Sumphilosophein (2)

 Συνέχεια από: Tετάρτη 5 Μαίου 2021

SUMPHILOSOPHEIN 

H ζωή στην Ακαδημία του Πλάτωνος.

Του Enrico Berti.

     

Εισαγωγή.

          Ο διαλεκτικός λοιπόν είναι αυτός που “περνά μέσω όλων των αναιρέσεων”, αυτός δηλαδή η οποίος υποβάλλει τις υποθέσεις του στην εξέταση των άλλων, οι οποίοι προσπαθούν με όλους τους τρόπους να τον αναιρέσουν. Μόνον οι θέσεις οι οποίες κατορθώνουν να ξεπεράσουν “όλες τις αναιρέσεις μπορεί να υπολογισθούν σαν βασισμένες σε μία “κατάλληλη υπόθεση(σκέψη)”.

          Έχουμε πληροφορία για τουλάχιστον τέσσερα μεγάλα προβλήματα που έθεσε ο Πλάτων στους φίλους του, γύρω από τα οποία άναψαν διαφωνίες και διαμάχες στην Ακαδημία και προτάθηκαν λύσεις οι οποίες προορίστηκαν να διαρκέσουν στους αιώνες. Το πρώτο είναι ένα πρόβλημα το οποίο σήμερα θα ονομάσουμε τής αστρονομίας, χωρίς να ξεχνούμε ότι η αστρονομία, σαν μαθηματική επιστήμη, ήταν για τον Πλάτωνα μία προπαιδευτική εργασία στην διαλεκτική, δηλαδή στην φιλοσοφία. Πρόκειται για το πρόβλημα : Πώς θα σώσουμε “τα ουράνια φαινόμενα”, δηλαδή πώς να εξηγήσουμε τις φαινομενικώς ακόνιστες κινήσεις των πλανητών, καθιστώντας τες κανονικές κινήσεις, δηλαδή κυκλικές. Σ’αυτό δοκιμάστηκαν, δίνοντας διαφορετικές απαντήσεις, οι αστρονόμοι Εύδοξος, μετά ο Αριστοτέλης, ο Ηρακλείδης ο ποντικός και ίσως ο Φίλιππος της Οπούντης. Από τις συζητήσεις τους προέκυψαν αστρονομικές θεωρίες προορισμένες να διαρκέσουν για αιώνες, ακόμη και για χιλιάδες χρόνια, αλλά πάνω απ’όλα η συζήτησή τους είναι ίσως το πρώτο παράδειγμα που γνωρίζουμε συζητήσεως και λογομαχίας αυθεντικώς επιστημονικής, ακόμη και με την μοντέρνα σημασία του όρου. Αυτή η διαμάχη λοιπόν αφορούσε τα “φαινόμενα”, δηλαδή τα “πράγματα που εμφανίζονται”, πάνω απ’όλα εκείνα που εμφανίζονται στον ουρανό, διότι μας κεντρίζουν περισσότερο από όλα τα άλλα.

          Το δεύτερο είναι ένα πρόβλημα τής φιλοσοφίας το καθ’αυτό πρόβλημα τής φιλοσοφίας του Πλάτωνος, δηλαδή γιατί πρέπει να δεχθούμε την ύπαρξη των ιδεών, δηλαδή την ύπαρξη ενός διαφορετικού κόσμου από εκείνον στον οποίο ζούμε και να τον υπολογίσουμε τον αληθινό κόσμο, την αληθινή πραγματικότητα, του οποίου αυτός ο δικός μας κόσμος θα ήταν μόνον μία εικόνα! Όποιος σήμερα το θεωρήσει σαν ένα εντελώς ανεπίκαιρο πρόβλημα, ίσως και περίεργο, θα έχει ξεχάσει ότι οι ιδέες αντιπροσωπεύουν από το ένα μέρος “αιώνιες” αλήθειες, δηλαδή άχρονες, όπως είναι ακόμη και σήμερα για παράδειγμα, οι μαθητικές αλήθειες, και από το άλλο αντιπροσωπεύουν “αξίες” στις οποίες ακόμη μέχρι σήμερα συνεχίζουμε να πιστεύουμε, όπως η δικαιοσύνη, το κουράγιο, η σοφία, το αγαθό. Ήταν σημαντικό λοιπόν να εξακριβωθεί τί τύπο υπάρξεως κατείχαν παρόμοιες πραγματικότητες και από τις επιλογές των διαφόρων συμμετεχόντων, που έγιναν, προέρχονται μερικά από τα πιο σημαντικά ρεύματα τής δυτικής φιλοσοφίας, όπως ο ιδεαλισμός, ο ρεαλισμός, ο εμπειρισμός.

          Το τρίτο είναι το καθαρά φιλοσοφικό πρόβλημα, δηλαδή το πρόβλημα τών αρχών. Η φιλοσοφία γεννήθηκε σαν έρευνα τών αρχών με τους πρώτους φιλοσόφους, Θαλή, Αναξίμανδρο, Ηράκλειτο, Εμπεδοκλή, τους Ατομικούς. Μετά την κριτική παρένθεση που αντιπροσώπευσαν οι Σοφιστές και τον Σωκράτη επέστρεψε με τον Πλάτωνα, στην έρευνα τών αρχών, που στην περίπτωση του ήταν πάνω απ’όλα οι αρχές τών ιδεών. Αλλά στην συνέχεια δεν σταμάτησε η έρευνα, διότι ακόμη σήμερα τα προβλήματα που αφορούν τις τελικές πραγματικότητες τίθενται πέραν της ικανότητος των επιστημών και επομένως θεωρούνται σαν τυπικά προβλήματα της φιλοσοφίας. Έτσι λοιπόν όλα τα κύρια πρόσωπα, μέλη της Ακαδημίας πρότειναν μία δική τους σύλληψη των αρχών, κάθε μία διαφορετική από την άλλη, μερικές προορισμένες όπως εκείνη τού Αριστοτέλη, να διαρκέσουν για χιλιετίες.

          Τέλος ένα τέταρτο πρόβλημα, για την συζήτηση του οποίου στην Ακαδημία, έχουμε πληροφορίες, είναι εκείνο τής ηδονής, της ευχαρίστησης, της επιθυμίας, δηλαδή εάν η επιθυμία είναι ένα αγαθό και μάλιστα εάν η ευχαρίστηση είναι το αγαθό. Η ηθική των αρχαίων ήταν λιγότερο πολύπλοκη από εκείνη των μοντέρνων: δεν ρωτούσαν ποια είναι τα δέοντα, οι υποχρεώσεις μας, ποιος είναι ο ηθικός νόμος, πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε. Ξεκινούσε από την άμεση επαλήθευση ότι όλα τα ανθρώπινα όντα, μάλιστα όλα τα ζώντα, συμπεριλαμβανόμενων των ζώων, τείνουν προς την ευχαρίστηση και γι’αυτό ρωτούσαν μήπως η ευχαρίστηση είναι επίσης ένα αγαθό, εάν αξίζει να την προσλάβουμε σαν κριτήριο τών πράξεων μας, σαν σκοπό της ζωής μας! Αυτή η ερώτηση ετέθη από τον Πλάτωνα στους φίλους του και αυτοί που έδωσαν διαφορετικές απαντήσεις: Ο Εύδοξος δεν δίστασε να ταυτίσει την ευχαρίστηση με το υπέρτατο αγαθό, ο Σπεύσιππος αντιθέτως αρνήθηκε ότι η ευχαρίστηση είναι ένα αγαθό. Ο Πλάτων ο ίδιος έκλινε προς την σύλληψη της ζωής σαν ένα μίγμα ευχαρίστησης και σοφίας. Ο Αριστοτέλης κατέληξε ότι η ευχαρίστηση είναι σίγουρα ένα αγαθό, αλλά δεν είναι το υπέρτατο αγαθό, δηλαδή η Ευτυχία, αλλά το σημείο ότι αυτή αποκτήθηκε. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μία παρόμοια συζήτηση μπορεί να ενδιαφέρει και τους σημερινούς ανθρώπους: αφορά την αυτοκυριαρχία!

          Αλλά πέραν αυτού που γινόταν στο εσωτερικό τής Ακαδημίας είναι ενδιαφέρον να επανεξετάσουμε και τις σχέσεις που είχαν οι Ακαδημαϊκοί με τον εξωτερικό κόσμο. Η Ακαδημία γεννήθηκε, όπως θα δούμε, πάνω απ’όλα για να μορφώσει πολιτικούς άνδρες, ικανούς δηλαδή να κυβερνήσουν την πόλη με τον καλύτερο τρόπο, εκείνον που περιγράφει ο ίδιος ο Πλάτων στην πολιτεία. Γι’αυτό ο Πλάτων περισσότερο από όλους, αλλά και οι υπόλοιποι Ακαδημαϊκοί, αφιερώθηκαν στην διακυβέρνηση τής πόλης, παίρνοντας μέρος άμεσα, όπου και όταν μπορούσαν ή προσπαθούσαν να συμβουλεύσουν, να ενθαρρύνουν, να καθοδηγήσουν τους κυβερνώντες. Έτσι έκανε ο Πλάτων απέναντι στους τυράννους τής Συρακούσας, πριν και με τους κυβερνώντες την Αθήνα μετά, αλλά έτσι έκανε ο αντίπαλος του ο Ισοκράτης, αρχηγού τής αντίπαλης σχολής με την Ακαδημία του Πλάτωνος, απέναντι της Αθήνας και των πόλεων της Κύπρου, έτσι δε έπραξε και ο Αριστοτέλης στρεφόμενος και αυτός στις πόλεις της Κύπρου, σε ανταγωνισμό με τον Ισοκράτη. Αλλά όλοι οι Ακαδημαϊκοί αναγκάστηκαν να λογαριαστούν με το βασίλειο της Μακεδονίας, την μεγάλη δύναμη που αναδύονταν στον αρχαίο κόσμο συγχρόνως με την Ακαδημία του Πλάτωνος, τού οποίου ο πιο διάσημος μονάρχης, ο Αλέξανδρος, ένας Ακαδημαϊκός, δηλαδή ο Αριστοτέλης, θα γινόταν ο δάσκαλος.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.