ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (59)

Συνέχεια από   Παρασκευή 21 Φεβρουαρίου 2025

HANS JONAS - TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK - ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG

10. ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ:
O ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΤΙΚΟΣ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ.

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΡΕΥΜΑ

Β. Βασισμένος στην έως τώρα αντίληψη και γνώση μου για το συγκεκριμένο θέμα, δεν μπορώ κατά κανέναν τρόπο να υποστηρίξω, ότι η δραστηριότητα των διαφόρων σωματικών οργάνων, που η αμετάκλητη και μη αναστρέψιμη κατάπαυσή τους συνιστά και τον θάνατο, μπορεί να είναι (μόνον…) «αυθόρμητη», και δεν πρέπει να υπολογίζεται καν ως «ζωή», όταν «παράγεται» και διατηρείται και με τεχνητά ακόμα μέσα (οι συνέπειες μιας άλλης σκέψης θα ήταν εδώ καταστροφικές ως προς την παρεχόμενη «θεραπεία»). Για να είμαι μάλιστα ακριβέστερος, μπορώ να προσθέσω, πως το «αμετάκλητο» της κατάπαυσης μπορεί να αναφέρεται τόσο στην καθεαυτή λειτουργία όσο και στον «αυθορμητισμό» και μόνον ενός οργάνου. Μπορεί δηλ. να έχουμε αμετάκλητη ως προς τον «αυθορμητισμό», μετακλητή όμως ακόμα ως προς την ίδια τη λειτουργία κατάπαυση – οπότε και χρειάζεται να υπεισέλθη ένας συνεχής εξωτερικός ενεργοποιητής στη θέση τού εσωτερικού, της απωλεσθείσης δηλ. «αυθόρμητης» κίνησης. Κι αυτό ακριβώς συμβαίνει με τις αναπνευστικές κινήσεις και τους καρδιακούς παλμούς ενός κωματοειδούς ασθενούς (αλλά και με την τεχνητή, πρόσφατα, καρδιά!). Δεν είναι μάλιστα καθόλου ασήμαντη αυτή η διαφορά. Γιατί, αν μπορούσαμε να κάνουμε για έναν εγκέφαλο – ή για την παρεγκεφαλίτιδα, ας πούμε -, που έπαυσε να λειτουργή, αυτό που μπορούμε τώρα να κάνουμε για την καρδιά και τους πνεύμονες, να τον ενεργοποιήσουμε δηλ. με συνεχή (ηλεκτρική, χημική ή οιαδήποτε άλλη) εξωτερική ενεργοποίηση, τότε σίγουρα θα το πράτταμε, και δεν θα «διαφιλονικούσαμε» (όπως τώρα…) για την «απουσία» και την «έλλειψη» της συνεπαγόμενης απ’ την εγκεφαλική «ακινησία» (συνολικής…) δραστηριότητας του «αυθορμητισμού»: θα μιλούσαμε τότε για την ίδια και μόνο τη δραστηριότητα. Θα μπορούσε να διακοπή λοιπόν τότε η παροχή αναπνοής μέσα από το αναπνευστικό «μηχάνημα», καθώς και τα διάφορα άλλα εξωτερικά «ερεθίσματα», εφ’ όσον θα εξασκούσε πάλι το κεντρικό νευρικό σύστημα, που «διοικεί» φυσιολογικά την καρδιακή και άλλες λειτουργίες, τη «διοίκησή» του, παρέχοντας ξανά τον «αυθορμητισμό» τους στα διάφορα υποσυστήματα – με τον ίδιον ακριβώς τρόπο που τα εξαρτώμενα απ’ την κυκλοφορία τού αίματος υποσυστήματα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν κι αυτά «αυθόρμητα», τη στιγμή που η ίδια η κυκλοφορία και το κυκλοφοριακό σύστημα θα ενεργοποιείτο, έστω «μη-αυθόρμητα» και μηχανικά. Πρόκειται για μια καθαρά υποθετική ασφαλώς και ουδέποτε πραγματοποιήσιμη θεωρία· αμφιβάλλω όμως, αν θα μπορούσε ποτέ ένας γιατρός να θεωρήση ως νεκρό τότε, λόγω μη «αυθόρμητης» λειτουργίας τού εγκεφάλου έναν ασθενή, την ώρα θα μπορούσε να επανέλθη με τεχνητά μέσα αυτή η (εγκεφαλική…) λειτουργία.

Το συλλογιστικό αυτό «πείραμα» δεν σκοπεύει παρά στο να αμφισβητήση, κατά κάποιον τρόπο, τη φαινομενική «απλότητα» του κριτηρίου τού «αυθορμητισμού». Γιατί σκέπτομαι, με την «ερασιτεχνική» μου έστω λογική, πως, καθώς είναι διαστρωματωμένες και «φωλιασμένες» η μια μέσα στην άλλη οι λειτουργίες τού οργανισμού μας, διαμοιράζεται και ο οργανικός «αυθορμητισμός» σε πολλά επίπεδα και τόπους, όπου το κάθε «ανώτερο» επίπεδο παρέχει στα υποκάτω τη δυνατότητα να είναι φυσικώς «αυθόρμητα», είτε με φυσική είτε με τεχνητή λειτουργικότητα του «ανωτέρου» επιπέδου.

Γ. Το βασικό σημείο στο μη αναστρέψιμο κώμα είναι ωστόσο, σύμφωνα με τον ορισμό τής ομάδας τού Χάρβαρντ, το ότι πρόκειται για μια κατάσταση, η οποία και αποκλείει κάθε επανεργοποίηση οιουδήποτε εγκεφαλικού μέρους, με οποιαδήποτε έννοια. Και είμαστε τότε υποχρεωμένοι να πούμε, πως ο εγκέφαλος είναι (οριστικά…) νεκρός. Και να «διαθέτουμε» τότε έναν «οργανισμό ως σύνολο», εξαιρουμένου τού εγκεφάλου, ο οποίος και να διατηρείται σε μια κατάσταση μερικής ζωής, για όσο λειτουργούν το αναπνευστικό μηχάνημα και τα άλλα βοηθητικά μέσα. Το σωστό λοιπόν, κατά τη γνώμη μου ερώτημα, δεν είναι πια το αν είναι (ήδη…) νεκρός ο ασθενής, αλλά τί πρέπει να γίνη μ’ αυτόν τον συγκεκριμένο άνθρωπο, που παραμένει ασθενής! Ένα ερώτημα, που δεν μπορεί να το απαντήση βέβαια κανένας «ορισμός θανάτου», αλλά μόνον ένας «ορισμός τού ανθρώπου», κι εκείνου που αποτελεί ή συνιστά μιαν ανθρώπινη ζωή. Ερώτημα που δεν μπορεί, κατά κανέναν τρόπο, απλώς να «παρακαμφθή», «υπαγορεύοντας» ότι ο (συνολικός…) θάνατος έχει ήδη επέλθει και το σώμα έχει καταστή ένα απλό πλέον «πράγμα»· αλλά η απάντηση που, μόνη αυτή, αξιώνεται εδώ είναι ότι δεν επιτρέπεται ανθρωπίνως – αποκλείοντας βέβαια εντελώς το να επιβάλλεται κιόλας – να παρατείνεται τεχνητά η ζωή ενός νεκρού εγκεφαλικά σώματος. Αυτή θα ήταν κι η δική μου απάντηση. Κι αν πρόκειται για μια «σωστή» απάντηση, θα είναι και προς όφελος τότε τού κάθε ασθενούς, που αποτελεί και το πρωταρχικό (άλλωστε…) χρέος τού κάθε γιατρού. Πάνω σ’ αυτή τη φιλοσοφική βάση, που δεν μπορεί να αμφισβητηθή – τον παραλογισμό δηλ. μιας ασυνείδητης «φυτικής» συνέχισης μιας ανθρώπινης ύπαρξης –, επιτρέπεται, και υποχρεούται μάλιστα ο γιατρός να αναστείλη την αναπνευστική συσκευή και να «επιτρέψη» στον θάνατο να «αυτο-καθορισθή», με ό,τι αναπόφευκτα από ’κεί και πέρα θα συμβή. (Η μεταγενέστερη χρήση τού πτώματος είναι μια ξεχωριστή και καθ’ εαυτήν υπόθεση, στην οποία και δεν θα υπεισέλθω τώρα εδώ, παρ’ όλο που κι αυτή «αντιστέκεται» σε μιαν ωφελιμιστική και μόνον άποψη.) Ας επαναλάβω λοιπόν, ότι η προκείμενη απόφαση (διακοπής τής τεχνητής υποστήριξης…) είναι ακραιφνώς «αξιολογική», και δεν μπορεί να «έχη ήδη ληφθή» λόγω τού κλινικού δεδομένου τού «εγκεφαλικού θανάτου». Αφετηρία της είναι η (ιατρική…) ασφαλώς διάγνωση της κατάστασης, χωρίς να αποτελή ωστόσο και «η ίδια η απόφαση διάγνωση»! Γι’ αυτό και δεν χρειάζεται εξάλλου, όπως ήδη προείπαμε, ένας «καινούργιος ορισμός τού θανάτου» – το πολύ-πολύ μια αναθεώρηση ίσως τής θεωρούμενης (έως σήμερα…) υποχρέωσης του γιατρού, να παρατείνη υπό οποιεσδήποτε συνθήκες την ζωή.

Δ. Θα μπορούσε βέβαια να αναρωτηθή κανείς εδώ, αν θα αποτελούσε, παρ’ όλ’ αυτά, ένας νομοθετικά κατοχυρωμένος ορισμός τού θανάτου την πιο απλή και ξεκάθαρη οδό προς τον ίδιον πρακτικό σκοπό, χωρίς τη διαμεσολάβηση και την «αμφισβήτηση» αξιολογικών κριτηρίων, και χωρίς τα διάφορα νομικά προβλήματα που προέρχονται απ’ αυτό. Κάτι που πράγματι θα συνέβαινε, αν (όμως…) αυτή η νομοθετική κατοχύρωση εξασφάλιζε πραγματικά την ίδια αποκλειστικά συνέπεια (απ’ τη διακοπή τής τεχνητής υποστήριξης…), όπως και η απλή ηθική αρχή, και τίποτα παραπέρα. Ο (καινούργιος…) όμως ορισμός τού θανάτου καθιερώνει απροσδιόριστα περισσότερα και διαφορετικά «στοιχεία»: Ανοίγει την «πύλη» σε μιαν ολόκληρη «δέσμη» περαιτέρω συνεπειών, που δεν μπορούμε να διαβλέψουμε ακόμα την έκτασή τους, κι απ’ τις οποίες κάποιες βρίσκονται ήδη, ανησυχητικά κοντά μας. Το κρίσιμο εδώ σημείο και θέμα είναι το εξής: Αν ένας κωματοειδής ασθενής είναι, βάσει τού ορισμού, νεκρός, δεν είναι πια ένας ασθενής, αλλά ένα «πτώμα» (( ! )) , στο οποίο και μας «επιτρέπεται» να διαπράξουμε ό,τι μάς υπαγορεύει κάθε φορά, είτε ο νόμος, είτε το έθιμο, είτε μια διαθήκη, είτε και οι ίδιοι οι συγγενείς, και προς το οποίο μάς πιέζει επιπροσθέτως κάποιο άλλο «συμφέρον». Κι εδώ περιλαμβάνεται – γιατί όχι άλλωστε; - και η παράταση της «ενδιάμεσης» (μεταξύ ζωής και θανάτου!...) κατάστασης (( Ναι, το σώμα είναι «δικό μας»!... )) , (για την οποία και πρέπει να βρούμε ένα καινούργιο όνομα – «προσποιητή» ίσως «ζωή»; – καθώς το {παραδοσιακό…} όνομα «ζωή» δεν είναι πια, με τον καινούργιο ορισμό τού θανάτου, «εύχρηστο»), ώστε να μπορέσουμε να «αντλήσουμε» όλα τα δυνατά οφέλη απ’ αυτήν την κατάσταση. Και υπάρχουν πολλά, πράγματι, «οφέλη». Οι σύγχρονοι «(καθ)ορίζοντες» μιλούν μέχρι τώρα (το 1970!) μόνο για την παράταση της αναπνευστικής μηχανής, μέχρι να «ζητηθή» το προς μεταμόσχευση όργανο (το οποίο εξαρτάται απ’ την «εμφάνιση» ενός τυπολογικά κατάλληλου υποδοχέα), να διακόψουν τότε το μηχάνημα, και ν’ αρχίσουν να «αποκόπτουν», οπότε και τελειώνουν (πραγματικά…) όλα – κι αυτό ακούγεται σχεδόν «αθώο»! Γιατί να τελειώνουν όμως «όλα»; Και γιατί να διακόπτουμε το μηχάνημα; Αν είμαστε βέβαιοι, ότι δεν έχουμε μπροστά μας παρά ένα «πτώμα», δεν υπάρχει καμμιά λογική ούτε και πραγματιστική βάση, να μη συνεχίσουμε την τεχνητή κυκλοφορία αίματος («προσποιητή ζωή»), διατηρώντας διαθέσιμο αυτό το «διαφορετικό» σώμα – ως μιαν «τράπεζα φρέσκων και ζωντανών οργάνων», και ως ένα «εργοστάσιο» ίσως-ίσως για ορμόνες και άλλες βιοχημικές ουσίες, που τόσο τις «χρειαζόμαστε»! Δεν αμφιβάλλω μάλιστα, ότι σ’ ένα τέτοιο σώμα μπορεί να διατηρηθή και η φυσική δυνατότητα επούλωσης και θεραπείας εγχειρηματικών πληγών έτσι, ώστε να μπορή να «υπομένη» περισσότερες από μιαν «επεμβάσεις»! Ενώ μάς «προσελκύει» και η ιδέα μιας αυτο-αναγεννώμενης τράπεζας αίματος. Δεν θα είχαμε δε κανένα πρόβλημα, να του παρέχουμε και τεχνητή τροφή. Και βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή! Καθώς δεν πρέπει να ξεχνάμε καθόλου (ούτε κι εδώ…) την «πρόοδο»! Γιατί δεν θα έπρεπε να επιχειρηθούν τα πιο αξιοθαύμαστα άραγες μεταμοσχευτικά πειράματα σ’ ένα «εξυπηρετικό» υποκείμενο-μη υποκείμενο, εκεί που δεν θα τίθεται κανένας απολύτως φραγμός στην «τολμηρότητα»; Γιατί όχι ανοσοποιητικές και τοξικολογικές έρευνες, μόλυνση με παλιές και καινούργιες ασθένειες, δοκιμές πρωτογενών φαρμάκων; Θα διαθέτουμε εξάλλου (διαθέτουμε ήδη…) την «ενεργητική συνεργασία» ενός λειτουργούντος οργανισμού, που «δηλώνεται» ως νεκρός, και δεν μπορεί να υποστή καμμιά πλέον, περαιτέρω βλάβη! Που σημαίνει ότι διαθέτουμε τα πλεονεκτήματα ενός ζωντανού «δωρητή», χωρίς τα μειονεκτήματα που επιβάλλουν τα δικαιώματα και συμφέροντά του (εφ’ όσον ένα «πτώμα» δεν διαθέτει τίποτα απ’ αυτά). Τι μεγάλη «ευλογία» για την ιατρική εκπαίδευση, για ανατομικές και φυσιολογικές παρουσιάσεις και ασκήσεις πάνω σ’ ένα τόσο πολύ καλύτερο υλικό απ’ αυτό που προσφέρει η ανατομική αίθουσα! Και τί, πραγματικά, ευκαιρία, να μαθαίνη, «ζωντανά» τρόπον τινά, τον ακρωτηριασμό ένας αρχάριος, χωρίς να υφίσταται καμμιάν απολύτως συνέπεια απ’ τα ενδεχόμενα λάθη του! (Και ούτω καθεξής – στον ευρύτατα «ανοιχτό» πλέον χώρο τών «δυνατοτήτων»…) Καθώς αυτό που εδώ «προτείνεται» είναι «η πλήρης εκμετάλλευση των συγχρόνων μέσων, ώστε να μεγιστοποιηθή η αξία τών “πτωματικών” οργάνων» (ενός ζωντανού ακόμα οργανισμού!...). Και νάτη ήδη, εδώ μπροστά μας, η μεγιστοποίηση!

Όμως δεν σκεφτόμαστε, κανένας από εμάς έτσι, θα διαμαρτύρονταν (σίγουρα…) οι εκπρόσωποι των «επαγγελματιών». Ναι, καθόλου απίθανο. Φάνηκε όμως μόλις τώρα, ότι θα «μπορούσε» να σκεφτή κανείς έτσι, και υποστηρίζω με όλα τα παραπάνω, ότι ο προτεινόμενος (καινούργιος…) ορισμός τού θανάτου παραμερίζει και κάθε λόγο να μην τα «σκεφτούμε» αυτά, κι εφ’ όσον τα «σκεφτούμε», να μην τα πράξουμε, παρουσιαζόμενα ως «ευλογημένα» (με τη συγκατάθεση των συγγενών). Κι ας θυμηθούμε επίσης, ότι η ομάδα τού Χάρβαρντ δεν μας προσέφερε τελικά έναν ορισμό τού μη αναστρέψιμου κώματος ως λόγο και αιτία για τη διακοπή τών (τεχνητών…) μέσων συντήρησης, αλλά έναν ορισμό τού ίδιου του θανάτου, μέσα απ’ το κριτήριο του μη αναστρέψιμου κώματος, ως λόγο και αιτία για την «εννοιολογική» μετάθεση ενός ασθενούς σώματος στην «τάξη» τών αψύχων, ανεξάρτητα απ’ το αν τα μέσα συντήρησης θα συνεχιστούν ή θα διακοπούν. Θα ήταν δε απολύτως ανειλικρινές να αρνηθούμε, ότι ο καινούργιος ορισμός καταλήγει σε μια «προχρονολόγηση» ενός τελεσθησομένου γεγονότος (( ενός θανάτου που ΘΑ επέλθη… )) , «συμβιβαζόμενος» με ορισμένα κριτήρια τυπικών σημείων ζωής, που μπορούν ακόμα να «διαρκέσουν»· ότι δεν έχει ως πραγματικό κίνητρο το αποκλειστικό και μόνο συμφέρον τού ασθενούς, αλλά και ορισμένα «άλλα», ανεξάρτητα απ’ αυτόν «συμφέροντα» (με κυρίαρχη ανάμεσά τους τη «δωρεά οργάνων»)· κι ότι θα σχεδιάζεται ήδη και τυπικά η εξυπηρέτηση αυτών ακριβώς τών «συμφερόντων», η έμπρακτη δηλ. χρήση τής «ελευθερίας» την οποίαν εξασφαλίζει θεωρητικά ο ορισμός, κατά τη διαγνωστική του (ήδη…) χρήση! Το οποίο «κρύβει», ακόμα και μόνο του, άκρως επικίνδυνους «πειρασμούς» κατά την ίδια τη διάγνωση! Είναι πραγματικά αδιάφορο, το ποια ιδιαίτερη χρήση θα προβλεφθή ή δεν θα προβλεφθή ή ακόμα και θα απαγορευθή απ’ την ιατρική «συντεχνία» – γιατί θα ήταν και εντελώς απλοϊκό το να πιστέψουμε, ότι μπορεί να χαραχθή μια οποιαδήποτε γραμμή και ένα οποιοδήποτε όριο μεταξύ επιτρεπόμενης και μη επιτρεπόμενης χρήσης, όταν «παρίστανται» εξαιρετικά ισχυρά συμφέροντα: Ο ίδιος ο απόλυτος, και καθόλου «σταδιακός» (καινούργιος…) ορισμός αποκλείει και αρνείται κάθε «αρχή», που θα επέτρεπε καν τη χάραξη μιας τέτοιας «γραμμής». (Είναι μάλιστα πολύ πιθανό, αν όχι και βέβαιο, ότι η «επινοητικότητα» της ιατρικής επιστήμης μπορεί και θα συμπεριλάβη τελικά στην «προσποιητή ζωή» ενός «ανεγκέφαλου» σώματος και κάθε «ουδέτερη» καθ’ εαυτή δραστηριότητα του ανθρωπίνου σώματος, ίσως και κάποιες τεχνητά ακόμα ενεργοποιημένες νευρικές λειτουργίες.) ((ανθρώπινο σώμα ως τεχνητό εργαστήριο στα χέρια του Φρανκενστάιν… Η απόλυτη «προετοιμασία» για την έλευση των ρομπότ… Η σύγχρονη «πρόοδος»… ))

(συνεχίζεται)

ΑΥΤΗ Η ΠΡΟΣΠΟΙΗΤΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΑΝΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ ΠΟΛΥ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΗΜΕΡΙΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΠΙΣΤΩΝ.