ΟΙ ΔΥΟ ΣΗΜΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΤΗΤΟΣ ΣΤΟΝ ΠΛΩΤΙΝΟ (5)

Συνέχεια από: Πέμπτη 18 Μαίου 2017

ΤΟ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ

Του Pietro Prini.

         
ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΙΝΑ ΚΑΙ ΠΟΘΕΝ ΤΑ ΚΑΚΑ;

 Στην πραγματικότητα, αυτό οδηγεί σε μία δεύτερη σημασία τής ετερότητος, όχι πλέον σαν διαφοράς αλλά σαν εναντιότητος, σαν μία αληθινή αντίθεση στο Ένα, η οποία διαγράφεται μέσα στο πλαίσιο τής Φύσης, τού αισθητού κόσμου ο οποίος κατοικείται και κυριαρχείται απο τον χρόνο. Η αντιπαλότης, η οποία αναταράζει αυτόν τον κόσμο, έχει στις ρίζες της τήν αντίθεση ανάμεσα σε δύο ολότητες, καί όχι μόνον μία ανισορροπία διαφορετικών δυνάμεων. Την αντίθεση τού Είναι και του μή-Είναι, του καθαυτού Καλού και του καθαυτού Κακού. Το όλον τώ όλω εναντίον (6,43-44). Τα ενάντια είναι τα πιό απομακρυσμένα πράγματα μεταξύ τους, "εναντία τα πλείστον αλλήλων αφεστηκότητα" (40-41). Πρέπει λοιπόν να αναγνωρίσουμε ότι "υπάρχουν δύο αρχές", αρχαί γάρ άμφω, η μία είναι εκείνη των καλών, η άλλη εκείνη των κακών ( 33-34). Βεβαίως όλο αυτό που υπάρχει, αντλεί το είναι του, στην πρώτη του ρίζα, απο την θεωρία του Ενός-Αγαθού και είναι καλό: διότι δέν υπάρχει τίποτε που να μήν είναι Ένα, που να μήν έχει μία μορφή, που να μήν δραστηριοποιείται. Γι'αυτό το Κακό καθαυτό δέν είναι κάτι ή κάποιος, όπως το σχημάτισαν τα Μανιχαϊστικά δόγματα ή οι γνωστικοί μύθοι. Η φύση του δέν είναι οντική, αλλά καθαρά διαλεκτική. Το κακό φανερώνεται στην αντίφαση των πραγμάτων τα οποία υπάρχοντας, αρνούνται τον λόγο τής υπάρξεώς των, τον προορισμό τους στο Αγαθό. Αυτό πραγματοποιείται στον φυσικό κόσμο, στηριζόμενο σ'αυτό που είναι, για να το αρνηθεί, για να αντιλέξει. Είναι ο αντίλογος. Η αντίφαση! Δέν υπάρχει ένας ιερός περίβολος τού δαιμονιακού, ένας τόπος ξεχωριστός που να ανήκει στο Κακό (ο Άδης και ο σκοτεινός βάλτος είναι μόνον μεταφορές του Κακού). Το κακό βρίσκεται ανάμεσά μας, στα πράγματα, εν τοις ούσιν (14,27) συζεί με τις αντανακλάσεις τού Αγαθού και μασκαρεύεται στις ίδιες του τις μορφές. "Το κακό δέν υπάρχει απομονωμένο, διότι γίνεται μέσω τής δυνάμεως τού Αγαθού, απο την στιγμή που άρχισε να εμφανίζεται κατ'ανάγκην, περιβεβλημένο ωραία περιδέραια, σαν κάποιους φυλακισμένους οι οποίοι είναι δεμένοι με χρυσές αλυσίδες. Κρύβεται απο αυτές, για να μήν φανερωθεί στους Θεούς έτσι όπως είναι, όπως επίσης διότι οι άνθρωποι δέν μπορούν πάντοτε να δούν το κακό, αλλά ακόμη και όταν το βλέπουν, μπορούν μέσω αυτών των ωραίων εικόνων, να ενωθούν μ'αυτή την ωραιότητα στην οδό τής επιστροφής" (15,23-27).

          Συνεπάγεται ότι η γνώση του Κακού δέν είναι εφικτή χωρίς την γνώση του Αγαθού: "Είναι αναγκαίο εκείνοι που θέλουν να γνωρίσουν το κακό, να το πετύχουν μέσω τής προοπτικής του Αγαθού" (1, 14-15). Έτσι στην σύνθεση τής παραγράφου 3, ο ορισμός τού Κακού συγκεντρώνεται στον ουσιαστικό του πυρήνα τής αντιθέσεώς του στις μορφές τού Αγαθού στο οποίο μετέχουν τα όντα, "αμετρία είναι πρός μέτρον και άπειρον πρός πέρας και ανείδεον πρός ειδοποιητικόν και αεί ενδεές πρός αύταρκες, αεί αόριστον, ουδαμή εστώς, παμπαθές, ακόρητον, πενία παντελής και ού συμβεβηκότα ταύτα, αυτώ, αλλ'οίον ουσία αυτού ταύτα" (Εν Ι, 8,3,13-17).

          Απο εδώ γεννιέται, στην σημασία τής ετερότητος σαν αντιθέσεως, το δεύτερο βασικό θέμα τού συστήματος τών Ενεάδων. Γιατί το ίδιο το Κακό, κακόν το μέν αυτό, εάν δέν υπάρχει τίποτε άλλο απο το Ένα και απο αυτό που στρέφεται στο Ένα σαν το απόλυτο αγαθό; Και τί σημαίνει τότε η απόλυτη υπερβατικότης τού Ενός, εάν αυτό είναι η αιώνια διαλεκτική του Καλού και του Κακού; Στο τέρμα σχεδόν τής φιλοσοφικής του διαδρομής ο Πλωτίνος ίσταται μπρός στην άβυσσο τού Ενός, σαν την σύμπτωση των αντιθέτων, για την οποία θα μιλήσουν, με τον θαυμασμό των μυστικιστών και την δύναμη των διαλεκτικών, ο Μάϊστερ Έκαρτ, ο Μπαίμε και ο Κουζάνο. Ίσως να του'λειψε ο χρόνος για να απαντήσει στην σοβαρότητα τών ερωτήσεων την οποία απαιτούσε η συνέπεια τής μεταφυσικής του κατασκευής. Στην 39η πραγματεία ( VI, 8), είχε αρνηθεί την ύπαρξη του Κακού ακόμη και σαν δυνατότητος στο εσωτερικό του Ενός. Διότι εκεί πάνω πράγματι η δύναμις δέν συνίσταται στην δυνατότητα τών αντιθέτων, δέν εξασκείται ανάμεσα στα αντίθετα (ού γάρ ούτω το δύνασθαι εκεί, ώς και τα αντικείμενα), αλλά με τον τρόπο μιάς δυνάμεως σταθερής και ατελεύτητης (αλλ'ώς αστεμφεί και αμετακινήτω δυνάμει, ή μαλιστα δύναμις εστίν), μία απόλυτη δύναμις, τουλάχιστον μέχρις ότου δέν εξέρχεται απο το Ένα (όταν μή εξίστηται του έν). Διότι πράγματι όταν μία δύναμις ασκείται στα αντίθετα σημαίνει ότι δέν κατορθώνει να σταθεί στο άριστο (και γάρ το τα αντικείμενα δύνασθαι αδυναμίας εστί του επί του αρίστου μένειν-στο υπέρτατο αγαθό) VI 8.21.3-7.

          Αλλά πώς να συμφιλιωθεί αυτή η σταθερή και αμετακίνητη δύναμις του Ενός με την πληρότητα τής ελευθερίας του-εκείνη λόγω της οποίας Αυτό είναι "εξ'αρχής η ίδια του η βούληση";  πρώτον άρα η βούλησις αυτός, τόσο μάλιστα ώστε να "είναι αληθινά ελεύθερος, διότι ώς ηθέλησεν αυτός εστίν" (16,36).

          Και εάν το Κακό σαν δυνατότητα, δηλαδή στην καθαρά διαλεκτική του φύση, δέν είναι στην καταγωγή και επομένως στο Ένα, πώς είναι δυνατόν να φανερώνεται στα πράγματα, εάν αυτά δεν γεννώνται παρά μόνον απο το Ένα και απο την επιθυμία πρός το Ένα;

Συνεχίζεται

Τό αρχαίο Ενα είναι φώς, τό νόημα τής πραγματικότητος, η τάξις τού χάους, δέν είναι ο Θεός δημιουργός τού υπαρκτού, τής κτίσεως.

Αμέθυστος.