Υπήρχε Θεός και πριν από τη Γένεση

Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Εξετερ, Φραντσέσκα Σταυρακοπούλου, μιλάει για το βιβλίο της «Θεός. Μια ανατομία»

Απεικόνιση του Θεού να χωρίζει τη θάλασσα με το χέρι του για να ανοίξει δρόμο στους ανθρώπους. «Ο Θεός είχε κάποτε ένα σώμα σε σχήμα ανθρώπου, με άκρα και αισθητήρια όργανα. Και όμως, καθώς άλλαζαν τα πολιτισμικά πλαίσια και οι θεολογικές προτιμήσεις, το σώμα του Θεού σταδιακά διαμελίστηκε», σχολιάζει η Φραντσέσκα Σταυρακοπούλου. [Shutterstock]

Ηλίας Μαγκλίνης (25.12.2024)

«Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι εκείνο που θα ήθελα να είχα διαβάσει όταν ήμουν στο πανεπιστήμιο. Λέει την ιστορία του πραγματικού Θεού της Βίβλου, σε όλες τις ένσαρκες, μη λογοκριμένες, σκανδαλώδεις μορφές του. Αφαιρώντας το θεολογικό επίχρισμα αιώνων ιουδαϊκής και χριστιανικής ευσέβειας, το βιβλίο αυτό απαλλάσσει τον βιβλικό Θεό από τα κειμενικά και δογματικά δεσμά του, για να φέρει στο φως μια θεότητα η οποία δεν μοιάζει καθόλου με τον Θεό τον οποίο λατρεύουν οι Εβραίοι και οι χριστιανοί σήμερα. Ο Θεός που φανερώνεται σε αυτό το βιβλίο είναι η θεότητα την οποία έβλεπαν οι αρχαίοι πιστοί της: ένας υπερμεγέθης, μυώδης, όμορφος θεός, με υπεράνθρωπες δυνάμεις, γήινα πάθη και μια ροπή προς το φανταστικό και το τερατώδες». Ετσι κλείνει την εισαγωγή της στο «Θεός. Μια ανατομία» η Φραντσέσκα Σταυρακοπούλου (γενν. 1975), καθηγήτρια της Βίβλου και της αρχαίας θρησκείας στο Πανεπιστήμιο του Εξετερ, στη νοτιοδυτική Αγγλία, και επικεφαλής του τμήματος Θεολογίας και Ιστορίας της ιουδαϊκής θρησκείας. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα (έχει γραφεί στα αγγλικά).

Η Σταυρακοπούλου, όπως δηλώνει και στη συνέντευξη που ακολουθεί, δηλώνει άθεη, ωστόσο τη συναρπάζει η ιδέα του Θεού. Αυτή η αίσθηση περνάει και στο άκρως ενδιαφέρον βιβλίο της, μέσω του οποίου ερχόμαστε σε επαφή με μια πρώτη εκδοχή του Θεού του ιουδαιοχριστιανισμού, η οποία όμως ελάχιστη σχέση έχει με αυτή που επικράτησε.

– Ξεκινώ με το μότο στο βιβλίο, από τον Λούις Κάρολ. Ταιριάζει το παράλογο χιούμορ του Κάρολ με την ιδέα του Θεού; Eχει κάτι ά-λογο, κάτι τόσο υπερβατικό που χωρίς λίγο χιούμορ ο ανθρώπινος νους βρίσκεται σε έναν κίνδυνο;

– Ναι, η γάτα Cheshire του Λούις Κάρολ μού φαίνεται ότι είναι μια πολύ κατάλληλη εικόνα (και με ένα πολύ ταιριαστό χιούμορ) για τη χρήση της πρώιμης ιστορίας του Θεού: αυτή η ιστορία είναι μια παράξενη ιστορία και υπάρχουν επεισόδια σε αυτήν την ιστορία που είναι χιουμοριστικά – είτε εσκεμμένα είτε όχι. Αλλά το απόσπασμα από τον Λούις Κάρολ έχει επίσης ένα πιο βαθύ νόημα για μένα ως λόγια και άθεη, γι’ αυτό αναφέρομαι στο χαμόγελο της γάτας Cheshire προς το τέλος του βιβλίου: ο Θεός είχε κάποτε ένα σώμα σε σχήμα ανθρώπου, με άκρα και αισθητήρια όργανα. Και όμως, καθώς άλλαζαν τα πολιτισμικά πλαίσια κατά τη διάρκεια εκατοντάδων ετών, και καθώς άλλαζαν οι θεολογικές προτιμήσεις, το σώμα του Θεού σταδιακά διαμελίστηκε. Το μόνο που έμεινε ήταν ένας Θεός που αναπνέει, βλέπει, μιλάει και ακούει, αλλά χωρίς μύτη, μάτια, στόμα και αυτιά. Είναι παράξενο!

– Hδη από τον πρόλογο θίγετε το ακανθώδες ζήτημα της σωματικότητας του Θεού, κι ακόμη το ζήτημα του φύλου του Θεού. Μέσω αυτού τέθηκαν οι βάσεις για την πατριαρχία στις κοινωνίες;

– Στον αρχαίο κόσμο η θεότητα Γιαχβέ θεωρείτο αρσενική και της αποδίδονταν αρσενικά χαρακτηριστικά και συμπεριφορές. Υπήρχαν και άλλες θεότητες, βέβαια, κάποιες από τις οποίες ήταν γυναικείες. Αλλά για τους συγγραφείς της εβραϊκής Βίβλου (της Παλαιάς Διαθήκης), ο Γιαχβέ ήταν η μόνη θεότητα άξια λατρείας. Κι αυτός ήταν ο θεϊκός αρσενικός Δημιουργός κατ’ εικόνα του οποίου έγινε ο Aνθρωπος. Eτσι, με αυτόν τον τρόπο, η αρρενωπότητα του Θεού αντανακλούσε την πατριαρχία του πολιτισμού στον οποίο λατρευόταν αρχικά ο Γιαχβέ.

«Ο Θεός που φανερώνεται σε αυτό το βιβλίο είναι η θεότητα την οποία έβλεπαν οι αρχαίοι πιστοί της: ένας υπερμεγέθης, μυώδης, όμορφος θεός, με υπεράνθρωπες δυνάμεις, γήινα πάθη και μια ροπή προς το φανταστικό και το τερατώδες», αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου της η Φραντσέσκα Σταυρακοπούλου. Η ίδια δηλώνει άθεη, ωστόσο τη συναρπάζει η ιδέα του Θεού.

Αλλά η συνεχιζόμενη επιρροή της Βίβλου και του αρσενικού Θεού της έχει επίσης κατοχυρώσει και επικυρώσει μεταγενέστερες μορφές πατριαρχίας. Για εκατοντάδες χρόνια οι παραδοσιακοί Εβραίοι και χριστιανοί θεολόγοι υποστήριζαν ότι οι άνδρες ήταν πιο συγγενείς με τον Θεό παρά οι γυναίκες, επειδή ο Aνθρωπος ήταν φτιαγμένος κατ’ εικόνα Θεού και είχε την πνοή του Θεού μέσα του. Αντίθετα, οι γυναίκες ήταν δευτερεύουσες από τους άνδρες επειδή η πρώτη γυναίκα δεν προερχόταν από τον Θεό, αλλά από ένα μέρος του σώματος του πρώτου άνδρα, του Αδάμ.

– Πότε αρχίζει ο Θεός να είναι άυλος, χάνοντας την όποια ένσαρκη διάστασή του;

– Ο Θεός αρχίζει να χάνει το σώμα του όταν ορισμένες ελληνικές φιλοσοφίες, συμπεριλαμβανομένου του νεοπλατωνισμού, αρχίζουν να γίνονται πιο κανονιστικές στον αρχαίο κόσμο, μεταξύ άλλων και για τους λάτρεις του Γιαχβέ. Αυτές οι φιλοσοφικές θέσεις επιμένουν ότι το Θείο είναι τελείως διαφορετικό από οτιδήποτε στον κόσμο: το Θείο είναι άυλο, ασώματο, αμετάβλητο και αδιαίρετο. Επομένως ο Θεός δεν μπορεί να έχει σώμα. Ως αποτέλεσμα, οι αρχαίοι Εβραίοι στοχαστές άρχισαν να ερμηνεύουν ξανά τους παλαιότερους μύθους για τον Θεό στις γραφές τους. Αυτές τις επανερμηνείες κληρονόμησαν αργότερα οι πρώτοι χριστιανοί θεολόγοι. Για αυτούς τους στοχαστές με επιρροή, οι βιβλικές αναφορές στο σώμα του Θεού έγιναν σύμβολα ή μεταφορές. Το σώμα του εξαφανίστηκε σταδιακά.

– Ποια είναι τα πιο χτυπητά σημεία στην Παλαιά Διαθήκη όπου ο Θεός παρουσιάζεται με ανθρωπομορφικούς όρους; Είναι, π.χ., η στιγμή που πλάθει τον Αδάμ κατ’ εικόνα Θεού;

– Oταν το βιβλίο της Γένεσης δηλώνει ότι οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι κατά την «εικόνα του Θεού», σημαίνει ότι οι άνθρωποι μοιάζουν με τον Θεό οπτικά: οι άνθρωποι έχουν σώματα σε σχήμα όπως το σώμα του Θεού και ο Θεός έχει σώμα σε σχήμα ανθρώπινου σώματος. Αυτό σήμαιναν αυτοί οι στίχοι στο αρχικό πολιτισμικό τους πλαίσιο και ήταν μια άποψη των θεών που μοιράζονταν άλλοι πολιτισμοί σε όλο το Λεβάντε, τη Μεσοποταμία και την ανατολική Μεσόγειο – συμπεριλαμβανομένης της αρχαίας Ελλάδας. Πολύ αργότερα, όταν οι Εβραίοι και οι χριστιανοί θεολόγοι υπέθεσαν ότι ο Θεός δεν είχε σώμα, η «εικόνα του Θεού» περιορίστηκε σε μια διφορούμενη μεταφορά ή αφηρημένη ποιότητα.

Oταν το βιβλίο της Γένεσης δηλώνει ότι οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι κατά την «εικόνα του Θεού», σημαίνει ότι οι άνθρωποι μοιάζουν με τον Θεό οπτικά: οι άνθρωποι έχουν σώματα σε σχήμα όπως το σώμα του Θεού και ο Θεός έχει σώμα σε σχήμα ανθρώπινου σώματος

Αλλά για μένα, αυτό δεν είναι το πιο εντυπωσιακό σημείο της Βίβλου. Υπάρχουν κι άλλα μέρη στη Βίβλο όπου η ομοιότητα του Θεού με τους ανθρώπους είναι έντονα σπλαχνική. Στο βιβλίο του Ιερεμία, για παράδειγμα, ο Θεός αισθάνεται πόνο στο στομάχι του επειδή είναι ανήσυχος και αναστατωμένος. Oλοι ξέρουμε πώς είναι αυτό!

– Ισχυρίζεστε ότι στην Παλαιά Διαθήκη αφήνεται να εννοηθεί ότι ο Θεός δεν λογίζεται ως μόνος στο σύμπαν. Πότε και πώς αλλάζει αυτό;

– Στο αρχαίο του πλαίσιο ο Γιαχβέ δεν ήταν ο μόνος θεός. Αντίθετα, αυτός ήταν ένας πολυθεϊστικός κόσμος. Πολλά βιβλικά κείμενα αναφέρονται στο «θείο συμβούλιο» του Γιαχβέ, που είναι ένας όρος που αναφέρεται σε μια συλλογή από δευτερεύουσες θεότητες στο πάνθεόν του, γνωστές ως «θεϊκοί γιοι» ή «υιοί του Θεού». Aλλα βιβλικά κείμενα αναφέρονται στις θεότητες υψηλού επιπέδου, που μερικές φορές λατρεύονταν δίπλα στον Γιαχβέ. Αυτά περιλαμβάνουν τη σύζυγό του, τη θεά Ασερά. Οι εβραϊκές επιγραφές από τον όγδοο αιώνα π.Χ. (προ Χριστού) αναφέρονται χωρίς προβλήματα στον Γιαχβέ και στην Ασερά ως θεϊκό ζευγάρι.

Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι στα τέλη του έκτου και του πέμπτου αιώνα π.Χ., ορισμένες ομάδες γραφέων και θρησκευτικοί ηγέτες άρχισαν να προωθούν τον Γιαχβέ ως τη μόνη θεότητα που αξίζει να λατρεύεται. Αυτό συνέβη επειδή πίστευαν ότι η εθνική τους θεότητα, ο Γιαχβέ, ήταν σε θέση να ελέγξει τις ξένες αυτοκρατορίες που τους είχαν υποτάξει με εντολή του Γιαχβέ – τους Βαβυλωνίους και τους Πέρσες και (αργότερα) την αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αποφάσισαν ότι ο Γιαχβέ πρέπει να είναι πολύ πιο ισχυρός από τους θεούς αυτών των ξένων αυτοκρατοριών. Αλλά παρόλο που οι λάτρεις του Γιαχβέ άρχισαν να απορρίπτουν τη λατρεία άλλων θεών, δεν αρνήθηκαν απαραίτητα την ύπαρξη άλλων θεών. Χρειάστηκαν αρκετοί αιώνες για να αποφασίσουν οι αρχαίοι Εβραίοι και χριστιανοί θεολόγοι ότι υπήρχε μόνον ένας Θεός στο σύμπαν.

Οι εβραϊκές επιγραφές από τον όγδοο αιώνα π.Χ. αναφέρονται χωρίς προβλήματα στον Γιαχβέ και στην Ασερά ως θεϊκό ζευγάρι.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο Θεός είναι μόνος στους ουρανούς! Ακόμη και σήμερα οι χριστιανικές απόψεις του Θεού δεν έχουν πρόβλημα με την υπόθεση ότι ο Θεός δεν είναι μόνος στους ουρανούς: συνοδεύεται από άλλα ουράνια όντα, συμπεριλαμβανομένων αγγέλων και αγίων.

Παρόλο που οι λάτρεις του Γιαχβέ άρχισαν να απορρίπτουν τη λατρεία άλλων θεών, δεν αρνήθηκαν απαραίτητα την ύπαρξή τους. Χρειάστηκαν αρκετοί αιώνες για να αποφασίσουν οι αρχαίοι Εβραίοι και χριστιανοί θεολόγοι ότι υπήρχε μόνον ένας Θεός στο σύμπαν.

– Γράφετε: «Για να το θέσω απερίφραστα, η εβραϊκή Βίβλος δίνει μια άκρως ιδεολογική και συχνά αναξιόπιστη περιγραφή του παρελθόντος».

– Υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των πιθανών ιστορικών πραγματικοτήτων του παρελθόντος και της βιβλικής απεικόνισης του παρελθόντος. Τα περισσότερα από τα βιβλικά κείμενα γράφτηκαν πολύ αργότερα από τα γεγονότα που προσπαθούν να περιγράψουν και όπως η λογοτεχνία, αυτά τα κείμενα συχνά χρωματίζονται και διαμορφώνονται από τις θρησκευτικές και πολιτισμικές προτιμήσεις των συγγραφέων τους και τις συνθήκες υπό τις οποίες έγραφαν. Τα αρχαιολογικά στοιχεία συχνά έρχονται σε αντίθεση με την Αγία Γραφή και αποκαλύπτουν ότι η ιστορία της Βίβλου για το παρελθόν είναι ακριβώς αυτή – είναι ιστορία, όχι Ιστορία. Για παράδειγμα, η Βίβλος επιμένει ότι η λατρεία του Γιαχβέ ήταν πάντα μονοθεϊστική και ότι ο ναός της Ιερουσαλήμ ήταν ο μόνος νόμιμος ναός του Γιαχβέ. Αλλά έχουμε επιστολές και έγγραφα γραμμένα τον πέμπτο αιώνα π.Χ. που δείχνουν ότι δεν ήταν έτσι. Αυτές οι επιστολές στάλθηκαν από τους ιερείς ενός ναού του Γιαχβέ στην Ελεφαντίνη, νησιού του Νείλου, στους ιερείς του ναού της Ιερουσαλήμ, ζητώντας χρήματα για την επισκευή του ναού στην Ελεφαντίνη. Εάν ο ναός των Ελεφαντίνων ήταν παράνομος, γιατί οι ιερείς του ναού θα ζητούσαν υποστήριξη από τους ιερείς του ναού της Ιερουσαλήμ; Εγγραφα από την Ελεφαντίνη αποκαλύπτουν επίσης ότι την ίδια εποχή, ο Γιαχβέ λατρευόταν επίσης δίπλα σε δύο θεές – αυτός δεν ήταν μονοθεϊστικός θεός!

Τα αρχαιολογικά στοιχεία συχνά έρχονται σε αντίθεση με την Αγία Γραφή και αποκαλύπτουν ότι η ιστορία της Βίβλου για το παρελθόν είναι ακριβώς αυτή – είναι ιστορία, όχι Ιστορία.

– Χαρακτηρίζετε τον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό ως «μεταβιβλικές θρησκείες» με «απενσαρκωμένη θεότητα», αλλά στη Βίβλο βλέπουμε ότι είχαμε μια θεότητα με σώμα, αλλά και παρέα.

– Τα είδη του αρχαίου Ιουδαϊσμού και του πρώιμου Χριστιανισμού που βρίσκουμε να αντικατοπτρίζονται στη Βίβλο δεν είναι τα ίδια με τον μεταγενέστερο Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό. Για παράδειγμα, μερικές από τις πιο σημαντικές διδασκαλίες στον Ιουδαϊσμό προέκυψαν ως αποτέλεσμα της μεταγενέστερης επανερμηνείας της εβραϊκής Βίβλου (Παλαιά Διαθήκη) από σημαντικούς ραβίνους τον δεύτερο έως τον έκτο αιώνα μ.Χ. Με παρόμοιο τρόπο, μερικές από τις πιο σημαντικές χριστιανικές διδασκαλίες εμφανίστηκαν στους αιώνες μετά τη συγγραφή των κειμένων της Καινής Διαθήκης. Αυτές περιλαμβάνουν διδασκαλίες, όπως η ιδέα ότι ο Θεός είναι και ένας και τρεις.

– Κάθε κεφάλαιο στο βιβλίο αποτελεί και ένα διαφορετικό σημείο του σώματος του Θεού.

– Ναι. Τα σώματά μας δεν είναι σκεύη σάρκας ή κοχύλια στα οποία στεγάζεται ο πραγματικός μας εαυτός. Δεν έχουμε σώματα – αντίθετα, είμαστε τα σώματά μας. Είναι με το σώμα μας που μπορούμε να κοινωνικοποιηθούμε ο ένας με τον άλλον και να βιώσουμε τον κόσμο. Και σε αυτό το βιβλίο υποστηρίζω ότι οι αρχαίοι λάτρεις του Θεού συμμερίζονταν αυτήν την ιδέα. Μέσω του σώματος του Θεού οι άνθρωποι πίστεψαν ότι ήταν σε θέση να έχουν μια κοινωνική σχέση με τον Θεό. Για αυτόν τον λόγο το βιβλίο αφηγείται την πρώιμη ιστορία του Θεού μέσα από τα διάφορα μέρη του σώματός του. Ξεκινάω με τα πόδια του και ανεβαίνω το σώμα του μέχρι το κεφάλι, το πρόσωπό του και την αναπνοή του. Ηθελα να αποκαλύψω το σώμα του Θεού σιγά σιγά, να δημιουργήσω μια ανάγλυφη εικόνα της θεότητας σαν να είχαμε ένα ζωντανό άγαλμα ή μια εικόνα του Θεού μπροστά μας.

– Υποτιθέμενες πατημασιές του Θεού σε έναν ναό στο Χαλέπι, π.χ., υποδηλώνουν τη φυσική παρουσία Του μέσα στον κόσμο. Τα θεμέλια της παρουσίας όλων μας είναι τα πόδια, ωστόσο όταν φορέσαμε μπότες χάσαμε αυτή την επαφή με το χώμα και άρα με τα πόδια μας.

– Ισως αν είχαμε διατηρήσει την ιδέα ενός Θεού που άφησε ίχνη στο χώμα, θα μπορούσαμε να αντιμετωπίζαμε τη Γη –και όλη τη μη ανθρώπινη ζωή της– με περισσότερη φροντίδα, αξιοπρέπεια και σεβασμό.

– Η έννοια του γυμνού ποδιού αναδεικνύεται στο βιβλίο σας, τόσο ως το πόδι του Θεού που αφήνει ίχνη σε χώρους ιερούς όσο και του πιστού που οφείλει να είναι ξυπόλυτος όταν λατρεύει τον Γιαχβέ. Υποθέτω ότι αυτό έχει διασωθεί έως σήμερα στο Ισλάμ, σωστά;

– Ναι, στο Ισλάμ, καθώς και σε άλλα θρησκευτικά πλαίσια. Η αφαίρεση των παπουτσιών μπορεί να είναι μια ταπεινωτική πράξη. Αλλά η αφαίρεση των παπουτσιών πριν από την προσευχή εμποδίζει επίσης τη βρωμιά από τον «συνηθισμένο» κόσμο να μολύνει έναν ιερό τόπο ή έναν ιερό χώρο. Επιτρέπει επίσης στους πιστούς να έρθουν σε σωματική επαφή με άγιο έδαφος. Είναι μια πρακτική που έχει επιβιώσει και σε ορισμένες μορφές χριστιανικής λατρείας: μερικοί προσκυνητές περπατούν ξυπόλυτοι σε ιερά και άλλα ιερά μέρη ως μέσο ταπείνωσης και αίσθησης με τα πόδια τους των ιερών μονοπατιών που περπάτησαν οι πρόγονοί τους.

Οι «πατημασιές του Θεού» στο Χαλέπι, συμβολισμός της φυσικής παρουσίας του. «Ισως αν είχαμε διατηρήσει την ιδέα ενός Θεού που άφησε ίχνη στο χώμα, να αντιμετωπίζαμε τη Γη –και όλη τη μη ανθρώπινη ζωή της– με περισσότερη φροντίδα, αξιοπρέπεια και σεβασμό», επισημαίνει η Φραντσέσκα Σταυρακοπούλου.

– Γράφετε με αφορμή την κάλυψη των γεννητικών οργάνων από τους Πρωτόπλαστους: δεν φανερώνει τη σεξουαλικοποιημένη διαφθορά τους, αλλά τη θεόμορφη ικανότητά τους να δημιουργούν πολιτισμό.

– Ολες οι ανθρώπινες κοινωνίες ρυθμίζουν με κάποιον τρόπο τα γεννητικά όργανα. Είναι οι θέσεις στο σώμα μας που συνδέονται ιδιαίτερα με την ευχαρίστηση και τον πόνο, τη δημιουργία και τη σπατάλη. Ενας από τους τρόπους με τους οποίους ρυθμίζουμε τα γεννητικά όργανα είναι να τα καλύψουμε. Και στις κοινωνίες που οδήγησαν στην ιστορία του Αδάμ και της Εύας, το ντύσιμο των γεννητικών οργάνων κατανοήθηκε ως μια δημιουργική πράξη πολιτισμού. Οπως οι θεοί, ο Αδάμ και η Εύα χρησιμοποιούν τη νέα σοφία τους για να δημιουργήσουν ένα νέο είδος πραγμάτων – δημιουργούν ρούχα, που τους μεταμορφώνουν από ανθρώπινα ζώα σε πολιτισμένους ανθρώπους.

– Είναι εντυπωσιακό ότι οι προφήτες Ησαΐας και Ιεζεκιήλ είναι μάρτυρες των γεννητικών οργάνων του Γιαχβέ κι αυτό μάλιστα τον κάνει «ακόμα περισσότερο θεό». Αυτή η πτυχή είναι άγνωστη σε εμάς σήμερα.

– Αυτή η όψη του Θεού είναι άγνωστη για δύο σχετικούς λόγους: ο ένας είναι ότι τα κείμενα έχουν λογοκριθεί ή «απολυμανθεί» από τους αρχαίους μεταφραστές και διερμηνείς τους. Κι αυτό οφείλεται στον δεύτερο λόγο: τη στιγμή που αυτοί οι γραμματείς και οι θεολόγοι δούλευαν πάνω σε αυτά τα κείμενα, η ιδέα ενός Θεού εξοπλισμένου με γεννητικά όργανα ήταν βαθιά ανησυχητική. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι ο Θεός είχε ήδη γίνει ένα υπερβατικό κοσμικό ον, που δεν χρειαζόταν γεννητικά όργανα ούτε σεξ ούτε σεξουαλικότητα ούτε απογόνους – σε αντίθεση με τις θεότητες της Ελλάδας και της Ρώμης. Αλλά μέσα στον Χριστιανισμό είναι επίσης επειδή οι προσωπικότητες με επιρροή, συμπεριλαμβανομένου του Αγίου Παύλου, είχαν μια πολύ εχθρική στάση για το σεξ και τα σεξουαλικά όργανα. Η ιδέα ότι ο Θεός είχε γεννητικά όργανα ήταν αδιανόητη!

– Τι μπορούμε να πούμε για το περίφημο πρόσωπο του Θεού; Ηταν πάντοτε αμιγώς ανθρώπινο; Ακόμη και για έναν ένσαρκο Θεό, όπως ο Γιαχβέ, δεν ήταν απαγορευτικό να κοιτάξει ένας θνητός το πρόσωπό του;

– Παρόλο που οι βιβλικοί συγγραφείς αποκαλύπτουν ότι ο Θεός είχε σώμα, επιμένουν επίσης ότι συνήθως ήταν κρυμμένο από τα μάτια. Ενα αόρατο σώμα δεν είναι το ίδιο με ένα ανύπαρκτο σώμα!

Οι θεότητες ήταν επίσης επικίνδυνες, ιδιωτικές υπάρξεις και το να τις κοιτάς απρόσκλητες μπορεί να είναι θανατηφόρο. Παρόλο που είχαν σώματα σε σχήμα ανθρώπου, το σώμα τους δεν ήταν ακριβώς το ίδιο με το σώμα των ανθρώπων. Το πρόσωπο του Θεού ήταν όμορφο αλλά επικίνδυνο: είχε μαύρα μαλλιά, όμορφη μαύρη γενειάδα, κόκκινο λαμπερό δέρμα και μάτια που μπορούσαν να φάνε την ανθρώπινη σάρκα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σε πολλά κείμενα στη Βίβλο είναι επικίνδυνο να κοιτάξεις το πρόσωπο του Θεού – είναι θανατηφόρο! Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό ότι μόνο ειδικά άτομα, συμπεριλαμβανομένου του Μωυσή, λέγεται ότι είδαν τον Θεό και επέζησαν. Στη Βίβλο, ο Θεός, λέει ακόμη, ότι μιλάει στον Μωυσή «πρόσωπο με πρόσωπο» ή «στόμα με στόμα», όπως θα μιλούσαν οι φίλοι. Το να βλέπεις τον Θεό είναι σημάδι ακραίας θεϊκής εύνοιας.

– Πόσο μακριά βρίσκεται ο ένσαρκος Θεός του βιβλίου σας από έννοιες όπως τον ιερό αλλά τελείως απροσδιόριστο θολό τρόμο στο numinous του Ρούντολφ Οτο ή από τον «θείο γνόφο» και την αποφατική θεολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας;

– Ο σωματικός Θεός που αποκαλύπτω στο βιβλίο μου είναι εντελώς διαφορετικός τόσο από την έννοια του Οτο για το numinous όσο και με την έμφαση που δίνει η Ορθόδοξη Εκκλησία στον θεϊκό γνόφο. Αν και αυτή η αρχαία θεότητα συνήθως θεωρούνταν κρυμμένη στο ουράνιο βασίλειο και μόνο περιστασιακά αποκαλυπτόταν σε επιλεγμένους θαυμαστές, δεν ήταν τόσο απομακρυσμένη από τον ανθρώπινο κόσμο ώστε να ήταν εντελώς άγνωστη ή ακατανόητη. Αυτός ήταν ένας θεός που είχε μια ενεργή κοινωνική σχέση με τους λάτρεις του – γι’ αυτό έχει σώμα. Του έδωσε τη δυνατότητα να κοινωνικοποιηθεί. Είναι πολύ δύσκολο να έχεις μια κοινωνική σχέση με μια αφηρημένη ιδέα! Οι χριστιανικές έννοιες του numinous και του θεϊκού γνόφου απομακρύνουν τη θεότητα ακόμη περισσότερο από τους λάτρεις του – τόσο πολύ που ο ίδιος ο χριστιανικός Θεός γίνεται αντικοινωνικός και πρέπει να βασιστεί στο ανθρώπινο σώμα του Υιού του, Ιησού. Αντ’ αυτού σφυρηλατεί μια σχέση με τους ανθρώπους. Αλλά στον προχριστιανικό κόσμο δεν ήταν έτσι κατανοητή η θεότητα.

– Το βιβλίο σας κλείνει με ένα κεφάλαιο που τιτλοφορείται «Νεκροψία». Πρόκειται για νεκροψία στο σώμα του Θεού ή περισσότερο στην ιδέα του Θεού;

– Είναι και τα δύο. Τα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου διερευνούν πώς και γιατί ο Θεός έχασε το σώμα του. Σταδιακά διαμελίστηκε αλλάζοντας πολιτισμικές και θρησκευτικές ιδέες. Στην πραγματικότητα, υποστηρίζω ότι οι νέες φιλοσοφίες και θεολογίες σκότωσαν τον παλαιό Θεό – την εκδοχή του Θεού που είχε σώμα. Αυτός είναι ο λόγος που αναλαμβάνω την αυτοψία της σορού του. Αλλά κάνω επίσης μια αυτοψία στη συμβατική δυτική ιδέα του Θεού. Δεν είναι αυτός που νομίζουμε ότι είναι! Ο αόρατος, άυλος Θεός της χριστιανικής Δύσης δεν είναι ο ίδιος με τον Θεό που παρουσιάζεται στη Βίβλο. Είναι πολύ διαφορετικές θεότητες. Ο Θεός της Βίβλου είχε σώμα, πάθη και σεξουαλικότητα. Είναι κρίμα που χάσαμε τον παλιομοδίτικο, σωματικό Θεό. Ηταν πιο επικίνδυνος, ναι, αλλά και αναμφισβήτητα πιο ενδιαφέρων.

Ο αόρατος, άυλος Θεός της χριστιανικής Δύσης δεν είναι ο ίδιος με τον Θεό που παρουσιάζεται στη Βίβλο. Είναι πολύ διαφορετικές θεότητες. Ο Θεός της Βίβλου είχε σώμα, πάθη και σεξουαλικότητα. Είναι κρίμα που χάσαμε τον παλιομοδίτικο, σωματικό Θεό. Ηταν πιο επικίνδυνος, ναι, αλλά και αναμφισβήτητα πιο ενδιαφέρων.

Πανεπιστήμιο και τηλεόραση
Η Φραντσέσκα Σταυρακοπούλου (γενν. 1975 από Αγγλίδα μητέρα και Ελληνα πατέρα) κατέχει τη θέση της καθηγήτριας της Εβραϊκής Βίβλου και της Αρχαίας Θρησκείας στο Πανεπιστήμιο του Εξετερ. Δηλώνει άθεη. Φοίτησε στο σχολείο Godolphin and Latymer και έλαβε υποτροφία για το Worcester College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Εχει εμφανιστεί στην εκπομπή του BBC One «The Big Questions», που παρουσιάζει συζητήσεις με θέματα ηθικά, θρησκευτικά και κοινωνικά, υπό την παρουσίαση του Νίκι Κάμπελ. Συνέβαλε στη σειρά του Channel 4 «The Bible: A History» (2010), εξετάζοντας την ιστορικότητα του Μωυσή. Η πρώτη της παρουσίαση σε ζώνη υψηλής τηλεθέασης ήταν η τριμερής τηλεοπτική σειρά του BBC2 «The Bible’s Buried Secrets» (2011). Το βιβλίο της «Θεός: Μια ανατομία» (2021) ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Ιστορίας Wolfson το 2022.

Πηγή: Καθημερινή

Allah Akbar,

Η "Καθημερινή" τρομοκρατία στό απώγειό της

Η ηλιθιότητα είναι ο τελευταίος καρπός τών διαλόγων καί ο πρώτος καρπός τής λογοκρισίας. Εσωτερικεύτηκε καί δυστυχώς παράγει σκέψεις καί εμπνεύσεις. Πολύ κοντά στήν αυτόματη γραφή, τόσο πολύτιμης στήν ψυχανάλυση. Ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση τού Γόρδιου δεσμού.