Αριστοτέλης και Ακινάτης

Γράφει η ΕΛΕΝΗ ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ διδάκτωρ φιλοσοφίας

Η πρόσληψη της ελληνικής και κυρίως της αριστοτελικής φιλοσοφίας από τη μεσαιωνική θεολογία είναι γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας για τη Δύση αφού καθόρισε όλο το περιεχόμενο της μεσαιωνικής φιλοσοφίας και συνδέεται με την ίδια την ιστορία του Μεσαίωνα.

Ο Αριστοτέλης σε πίνακα του Ιταλού ρομαντικού ζωγράφου Φραντσέσκο ΧάγιεζΗ διείσδυση της αριστοτελικής φιλοσοφίας στη Δύση ολοκληρώθηκε με την είσοδό της στην ίδια την εκπαίδευση. Μέχρι τα μέσα του 13ου αιώνα όλα τα σωζόμενα έργα του Αριστοτέλη είναι πλέον προσιτά στα λατινικά, όχι μόνο από αραβικές μεταφράσεις αλλά από λατινικές μεταφράσεις απ' ευθείας από τα ελληνικά και το αριστοτελικό corpus εντάσσεται στο πρόγραμμα διδασκαλίας του Πανεπιστημίου του Παρισιού με αποτέλεσμα να συγκροτηθεί ένας πλήρης κύκλος διδασκαλίας της φιλοσοφίας, μιας φιλοσοφίας που χειραφετείται πλέον από την κηδεμονία των θεολόγων.

Ετσι στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, με τον Θωμά Ακινάτη καθηγητή της Θεολογίας και παράλληλα δημόσιο σχολιαστή των έργων του Αριστοτέλη, συντελείται στη Δύση το «transitus του Ελληνισμού στο χριστιανισμό», που οδήγησε αφ' ενός στην ενσωμάτωση της αριστοτελικής φιλοσοφίας στο χριστιανισμό και εκφράστηκε με την εκτεταμένη χρήση της για τη θεωρητική επεξεργασία του χριστιανικού δόγματος και αφ' ετέρου στην ανακάλυψη του πραγματικού κόσμου και της αξίας του.

Η ανακάλυψη της φύσης και μαζί της η ανακάλυψη του πραγματικού κόσμου είναι, λοιπόν, η μεγάλη συνεισφορά του Αριστοτέλη, δηλαδή η εγκαθίδρυση μιας αυτόνομης φυσικής τάξης πέρα από το συμβολικό κόσμο του Μεσαίωνα, η οποία προκάλεσε αληθινό ενθουσιασμό για κάθε τι φυσικό και ανθρώπινο. Η φυσική και οι επιστήμες της φύσης και του ανθρώπου και η προσαρμογή της περιπατητικής φιλοσοφίας στο χριστιανικό δόγμα ήταν μια αληθινή επανάσταση στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.

Αυτή η μεγάλη πνευματική επανάσταση της Δύσης συνίσταται στην πλήρη συγχώνευση αριστοτελισμού και χριστιανισμού και συντελέστηκε στη θωμιστική θεολογία και φιλοσοφία και κατ' εξοχήν στα έργα του Θωμά Ακινάτη Summa contra gentiles και Summa Theologiae.

Ο Ακινάτης με την προσφυγή στην ιδέα της φύσης του Αριστοτέλη και την ανύψωση του λόγου και της βούλησης του ανθρώπου κατέστησε τον άνθρωπο και τον ανθρώπινο λόγο αρμόδιο για την εξερεύνηση της φύσης και των σκοπών της. Η αποϊεροποίηση της φύσης και η ανάδειξη του αισθητού κόσμου ως κόσμου με αυτόνομη ύπαρξη μακριά από τον πλατωνικό ιδεαλισμό -εντός του οποίου η ύψιστη ύπαρξη ανήκει μόνο στις ιδέες- οδήγησε στην αναζήτηση και διερεύνηση της ίδιας της ανθρώπινης φύσης αλλά και της φύσης των πόλεων και των κοινωνιών.

Πέρα όμως από αυτά, χάρη στη θεωρία περί αρετών του Αριστοτέλη, κατ' εξοχήν δε της αρετής της δικαιοσύνης, ο Ακινάτης μελετά την ίδια τη φύση των κοινωνικών σχέσεων και επιστρέφοντας στη θεωρία του κλασικού φυσικού δικαίου του Αριστοτέλη επιτυγχάνει τη συγκρότηση του ίδιου του δικαίου απέναντι στην ηθική και την απελευθέρωση της νομικής σκέψης από τη θεολογία προς την κατεύθυνση της αναγέννησης του ρωμαϊκού δικαίου και της θεμελίωσης της αυτονομίας του κράτους.

Χάρη στην υιοθέτηση της αριστοτελικής θεωρίας για τη δικαιοσύνη και το δίκαιο ο Ακινάτης έστρεψε την προσοχή του στην πολιτεία των ανθρώπων και στο φυσικό βίο και τις ανάγκες του και κατάφερε να προσεγγίσει την ανθρώπινη ιστορία, την ιστορία του ανθρωπίνου προσώπου ως υποκειμένου σχέσεων όχι μόνον αγάπης αλλά και σχέσεων δικαίου, καλύπτοντας έτσι όλο το φάσμα του ανθρωπίνου βίου.

Η μεγάλη προσφορά του Θωμά Ακινάτη είναι το δίκαιο, το οποίο μέσα από τις σελίδες της Summa Theologiae αναδύεται ως το κατ' εξοχήν όργανο αρμονίας των κοινωνικών σχέσεων.

Η ένταξη του ανθρωπίνου προσώπου στο πλαίσιο των εννόμων σχέσεων σε συνδυασμό με την απελευθέρωση του προσώπου στο υπερφυσικό πεδίο άνοιξαν το δρόμο για τη νεοτερική εποχή.

Πηγή

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΩΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΑΚΙΝΑΤΗ

Ο Θωμάς Ακινάτης, κληρονόμος της ελληνορωμαϊκής ηθικής και της χριστιανικής παράδοσης, εντάσσεται στη χριστιανική σκέψη ως σύλληψη και όχι απλώς ως σωτηρία. Η θεολογική και η φιλοσοφική προσέγγιση της έννοιας του προσώπου, μαζί με τη νομική προσέγγιση μέσω των σχέσεων δικαίου στον Θωμά Ακινάτη, οδηγεί σε μια "επιστημονική" θεώρηση του προσώπου, μια θεώρηση που υπακούει στο κεντρικό αίτημα της ελληνικής φιλοσοφίας που είναι η σοφία και η γνώση. Η μεγάλη προσφορά του Θωμά Ακινάτη είναι το δίκαιο, το οποίο μέσα από τις σελίδες της Summa theologiae αναδύεται ως το κατεξοχήν όργανο αρμονίας των κοινωνικών σχέσεων.

Έτσι, αφενός η ένταξη του προσώπου στο πλαίσιο των έννομων σχέσεων και αφετέρου η οντολογική απελευθέρωση του προσώπου στο υπερφυσικό πεδίο από τον Θωμά Ακινάτη άνοιξαν τον δρόμο για την κοινωνική αναγνώριση της έννοιας του προσώπου. Το έργο του Θωμά Ακινάτη μπορούμε ανεπιφύλακτα να πούμε πως είναι το κορυφαίο προϊόν της επαφής της ελληνικής σκέψης και του χριστιανισμού και εντάσσεται οργανικά στην παράδοση του Βυζαντίου, στη βυζαντινή παράδοση δηλαδή του βυζαντινού ανθρωπισμού ή αλλιώς του "ουμανιστικού" χριστιανισμού που είναι συνέχεια της ελληνορωμαϊκής παράδοσης. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου της Ελένης Προκοπίου)

ΣΗΜΕΡΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΕΤΗΘΕΙ ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΧΕΙΡΟΛΟΓΙΕΣ ΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΤΙΣ ΑΕΡΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΕΩΣ.

ΣΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΚΙΝΔΥΝΟΥ Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΑΣ ΕΙΠΕ ΤΟ ΕΞΗΣ ΑΦΥΠΝΙΣΤΙΚΟ:Πώς θα ήταν κτιστό αυτό που από την καταβολή του κόσμου δεν είναι κτισμένο αλλά ετοιμασμένο; Και όμως ο Κύριος, αφού δεν προσδιόρισε τίποτε με τα λόγια του, συμπεριέλαβε βέβαια και τον νοητό κόσμο της ετοιμασμένης για εμάς βασιλείας, κι’ αυτόν έπειτα τοποθετώντας.
AYTON TON NOHΤΟ ΚΟΣΜΟ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΑΠΑΞΙΩΝΟΥΜΕ ΑΔΥΝΑΤΩΝΤΑΣ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΟΗΣΙΕΣ ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ, ΤΟΝ ΝΟΗΤΟ ΚΟΣΜΟ, ΜΕ ΤΗΝ ΨΕΥΔΟ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ.
ΕΥΝΟΥΧΙΣΜΕΝΟΙ, ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΗ, ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΟΥΜΕ ΟΥΤΕ ΤΗΝ ΑΛΗΘΙΝΗ ΜΑΣ ΠΑΤΡΙΔΑ, ΟΥΤΕ ΤΟΝ ΣΩΤΗΡΑ ΧΡΙΣΤΟ, ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΜΑΣ ΚΡΥΒΕΙ Ο ΕΚΠΤΩΤΟΣ ΚΛΗΡΟΣ.

Αμέθυστος