Μικρή πραγματεία για την τιμή και την ατιμία
Βλέπουμε τη συνεχιζόμενη κρίση με άλλα μάτια, με άλλο πρίσμα. Ας αφήσουμε τους καβγάδες και τις συνωμοσίες, τα κομματικά παιχνίδια που διακυβεύονται και το παιχνίδι ρόλων, τον Conte και τον Renzi, τον Ciampolillo και τον Cesaro (γνωστό ως Giggino a' purpetta) και ας κοιταχτούμε στα μάτια. Υπάρχει ένα πράγμα που λείπει περισσότερο από οτιδήποτε στις μέρες μας, αυτές τις εποχές. Όχι μια αξία αλλά μια αρχή, η προϋπόθεση αυτού που είμαστε και κάνουμε. Μπορεί να συνοψιστεί σε μια αρχαία λέξη, ξεπερασμένη, αλλά απαραίτητη για να αναλάβεις κάθε δρόμο, κάθε σύμφωνο, κάθε επάγγελμα: τιμή. Λείπει το αίσθημα της τιμής, που είναι η ευπρέπεια και η σεμνότης, η αγάπη για την αλήθεια και ο σεβασμός στον εαυτό μας, τους άλλους και τις συμφωνίες που έγιναν.
Είναι λίγο αστείο το γεγονός ότι οι πολιτικοί σταδιοδρομίας εξακολουθούν να αποκαλούνται έντιμοι, όχι μόνο λόγω της επικρατούσας κακής συμπεριφοράς τους και της χαμηλής εκτίμησης των δικών τους υποκινητών, των ψηφοφόρων, αλλά και επειδή μια λέξη δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εάν αφαιρεθεί και απορριφθεί η μήτρα της. Αν και προ-πολιτική, η τιμή γεννιέται με την πολιτική, είναι ένα δημόσιο συναίσθημα. Δεν είναι τυχαίο ότι την εποχή των αρχαίων Ρωμαίων η πολιτική ορίστηκε ως «cursus honorum».
Αφού ακυρώθηκαν οι φόνοι τιμής και οι μονομαχίες τιμής, παραμένουν μερικές εναπομείνασες χρήσεις της λέξης: υπάρχει η τιμητική αμοιβή που είναι μια λεξιλογική υποκρισία, καθώς υποδηλώνει κάτι εξαγοράσιμο, όπως αποζημίωση για μια υπηρεσία. Υπάρχουν οι τιμές κηδείας, οι οποίες συχνά καταλήγουν στην δαπανηρή επιχείρηση των κηδειών. Υπάρχει το πτυχίο "honoris causa", που απονέμεται για ξεκάθαρη φήμη. Θα ήταν σκόπιμο να θεσμοθετηθεί και το αντίθετο, η ανάκληση του βαθμού «dishonoris causa», για αναξιότητα/αναξιοπρέπεια. Η τιμή προκαλεί πάντα την αντίστροφη πλευρά της, την ατιμία. Υπάρχει και «η τιμή του πηγουνιού»(τό καθαρό μέτωπο) που είναι η δαντέλα, όπως αυτή των σωματοφυλάκων. Αλλά είναι περιττό μαλλί, περιττές τρίχες.
Βλέπουμε τη συνεχιζόμενη κρίση με άλλα μάτια, με άλλο πρίσμα. Ας αφήσουμε τους καβγάδες και τις συνωμοσίες, τα κομματικά παιχνίδια που διακυβεύονται και το παιχνίδι ρόλων, τον Conte και τον Renzi, τον Ciampolillo και τον Cesaro (γνωστό ως Giggino a' purpetta) και ας κοιταχτούμε στα μάτια. Υπάρχει ένα πράγμα που λείπει περισσότερο από οτιδήποτε στις μέρες μας, αυτές τις εποχές. Όχι μια αξία αλλά μια αρχή, η προϋπόθεση αυτού που είμαστε και κάνουμε. Μπορεί να συνοψιστεί σε μια αρχαία λέξη, ξεπερασμένη, αλλά απαραίτητη για να αναλάβεις κάθε δρόμο, κάθε σύμφωνο, κάθε επάγγελμα: τιμή. Λείπει το αίσθημα της τιμής, που είναι η ευπρέπεια και η σεμνότης, η αγάπη για την αλήθεια και ο σεβασμός στον εαυτό μας, τους άλλους και τις συμφωνίες που έγιναν.
Είναι λίγο αστείο το γεγονός ότι οι πολιτικοί σταδιοδρομίας εξακολουθούν να αποκαλούνται έντιμοι, όχι μόνο λόγω της επικρατούσας κακής συμπεριφοράς τους και της χαμηλής εκτίμησης των δικών τους υποκινητών, των ψηφοφόρων, αλλά και επειδή μια λέξη δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εάν αφαιρεθεί και απορριφθεί η μήτρα της. Αν και προ-πολιτική, η τιμή γεννιέται με την πολιτική, είναι ένα δημόσιο συναίσθημα. Δεν είναι τυχαίο ότι την εποχή των αρχαίων Ρωμαίων η πολιτική ορίστηκε ως «cursus honorum».
Αφού ακυρώθηκαν οι φόνοι τιμής και οι μονομαχίες τιμής, παραμένουν μερικές εναπομείνασες χρήσεις της λέξης: υπάρχει η τιμητική αμοιβή που είναι μια λεξιλογική υποκρισία, καθώς υποδηλώνει κάτι εξαγοράσιμο, όπως αποζημίωση για μια υπηρεσία. Υπάρχουν οι τιμές κηδείας, οι οποίες συχνά καταλήγουν στην δαπανηρή επιχείρηση των κηδειών. Υπάρχει το πτυχίο "honoris causa", που απονέμεται για ξεκάθαρη φήμη. Θα ήταν σκόπιμο να θεσμοθετηθεί και το αντίθετο, η ανάκληση του βαθμού «dishonoris causa», για αναξιότητα/αναξιοπρέπεια. Η τιμή προκαλεί πάντα την αντίστροφη πλευρά της, την ατιμία. Υπάρχει και «η τιμή του πηγουνιού»(τό καθαρό μέτωπο) που είναι η δαντέλα, όπως αυτή των σωματοφυλάκων. Αλλά είναι περιττό μαλλί, περιττές τρίχες.
Ας προχωρήσουμε πέρα από τη λέξη για να κατανοήσουμε το περιεχόμενό της. Η τιμή είναι κάτι ανώτερο από τη φήμη και λιγότερο επιτηδευμένο από τη δόξα. Δεν πρέπει να συγχέεται με την υπερηφάνεια, που είναι αλαζονικός εγωισμός. Δεν πρέπει να περιορίζεται στην τρέχουσα έκφραση που λέει δέν έχει πρόσωπο ή έχει πρόσωπό στήν κοινωνία, ειδικά εάν το πρόσωπο είναι αναστρέψιμο με την πίσω πλευρά. Η εικόνα ή η εμφάνιση είναι η μάταιη, ναρκισσιστική εκδοχή της. Μειώνει την τιμή σε «εξωτερική χρήση». Η τιμή υπερβαίνει την ευπαρουσίαση, γιατί είναι πηγή εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας.
Η τιμή είναι ο αυτοσεβασμός μέσω του σεβασμού των άλλων και το αντίστροφο. Είναι διμερής, αμοιβαία και κοινοτική, προσωπική και απρόσωπη. Είναι άυλη κληρονομιά που μεταβιβάζεται σε τέκνα και διαδόχους (traditio). Ένα καλό παράδειγμα πριν από ένα καλό όνομα. Στήν τιμή, η ηθική δεν μπορεί να κάνει χωρίς την την αισθητική και το αντίστροφο: χωρίς ηθική περιορίζεται σε απλή εμφάνιση, σε μια όμορφη χειρονομία. Χωρίς αισθητική χάνει τό στυλ της. Η τιμή προϋποθέτει πίστη, συνέπεια και πιστότητα στο λόγο κάποιου. Το αντίθετό του είναι η ύβρις, η ατιμία της προδοσίας. Ζούμε σε μια άτιμη εποχή, στην οποία η ύβρη (ατιμία), η απιστία και ο μετασχηματισμός ανταμείβονται.
Για πολλούς, η τιμή είναι αρετή των αρχαίων, που τελείωσε με την εποχή του ιπποτισμού. Τής επέζησε η στρατιωτική τιμή (η τιμή των όπλων), η γυναικεία τιμή (η αγνότητα και αντιστρόφως η τιμή των συζύγων τους), η τιμή της μαφίας και του guappo (η τιμώμενη κοινωνία). Η τελευταία της εμφάνιση στην ιστορία και την πολιτική χρονολογείται από τον φασισμό, αναφερόμενος ιδιαίτερα στους ηττημένους (η ευγένεια της ήττας) και σε αρχαϊκούς, αριστοκρατικούς και αντιδραστικούς πολιτισμούς (noblesse oblige). Αλλά υπάρχει όμως ένα γνήσιο αίσθημα τιμής που είναι δημοφιλές.
Ένα από τα πιο όμορφα δοκίμια για την τιμή γράφτηκε από έναν ιστορικό, τον Lucien Fevbre, ο οποίος δεν ανήκε σε κανέναν από αυτούς τους κόσμους. Στο Honor and Homeland (Donzelli, 1996, αλλά το δοκίμιο είναι από μισό αιώνα νωρίτερα) ο Fevbre θεώρησε την τιμή ως «την άρνηση να συμβιβαστεί με αυτό που είναι άσχημο, χαμηλό, χυδαίο, ιδιοτελές». Την απόρριψη της δύναμης, της ειρήνης με κάθε κόστος, της τύχης. Ένα συναίσθημα κοινότητας και εξομοίωσης, σήμερα θα λέγαμε μεταδοτικό. Επίσης ο Πίτερ Μπέργκερ τονίζει ότι η τιμή είναι «αποφασιστικά συλλογική». Αλλά η τιμή είναι τόσο αναπόσπαστο στοιχείο του κολεκτιβισμού όσο και του ηρωικού ατομικισμού. Η σύνδεση μεταξύ της αγάπης για τον εαυτό και του συλλογικού συναισθήματος είναι άρρηκτη. [Τό φιλότιμο]. Η τιμή αποτελεί επίσης έναν άρρηκτο δεσμό μεταξύ δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Πριν από τα πολιτικά δικαιώματα, κάποια νομοθεσία έκανε λόγο για αστικές τιμές.
Στο Communitarians and Liberals (Laterza, 1999) αφιέρωσα ένα κεφάλαιο στην ηθική της τιμής σε αντίθεση με την ηθική της γενναιοδωρίας. Περιέγραψα τη γένεση και των δύο στον πολιτισμό της ντροπής, που χρονολογείται από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, σε αντίθεση με τον πολιτισμό της ενοχής του ιουδαιοχριστιανικού κόσμου. Οι δύο κατηγορίες επινοήθηκαν από τον Eric Dodds στο The Greeks and the Irrational (Nuova Italia, 1959) σχετικά με τον αρχαίο κόσμο: στους πολιτισμούς της ντροπής η χειρότερη ύβρη ήταν η ντροπή, η ατίμωση. Στον πολιτισμό της ενοχής το υπέρτατο κακό ήταν η αμαρτία, η καταδίκη. Το ένα αντικατοπτρίζεται στην Ιλιάδα, το άλλο στη Βίβλο. Υπάρχει μια πλούσια ηρωική, ιπποτική και παραδοσιακή λογοτεχνία για την τιμή. Επίσης η Simone Weil θεωρεί την τιμή «ζωτική ανάγκη της ψυχής». Τους τελευταίους επαίνους της τιμής έγραψαν οι Jean Cau και Dominique Venner (η τιμή συχνάζει στον μαύρο κύκλο των αυτοκτονιών).
Η τελευταία ηθική αρχή που επικαλείται η Tangentopoli μέχρι τους Γκριλίνι είναι η ειλικρίνεια (εντιμότητα). Η ειλικρίνεια πρέπει να είναι προϋπόθεση για οποιονδήποτε έχει δημόσιο αξίωμα. Aλλά μετά την εισβολή ηλιθίων και ανίκανων που φωνάζουν «ειλικρίνεια, ειλικρίνεια» και τη ζημιά που προκαλεί η άγνοια, η ανικανότητα και η απειρία στην εξουσία, γνωρίζουμε ότι οι φανατικοί μιας και μόνο αρετής είναι επιβλαβείς.
Υπάρχει κάτι που προηγείται της ειλικρίνειας και λέγεται τιμή. Τιμή είναι να συμπεριφέρεσαι εν κρυπτώ, όταν δεν σε βλέπει κανείς, σαν να είσαι δημόσια. Τιμή, έλεγα, είναι να δίνεις λογαριασμό στους θεούς. Η τιμή δεν είναι μια σχετική συμπεριφορά, δηλαδή βασισμένη στη συμπεριφορά των άλλων. Aν οι άλλοι σε απογοητεύουν ή σε κλέβουν, δεν είναι καλός λόγος να βυθιστείς στο επίπεδό τους. Η αίσθηση της τιμής επηρεάζει την ταυτότητα. Η τιμή είναι ανώτερη και ευρύτερη αρχή από την ειλικρίνεια.
Ωστόσο, υπάρχει ένας σίγουρος τρόπος για να μην χάσεις την τιμή: να μην την έχεις ποτέ. Κοιτάξτε γύρω σας για να επιβεβαιωθείτε…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου