τύρρανο1018. Έτσι, θα παρακινηθούν να μετανοήσουν. Θα εγκαταλείψουν τον Αντίχριστο και θα επανενταχτούν στο στρατόπεδο του Χριστού.
Θα υπάρξουν βέβαια και οι « ασύνετοι και απειθείς », που θα απορρίψουν και αυτή την έσχατη ευκαιρία σωτηρίας που θα τους προσφέρει ο Σωτήρας Κύριος. Γι’ αυτούς οι παιδαγωγικές μάστιγες θα λειτουργήσουν ως « αντίρροπος παιδεία » της λύσσας και « μιαιφόνου ορμής » του Αντιχρίστου και των οπαδών του κατά των αγίων χριστιανών1019.
Οι δύο προφήτες θα ασκήσουν την θαυματουργική τους δύναμη και θα αναπτύξουν την πολυποίκιλη δραστηριότητά τους μέσα σ’ ένα χρονικό διάστημα τριάμισι ετών. Μέχρι την ολοκλήρωση της μαρτυρίας τους, κανείς δεν θα μπορέσει να τους βλάψει ή να τους ζημιώσει σε κάτι, ούτε ο Αντίχριστος ούτε οι οπαδοί του1020.
η) Ο θάνατος καί η ανάσταση τών δύο προφητών
« Καί ὅταν τελέσωσιν τήν μαρτυρίαν αὐτῶν, τό θηρίον τό ἀναβαῖνον ἐκ τῆς ἀβύσσου ποιήσει μετ᾿ αὐτῶν πόλεμον καί νικήσει αὐτούς καί ἀποκτενεῖ αὐτούς. Καί τό πτῶμα αὐτῶν ἐπί τῆς πλατείας τῆς πόλεως τῆς μεγάλης, ἥτις καλεῖται πνευματικῶς Σόδομα καί Αἴγυπτος, ὅπου καί ὁ Κύριος αὐτῶν ἐσταυρώθη. Καί βλέπουσιν ἐκ τῶν λαῶν καί φυλῶν καί γλωσσῶν καί ἐθνῶν τό πτῶμα αὐτῶν ἡμέρας τρεῖς καί ἥμισυ καί τά πτώματα αὐτῶν οὐκ ἀφίουσιν τεθῆναι εἰς μνῆμα. Καί οἱ κατοικοῦντες ἐπί τῆς γῆς χαίρουσιν ἐπ᾿ αὐτοῖς καί εὐφραίνονται καί δῶρα πέμψουσιν ἀλλήλοις, ὅτι οὗτοι οἱ δύο προφῆται ἐβασάνισαν τούς κατοικοῦντας ἐπί τῆς γῆς »1021.
Μετά την ολοκλήρωση τής μαρτυρίας των δύο προφητών ο Αντίχριστος θα πολεμήσει εναντίον τους θα τους νικήσει και θα τους θανατώσει1022. Αυτό κατά τον Άγιο Νεόφυτο τον έγκλειστο θα συμβεί κατ’ οικονομίαν, ώστε να μην φανούν οι δύο προφήτες κατώτεροι τών υπολοίπων θεοστεφών μαρτύρων1023. Στη συνέχεια ο Αντίχριστος θα ρίξει άταφα τα νεκρά σώματα των δύο προφητών, στην « πλατεία », δηλαδή στον κεντρικό δρόμο της Ιερουσαλήμ1024. Η ταφή τους θα απαγορευτεί, και, έτσι, άνθρωποι απ’ όλους τους λαούς, τις φυλές, τις γλώσσες και τα έθνη θα τα βλέπουν επί τρεισήμισυ ημέρες, και η ταφή τους δεν θα επιτρέπεται. Οι οπαδοί του Αντιχρίστου βλέποντας το θάνατο των δύο προφητών θα χαρούν για τη νίκη του βασιλιά τους και θα ανταλλάξουν μεταξύ τους δώρα1025.
Η εορταστική και πανηγυρική ατμόσφαιρα στις τάξεις των οπαδών του Αντιχρίστου θα διακοπεί μάλλον απότομα. Και αυτό, διότι οι δύο προφήτες, τρεισήμισι ημέρες μετά τον μαρτυρικό τους θάνατο, θα αναστηθούν. « καὶ μετὰ τὰς τρεῖς ἡμέρας καὶ ἥμισυ, πνεῦμα ζωῆς ἐκ τοῦ Θεοῦ εἰσῆλθεν εἰς αὐτούς, καὶ ἔστησαν ἐπὶ τοὺς πόδας αὐτῶν »1026, γράφεται στο κείμενο της Αποκάλυψης. Κατά τους Αγίους Βικτωρίνο και Ιερώνυμο, οι δύο προφήτες θα αναστηθούν την τέταρτη ημέρα διότι κανένας δεν θα μπορούσε να φανεί ίσος με τον Θεό1027. Απέραντος φόβος και τρομερή κατάπληξη θα καταλάβει όλους όσους θα βλέπουν το γεγονός. « Καί φόβος μέγας ἐπέπεσεν ἐπί τούς θεωροῦντας αὐτούς »1028.
Στη συνέχεια οι δύο προφήτες θα ακούσουν βροντερή φωνή να τους καλεί να ανεβούν στον ουρανό. « Καί ἤκουσαν φωνήν μεγάλην ἐκ τοῦ οὐρανοῦ λέγουσαν αὐτοῖς• ἀνάβητε ὧδε, καί ἀνέβησαν εἰς τόν οὐρανόν ἐν τῇ νεφέλῃ »1029, γράφεται στο κείμενο της Αποκάλυψης. Οι εχθροί των δύο προφητών θα βλέπουν κατάπληκτοι και τρομαγμένοι την Ανάληψη των δύο προφητών: « καὶ φόβος μέγας ἐπέπεσεν ἐπὶ τοὺς θεωροῦντας αὐτούς »1030, σημειώνεται στο ιερό κείμενο.
Εκείνη την ημέρα της ανάστασης και ανάληψης των δύο προφητών θα γίνει μέγας και φοβερός σεισμός. « Καὶ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἐγένετο σεισμὸς μέγας, καὶ τὸ δέκατον τῆς πόλεως ἔπεσε, καὶ ἀπεκτάνθησαν ἐν τῷ σεισμῷ ὀνόματα ἀνθρώπων χιλιάδες ἑπτά, καὶ οἱ λοιποὶ ἔμφοβοι ἐγένοντο καὶ ἔδωκαν δόξαν τῷ Θεῷ τοῦ οὐρανοῦ. »1031.
Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέση του Αρέθα που θεωρεί πως τα γεγονότα που περιγράφονται σ’ αυτόν τον στίχο θα πρέπει να ερμηνευτούν κατ’ αρχήν κυριολεκτικά και έπειτα μεταφορικά. Ο σεισμός κατά τον Αρέθα θα είναι αισθητός και νοητός. Δηλαδή μετά την σάλευση, μετακίνηση και κλονισμό της
γης θα έχουμε και κλονισμό των ψυχών. Βλέποντας οι άνθρωποι τον σεισμό που θα ακολουθήσει την ανάσταση των δύο προφητών, θα καταλάβουν ότι οι δύο προφήτες είχαν δίκιο και θα επιστρέψουν – τουλάχιστον κάποιοι από αυτούς – στην αλήθεια1032.
Σημειώσεις
952. Δόικου Δαμιανού, « Λεξικό της Βιβλικής Εβραϊκής γλώσσας », Ά Γένεσις, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 84-5.
953. Κατά τον Άγιο Αυγουστίνο ο Ενώχ κατέχει κατά την διαδοχή των γενεών εξέχουσα θέση, αφού ως έβδομος από Αδάμ « σημειοῖ » την έβδομη ημέρα, την αφιερωμένη στην ανάπαυση. Βλ. Αυγουστίνου, Η πολιτεία του Θεού, Κ΄, Κ΄, σελ. 121-122.
954. Γεν. 5,18 και 21-24.
955. Γεν. 5,24.
956. Σοφ. Σειράχ 44,16, « Ἐνώχ εὑηρέστησεν κυρίῳ καί μετετέθη ὑπόδειγμα μετανοίας ταῖς γενεαῖς ».
957. Σοφ. Σειράχ 49,14.
958. Βλ. Προς Εβραίους 11,5-6, « Πίστει Ἐνώχ μετετέθη τοῦ μή ἰδεῖν θάνατον, καί οὐχ εὑρίσκετο διότι μετέθηκεν αὐτόν ὁ Θεός. Πρό γάρ τῆς μεταθέσεως αὐτοῦ μεμαρτύρηται εὑηρεστηκέναι τῷ Θεῷ. Χωρίς δέ πίστεως ἀδύνατον εὐαρεστήσαι. Πιστεῦσαι γάρ δεῖ τόν προσερχόμενον τῷ Θεῷ ὅτι ἔστι καί τοῖς ἐκζητοῦσιν αὐτόν μισθαποδότης γίνεται ». Βλ. και Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Ερμηνεία εις την προς Εβραίους.
959. Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την προς Εβραίους, Ομιλία ΚΒ΄, Β΄, P.G. 63, 157, « Πῶς δέ πίστει μετετέθη ὁ Ἐνώχ; Ὅτι τῆς μεταθέσεως ἡ εὐαρέστησις αἰτία, τῆς δέ εὐαρεστήσεως ἡ πίστις… Τοῦτο μέν γάρ γέγονε, λέγω δέ τό τῆς μεταθέσεως, ἐκ προοιμίων εὐθέως, ὅπως ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ἐλπίδα λάβῃ τῆς καταλύσεως τοῦ θανάτου, καί τῆς καθαιρέσεως τῆς τυραννίδος τῆς διαβολικῆς, καί ὅτι παραλυθήσεται ὁ θάνατος », Θεοδωρήτου Κύρου, Εις την προς Εβραίους, P.G. 82, 760, « Μετέθηκεν εὐαρεστήσαντα ὁ Θεός. Εὐηρέστησε δέ, πιστεύσας εἶναι Θεόν εὐσεβείας ἀγωνοθέτην ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Κοσμά του Ινδικοπλεύστου, P.G. 88, 229-232, « Οὗτος ἐστίν Ἐνώχ πρός ὅν οὐτε ἡ ἀπόφασις τοῦ θανάτου ἐκράτησε. Μετετέθη γάρ ὑπό τοῦ Θεοῦ μή ἰδεῖν θάνατον, καθά τῇ θείᾳ Γραφῇ δοκεῖ, ὅπως καί διά τοῦτου προμηνυθῇ ἡμῖν «ὡς οὐ κρατήσει ἐπί τῶν ἀνθρώπων ὁ θάνατος, ἀλλά λύσιν δέξεται τά κατ’ αὐτόν, ὥσπερ καί γέγονεν ἐπί τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, καταλυθέντος αὐτοῦ τοῦ κράτους. Οὗτός ἐστιν Ἐνώχ ὁ μετατεθεῖς εἰς ζωήν εἰς δείγμα τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως ταῖς μετά ταῦτα γενεαῖς, τῆς δυναμένης διατηρῆσαι τούς θνητούς μή θανεῖν, ἀλλά ζῶντας τήν ἐπί τό κρεῖττον ἀλλαγήν ὑπομένειν … Οὗτος ἐστίν ὁ διά πίστεως καί εὐαρεστήσεως ἐκφυγών τήν ὁδόν τοῦ θανάτου ». 960. Βλ. Λκ. 3,37, « τοῦ Μαθουσάλα, τοῦ Ἐνώχ, τοῦ Ἰάρεδ, τοῦ Μαλελεήλ, τοῦ Καϊνάν … ».
961. Βλ. Ιουδ., στίχοι 14-15, « Προεφήτευσε δέ, καί τοῦτοις ἕβδομος ἀπό Ἀδάμ Ἐνώχ λέγων : Ἰδού ἦλθε Κύριος ἐν ἁγίαις μυριάσιν αὐτοῦ, ποιῆσαι κρίσιν κατά πάντων, καί ἐλέγξαι πάντας τούς ἀσεβεῖς αὐτῶν περί πάντων τῶν ἔργων ἀσεβείας αὐτῶν ὧν ἠσέβησαν καί περί πάντων τῶν σκληρῶν, ὧν ἐλάλησαν κατ’ αὐτοῦ ἁμαρτωλοί ἀσεβεῖς ».
962. Βλ. Μηναίον Δεκεμβρίου, Συναξάριον Κυριακής προ της Χριστού γεννήσεως, « Θεῷ προδήλως εὐαρεστήσας λόγῳ, Ἐνώχ ἀδήλοις ἐγκατωκίσθη τόποις ».
963. Ο Θεοδώρητος Κύρου αναφέρεται στην έλευση του Προφήτη Ηλία την εποχή του Αντιχρίστου ( Βλ. π.χ. Εις τον Δανιήλ, ΙΒ΄, Α΄, P.G. 81,1533, Εις την προς Ρωμαίους, Δ΄, ΙΑ΄, ΚΕ΄, P.G. 82,180 κ.α. ) και στην απαθανάτιση του Δικαίου Ενώχ αλλά δεν αναφέρεται σε έλευση του Ενώχ στα έσχατα. Οι Άγιοι Ιωάννης Χρυσόστομος, Κοσμάς ο Αιτωλός αναφέρονται μόνο σε έλευση του Προφήτη Ηλία. Δεν αναφέρουν αλλά ούτε απορρίπτουν την μελλοντική έλευση του Δικαίου Ενώχ.
964. Βλ. στην υποσημείωση 898, σελ. 212. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163, « Οὗτος ἐστίν Ἠλίας ὁ μέλλων ἔρχεσθαι. Περί ἑτέρου δέ προδρόμου οὐδαμοῦ σαφές τι ἀκηκόαμεν, πλήν ὅτι περί τοῦ Ἐνώχ εἶπεν ἡ Γένεσις ὅτι « εὐαρεστήσας τῷ Θεῷ μετετέθη », καί ὁ σοφός ἀπόστολος περί αὐτοῦ « πίστει Ἐνώχ μετετέθη τοῦ μή ἰδεῖν θάνατον καί οὐχ ηὑρίσκετο διότι μετέθηκεν αὐτόν ὁ Θεός. Λόγος δέ παλαιός ἐν τῇ Ἐκκλησία κρατεῖ, μετά Ἠλίου τοῦ Θεσβίτου ἥξειν καί τόν Ἐνώχ προτρέχοντας τῆς δευτέρας Χριστοῦ παρουσίας », Κοσμά του Ινδικοπλεύστου, P.G. 88, 229-232, « Οὗτος ἐστίν ὁ ἄμα τῷ Ἠλία ἐν ἐσχάταις ἡμέραις ἀντικαθιστάμενος τῷ Ἀντιχρίστῳ καί ἐλέγχων τήν πλάνην αὐτοῦ κατά τήν ἐκκλησιαστικήν παράδοσιν ».
965. Βλ. Αποκάλυψη 11,3 « Καί δώσω τοῖς δυσίν μαρτυσίν μου καί προφητεύσουσιν ἡμέρας χιλίας διακοσίας ἐξήκοντα περιβεβλημένοι σάκκους », « Τούτους δέ χιλίας καί διακοσίας ἑξήκοντα διέγραψεν ημέρας προτρέχειν σοι πρό τῆς παρουσίας σου … », Ιππολύτου Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212, Εις τον Δανιήλ Δ΄, L, σελ. 105, Ρωμανού, Εις την Β΄ Παρουσίαν, ΣΤ΄, σελ. 268. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 283-4, Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163, Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΛΑ΄, 316 και Αρέθα, Ε.Α., ΛΑ΄, σελ. 339-40.
966. Δανιήλ 9,27, « Και δυναμώσει διαθήκην πολλοῖς, ἑβδομάς μία. Καί ἐν τῷ ἡμίσει τῆς ἐβδομάδος ἀρθήσεταί μου θυσία καί σπονδή, καί ἐπί τό ἱερόν βδέλυγμα τῶν ἐρημώσεων, καί ἕως τῆς συντελείας καιροῦ συντέλεια δοθήσεται ἐπί τήν ἐρήμωσιν ». Βλ. στη σχετική ενότητα, σελ. 186-187.
967. Βλ. Αυγουστίνου « Η Πολιτεία του Θεού », Λ΄, σελ. 153, « Ιδού τα τεκμήρια: Η άφιξις Ηλία του Θεσβίτη, η μεταστροφή των Ιουδαίων, ο διωγμός του Αντιχρίστου, η κρίσις του Χριστού, η ανάστασις των νεκρών, ο χωρισμός των αγαθών από τους κακούς, η ανάφλεξις και η ανακαίνισις του κόσμου. Ας πιστεύσωμεν, ότι όλα αυτά θα συμβούν. Αλλά πώς; Κατά ποίαν τάξιν; Τούτο θα διδάξει η πείρα περισσότερον παρά η νόησις των ανθρώπων. Πάντως φρονώ, ότι ταύτα θα συμβούν καθ’ ην τάξιν εξέθεσα ».
968. Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163, « Φασί γάρ αὐτούς προελθεῖν καί προδιαμαρτύρασθαι ἀπάτην εἶναι τά παρ᾿ αὐτοῦ γενησόμενα σημεῖα καί ὡς οὐ δεῖ πιστεῦσαι τῷ ἀλιτηρίω ». Βλέπε και Αρέθα, Ε.Α., ΛΑ΄, σελ. 339.
969. Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163, « Περί τούτων νῦν ἡ ὀπτασία διαλέγεται ὅτι προφητεύσουσιν ἡμέρας τοσάσδε, ἤ μυστικόν τινα λέγουσα ἀριθμόν ἤ τόν πάντως ἐσόμενον ».
970. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125, « ἀποστέλλει ὁ Κύριος Ἠλίαν τόν Θεσβίτην καί τόν Ἐνώχ, ὡς εὔσπλαχνος, ὅπως αὐτοί γνωρίσωσιν εὐσέβειαν τῶ γένει τῶν ἀνθρώπων … Τοῦτο δε ποιεῖ ὁ Σωτήρ, ἵνα δείξη τήν ἄφατον αὐτοῦ φιλανθρωπίαν », και Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Δ΄, Β΄, P.G. 62, 487, « Καί γάρ καί ὁ Ἠλίας ἥξει τότε τούς πιστούς ασφαλιζόμενος ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 283, « Καί ὅρα τοῦ Δεσπότου φιλανθρωπίαν. Ὅτι καί ἐν τοῖς ὑστέροις χρόνοις πῶς τοῦ τῶν βροτῶν γένους κήδεται καί ἐλεεῖ, ὅτι οὐδέ τότε χωρίς προφητῶν ἡμᾶς καταλιμπάνει, ἀλλά πέμψει αὐτούς πρός διδαχήν ἡμῶν καί πληροφορίαν καί ἐπιστροφήν τῆς τοῦ ἀντικειμένου παρουσίας … τοῦ κηρύξαι εἰς τόν σύμπαντα κόσμον περί τοῦ Ἀντιχρίστου… ».
971. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 283.
972. Βλ. Αυγουστίνου « Η πολιτεία του Θεού », ΚΘ΄, σελ. 146-7, « Όταν θα έλθη θα καταστήσει γνωστόν τό πνεύμα του Νόμου εις τους Ιουδαίους, οι οποίοι δεν το εννοούν παρά μόνον σαρκικώς… Η έννοια λοιπόν είναι, ότι τα τέκνα, άτινα είναι οι Ιουδαίοι θα εννοήσουν τον Νόμον, όπως οι προφήται, οίτινες είναι οι Πατέρες εις τον αριθμόν των οποίων συγκαταλέγεται και ο Μωυσής. Η μεταστροφή των Πατέρων εις τα τέκνα θα πραγματοποιηθή, όταν η πίστις των Πατέρων δεν θα διαφέρει της πίστεως των τέκνων των, η δέ καρδία των τέκνων θα στραφεί προς τους πατέρας , όταν τα τέκνα συμφωνήσουν μετ’ αυτών », Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 442, « Ἀποσταλήσεται δέ Ἐνώχ καί Ἠλίας ὁ Θεσβίτης καί ἐπιστρέψουσι καρδίας Πατέρων ἐπί τέκνα, τουτέστι τήν συναγωγήν ἐπί τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν καί τό τῶν ἀποστόλων κήρυγμα ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Ιωάννου του Καντακουζηνού, Κατά Ιουδαίων, Λόγος Η΄, ο.π., σελ. 213 και Γεωργίου Φραντζή, Χρονικόν Μέγα, Β΄, ΙΒ΄, P.G. 156, 776-777 και Georgios Sphrantzes, Memorii 1401-1477, Bucharest 1966, σελ. 317, « …ἥξειν φασί τηνικαῦτα τόν τε Ἠλίαν καί Ἑνώχ ἀπεσταλμένους ὑπό Θεοῦ σπλάγχνα οἰκτιρμῶν λαβόντος, διδάξαι τε καί ἐπιστρέψαι τούς τε ἄλλους καί δή τό ταλαίπωρον τῶν Ἑβραίων ἔθνος εἰς τήν τοῦ Χριστοῦ, ταὐτό δέ εἰπεῖν τήν τῆς Ἁγίας Τριάδος πίστιν, ἵνα μή τό σύμπαν ὑπό τοῦ διαβόλου καταποθείη. Εἰ γάρ καί διά τόν εἰς τόν Χριστόν φόνον ἐχθρούς ἑαυτούς εἰργάσαντο τοῦ Θεοῦ καί τοῦ εὐαγγελίου, ἀλλ’ ἀγαπητοί εἰσί διά τήν εἰς τούς πατέρας αὐτῶν τοῦ Θεοῦ ἀγάπην ». Με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο τίθεται η αιτία της διαφοράς μεταξύ της πίστης των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης και της πίστης του μεταγενέστερου Ιουδαϊσμού στο βιβλίο του Νικολάου Αμβράζη, « Ο Ραββίνος Ισαάκ Μ. », εκδόσεις Β. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1987, σελ. 87: « Ο καθηγητής σου επεθύμει να κάμη τον Ησαΐαν να συμφωνήσει με την Συναγωγήν, ενώ ώφειλε να κάμη την Συναγωγήν να συμφωνήσει με τον Ησαΐαν ».
973. Βλ. Εφραίμ του Σύρου, Λόγος εις την παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125, « ὅτι οὐδέ ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἀφίησι τό τῶν ἀνθρώπων γένος δίχα κηρύγματος, ὅπως ἀναπολόγητοι ὧσι πάντες ἐν τῇ κρίσει ».
974. Απ. 11,4. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XLVII, σελ. 212, Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., CCEL, σελ. 354, CSEL, σελ. 100-101.
975. Βλ. Ζαχαρία 4, 2-3 και 11-14, « καί ἰδού λυχνία χρυσῆ ὅλη καί τό λαμπάδιον ἐπάνω αὐτῆς καί ἑπτά λύχνοι ἐπάνω αὐτῆς καί ἑπτά ἐπαρυστρίδες τοῖς λύχνοις τοῖς ἐπάνω αὐτῆς καί δύο ἐλαῖαι ἐπάνω αὐτῆς μία ἐκ δεξιῶν τοῦ λαμπαδίου καί μία ἐξ εὐωνύμων… οἱ δύο κλάδοι τῶν ἐλαιῶν οἱ ἐν ταῖς χερσίν τῶν δύο μυξωτήρων τῶν χρυσῶν τῶν ἐπιχεόντων καί ἐπαναγόντων τάς ἐπαρυστρίδας τάς χρυσάς… καί εἶπεν οὗτοι οἱ δύο υἱοί τῆς πιότητος παρεστήκασιν τῷ κυρίω πάσης τῆς γῆς ». Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163-4, Ανδρέα Καισαρείας, Λ΄, 312 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 339-40.
976. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 312, « Οὕς Ζαχαρίας ὁ προφήτης ἐν εἴδει τῶν δύο ἐλαιῶν καί τῶν δύο λυχνιῶν ἠνίξατο διά τό τήν τροφήν τοῦ φωτός τῆς γνώσεως τῷ ἐλαίῳ τῶν θεαρέστων πράξεων ἐπιφέρεσθαι » και Αρέθα, Λ΄, σελ. 340, « Τούτους τούς δύο οὕς ἐλαίαις Ζαχαρίας ὁ προφήτης ἀπεικάζει, καί λυχνίαις δυσίν. Ἐλαίαις, διά τό, τό ἔλαιον τήν τροφήν τοῦ φωτός πηγάζειν, λυχνίαις δέ, ὅτι ὄχημα τῆς ἀληθείας γεγόνασι. Ἥτις τό δι᾿ ἀρετῶν ἀληθινόν φῶς ὀνομαζόμενον ὑποδύεται, καί φρυκτωρεῖ τούς πελαγίζοντας, ὅ καί αὐτοῖς περιγίνεται παρρησιάζουσι. Τῷ δέ ἐνώπιον ἑστάναι τοῦ Κυρίου τῆς γῆς τί ἄν ἄλλο σημαίνει, ἤ τό ἀγχοτάτως τοῦ κριτοῦ ζώντων καί νεκρῶν τῆς αὐτῶν παρουσίας τήν ἔφοδον γίνεσθαι; ». Βλέπε και σελ. 340-1, « Ἥτις λυχνία καί τῶν λύχνων ὄχημα, ἐν οἷς καί τό τῆς θείας φιλανθρωπίας σύμβολον ἔλαιον τεθησαύρισται, καί τό ἐλλύχνιον τοῦ φωτός χορηγόν, τοῦ νόμου μηδέν φιλανθρωπίας ἐπιφαίνοντος, εἰ μή ὅσον ὑπολυχνιαία αὐτῇ ἀμαυρά. Ὅτι μέν οὖν ἐλαῖαι καί αἱ δύο λυχνίαι οἱ προμαρτύρασθαι προβεβλημένοι ἐνώπιον τοῦ Κυρίου τῆς γῆς οἱονεί ἐκκαλύπτεσθαι, εὐπρεποῦς οὔσης τῆς δευτέρας τοῦ Κυρίου παρουσίας, τοῦτο γάρ τό κατενώπιον βούλεται δηλοῦν, εἴρηται ἤδη ».
977. Απ. 11,3.
978. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125, « Ἀποστέλλει ὁ Κύριος Ἠλίαν τόν Θεσβίτην καί τόν Ἐνώχ, ὡς εὔσπλαχνος, ὅπως αὐτοί γνωρίσωσιν εὐσέβειαν τῶ γένει τῶν ἀνθρώπων και κηρύξωσι παρρησία θεογνωσίαν πᾶσι, μή πιστεῦσαι τῶ τυράννω φόβου ἕνεκα, κράζοντας και λέγοντας: πλάνος ἐστίν, ὧ ἄνθρωποι. Μηδείς αὐτῶ πιστεύση το σύνολον, ἤ ὐπακούση τῶ θεομάχω. Μηδείς ὑμῶν φοβηθή. ἐν τάχει γάρ καταργεῖται. Ὁ Κύριος ὁ ἅγιος, ἰδοῦ, ἔρχεται ἐξ οὐρανοῦ κρῖναι πάντας τους πειθομένους αὐτοῦ τοῖς σημείοις ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 283, « Καί ὅρα τοῦ Δεσπότου τήν φιλανθρωπίαν, ὅτι ἐν καί ἐν τοῖς ὑστέροις χρόνοις πῶς τοῦ τῶν βροτῶν γένους κήδεται καί ἐλεεῖ, ὅτι οὐδέ τότε χωρίς προφητῶν ἡμᾶς καταλιμπάνει, ἀλλά πέμψει αὐτούς προς διδαχήν ἡμῶν καί πληροφορίαν καί ἐπιστροφήν τῆς τοῦ ἀντικειμένου παρουσίας, καί πληροφορίαν καί ἐπιστροφήν τῆς τοῦ ἀντικειμένου παρουσίας » και ΧΧΙΧ, σελ. 287, Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 165, « Μαρτυρήσουσι γάρ ὅτι ὁ μέν παρών οὗτος οὐκ ἔστιν ὁ Χριστός, ἀπατεών δέ τίς ἐστι καί πλάνος καί ὀλέθριος », και Αρέθα, Ε.Α., Λ΄, σελ. 342. Βλ. και Όσιος Ανδρέας ο διά Χριστόν σαλός, ο.π., σελ. 214.
979. Βλ. Ιππολύτου « Εις τον Δανιήλ Δ », L, σελ. 105, « Οὗτος ἀνελεῖ τούς δύο μάρτυρας καί προδρόμους Χριστοῦ κηρύσσοντας τήν ἔνδοξον αὐτοῦ ἀπ᾿ οὐρανῶν παρουσίαν », XLVI, σελ. 212, « Οὗτοι συμπαραγενόμενοι κηρύξουσι τήν μέλλουσαν ἔσεσθαι ἀπ᾿ οὐρανῶν Χριστοῦ ἐπιφάνειαν », και Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125, «κηρύξωσι παρρησία θεογνωσίαν πᾶσι, μη πιστεῦσαι τῶ τυράννω φόβου ἕνεκα, κράζοντας και λέγοντας: πλάνος ἐστίν, ὧ ἄνθρωποι. Μηδείς αὐτῶ πιστεύση το σύνολον, ἤ ὐπακούση τῶ θεομάχω. Μηδείς ὑμῶν φοβηθή. ἐν τάχει γάρ καταργεῖται. Ὁ Κύριος ὁ ἅγιος, ἰδοῦ, ἔρχεται ἐξ οὐρανοῦ κρῖναι πάντας τους πειθομένους αὐτοῦ τοῖς σημείοις ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Οικουμενίου , VI, σελ. 165, « Μαρτυρήσουσι γάρ ὅτι ὁ μέν παρών οὗτος οὐκ ἔστιν ὁ Χριστός, ἀπατεών δέ τίς ἐστι καί πλάνος καί ὀλέθριος. Ἥξει δέ ὅσον οὔπω ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός, ᾧ καί πιστευτέον ὡς σωτήρι καί Θεῷ καί ἐπ᾿ εὐεργεσία τῶν ἀνθρώπων καί πάλαι παραγεγονότι καί νῦν παραγενομένω », Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 342, «Ἥξει δέ ὅσον οὔπω ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός, ᾧ καί πιστευτέον ὡς σωτήρι καί Θεῷ καί ἐπ᾿ εὐεργεσία τῶν ἀνθρώπων καί πάλαι παραγεγονότι καί νῦν παραγινομένω », και Όσιος Ανδρέας ο διά Χριστόν σαλός, ο.π., σελ. 214.
980. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125.
981. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125, « Ἀποστέλλει ὁ Κύριος Ἠλίαν τόν Θεσβίτην καί τόν Ἐνώχ, ὡς εὔσπλαχνος ὅπως αὐτοί γνωρίσωσιν εὐσέβειαν τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων καί κηρύξωσι παρρησία θεογνωσίαν πᾶσι, μη πιστεῦσαι τῶ τυράννω φόβου ἕνεκα, κράζοντας και λέγοντας: πλάνος ἐστίν, ὧ ἄνθρωποι. Μηδείς αὐτῶ πιστεύση το σύνολον, ἤ ὐπακούση τῶ θεομάχω. Μηδείς ὑμῶν φοβηθή. ἐν τάχει γάρ καταργεῖται. Ὁ Κύριος ὁ ἅγιος, ἰδοῦ, ἔρχεται ἐξ οὐρανοῦ κρῖναι πάντας τους πειθομένους αὐτοῦ τοῖς σημείοις », Συναξάριον Κυριακής της Απόκρεω, σελ. 32, « ἐλεύσεται Ἐνώχ καί Ἠλίας, κηρύσσοντες τῷ λαῷ μή δέχεσθαι αὐτόν – τόν Ἀντίχριστον -… », Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές, Διδαχή Α΄2, σελ. 87, « Διά ἡμᾶς τούς χριστιανούς ἔχει να στείλη ὁ Θεός τόν προφήτην Ἠλίαν διά να παραγγείλη καί να διδάξη, ὄσοι ἔχουν ἅγιον Βάπτισμα, τήν βοῦλαν τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, να φυλάγωνται να μην πιστεύουν ἐκεῖνον τόν πλάνον Ἀντίχριστον καί ἐκεῖνα ὁπού τάξη εἶναι ὅλα ψεύτικα διά να τούς γελάση, να τούς βουλώση. Και καλύτερα να τυραννισθούν καί να θανατωθούν παρά να τόν πιστεύουν καί να βουλωθοῦν. Αὐτά καί ἄλλα ἔχει να διδάξη ὁ προφήτης Ἠλίας » και Διδαχή Γ΄, σελ. 152. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙΧ, σελ. 287, « Τοῦτο γάρ οἱ προφῆται κηρύξουσιν Ἐνώχ καί Ἠλίας ὅτι Μή πεισθῆτε τῷ μέλλοντι ἐλεύσεσθαι καί ὀφθῆναι ἐχθρῷ, ὅτι ἀντίδικός ἐστι καί φθορεύς καί υἱός τῆς ἀπωλείας καί πλανᾷ ὑμᾶς καί διά τοῦτο ὑμᾶς ἀποκτενεῖ καί ἐν ρομφαίᾳ πατάξει αὐτούς », Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 312, « Το ψεύδος καί τό σκότος ἀπελέγξοντας », σελ. 313, « Μετά γάρ τό διαμαρτύρασθαι τήν τῆς ἀπάτης ἀποφυγήν … ».
982. Βλ. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125.
983. Εφραίμ, Λόγος εις την Παρουσίαν του Κυρίου, σελ. 125.
984. Απ. 11,3.
985. Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 163-4, « Πενθήσουσι γάρ ἐπί τῇ ἀπειθείᾳ τῷν τότε ἀνθρώπων », Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 312 « Καί διά τῆς περιβολῆς τῶν σάκκων, τό σκυθρωπόν καί πένθους ἄξιον ἐπί τοῖς ἀπατωμένοις ἐμφαίνοντας, καί τούς τότε εὑρισκομένους τῆς πλάνης τοῦ Ἀντιχρίστου ἀπάγοντας » και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 340 « Ἡ δέ τῶν σάκκων περιβολή, τό μετά εὐτελείας προβῆναι καί πένθους καί σκυθρωπότητος παριστᾶ ».
986. Αποκάλυψη 11,5. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, 284.
987. Βλ. Βασιλειών Δ΄, 1, 9-14.
988. Αποκάλυψη 11.6. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212, και Βέδα, Ε.Α., P.L. 93, 164 και Marshall, σελ. 77-78. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, 284.
989. Βλ. Γ΄ Βασιλειών, κεφάλαια ΙΖ΄ καί ΙΗ΄.
990. Βλ. Λκ. 4,25, « Ἐπ᾿ ἀληθείας δέ λέγω ὑμῖν, πολλαί χῆραι ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις Ἠλίου ἐν τῷ Ἰσραήλ, ὅτι ἐκλείσθη ὁ οὐρανός ἐπί ἔτη τρία καί μῆνας ἕξ, ὡς ἐγένετο λιμός μέγας ἐπί πᾶσαν τήν γῆν … ».
991. Ιακ. 5,17-18, « Ἠλίας ἄνθρωπος ἧν ὁμοιοπαθής ἡμῖν, καί προσευχῇ προσηύξατο τοῦ μή βρέξαι, καί οὐκ ἔβρεξεν ἐπί τῆς γῆς ἐνιαυτούς τρεῖς καί μῆνας ἕξ. καί πάλιν προσηύξατο, καί ὁ οὐρανός ὑετόν ἔδωκεν καί ἡ γῆ ἐβλάστησεν τόν καρπόν αὐτῆς ».
992. Απ. 11,6. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, 284. Αναφορές σε μεταβολή των υδάτων σε αίμα συναντάμε και στα χωρία Απ. 8,8, « Καί ὡς ὄρος μέγα πυρί καιόμενον ἐβλήθη εἰς τήν θάλασσαν, καί ἐγένετο τό τρίτον τῆς θαλάσσης αἷμα » και Απ. 16,3 « Καί ὁ τρίτος ἐξέχεεν τήν φιάλην αὐτοῦ εἰς τήν θάλασσαν καί ἐγένετο αἷμα ὡς νεκροῦ, καί πᾶσα ψυχή ζωῆς ἀπέθανεν ἐν τῇ θαλάσση ».
993. Βλ. Έξοδος 7,17-24.
994. Απ. 11,6. Βλ. και Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, ΧLVII, σελ. 212. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Περί Συντελείας, ΧΧΙ, 284.
995. Βλ. Ιππολύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XLVII, σελ. 212, « Οἱ καί ποιήσουσι σημεῖα καί τέρατα εἰς τό κἄν οὕτω δυσωπῆσαι καί ἐπιστρέψαι τούς ανθρώπους ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 284, «Οἱ καί ποιήσουσι σημεῖα καί τέρατα εἰς τό κἄν οὕτω δυσωπῆσαι καί ἐπιστρέψαι τούς ανθρώπους προς μετάνοιαν διά τήν ὑπερβάλλουσαν αὐτῶν ἀνομίαν καί ἀσέβειαν ». Τα θαύματα γίνονται για να πιστέψουν οι άνθρωποι στην αλήθεια ( Βλέπε Ιω. 10,25.38, 11,15, Μθ. 16,20 ). Ωστόσο, η πίστη που προέρχεται απ’ τη θέαση των θαυμάτων είναι κατώτερης αξίας απ’ την πίστη που υπάρχει ανεξάρτητα απ’ αυτά. Γι’ αυτό και ο Χριστός ονειδίζει κατά κάποιο τρόπο τον Θωμά που απαιτούσε το θαύμα της εμφάνισης του Χριστού « ὅτι οὐκ ἐπίστευε », λέγοντας προς αυτόν « ὅτι ἐώρακάς με πεπίστευκας » ( Ιω. 20,29 ) και μακαρίζει όσους πιστέψουν χωρίς να δουν ένα τέτοιο θαύμα λέγοντας « Μακάριοι οἱ μή ἰδόντες καί πιστεύσαντες ». Σχετικα με το ρόλο των θαυμάτων στην σωτηρία των ανθρώπων βλ. και Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, Επισκόπου Σταυρουπόλεως, Θαύματα και σημεία, ο.π., σελ. 75-78. Σε κάθε περίπτωση η πίστη που προέρχεται από τα θαύματα είναι καλύτερη απ’ την απιστία. Δυστυχώς, στην Ορθόδοξη Θεολογία έχει περάσει η αμφισβήτηση στην πραγματικότητα των θαυμάτων που εκφράστηκε από κύκλους προτεσταντών Θεολόγων. Έτσι, αναζητείται φυσική και όχι υπερφυσική εξήγηση για το θαύμα της διάβασης της Ερυθράς Θάλασσας αλλά και για τα άλλα θαύματα της Εξόδου. Είναι γνωστό το σενάριο. Ηφαιστειακή στάχτη σκοτείνιασε τον ουρανό και μόλυνε τα νερά, αυτό είχε ως συνέπεια τα βατράχια να βγουν απ’ το νερό• πολλά απ’ αυτά πέθαναν και αυτό είχε ως συνέπεια τα έντομα να πολλαπλασιαστούν• αυτά με τα τσιμπήματά τους μετέδωσαν νόσους…. Είναι φυσιολογικό για τους προτεστάντες να αναζητούν φυσικές εξηγήσεις για τα θαύματα, αφού δεν έχουν θαύματα. Για τους Ορθοδόξους, πάλι, είναι περίεργο, αφού, τα θαύματα αποτελούν στοιχείο της ζωής της Εκκλησίας. Αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στην Έξοδο αναφέρεται πως βλάστησε η ράβδος του Ααρών ( προτύπωση της Παναγίας ). Σε Ορθόδοξες Εκκλησίες της Παναγίας ( π.χ. στο ναό της Παναγίας του Χάρου ) ξερά κλαριά ανθίζουν.
996. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ’, σελ. 312, « Βαβαί τῆς θείας ἀγαθότητος! ὅτι ἀντίρροπον τῇ πληγῇ ἐπιφέρει τήν ἴασιν », και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341-2 « Ἀντιρρόπως κατά θείαν χρηστότητα τῇ πληγῇ ἐπιφέρεται καί ἡ ἴασις ».
997. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341.
998. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 164-165, « Ἐπειδή γάρ ἡ παρουσία τοῦ ἀντιχρίστου κατ᾿ ἐνέργειαν γενήσεται τοῦ σατανᾶ ἐν πάσῃ δυνάμει καί σημείοις καί τέρασι ψεύδους, ὡς φησιν ὁ Παῦλος, γράφων τήν δευτέραν Θεσσαλονικεῦσιν ἐπιστολήν, ὁλκόν δέ εἰς συγκατάθεσιν καί πίστιν τά σημεῖα, διά τοῦτο καί οἱ δύο προφῆται οἱ περί αὐτοῦ λέγοντες ὅτι πλάνος ἐστί καί ἀπατεών, σημείοις χρήσονται παντοδαποῖς, ἵνα τούς ἀκούοντας εἰς πίστιν ἐφελκύσωνται », Ανδρέα Καισαρείας , Ε.Α., Λ΄, σελ. 312, « Ἐπειδή γάρ ἐν πᾶσι σημείοις καί τέρασι ψεύδους πάντων τῶν φαρμακῶν καί ἐπαοιδῶν ἔσται ὁ ψευδόχριστος περιφανέστερος, ἅτε πᾶσαν τοῦ διαβόλου δεχόμενος τήν ἐνέργειαν, ἐν δυνάμει ἀληθινῶν σημείων τε καί τεράτων τούς ἁγίους τούτους καθοπλίσει ὁ Θεός, τῇ παραθέσει τῆς ἀληθείας καί τοῦ φωτός τό ψεῦδος ἀπελέγξοντας », καί Αρέθα Καισαρείας, Λ΄, σελ. 342.
999. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 312, « εν δυνάμει αληθινών σημείων και τεράτων… απελέγξοντας », και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341, « Ἐπειδή γάρ ἡ παρουσία τοῦ Ἀντιχρίστου, ὡς καί Παῦλος, φησί, κατ᾿ ἐνέργειαν γίνεται του σατανᾶ ἐν πᾶσι σημείοις καί τέρασι ψεύδους. ὁλκόν γάρ τοῦτο εἰς συγκατάθεσιν καί πίστιν τό τερατουργεῖν. φημί δέ παρά τοῦτο καί οἱ δύο οὗτοι προφῆται οἱ περί αὐτοῦ λέγοντες, σημείοις χρήσονται καί αὐτοί δυνατοῖς, διά τοῦ ἀληθινοῦ ἑαυτῶν τά κατά πλάνην καί ἀπάτην ἐλέγχοντες, καί τούς ὁρῶντας εἰς πίστιν καί συγκατάθεσιν ἕλκοντες. Βαβαί δέ τῆς θείας ἀγαθότητος ἀντίρροπον τῇ πλάνῃ τήν ἀλήθειαν ἀντιταξάσης! ἐν δυνάμει γάρ ἀληθινῶν σημείων καί τεράτων τούς ἁγίους τούτους καθοπλίσασα, τούς ἐναντίους αὐτοῖς καταισχυνεῖ. Μετά τῶν τεράτων τῶν ἀληθινῶν … ».
1000. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341, « διά τοῦ ἀληθινοῦ ἑαυτῶν τά κατά πλάνην καί ἀπάτην ἐλέγχοντας », και Ανδρέα Καισαρείας, , Ε.Α., Λ΄, 312, « τέρασι ψεύδους ἐν δυνάμει ἀληθινῶν σημεῖων ».
1001. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 164.
1002. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341.
1003. Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 164, « Καί τούς ἀδικῆσαι, φησί, θέλοντας αὐτούς πῦρ ἐκπορευόμενον διά τῶν στομάτων αὐτῶν ἀμυνεῖται. Καί ἔχουσιν ἐξουσίαν κλεῖσαι τόν οὐρανόν, ἵνα μή βρέξει τάς ἡμέρας τῆς προφητείας αὐτῶν. Τοῦτο τῶν λίαν πιθανοτάτων. Εἰ γάρ τοιαύτην εἴχεν ὁ εἷς αὐτῶν ἐξουσίαν, Ἠλίας ὁ Θεσβίτης, καί πρίν ἀποπληροῦν τήν Χριστοῦ διακονίαν, πῶς ἀπίθανον σχήσειν αὐτόν προτρέχοντα Χριστοῦ; έχουσιν εξουσίαν…», και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341, « Πῦρ ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ στόματος αὐτῶν. Τοῦτο τῶν λίαν πιστοτάτων. Εἰ γάρ ὁ εἷς αὐτῶν Ἠλίας τοιαύτην ἔσχεν ἐξουσίαν καί πρώην, πῶς ἄπιστον πληροῦντα τήν Χριστοῦ διακονίαν καί προτρέχοντα τῆς παρουσίας αὐτοῦ, μή οὕτως ἐν σημείοις καί τέρασι προβῆναι; ». Σχετικά μ’ αυτό το θαύμα μπορεί, βέβαια, κάποιος να αντείπει πως ήταν ο Χριστός αυτός που ονείδησε τους μαθητές του όταν τον προέτρεψαν να κάψει τους αφιλόξενους Σαμαρείτες που δεν τον δέχθηκαν στην πόλη τους. Και ήταν ο ίδιος που είπε ότι οι μαθητές του δεν πρέπει να είναι αυτού του πνεύματος, επισημαίνοντας την διαφορά της εποχής και του πνεύματος της Καινής Διαθήκης από τα αντίστοιχα της Παλαιάς Διαθήκης. Όμως, ένα ρητό λέγει: « Οι έκτακτες ανάγκες απαιτούν και έκτακτα μέτρα ». Η εποχή του Αντιχρίστου δεν θα είναι σαν τις άλλες που έχει συναντήσει η Εκκλησία μέχρι σήμερα. Με την αποστασία θα έχουμε φτάσει σε μια ηθική κατάσταση χειρότερη και από αυτήν του Ισραήλ της εποχής του Αχαάβ. Θα έχουμε επιστρέψει στην αποστασία της εποχής της Παλαιάς Διαθήκης και θα έχουμε πάει ακόμη παραπέρα. Άλλωστε, ο ίδιος ο Χριστός που είπε ότι οι μαθητές του δεν θα πρέπει να σκέφτονται με το πνεύμα της Παλαιάς Διαθήκης, ήταν και αυτός που είπε ότι ο Ηλίας θα επιστρέψει και ήταν ο ίδιος που παρουσίασε την Αποκάλυψη στον Ιωάννη. Η επιτέλεση αυτού του θαύματος θα είναι απαίτηση των καιρών. Γι’ αυτό και θα επιστρατευτούν οι δύο άνδρες της Παλαιάς Διαθήκης. Διότι θα το απαιτεί η εποχή.
1004. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, 360 Β, « Οὐ μέγα ἐν τῇ θεία δυνάμει καί προς ἔλεγχον τῆς τοῦ ψευδοχρίστου ἀσθενείας, καί τῆς τῶν ἀπατωμένων εὐκολίας, διά τῶν ἁγίων προφητῶν Ἐνώχ καί Ἠλιοῦ μεταβαλεῖν εἰς αἷμα ὡς νεκροῦ, τουτέστιν ὡς ἐσφαγμένου, τήν θάλασσαν, καί φθοράν τῶν ἐν αὐτῇ ἀπεργάσασθαι, καθάπερ πάλαι ἐν Αἰγύπτῳ διά Μωυσέως πεποίηκε, προς ἔλεγχον τῆς τοῦ Φαραώ σκληρότητος, καί τῆς οἰκείας δυνάμεως ἔνδειξιν », και Αρέθα Καισαρείας, ΜΖ΄, σελ. 411.
1005. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, 360, « καί φθοράν τῶν ἐν αὐτῇ ἀπεργάσασθαι ».
1006. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 313, « καί τῆς τῶν στοιχείων μεταποιήσεως ».
1007. Αρέθα, Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341, « Καί ταῖς τῶν στοιχείων μεταπτώσεσιν ἐπί τό βλαπτικόν προχωρούσαις τοῖς ἀνεπιστρόφως διακειμένοις ».
1008. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, 360, « Οὐ μέγα ἐν τῇ θεία δυνάμει καί προς ἔλεγχον τῆς τοῦ ψευδοχρίστου ἀσθενείας, καί τῆς τῶν ἀπατωμένων εὐκολίας καθάπερ πάλαι ἐν Αἰγύπτω προς ἔλεγχον τῆς τοῦ Φαραώ σκληρότητος, καί τῆς οἰκείας δυνάμεως ἔνδειξιν ».
1009. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 312 – 313, « Τῇ παραθέσει τῆς ἀληθείας τό ψεύδος καί τό σκότος ἀπελέγξοντας. Καί τούς μέν πεπλανημένους ἐπιστρέψοντας… τόν δέ πλάνον παραδειγματίσοντας ».
1010. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, 360.
1011. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, 360, « Ὅπως καί οἱ βεβαιόπιστοι νευρωθῶσι ».
1012. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 313, « Ὅπως κἄν ἐξ ἀνάγκης πρός τήν εὐθείαν ὁδόν ἐπιστρέψωσι »και 312 « Καί τούς μέν πεπλανημένους ἐπιστρέψοντας …δια τε μαστίγων παιδευτικών »και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341, « Ἐκέρδαναν εἰ και βιαίως ».
1013. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341, «Οἱ δέ βελτίους καί προς ἐπιστροφήν ἀπιδόντες κατά τό, « ἡ παιδεία Κυρίου ἀνοίγει μου τά ὦτα » καί τό « ὅν ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει, μαστιγοῖ δέ πάντα υἱόν ὅν παραδέχεται » καί « ἐν κημῷ καί χαλινῷ τούς μή ἐγγίζοντας προς αὐτόν ἄγχοντα » ἐκέρδαναν εἰ καί βιαίως, ἀλλ᾿ οὖν τό σωτήριον αὐτοῖς ἐπιβραβευθέν παρά τοῦ μή ἁμαρτωλοῦ τόν θάνατον θέλοντος, ἀλλά πολυτρόπως τήν δι᾿ ἐπιστροφῆς τήν μετάνοιαν αὐτοῦ διοικουμένου ».
1014. Ησ. 50,5.
1015. Προς Εβραίους 12,6.
1016. Ψαλμοί, 31,9, « ἐν χαλινῷ καί κημῷ τάς σιαγόνας αὐτῶν ἄγξαι τῷν μή ἐγγιζόντων προς σε », βλέπε και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341 και Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 313.
1017. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 342 « Καί τούς πεπλανημένους παντοίοις εἴδεσιν ἐπιστροφῆς ἐπανάξοντας ».
1018. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., ΜΖ΄, 360, « Ὅπως … καί οἱ ἀστήρικτοι φοβηθῶσι, τήν κτίσιν ἀντιτασσομένην αὐτοῖς ἐπί τῇ τοῦ λυμεῶνος τιμῇ θεώμενοι ».
1019. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 341, « … ἀντίρροπον κομιζομένων τῆς κατά ἁγίων λύσσης καί μιαιφόνου ὁρμῆς τήν παιδείαν. Καί οὕτω μέν οἱ ἀσύνετοι καί ἀπειθεῖς ».
1020. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 313, « Τόν δέ πλάνον παραδειγματίσοντας, καί μηδέν μήτε ὑπ᾿ ἐκείνου, μήτε ὑφ᾿ ἑτέρου πεισομένους, ἄχρι τοῦ τῆς οἰκείας προφητείας πέρατος », Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. ΧΙ, σελ. 342. Η αντιπαράθεση Αγίων και Μάγων, όπου οι πρώτοι αχρηστεύουν και ακυρώνουν την δύναμη των δεύτερων είναι ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα, όχι άγνωστο στην Ορθόδοξη Παράδοση. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η αντιπαράθεση Σίμωνα του Μάγου και Αποστόλου Πέτρου ή Ιωάννου του Θεολόγου και Κύνωπος του μάγου ( Βλ. Μ.Σ.Ο.Ε., Μην Σεπτέμβριος, Συναξάριον 26ης Σεπτεμβρίου, σελ. 592-600 ). Και στην εποχή μας αναφέρονται τέτοιες περιπτώσεις. Βλ. π.χ. Δαμασκηνού Ιερομονάχου, Η δράσις της Μαγείας στην Αφρική, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη, σελ. 103-105 κ.α., και « Οι δαίμονες και τα έργα τους », Ι.Μ. Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2005, σελ. 365-8. Στο τέλος των καιρών θα γίνει η πιο επική, η συγκλονιστικότερη μάχη θαυματουργίας της Ιστορίας, στην οποία οι δύο προφήτες θα αχρηστεύσουν την ψεύτικη θαυματουργία του Αντιχρίστου.
1021. Απ. 11,7-10.
1022. Βλ. Αποκάλυψη 11,7. Βλ. και Ιππολλύτου, Περί Χριστού και Αντιχρίστου, XLVII, σελ. 212-213, Bέδα, Ε.Α., P.L. 93, 164 και Marshall, σελ. 92, Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αντιχρίστου, σελ. 442, Συναξάριον Κυριακής της Απόκρεω, σελ. 32, « ἐλεύσεται Ἐνώχ καί Ἠλίας, κηρύσσοντες τῷ λαῷ μή δέχεσθαι αὐτόν – τόν Ἀντίχριστον - ὁ δέ συσχών αὐτούς τυραννήσει• εἶτα καί τάς αὐτῶν κεφαλάς ἐκκόψει… ». Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Περί Συντελείας, ΧΧΙ, σελ. 284, « Καί ὅταν κηρύξωσι ταῦτα πάντα, παρά τοῦ διαβόλου ἐν ρομφαίᾳ πεσοῦνται. Καί πληρώσουσι τήν μαρτυρίαν αὐτῶν, καθώς φησι καί τοῦτο Δανιήλ, προεωρακώς ὅτιτό θηρίον τό ἀναβαῖνον ἐκ τῆς ἀβύσσου ποιήσει μετ᾿ αὐτῶν πόλεμον, ἤγουν μετά Ἐνώχ, Ἠλία καί Ἰωάννου , καί νικήσει αὐτούς καί ἀποκτενεῖ αὐτούς διά τό μή θέλειν αὐτούς δοῦναι δόξαν τῷ διαβόλῳ … καί ὑπ’ αὐτοῦ ἀναιρεθήσονται », Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 166, Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 313, « ἀνελεῖ αὐτούς κατά θείαν συγχώρησιν » Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 343.
1023. Νεοφύτου του εγκλείστου, Σαφήνεια, Υπόθεσις Ε΄, σελ. 228, « τά δέ ἑξῆς περί τῆς ἐλεύσεως τῶν προφητῶν Ἐνώχ καί Ἠλιού. Καί οἱ δυνάμενοι κλεῖσαι οὐρανόν καί γῆν καταπλῆξαι ἡττήθησαν οἰκονομικῶς καί ἀνῃρέθησαν ἐκ τοῦ θηρίου, ὅπως λήψονται τό στέφος τῆς μαρτυρίας καί μή ἐλάττους φωραθῶσι τῶν προφητῶν καί τῶν λοιπῶν αὐτῶν θεοστεφῶν ἀδελφῶν ».
1024. Βλ. Αποκάλυψη 11,8. Βλ. και Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, Ε.Α., CSEL, σελ. 102-105 και CCEL, σελ. 354-5. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 166, « Τήν δέ γε Ἱερουσαλήμ « πνευματικῶς », οὐ γάρ παθητῶς, Σόδομα καλεῖ διά τήν τότε ἀσέλγειαν καί κακοδοξίαν, καί Αἴγυπτον ὡς καταδουλουμένην καί ἀδικοῦσαν τούς Χριστοῦ δούλους, καθῶς ἐκείνη τόν Ἰσραήλ, « ὅπου καί ὁ Κύριος » , φησίν, « αὐτῶν », τουτέστι τῶν δύο μαρτύρων, « ἐσταυρώθη », Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 313 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 343, « Σόδομα δέ τήν Ἱερουσαλήμ καί Αἴγυπτον πνευματικῶς φησί καλεῖσθαι, οἱονεί κατά ἀλληγορίαν. Σόδομα, διά τήν τότε ἀσέλγειαν ἐν αὐτῇ ἐσομένων Ἰουδαίων καί κακοξενίαν. Αἴγυπτον, ὡς καταδουλουμένην καί ἀδικοῦσαν τούς Χριστοῦ δούλους, ὡς καί ἐκείνη τόν Ἰσραήλ ».
1025. Βλ. Απ. 11,10. Η χαρά αυτή, βέβαια, θα είναι τελείως παράλογη και αδικαιολόγητη. Και αυτό, διότι κατ’ αρχήν οι παιδαγωγικές μάστιγες θα αποβλέπουν στη σωτηρία αυτών που τις απεύχονται. Επίσης, η ανεδαφική και ουτοπική ψευδαίσθηση των οπαδών του Αντιχρίστου ότι ο θάνατος των δύο προφητών θα σημάνει και το τέλος των δεινών τους, θα διαψευσθεί με τον πιο τραγικό και οδυνηρό τρόπο απ’ τις εξελίξεις που θα ακολουθήσουν. Τα δεινά, όχι μόνο δεν θα παύσουν, αλλά, αντίθετα, θα πολλαπλασιασθούν και θα μεγιστοποιηθούν. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. σχετικά Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 166, « Ὁρῶντες δέ οἱ τῷ Ἀντιχρίστω ἐκ πάσης φυλῆς ἠπατημένοι τήν ἀναίρεσιν τῶν μαρτύρων, « χαρήσονται ἐπ᾿ αὐτοῖς » ὡς τοῦ σφῶν βασιλέως νενικηκότος. Τό δέ καί δῶρα πέμπειν ἑαυτοῖς δεῖγμα εὐφροσύνης καί χαρμονῆς. “ Ὅτι “, φησίν, “ οἱ δύο προφῆται ἐβασάνισαν τούς κατοικοῦντας ἐπί τῆς γῆς “. βάσανον μέν αἰσθητήν οὐδεμίαν, ἐπισκώπτοντες δέ ταῖς αὐτῶν ἁμαρτίαις καί διελέγχοντες καί τήν ἀπάτην αὐτῶν ἀνακαθαίροντες βασανίσουσι νοητῶς », Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 313 « Οἱ ἅπαξ, φησί, προκατειλημμένοι τοῖς ψευδέσι τοῦ Ἀντιχρίστου τέρασι, καί τό θεοστυγές αὐτοῦ ὄνομα ἀνεξαλείπτως ἐν ταῖς καρδίαις ἐγγράψαντες ἐκ τε Ἰουδαίων, ἔκ τε ἐθνῶν, ταφῆναι μέν τά ἅγια σώματα κωλύσουσιν. Ἐπί δέ τῇ ἀπαλλαγῇ τῶν μαστίγων, ἅς ἐπί ἐπιστροφῇ ἔπασχον, εὐφρανθήσονται. Μή λογιζόμενοι ὅτι, ὅν ἀγαπᾷ Κύριος, παιδεύει … » και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 344, « Καί τά σώματα αὐτῶν ἄταφα ποιήσουσι μεῖναι, ἀμοιβήν τοῦτο παρέχοντες τοῖς δύο προφήταις. Βασάνου μέν αἰσθητῆς οὐδεμιᾶς. Οὐ γάρ αἰσθητά αὐτῶν σώματα αἱ πληγαί. Ἀλλ᾿ ἡ ἀρά εἰς τήν κτίσιν. ἤ καί ταῖς ἑαυτῶν ἐπισκώπτοντες … ».
1026. Απ. 11,11.
1027. Βλ. Βικτωρίνου και Ιερωνύμου, CCEL, σελ. 354 και CSEL, σελ. 102-103. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία οι Ανδρέας και Αρέθας διαπιστώνουν μια αναλογία μεταξύ του χρόνου της προφητείας των δύο προφητών και του χρόνου που θα παραμείνουν άταφοι μετά τη θανάτωσή τους στην πλατεία της Ιερουσαλήμ. Τριάμισι έτη θα είναι η διάρκεια του κηρύγματος των δύο προφητών. Και τρεισήμισι ημέρες θα είναι ο χρόνος που θα παραμείνουν νεκροί πεταμένοι στην πλατεία της Ιερουσαλήμ. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 316 και Αρέθα, Ε.Α., Λ΄, σελ. 344. Σ’ αυτό το σημείο δεν θα μπορούσαμε παρά να επισημάνουμε και την αναλογία μεταξύ του χρόνου κηρύγματος και του χρόνου παραμονής στον Άδη του Κυρίου. Τρία έτη εκήρυξε• και τρεις ημέρες παρέμεινε στον τάφο μέχρι την Ανάστασή του.
1028. Απ. 11,11. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. και Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 316, « ἀναστήσονται καί εἰς οὐρανόν τῷ Δεσποτικῷ ὀχήματι ἀνελεύσονται φόβος και κατάπληξις τοῖς ὁρῶσι γινόμενοι », και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 345.
1029. Απ. 11,12. Ενδιαφέροντα σχόλια συναντήσαμε στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία Η νεφέλη είναι κατά τον Ανδρέα το « Δεσποτικόν ὄχημα », που σύμφωνα με τον Αρέθα λειτουργεί πάντοτε ως « τῶν θείων πραγμάτων ὑπουργός ». Η τοποθέτηση του άρθρου « τη » πριν τη λέξη « νεφέλη » δείχνει πως ο συγγραφέας αναφέρεται σε κάτι που ήδη γνωρίζουν οι αναγνώστες του. Στην ίδια νεφέλη που και σε άλλα γεγονότα της Θείας Οικονομίας υπούργησε το μυστήριο της σωτηρίας. Βλ. Ανδρέα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, 316, « ἀναστήσονται καί εἰς οὐρανόν τῷ Δεσποτικῷ ὀχήματι ἀνελεύσονται φόβος και κατάπληξις τοῖς ὁρῶσι γινόμενοι » και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ. 345, όπου ο Αρέθας σχολιάζει με αριστουργηματικό τρόπο το συμβολισμό της Νεφέλης και το ρόλο της στο έργο της Θείας Οικονομίας.
1030. Αποκάλυψη 11,12.
1031. Αποκάλυψη 11,13.
1032. Βλ. σχετικά Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., Λ΄, σελ 346. Συχνά, τα γεγονότα που « αισθητώς » συμβαίνουν έχουν άμεση σχέση και συνάρτηση προς αυτά που « νοητώς » συντελούνται. Συνήθως έρχονται ως « αισθητή » συνέπεια- έκφραση αυτών που τελούνται σε πνευματικό επίπεδο. Έτσι, μια πνευματική ενέργεια μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ή ως έκφραση ένα « αισθητό » γεγονός. Στην εκκλησιαστική ιστορία αναφέρονται συμβάντα που έγιναν « αισθητώς » αντιληπτά αλλά είχαν την αιτία τους σε πνευματικά γεγονότα. Έτσι, π.χ. κατά τη Σταύρωση του Χριστού έγινε, πράγματι, σεισμός. Και αυτό είναι, βέβαια, ιστορική μαρτυρία και όχι προφητεία. Αλλά, ταυτόχρονα, έγινε και μετάβαση απ’ την Παλαιά στην Καινή Διαθήκη• συμβολικός σεισμός. Η προδοσία των Ιουδαίων με τη σταύρωση του Χριστού ήταν μια πνευματική πράξη. Όμως, οι συνέπειές της γίνονται και, αισθητώς, αντιληπτές με τη συσκότιση του Ηλίου, το σεισμό και το σκίσιμο του καταπετάσματος του Ναού. Το σκότος του νοός και της ψυχής των Ιουδαίων γίνεται σκότος της κτίσης. Βλ. και Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις το κατά Ματθαίον, P.G. 72, 465-468.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου