27. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΙΣΜΟΣ (1965) (1)

27. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΙΣΜΟΣ (1965) 

Hans Georg Gadamer-ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ 2.

   Για την ερμηνευτική δεν γινόταν ποτέ λόγος πριν στον φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στα θεμέλια των επιστημών του πνεύματος. Η ερμηνευτική ήταν μόνον ένας βοηθητικός κλάδος, μία τάξη κανόνων, η οποία είχε σαν αντικείμενο την πρακτική με τα κείμενα. Διαφοροποιείτο, πάντως, σύμφωνα με τον ειδικό τύπο των καθορισμένων κειμένων με τα οποία ασχολείτο, για παράδειγμα σαν Βιβλική ερμηνευτική. Και τέλος υπήρχε ένας άλλος τύπος βοηθητικού κλάδου, που ονομαζόταν ερμηνευτική, και ήταν η νομική ερμηνευτική. Περιείχε τούς κανόνες για να γεμίσει τα κενά στο κωδικοποιημένο δίκαιο και είχε επομένως κανονικό χαρακτήρα. Αντιθέτως, η κεντρική προβληματική τής φιλοσοφίας, κλεισμένη στο γεγονός των επιστημών του πνεύματος, την έβλεπε, σε αναλογία με τις επιστήμες της φύσης και την θεμελίωση τους, μέσω τής Καντιανής φιλοσοφίας, στην θεωρία τής γνώσεως. : Η κριτική του καθαρού λόγου του Κάντ είχε νομιμοποιήσει τα apriori στοιχεία της πειραματικής γνώσεως της επιστήμης της φύσεως. Έτσι υπήρχε ο ισχυρισμός ότι όλα εξαρτώντο από την εύρεση, εκ του τρόπου γνώσεως των ιστορικών επιστημών,από μία αντίστοιχη θεωρητική νομιμοποίηση!Ο J. G. Droysen σχεδίασε στην δική του istorica μία μεθοδολογία των ιστορικών επιστημών η οποία γνώρισε μεγάλη επιτυχία! Ο Wilhelm Dilthey, ο οποίος ανέπτυξε την πραγματική και αληθινή φιλοσοφία τής ιστορικής σχολής, ακολούθησε εξ ’αρχής με πλήρη πρόθεση, το χρέος μίας κριτικής της ιστορικής νοήσεως. Όμως ακόμη και η συνείδηση τής μεθόδου του ήταν γνωσιολογική. Αυτός όπως ήταν γνωστό έβλεπε σε μία ψυχολογία “περιγραφική και αναλυτική”, κεκαθαρμενη από κάθε ξένο στοιχείο προερχόμενο από τις επιστήμες της φύσεως, την γνωσιολογική βάση των λεγόμενων επιστημών του πνεύματος. O Dilthey όμως, στην ανάπτυξη της εργασίας του, ξεπέρασε την αρχική του γνωσιολογική τοποθέτηση και υπήρξε αυτός ο οποίος έφερε την φιλοσοφική ώρα τής ερμηνευτικής. Στ’ αλήθεια δεν εγκατέλειψε ποτέ την αρχική του γνωσιολογική βάση την οποία είχε ψάξει στην ψυχολογία. Ότι οι εμπειρίες της ζωής (Erlebnisse) χαρακτηρίζονται από την εσωτερική συνειδητοποίηση, έτσι ώστε να μην υπάρχει ένα πρόβλημα της γνώσεως του άλλου, τού Μη-Εγώ, όπως είναι η Καντιανή προβληματική, η οποία παρέμεινε η βάση στην οποία προσπάθησε να υψώσει την κατασκευή τού ιστορικού κόσμου στις επιστήμες του πνεύματος! Αλλά ο ιστορικός κόσμος δεν είναι ένας δεσμός εμπειριών, όπως π.χ. στην αυτοβιογραφία η ιστορία η οποία ξεδιπλώνει για την εσωτερικότητα τής υποκειμενικότητος. Ο ιστορικός δεσμός στο τέλος πρέπει να γίνει κατανοητός σαν ένας δεσμός νοήματος, ο οποίος, εκ της ουσίας του, ξεπερνά τον ορίζοντα των εμπειριών του ατόμου! Είναι σαν ένα μεγάλο ξένο κείμενο, το οποίο πρέπει να βοηθήσει στην αποκωδικοποίηση του η ερμηνευτική. Έτσι ο Dilthey, αναγκασμένος από το ίδιο το πράγμα, έψαχνε το πέρασμα από την ψυχολογία στην ερμηνευτική.

          Σ’αυτή την μεγάλη προσπάθεια ερμηνευτικής θεμελίωσης τών επιστημών τού πνεύματος, ο Dilthey βρισκόταν σε άμεση αντιπαράθεση με εκείνη την γνωσιολογική σχολή η οποία έψαχνε τότε μία θεμελίωση των επιστημών του πνεύματος από μία νεοκαντιανή οπτική γωνία, δηλαδή με την φιλοσοφία των αξιών την οποία ανέπτυξαν ο Rickert και ο Windelband. Το γνωσιολογικό υποκείμενο τού φαινόταν μία κενή αφαίρεση! Όσο και αν τον διέγειρε και αυτόν η έρευνα μίας αντικειμενικότητος στις επιστήμες του πνεύματος, δεν μπορούσε να υπερβεί το γεγονός ότι το υποκείμενο που γνωρίζει, ο ιστορικός που κατανοεί, δεν στέκεται απλώς απέναντι από το αντικείμενο που γνωρίζει, αλλά φέρεται από την ίδια ιστορική κίνηση! Στα τελευταία του χρόνια, ιδιαιτέρως ο Dilthey δικαίωσε περισσότερο την ιδεαλιστική φιλοσοφία τής ταυτότητος, καθότι μέσα στην ιδεαλιστική έννοια του πνεύματος είχε αναδυθεί η ίδια κοινωνία ανάμεσα σε υποκείμενο και αντικείμενο, ανάμεσα σε Εγώ και Εσύ όπως την είχε σκεφτεί στην δική του έννοια της ζωής! Εκείνο που ο Georg Misch υπερασπίτηκε με τόση επιτυχία εναντίον του Χούσσερλ και εναντίον του Χάιντεγκερ, σαν τήν οπτική γωνία τής φιλοσοφίας τής ζωής, μοιραζόταν φυσικά με την φαινομενολογία τόσο την κριτική σε μία απλή ιστορική αντικειμενικότητα, όσο και εκείνη της γνωσιολογικής νομιμοποίησης εκ μέρους της φιλοσοφίας τών αξιών της νότιο-δυτικής σχολής! Η σύσταση τού ιστορικού γεγονότος μέσω τής σχέσεως με την αξία, όσο και αν είναι γοητευτική, δεν δικαιολογούσε το γεγονός ότι η γνώση ήταν πλεγμένη στο ιστορικό γεγονός.

          Εδώ οφείλουμε να θυμηθούμε ότι ο μνημειώδης κορμός που μάς άφησε ο Max Weber, ο οποίος εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1921 με τον τίτλο οικονομία και κοινωνία, είχε υπολογισθεί από τον ίδιο σαν θεμέλιο μίας κοινωνιολογίας που περιλαμβάνει (κατανοεί). Τα μέρη τα οποία παρουσίαζαν μία εκτενέστατη επεξεργασία, αυτής της κοινωνιολογίας η οποία προετοιμάστηκε για ένα θεμέλιο της κοινωνικό-οικονομίας, αφορούν την κοινωνιολογία της θρησκείας, του δικαίου και της μουσικής, ενώ για παράδειγμα η κοινωνιολογία του κράτους αναπτύσσεται μόνον περιθωριακώς. Εδώ μας ενδιαφέρει ιδιαιτέρως, το μέρος της εισαγωγής, του 1918-20, η οποία είχε σαν τίτλο της: Δόγμα των κοινωνικών κατηγοριών! Είναι ένας επιβλητικός εννοιολογικός κατάλογος, σε αποκλειστική ονοματολογική βάση, ο οποίος θεληματικά-διαφέροντας από το άρθρο στο “Logos” τού 1913-αποφεύγει την έννοια τής αξίας (και μ’αυτή την τελευταία γειτνίαση με τον Καντιανισμό του νότου). Ο Max Weber ονομάζει αυτή την κοινωνιολογία Verstehend (που κατανοεί και περιέχει) καθώς θέτει σαν αντικείμενο το νόημα τής κοινωνικής πράξης. Φυσικά το νόημα “υποκειμενικώς κατανοημένο” στο πλαίσιο τής ιστορικό-κοινωνικής ζωής δεν μπορεί να είναι μόνον εκείνο που εννοείται πραγματικώς από τα ξεχωριστά άτομα που δραστηριοποιούνται. Έτσι υπεισέρχεται σαν εννοιολογικό ενοποιό μεθοδολογικό-ερμηνευτικό υποκατάστατο, ο καθαρός τύπος εννοιολογικώς κατασκευασμένος (η ιδανικό-τυπική κατασκευή)! Πάνω σ’αυτή την βάση, την οποία ο Max Weber ονομάζει “ορθολογική”, βασίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα-ουδέτερο και “ελεύθερο από αξίες” σύμφωνα με την ιδέα του- ένα μνημειώδες οχυρό στο σύνορο της “αντικειμενικής” επιστήμης, το οποίο υπερασπίζεται την ιδιαίτερη ουδέτερη μεθοδική μονοσημαντότητα μέσω μίας συστηματικής κατατάξεως και στα μέρη που έχουν επεξεργαστεί περιεκτικά υπάρχει μία μεγαλειώδης συστηματική της ολότητος του κόσμου τής ιστορικής εμπειρίας! Η αυθεντική εμπλοκή στην προβληματική του ιστορικισμού αποφεύγεται εδώ μέσω της μεθοδικής αναγωγής!

          Η συνέχεια τής αναπτύξεως του ερμηνευτικού στοχασμού κυριαρχείται όμως από την προβληματική του ιστορικισμού και γι’αυτό εκκινεί από τον Dilthey, του οποίου η συλλογή των έργων του στους χρόνους τού είκοσι πολύ γρήγορα αποδυνάμωσε την επιρροή του Ernst Troeltsch.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.