«Είναι μια λαχτάρα, μια πραγματική μαζική παθολογία. Λες και ήμασταν γυμνιστές ψυχής και γδυθήκαμε βιαστικά για να ελευθερωθούμε αντί για τα ρούχα μας, της ιστορίας και της προσωπικότητάς μας.
Η εμμονή με οτιδήποτε καινούργιο είναι ένα από τα πιο εκπληκτικά χαρακτηριστικά της εποχής μας. Είναι μια λαχτάρα, μια αληθινή μαζική παθολογία, μια ασθένεια της ψυχής, η νεομανία. Ακόμη και διανοούμενοι από το προοδευτικό στρατόπεδο το έχουν συνειδητοποιήσει. Ο ορθόδοξος κομμουνιστής Alberto Asor Rosa έγραψε πριν από αρκετά χρόνια: ζούμε σε ένα παρόν που χαρακτηρίζεται από την απουσία ενός κανόνα και την παρουσία πολλών μεταβατικών κανόνων. Όλα πρέπει να είναι πάντα νέα, πρωτότυπα. Ο μοντέρνος ψυχαναλυτής Massimo Recalcati παρατηρεί ότι έχουμε μπερδέψει το «νέο» με το διαφορετικό, μια απόδραση από το «ίδιο» που μας κουράζει, οπότε η ένταση που μας ωθεί προς το νέο είναι μια απόδραση από την έλλειψη, από την απουσία πού μας ταλαιπωρεί.
Ακόμη πιο ξεκάθαρο είναι ένα απόσπασμα από μια παλιά Εγκυκλοπαίδεια της Μόδας, σύμφωνα με την οποία «με την έλευση της καπιταλιστικής κοινωνίας η έναρξη αυτού του είδους εμμονής με το νέο, ή νεομανία, της οποίας η μόδα των ρούχων αντιπροσωπεύει μία από τίς πιο εντυπωσιακές πτυχές». Αυτές είναι μερικές αλήθειες, που χάνουν την ουσία του θέματος. Η λαχτάρα για το νέο είναι το αποτέλεσμα της ανθρωπολογικής ρήξης της νεωτερικότητας με ολόκληρο το παρελθόν, σύμβολο και συνέπεια της απώλειας της πνευματικής και υπερβατικής διάστασης του δυτικού ανθρώπου. Η συνεχής αναζήτηση για καινοτομία γίνεται αντίδοτο στην αγωνία μιας ανθρωπότητας που στερείται το υψηλότερο μέρος του εαυτού της, ένα φαινόμενο εικονικού φαρμάκου που επιβάλλει όλο και μεγαλύτερες δόσεις «νέου». Ένας επιπλέον εθισμός, που ξορκίζει το άγχος και την έλλειψη νοήματος δημιουργώντας ένα αιώνιο παρόν.
Η μαζική ψυχολογία της καταναλωτικής κοινωνίας ταιριάζει σε αυτό το υπαρξιακό κενό, η οποία παράγει δυσαρέσκεια για να πουλήσει την επιθυμία, τον ψεύτικο αδερφό του μέλλοντος. Αν αλλάζουμε συχνά, αν η αλλαγή θεωρείται θετική a priori, είναι επειδή ψάχνουμε κάτι που δεν μπορούμε να βρούμε ή μάλλον δεν πρέπει να το βρούμε. Ο προορισμός του νέου είναι το ταξίδι, το διαρκώς μεταβαλλόμενο πανόραμα των ταξιδιωτών που δραπετεύουν από τον εαυτό τους. Δεν αντέχει κανείς το κενό, κορεσμένο από την αφθονία των αντικειμένων. Η επιθυμία για το καινούργιο είναι η προσδοκία της απόλαυσης που δεν έρχεται ή σε αφήνει ανικανοποίητο, παραιτημένο ή διαθέσιμο για περαιτέρω εμπειρίες, «νέες» αλλά στην πραγματικότητα πτυχές του πανομοιότυπου. Η συνεχώς ανανεωμένη εμπειρία είναι αυτή της κατανάλωσης, δηλαδή της σπατάλης, της εξάντλησης, της διασποράς, της διάλυσης.
Αντίθετα, η θεμελιώδης αρχή της ζωής είναι η διατήρηση, η τάση που στη βιολογία ορίζεται ως ομοιόσταση ή η φυσική κλίση να επιτευχθεί μια ορισμένη εσωτερική και συμπεριφορική σταθερότητα, μια κοινή διάθεση που έχουν όλα τα έμβια όντα ακόμα και όταν οι εξωτερικές συνθήκες ποικίλλουν. Στην πολιτική όπως και στον πολιτισμό, μετά τη Γαλλική Επανάσταση ο συντηρητικός κοροϊδεύεται, διακηρύσσεται αναχρονιστικός (η υποχρέωση να είσαι «ενημερωμένος με την εποχή»), ο ίδιος ο ορισμός είναι μια προληπτική καταδίκη, ένα μέσο αποκλεισμού από τη συζήτηση. Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, ένας από τους πατριάρχες του φιλελευθερισμού, αποκάλεσε τους Συντηρητικούς «το ανόητο κόμμα». Η νεομανία είναι εγγενώς προοδευτική, πεπεισμένη για την απεριόριστη τελειοποίηση του ανθρώπου και των πραγμάτων. Δεν πιστεύει στα όρια του ανθρώπου, στην ατέλειά του και άρα αναγκαστικά πολεμά ενάντια στη φύση. Θεωρεί παράλογη την ιδέα ότι υπάρχουν μόνιμες αρχές.
Το να μισείς οτιδήποτε είναι μόνιμο δημιουργεί αστάθεια, καταστρέφει κάθε υψηλό επίπεδο και περιορίζει τον λεγόμενο πολιτισμένο κόσμο στην ικανοποίηση μάταιων, στιγμιαίων υλικών επιθυμιών, χωρίς διάκριση μεταξύ αναγκών, δικαιωμάτων, ιδιοτροπιών, παραξενιών, κολασμένων παρορμήσεων. Η αναφορά στην ανθρώπινη λογική ως το μοναδικό κριτήριο της κρίσης καταλήγει στο αντίθετό της, έναν αλαζονικό παραλογισμό που αρνείται τη φυσική τάση της ανθρωπότητας προς τη βία και αυτό που κάποτε ονομαζόταν αμαρτία. Ο λόγος μεταμορφώνεται σε ένστικτο, ο ντετερμινισμός γίνεται ο οδηγός του κοινωνικού καλού, η θρησκεία απορρίπτεται και οι πιο ποικίλες ιδεολογίες και πεποιθήσεις παίρνουν τη θέση της. Επιπλέον, όσο έχει το φωτοστέφανο του νέου, ο άνθρωπος που δεν πιστεύει σε τίποτα είναι πρόθυμος να πιστέψει σε όλα (Chateaubriand, The genius of Christianity).
Επιτέλους, το νέο έγινε δικαίωμα. Αυτό του να αποκτά ο καθένας τα ίδια πράγματα, ανεβάζοντας τον πήχη της επιθυμίας κάθε μέρα. Όλα πρέπει να είναι «προηγμένα», όπως η σημερινή τεχνολογία, που η μοίρα της είναι να οπισθοδρομήσει με τις επόμενες ανακαλύψεις, τις μελλοντικές εφαρμογές, που ως «νέες» θα είναι το αντικείμενο της δυσαρέσκειας όσων δεν τις κατέχουν, τόν φθόνο και τήν επιθυμία. Είναι προφανής η φθορά κάθε ηθικής αίσθησης σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από το νέο. Οποιαδήποτε ηθική έχει το ελάττωμα να είναι επίμονη, να πιστεύει ότι είναι αληθινή και μόνιμη, να αφήνει ισχυρό σημάδι.
Ορισμένα στοιχεία της νεομανίας είναι πιο εκπληκτικά από άλλα. Η ανανεωμένη δημοτικότητα των τατουάζ, για παράδειγμα, μπορεί να εξηγηθεί από την επιθυμία να γίνουν δημιουργοί του εαυτού τους ξεκινώντας από την εξωτερική εμφάνιση, αλλά πώς μπορεί αυτό να συμβιβαστεί με τη δια βίου μονιμότητα των χαρακτικών; Προφανώς, η συλλογική ώθηση του κομφορμισμού είναι πολύ ισχυρή ή η εμπιστοσύνη στο «νέο» είναι τόσο διαδεδομένη που πείθεται ότι οι μελλοντικές τεχνολογίες θα επιτρέψουν την αφαίρεση των ονομάτων των μη αγαπημένων φίλων, των φράσεων που δεν αρέσουν πλέον, των συμβόλων που έχουν πέσει σε δυσμένεια. Άλλωστε, ο στόχος είναι πάντα η χειραφέτηση, η απελευθέρωση από παλιές πεποιθήσεις και όρκους του παρελθόντος.
Ο λάτρης του νέου πιστεύει ότι μπορεί να απολαμβάνει και να επιθυμεί με απόλυτη ελευθερία, στην αυτάρκεια και την αυτοδιοίκηση. Δεν υποψιάζεται ότι έχει υποταχθεί σε νέα είδωλα και ότι έχει διατάξει τη νίκη του Id, σύμφωνα με τον Freud την απρόσωπη δύναμη που «ζει εκεί» και περιέχει τις ενστικτώδεις, επιθετικές και αυτοκαταστροφικές παρορμήσεις. Η εφαρμογή των ανακαλύψεων της μαζικής ψυχολογίας από το πολιτικό και οικονομικό σύστημα εξουσίας οδήγησε στη γενική αποδοχή κάθε τι καινούργιου ως καλύτερου, καρπό της προόδου και της ανθρώπινης απελευθέρωσης. Έχει καλλιεργηθεί ένα θετικό εξαρτημένο αντανακλαστικό προς οποιαδήποτε καινοτομία, με στόχο τη διάλυση της αντίστασης που συνδέεται με τις ηθικές αρχές και την οικοδόμηση μιας κοινής λογικής προσανατολισμένης στην κατανάλωση, την επιθυμία και την απελευθέρωση παρορμήσεων.
Στο ανθρώπινο είδος που αφήνεται στον εαυτό του ή έχει ρυθμιστεί να ανταποκρίνεται αποκλειστικά στο ένστικτο - από το οποίο έχει εξαιρεθεί μέσω του πολιτισμού, το άνοιγμα στην υπερβατικότητα και τήν λογική προσκόλληση στην αλήθεια και το σωστό - οι επιθυμίες είναι αδηφάγες, απεριόριστες και μερικές φορές αιματηρές. Ο αφηρημένος λόγος, που έγινε καθολικός με σκοπό την κυριαρχία και τον πλουτισμό ορισμένων, έχει δημιουργήσει έναν ευρέως διαδεδομένο παραλογισμό που βασίζεται στην καταναγκαστική επιθυμία για το νέο: τη νεομανία. Ο απλός άνθρωπος οδηγείται να συγχέει τα δικαιώματα με τις επιθυμίες, να επιδιώκει την πνευματική απειθαρχία, να απορρίπτει την αίσθηση των ορίων και να αρνείται την εγκυρότητα σε κάθε γενική αρχή. Ο πιο καταθλιπτικός κομφορμισμός ονομάζεται προσωπική κρίση, ο καταναλωτισμός και η νέα πειθαρχία ονομάζεται υπέρβαση.
Πάνω απ ' όλα βασιλεύει η επιθυμία να απορρίψεις οτιδήποτε θεωρείται αρχαίο, να το εξαντλήσεις, να το πετάξεις. Μόλις το παλιό εγκαταλειφθεί, το νέο καταναλώνεται γρήγορα. Το μόνο που μένει είναι να το ξεφορτωθούμε, να το πετάξουμε στην υλική και πνευματική χωματερή που μας περιβάλλει αλλά που δεν την αντιλαμβανόμαστε πλέον ως τέτοια. Το φως του καινούργιου για να δαγκώσει και να καταναλώσει θαμπώνει σαν ένας ισχυρός φάρος που εμποδίζει την όραση των πάντων γύρω από την ακτίνα του, που καταπίνεται από μια σκιά από την οποία υποχωρούμε με αγωνία, αναζητώντας μια εναλλακτική λύση ικανή να διώξει τις κακές σκέψεις, Επιτάχυνση της επιθυμίας, του νέου που υπόσχεται μια άλλη αρχή. Και το παιχνίδι συνεχίζεται.
Οι λέξεις κλειδιά είναι το επίθετο νέο και το ουσιαστικό ταχύτητα. Ενωμένες, αντιπροσωπεύουν τον μοναδικό επιζώντα πόλο του παρακμιακού πολιτισμού μας. Όλα πρέπει να είναι καινούργια και γρήγορα, μέχρι τόν«πραγματικό χρόνο», το άμεσο της πληροφορικής. Οι νόμοι των ανθρώπων δεν ξεφεύγουν από την επίθεση. Κανένας δεν είναι προορισμένος να διαρκέσει, ο ρεφορμισμός επαινείται ανεξάρτητα, η αλλαγή, η ανανέωση είναι η χειρονομία όσων προβάλλουν τον εαυτό τους «μπροστά». Το Durable είναι μια ανεπιθύμητη λέξη, πρώτα και κύρια για τους κυρίους του κόσμου, που ενδιαφέρονται για τις ιδέες και τα πράγματα που γρήγορα ξεπερνιούνται. Είναι άχρηστο να παρατηρήσουμε ότι αν το νέο είναι πιο γρήγορο από το παλιό, θα ξεθωριάζει το ίδιο εύκολα, συχνά προτού αξιολογηθούν τα αποτελέσματά του, με κίνδυνο να χαθεί η θετική πλευρά των αλλαγών.
Τέλος, ένας ασφυκτικός υλισμός αιωρείται πάνω από το νέο, την εμμονική φιλοδοξία για την ικανοποίηση των αισθήσεων, για τη μετριότητα περήφανη για τον εαυτό της, για τη διάλυση κάθε δεσμού. Λες και ήμασταν γυμνιστές ψυχής και γδυθήκαμε βιαστικά για να απελευθερωθούμε, αντί για τα ρούχα μας, από την ιστορία και την προσωπικότητά μας, τείνοντας να νιώθουμε καινούργιοι για κάθε μέρα, ψυχαναγκαστικοί Ζέλιγκ εξαναγκασμένοι στην καινοτομία. Ο μεγάλος Σκωτσέζος μυθιστοριογράφος Walter Scott, σημαιοφόρος της συντηρητικής σκέψης, προέβλεψε τα αποτελέσματα της νεομανίας ήδη από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα: «Λίγοι έχουν βελτιωθεί, πολλοί άλλοι έχουν επιδεινωθεί. Οι επιθυμίες μας πολλαπλασιάζονται και είμαστε εδώ για να παλέψουμε με όλο και μεγαλύτερες δυσκολίες χάρη στη δύναμη των επαναλαμβανόμενων εφευρέσεων. Στο τέλος θα πρέπει να καταβροχθιστούμε ή, όπως στο παρελθόν,θα υπάρχει ένα πτερύγιο στη γη στην ουρά ενός αστέρα κομήτη;
Η απάντηση βρίσκεται στο απελπισμένο πείσμα με το οποίο μερικοί άνθρωποι θα διατηρήσουν τη βεβαιότητα ότι στην αρχή δεν ήταν η δράση ή ύλη σε κίνηση, αλλά ο Λόγος. Η λαχτάρα για το νέο, η αλλαγή με κάθε κόστος, παράγει τον ύπνο της λογικής και τον γκρεμό του πνεύματος. Ο ίδιος ο Εωσφόρος ήταν ένας όμορφος πεσμένος άγγελος και η αλήθεια, είπε ο Νικολάι Μπερτζάεφ, είναι η εκ νέου αφύπνιση του πνεύματος στον άνθρωπο.
Ο γέρος που σώζει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου