Θάνατος και Ανάσταση της στοχαστικής Φαντασίας στον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά (α)

Ο καθηγητής δογματικής και Φιλοσοφίας στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, π. Νικόλαος Λουδοβίκος, “Εκ Βαθέων”διασχίζει τη σκέψη του Γρηγορίου Παλαμά τονίζοντας την ισχυρή σύνδεση της με τη φαντασία. Στη συζήτηση παρεμβαίνει και ο Αναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας Παναγιώτης Δόικος εισηγητής της θεωρίας της στοχαστικής φαντασίας.

DE PROFUNDIS: #56(TV100-21/04/23)

O ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΣΤΟ ΘΡΟΝΟ ΤΟΥ.

Απομαγνητοφώνηση αποσπασμάτων της συνομιλίας του π. Ν. Λουδοβίκου με την Μαρία Δόικου στην εκπομπή De profundis, με αφορμή τη διάλεξη του με το θέμα:

«Θάνατος και ανάσταση της στοχαστικής φαντασίας στον Γρηγόριο Παλαμά»

Α
Μαρία Δόικου (ΜΔ):..πως συλλάβατε αυτό το θέμα;

π. Νικόλαος Λουδοβίκος (ΛΔ): Δεν είναι εύκολο να το αναλύσουμε χωρίς να πούμε αρκετά πράγματα προηγουμένως τα οποία αφορούν την ίδια την καταγωγή του γενικού προβληματισμού, δηλαδή έτσι, ο οποίος είναι η επανάκαμψη της μεταφυσικής ουσιαστικά, στην μετά, μετά, μετά, μετά μετά νεωτερικότητα, δηλαδή σήμερα. Δεν ξέρω πόσα μετά πρέπει να βάλω [σαν αστείο το είπε, χαμογελούν και οι δυο]…πρέπει να ξεκινήσουμε την συζήτηση πιο πριν, να φανεί το πλαίσιο, στο οποίο αναπτύσσεται αυτή η προβληματική. Διότι, ε, α, ε [μασάει ελαφρώς τα χείλη του], δεν είναι σύνηθες αυτό, και ο τίτλος είναι ασυνήθης, και η διατύπωση μοιάζει περίεργη, και στο κάτω κάτω…

ΜΔ (2:16): και εσείς είστε διαφορετικός σε κάθε περίπτωση, οπότε καταλαβαίνουμε απολύτως [με μειδίαμα το λέει, κατόπιν γελάει]

ΛΔ (2:22): Εγώ θα πρότεινα να ξεκινούσαμε με αυτή την κρίση της μεταφυσικής, η οποία δικαιολογεί αυτού του είδους τον τίτλο.

ΜΔ: Άρα η κρίση της μεταφυσικής σας οδήγησε..

ΛΔ: Η κρίση της μεταφυσικής υπήρξε πολλαπλή. Ε, α..κατ’ αρχήν η μετανεωτερικότητα απέρριψε ολόκληρη την προβληματική αυτή. Και βέβαια αυτό συνέβη μέσα στα πλαίσια αυτού που ο Heidegger ίσως περιέγραψε, μιλώντας για το τέλος της μεταφυσικής, που ουσιαστικά διαλύθηκε μέσα στην κοινωνιολογία, στην ψυχολογία, κυρίως αυτήν. Εγώ στα γραπτά μου μιλάω για μια ψυχολογικοποίηση πλέον [σαν να δαγκώνει λίγο το μουστάκι του], παρόλο που προέρχομαι από την ψυχολογία, όλων των μεγάλων ερωτημάτων, και με τον τρόπο αυτό μια καταστροφή τους. Δηλαδή, η ψυχολογία είναι χρήσιμη, ίσως στη συνέχεια να το κουβεντιάσουμε, αλλά όχι για να υπονομεύει τελείως το μεταφυσικό ερώτημα. Το οποίο θέλει να μάθει, τι είναι τα όντα, γιατί να υπάρχουν τα όντα, λέει ο Heidegger, και όχι το τίποτα; Είναι ένα ερώτημα το οποίο σχηματοποιήθηκε στα βάθη του ελληνικού πνεύματος, μιλά ελληνικά η μεταφυσική και η φιλοσοφία, και βεβαίως είναι αναπόσπαστο μέρος του ελληνοδυτικού κόσμου, για να μην πω όλου του κόσμου. Είναι μια εντελώς ιδιόμορφη διερώτηση, η οποία μας συνιστά και ως ανθρώπινα όντα…Αυτό πέρασε από μια μακρά αμφισβήτηση. Υπήρξαν βέβαια και οι υπερβολές της μεταφυσικής…υπήρξε και μια δυσκολία να ενσωματωθούν οι αντιρρήσεις που υπήρξαν σε αυτές τις υπερβολές, σε ένα προβληματισμό που δε θα μπορούσε, κατά τη γνώμη μου να είναι καθαρά φιλοσοφικής προέλευσης. Και εδώ ακουμπάμε το θέμα. Το αντλούμε από θεολογικά πλέον πεδία. Άλλοι από την Ανατολή, άλλη από την μεγαλύτερη ακόμα Ανατολή, άλλοι όπως κάνω εγώ από την λεγόμενη περεννική (δεν ακούγεται πολύ καθαρά, η λέξη σαν να είναι η ελληνική μορφή του όρου perennial) πατερική θεολογία, δε μου αρέσει ο όρος «βυζαντινή», ή και από τη δυτική, έτσι. Άλλοι αντλούνε, όπως έκανε ο Λεβινάς από την ιουδαϊκή παράδοση…έχουμε την προσπάθεια να σωθεί το μεγάλο ερώτημα της μεταφυσικής, χωρίς την πρόσδεση του σε αυτό που προκάλεσε την κατάρρευση του, το σκέπτεσθαι.

ΜΔ (5:23): Θέλω λίγο να σταθούμε στο τρίτο μέρος της διατύπωσης, που αφορά την στοχαστική φαντασία. Κατ’ αρχάς αναφέρεστε στη φιλοσοφική εισήγηση του καθηγητή φιλοσοφίας στο ΑΠΘ, του κ. Δόϊκου.

ΛΔ: Στη γραμμή αυτή που ξεκινά από τον Corbin… που προεκτείνεται σε αυτά που λέει ο Παναγιώτης ο Δόικος, τα οποία εγώ θεωρώ γόνιμα, γιατί αποτελούνε μια προσπάθεια να διορθωθεί αυτό, που έκανε την μεταφυσική να καταρρεύσει. Η άγνοια των ορίων του σκέπτεσθαι, η άγνοια του τρόπου με τον οποίο το σκέπτεσθαι οργανώνεται. Θα είχα να προσθέσω και δικά μου επιχειρήματα σε αυτή την κατεύθυνση, τα οποία αντλώ από την νευροψυχολογία για παράδειγμα. Δηλαδή η σκέψη είναι οργανικό φαινόμενο. Η ίδια η σκέψη προέρχεται από ένα νου, ο οποίος είναι ενσώματος. Τα συναισθήματα έχουν να κάνουν με τον σχηματισμό της σκέψης. Σε κάθε περίπτωση, μεταφυσική δεν μπορεί να είναι αυτό που απορρέει από μια καθαρή αφαίρεση, όπως λέει ο Descartes, κάθομαι και καταλαβαίνω, ότι ουσιαστικά είμαι μια σκέψη, που τα σκέφτεται όλα, και ότι αυτό που τελικά μένει, είναι το σκέπτεσθαι, και αυτό το οποίο λειτουργεί, λειτουργεί άυλα. Χωρίς σώμα, χωρίς να έχω επαφή με αυτό που είμαι στην καθημερινότητα μου, και είμαι ένα είδος καθαρής ψυχής. Αυτό έχει ρίζα βέβαια..

ΜΔ (7:02): Σκέφτομαι άρα υπάρχω. Θάνατος και ανάσταση της στοχαστικής φαντασίας στην σκέψη του Γρηγορίου Παλαμά…Σύμφωνα με τον εισηγητή αυτού του όρου, «στοχαστική φαντασία», η στοχαστική φαντασία ούτε πεθαίνει, ούτε ανασταίνεται.

ΛΔ: Πως δεν πεθαίνει;

ΜΔ: Πως εξηγείτε εσείς τον θάνατο της ανάστασης της, και πως ο Γρηγόριος Παλαμάς εισέρχεται σε αυτό; Θέλω λίγο να μου πείτε, πως σκεφτήκατε να συνδέσετε αυτά τα δυο πράγματα.

ΛΔ (7:50): Κοιτάξτε, η σκέψη μου, εεε…κατ’ αρχήν να πω, πως οτιδήποτε και να’ ναι η στοχαστική φαντασία, δεν είναι κάτι το οποίο ισχύει επειδή το βλέπουμε εμείς. Για άλλους δεν υπάρχει αυτό το πράγμα, εντελώς. Το καταλαβαίνεται;

ΜΔ: Απολύτως!

ΛΔ:…η ρίζα είναι βαθύτερη. Εγώ νομίζω ότι η ρίζα είναι η καλύτερη εκδοχή του υπαρξισμού. Δηλαδή, αυτό που λέει ωραία ο Kierkegaard, όταν λέμε αφηρημένη σκέψη, εννοούμε ότι το υποκείμενο του σκέπτεσθαι δεν υπάρχει. Είναι η επαναφορά του υποκειμένου ουσιαστικά. Αλλά το υποκείμενο υπάρχει πάντα ως ένα σχόλιο, το οποίο είναι και υπερβατικό σχόλιο…για να το ακουμπήσει κανείς, πρέπει να δει την υπερβατική εμπειρία στο σύνολο της (φιλοσοφία, τέχνη…). Τώρα προσωπικά στη διάλεξη προσπάθησα να συνδέσω ειδικά τον Παλαμά, με τον πολύ γόνιμο προβληματισμό του Μουλά Σαντρά ( την έμπνευση πήρα από τον Δόικο)…

9:25-Ο Μουλά Σαντρά είναι παρά πολύ κοντινός σε αυτό που λέει ο Παλαμάς, για την, όπως το ονομάζω εγώ, για την διυποκειμενική συνενέργεια [μεγάλο χαμόγελο, αγαλλίαση]. Δηλαδή, ουσιαστικά, το Είναι, είναι η ενέργεια του. Αυτό που λέμε η θεολογία των ενεργειών, που πολλοί δεν το καταλαβαίνουν τι είναι, είχε και δημιουργήσει ένα πρόβλημα στη διεθνή συζήτηση. Είναι δύσκολα τα πράγματα αυτά, συμφωνώ, αλλά αξίζει τον κόπο, γιατί αυτό που φέρνει ο Παλαμάς, το φέρνει μέσα από την παράδοση, γιατί είναι και ο Μάξιμος από πίσω, είναι η ιδέα ότι το Είναι, είναι ένα ενεργούμενο γεγονός, δεν υπάρχει το πηγμένο Είναι της μεταφυσικής, που σε απολιθώνει σε μια νεκρή θέα του απολύτου. Και δεν είναι τυχαίο ότι ο Παλαμάς επιμένει, ότι δεν μιλάμε για θέα του απολύτου, δεν μας ενδιαφέρει αυτό, μιλάμε για κοινωνία όμως με το απόλυτο. Δηλαδή ουσιαστικά προσπαθεί να επαναφέρει την ενότητα υποκειμένου και αντικειμένου μες στη γνώση, και να φέρει την αίσθηση, ότι αυτό που ξέρουμε απ’ το Θεό, και αυτό που μπορούμε να πούμε, είναι ότι ενεργεί το Είναι Του, και εσύ ενεργείς το δικό σου Είναι, και υπάρχει μια δυνατότητα συνέργειας, που δημιουργεί δυο υποκείμενα. Αυτό το πράγμα δεν έχει να κάνει καθόλου με την αρχαία μεταφυσική της ουσίας, δηλαδή πως να το πω, είναι κάτι καινούργιο! Αυτά είναι πειραματικά πράγματα. Τώρα τα λέμε εγώ, τα λέει ο Παναγιώτης (Δόικος), αλλά είναι καινούργια. (10:45)

Συνεχίζεται

ΤΑ ΜΠΑΣΤΑΡΔΑ ΤΗΣ 2ης ΒΑΤΙΚΑΝΕΙΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ Η ΟΠΟΙΑ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΕΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΒΒΑ ΙΩΑΚΕΙΜ ΝΤΑ ΦΙΟΡΕ ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΣΤΟΝ ΑΚΙΝΑΤΗ. ΠΡΩΤΟΤΥΠΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΧΙΛΙΕΤΙΩΝ.

SPIRITUS CREATOR (1)-επανάληψη

Θεολογικά δοκίμια ΙΙΙ, ΠΝΕΥΜΑ! 

του Hans Urs Von Balthasar.

                       
  Εισαγωγή.

        

       Το Άγιο Πνεύμα απο το ένα μέρος, είναι οπωσδήποτε το πνεύμα το οποίο ενεργεί, είναι ενεργό, ανάμεσα στον Χριστό και την Εκκλησία. Αλλά απο το άλλο μέρος Αυτό είναι το Άγιο Πνεύμα που

πέμπεται απο την ενότητα

Χριστός Εκκλησία

(όπως απο την αιώνια ενότητα

τού Πατρός με τον Υιό)

και επομένως είναι άνοιγμα το οποίο η ένωση αγάπης ανάμεσα στην Νύμφη και τον Νυμφίο δοκιμάζει πρός το νέο, πρός τον Υιό, πρός τον κόσμο τής δημιουργίας, και σήμερα ακριβώς 

προς τον "εκκοσμικευμένο"  μή-Χριστιανικό κόσμο.

 Το Βατικανό ΙΙ κατεύθυνε με διακεκριμένο τρόπο τον στοχασμό του πρός αυτό το άνοιγμα, και παρότρυνε τους Χριστιανούς να πράξουν παρομοίως. Ακριβώς σ'αυτό τό σημείο η μετά-συνοδική περίοδος είναι ένας χρόνος που ανήκει στο σύμβολο τού Αγίου Πνεύματος.

          Ότι αυτό το άνοιγμα μπορεί να αποτελέσει έναν κίνδυνο επίσης για τους ανθρώπους οι οποίοι προφυλάσσονται στην σιγουριά τής Εκκλησίας, όταν, ωθούνται χωρίς την απαραίτητη προετοιμασία, να αντιμετωπίσουν όλη την εκκοσμίκευση τού κόσμου, η οποία εισβάλλει στην Εκκλησία σε μεγάλα κύματα, εμείς αποκτούμε την εμπειρία αυτή στην καθημερινή μας ζωή και μάλιστα μ'έναν αυξανόμενο βαθμό. Γι'αυτό μερικά κείμενα του αφιερώματος έχουν έναν νέο χαρακτήρα: προσπαθούν να επικεντρώσουν το Χριστιανικό μήνυμα, να το κατευθύνουν πρός το αναλλοτρίωτο κέντρο, να το σιγουρέψουν, να καλλιεργήσουν την μελέτη ξεκινώντας απο όλες τις πλευρές και απο όλες τις περιφέρειες, στην σχολή του πνεύματος, το οποίο πραγματοποιεί το έργο του στην Τριαδική οικονομία εξηγώντας το μήνυμα τού ενσαρκωθέντος Λόγου, του σταυρωθέντος και αναστάντος, με μία μορφή δημιουργικά νέα σε συνεχώς νέες γενιές, και τις εξασκεί σ'αυτό!

          Το Πνεύμα αναπτύσσει σε άπειρες ποικιλίες την αγάπη τού Υιού πρός τον Πατέρα, του Πατρός πρός τον Υιό και μέσω του Υιού πρός τον κόσμο. Φωτίζει, αλλά ποιός μπορεί να ακινητοποιήσει το βλέμμα του στο φώς του ; Μία Θεολογία που δίνει προτεραιότητα στο θέμα του Αγίου Πνεύματος βρίσκεται ανάμεσα στα πιό δύσκολα και πιό σπάνια πράγματα που υπάρχουν, αυτομάτως. Στα κείμενα που ακολουθούν προσφέρονται μόνον αποσπάσματα. Γίνεται όμως προσπάθεια να ανακαλυφθεί κάποιο ίχνος του Αγίου Πνεύματος πάνω στην εργασία του, στο έργο του: στον τρόπο με τον οποίο οδηγεί τους ανθρώπους στον ζωντανό Θεό, με τον οποίο διακρίνει τα πνεύματα της εποχής μας, με τον οποίο δίνει την μύηση στο μυστήριο του Λόγου που έγινε άνθρωπος. Και όλα αυτά με λιγοστές αναφορες-με τον τρόπο με τον οποίο πνέει μέσα απο τις πεπερασμένες δομές της ανθρώπινης ζωής. [οι άκτιστες ενέργειες τις οποίες βαπτίζουν Άγιο Πνεύμα].

         
 ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ!

1. Η απορία άνθρωπος.

         
 Κάθε όν ζεί στο άνοιγμα του Είναι,και γι'αυτό και του εαυτού του. Μόνον στην οριακή έννοια μίας αιώνιας τιμωρίας και καταδίκης, αυτός ο βασικός οντολογικός νόμος καταργείται, καθότι στον καταδικασμένο δέν είναι δυνατόν πλέον να συμβεί κάτι το οποίο να είναι αντικείμενο ελπίδος. Σε κάθε όν ανήκει μία μοίρα, στην οποία προσκαλείται και η οποία του προσφέρεται. Και αυτό όχι μόνον επειδή αυτό υπάρχει μαζί με άλλα όντα και είναι ένα απόσπασμα, ένα μέρος του κόσμου, του οποίου τα σύγχρονα μέρη πράττουν συγχρόνως και γι'αυτό υποφέρουν και παθαίνουν τα μέν απο τα δέ μέρη, αλλά πιό φιλάνθρωπα, διότι είναι ανοιχτή μία διάσταση τής υποσχέσεως. Κάθε όν είναι ένα όχι-ακόμη αυτού που μπορεί να είναι, που πρέπει να είναι και ίσως θα είναι!

          Επειδή όμως μ'αυτό δέν σιγουρεύτηκε ακόμη ότι η υπόσχεση θα πραγματοποιηθεί, αλλά καθότι υπόσχεση αυτή αναγνωρίζεται και είναι πραγματικότης. Εάν η επαρκής αιτιότης τού Αριστοτέλη παίζει στην συνύπαρξη τών όντων, αυτή η οποία απο μέρους της προϋποθέτει μία μορφή ενεργητικώς ενεργούσα και μία υλικότητα παθητικώς δεκτική, η διάσταση της υποσχέσεως διακρίνεται όμως σαν τελική αιτία, η οποία μόνον μερικώς είναι γνωστή και φανερωμένη στο όν, το οδηγεί πιθανώς σε μία συνάντηση με μία συνθήκη η οποία έχει τεθεί πέραν τού ανοίγματος του, το οποίο τώρα χαρακτηρίζεται απο το όχι-ακόμη! Σαν κάτι με το οποίο υπερβαίνει, ίσως με κάποιο τρόπο τείνει και λαχταρά, γνωρίζοντας όμως πολύ καλά ότι το τέλος μπορεί να βρίσκεται πέραν του ορίζοντος των προσπαθειών του! Μέσω ποιάς περιπέτειας και θανάτου μπορεί να το αποκτήσει, δέν είναι φανερωμένο, κάτι που εξαρτάται επίσης εν μέρει απο τον οντολογικό βαθμό στον οποίο ένα όν είναι τοποθετημένο. 

          Καθαρά άτομα ενός είδους συνεχίζουν (και μ'αυτόν τον τρόπο ολοκληρώνουν τον εαυτό τους) πέραν της ατομικότητός των με την εξάντληση της ζωικής πληρότητος αυτού του είδους.Εκεί όπου το άτομο γίνεται πρόσωπο, αυτή η αυθυπέρβαση διπλασιάζεται μέσω ενός προσωπικού ανάλογου, το οποίο ανοίγει διάπλατα πολύ διαφορετικούς ορίζοντες: απαιτεί ένα χώρο του είναι, που είναι ποιοτικά άλλης φύσεως απο ολόκληρη την δομή της υπάρξεως ανάμεσα στην γέννηση και τον θάνατο, η οποία χαρακτηρίζεται απο το όχι-ακόμη. Εάν στο πλαίσιο αυτής τής αποσπασματικής ζωής πρέπει να κυριευθεί κάτι το οποίο θα είναι μία ολότης και πληρότης αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον με δάνειο απο το μέλλον, γευόμενοι προκαταβολικώς το μέλλον όσο το επιτρέπει η υπόσχεση. Αυτή η προβολή τής τελικής απεικονίσεως σε εκείνη τού τώρα περιέχει κάτι απο την ουτοπία, περιέχει μόνον έναν αντικατοπτρισμό προκαταβολικό τής οριστικής πραγματικότητος καί μόνον αυτόν μπορεί να περιέχει η παρούσα και μάλιστα τέτοιον ώστε να μήν μπορεί  να πραγματοποιηθεί για την ώρα στην δομή τού όχι-ακόμη.[ Αυτή είναι ακριβώς η ακτίνα από τά έσχατα πού αγιάζει τήν Σύναξη γύρω από τόν Επίσκοπο,στήν ευχαριστιακή εκκλησιολογία τού Ζηζιούλα.]

          Εδώ μπορούμε να εγκαταστήσουμε την μεγάλη τέχνη. Αυτή είναι πάντοτε εσχατολογική, ένας προκαταβολικός αντικατοπτρισμός του ιδεατού στην πραγματικότητα, του "ουρανού στην "γή", αλλά ακριβώς σαν προ-αντικατοπτρισμός ο οποίος δέν διεισδύει στο πραγματικό, δέν το μεταφέρει πραγματικά στο τέλος του. Η τέχνη αυξάνει την λαχτάρα αυτού που είναι στο γίγνεσθαι, δυναμώνει την εμπιστοσύνη του ταξιδευτού, μπορεί να έχει όμως και την επίδρασή της Fata Morgana, της Μοίρας. 

Συνεχίζεται 

ΣΧΟΛΙΟ: ΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΤΕΛΕΙΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ                                                               .                        ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ.
"Το Άγιο Πνεύμα απο το ένα μέρος, είναι οπωσδήποτε το πνεύμα το οποίο ενεργεί, είναι ενεργό, ανάμεσα στον Χριστό και την Εκκλησία. Αλλά απο το άλλο μέρος Αυτό είναι το Άγιο Πνεύμα που πέμπεται απο την ενότητα Χριστός Εκκλησία (όπως απο την αιώνια ενότητα του Πατρός με τον Υιό) και επομένως άνοιγμα το οποίο η ένωση αγάπης ανάμεσα στην Νύμφη και τον Νυμφίο δοκιμάζει πρός το νέο, πρός τον Υιό, πρός τον κόσμο της δημιουργίας, και σήμερα ακριβώς προς τον "εκκοσμικευμένο"  μή-Χριστιανικό  κόσμο." 

Μέ απλά λόγια, ο κληρικαλισμός γέννησε τόν οικουμενισμό, διότι ο κληρικαλισμός ο ίδιος είναι καρπός τού Φιλιόκβε. Στηρίζεται στήν θεοποίηση τής εκκλησίας, καθώς πέμπει η εκκλησία τώρα πλέον τό Αγιο Πνεύμα στόν κόσμο, αναλόγως τής αιδίου Αγίας Τριάδος.
 Τό Bishopoque πού επινόησε ο Ζηζιούλας είναι μιά απλή συνέπεια τής θεοποιήσεως τής εκκλησίας. Οπως επίσης η παρανοϊκή του ιδέα ότι ο επίσκοπος, θέσει(εις τύπον καί τόπον) Πατήρ πλέον, μοιράζει τά χαρίσματα στούς εκλεκτούς του. Καί η εκκλησία αυτή, ο νέος θεός, θά εκχύσει τό Αγιο Πνεύμα πού κατέχει εις πάσαν σάρκαν μή-χριστιανική. Καί είναι κατά τήν ομολογία τών ιδίων ένας αντικατοπτρισμός, ένα είδωλο, τό μεγαλύτερο τής ιστορίας, καθαρά Εωσφορικό. ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΝΕΑ ΑΙΡΕΣΗ, Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΦΙΛΙΟΚΒΕ.