Μάθημα 6ο: Πνευματολογία - Το Άγιο Πνεύμα και η συμβολή του στο έργο της σωτηρίας (2)

ΣΤΑΥΡΟΥ ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗΣ 

«Καὶ εἰς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν»: Το Άγιο Πνεύμα και η συμβολή του στο έργο της σωτηρίας 

Άγιο Πνεύμα και ιστορία 

Το Άγιο Πνεύμα χορηγός της ζωής: «Το άγιον, τὸ κύριον, τὸ ζωοποιόν» 

Ως αυθυπόστατη ύπαρξη το Πνεύμα εκπορεύεται εκ του Πατρός και συνάμα αναπαύεται και ενοικεί στον μονογενή Υιό, δια του οποίου και εκλάμπει αϊδίως. Βασική προσωνυμία και ιδιάζον χαρακτηριστικό του Παρακλήτου Πνεύματος είναι η αγιότητα. Η θεία ζωή, η οποία συνιστά αΐδια κίνηση, περιχώρηση και έκφανση, πηγάζει από τον Θεό και Πατέρα, εκφαίνεται δια του Υιού και τελειούται εν Πνεύματι. Στο πρόσωπο αυτό της Αγίας Τριάδος καταλήγει η κίνηση και η περιχώρηση της θείας ζωής. «Τὸ γὰρ Πνεῦμα πάντα ἐρευνᾷ, καὶ τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ» (Α΄ Κορ. 2,10). Η πατερική θεολογία ερμηνεύει την παύλεια αυτή ρήση αφενός ως αποκαλυπτική της ομότιμης και ομοούσιας αξίας του Πνεύματος προς τα άλλα δύο πρόσωπα της θεότητας. Αφετέρου, σημαίνει ότι το Άγιο Πνεύμα εκφράζει μία ιδιαίτερη σχέση στην έκφανση της θείας ζωής, δηλαδή στον ενεργειακό πλούτο της Αγίας Τριάδος, ο οποίος εξέρχεται αποκαλυπτικά και διοχετεύεται προς την κτίση εν Πνεύματι. Το Άγιο Πνεύμα έχει ως ιδιάζον χαρακτηριστικό να αποκαλύπτει και να χορηγεί τη ζωή ως δωρεά του Θεού προς την κτίση και την ανθρωπότητα. Η αγιότητα ως κύρια προσωνυμία του Πνεύματος σημαίνει την έκφανση των ακτίστων ενεργειών στο έργο της οικονομίας. Ασφαλώς, τούτο δεν σημαίνει ότι το Άγιο Πνεύμα απολαμβάνει ένα είδος προνομιακής γνώσης και κατοχής των θείων ενεργειών, αλλά ότι παρουσιάζει μία ιδιαιτερότητα, η οποία σχετίζεται με την ίδια τη δομή της τριαδικής έκφανσης και περιχώρησς της θείας ζωής. Καθώς ο Πατήρ συνιστά προκαταρκτικό αίτιο στην ενεργειακή φανέρωση της κοινής ουσίας, ο Υιός λαμβάνει και μεταβιβάζει τον άκτιστο δυναμισμό της στο Άγιο Πνεύμα, στο οποίο και εκλάμπει η θεία ζωή ως τελείωση της ενδοτριαδικής περιχώρησης. Το τρίτο πρόσωπο της θεότητας, ενώ λαμβάνει την κοινή ενέργεια δια του Υιού, ωστόσο την κατέχει και εκφράζει ιδιαιτέρως, δηλαδή, ως Άγιο Πνεύμα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Άγιο Πνεύμα κατά την ενεργητική αυτή πρόοδο εκφράζει ιδιαιτέρως την τριαδική ενέργεια δίχως, όμως, και να ταυτίζεται προς αυτήν, καθώς και ο Πατήρ, προσωπική πηγή της όλης θεότητας, εκφαίνει την κοινή θεία ουσία δίχως να ταυτίζεται προς αυτήν. Ως τέλος της εσωτερικής θείας ζωής, το Άγιο Πνεύμα συνιστά τον αποκαλυπτικό φορέα της θεότητας στην κίνηση του θείου θελήματος προς δημιουργία, κυβέρνηση και τελείωση των όντων εκτός της τριαδικής ομοουσιότητας. Με έναν εξαιρετικά υπέροχο τρόπο, αληθινό διαμάντι της πατερικής θεολογίας, ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης επισημαίνει ότι «τὸ Πνεῦμα τὸ ῞Αγιον, ῟Ωι ἐξαιρέτως πᾶσα ἡ κοινὴ ἐνέργεια τῆς Μακαρίας Τριάδος ἀνατίθεται», ενεργοποιεί την προαιώνια και προεγνωσμένη θέληση του Θεού, «νὰ κοινωνηθῇ κατὰ τὴν ἐνέργειαν μὲ τὰ λοιπὰ κτίσματα, δι᾿ ἣν σχέσιν προέγνω καὶ προώρισε γενέσθαι πάντα τὰ νοητὰ καὶ αἰσθητὰ κτίσματα». Στην ιδιότητά του αυτή ως φορέως και δοτήρος προς τα έξω όχι μιας ιδιαίτερης αλλά της κοινής τριαδικής θέλησης και ενέργειας, έγκειται ο ιδιάζων ρόλος του συνεργούντος, κατ’ ευδοκίαν, Πνεύματος. Άλλωστε, κατά την προέρχεται από το Άγιο Πνεύμα, ενώ πηγή της θείας χάρης καιπατερική θεολογία κάθε δωρεά και χορηγία προς την κτίση  ενέργειας του Πνεύματος είναι όλη η Αγία Τριάς. Το έργο αυτό του Πνεύματος ως δοτήρος της αγιότητας αποκαλύπτεται κυρίως στο γεγονός του Χριστού και κατ’ επέκταση στο μυστήριο της ενσωμάτωσης των μελών του Σώματός του, δηλαδή της Εκκλησίας με την κάθοδό του κατά την Πεντηκοστή. Το Άγιο Πνεύμα, το οποίο πληροί και αναπαύεται στον Θεάνθρωπο, καθιστά τη θεωμένη ανθρωπότητά του μεριστή και μεθεκτή, ώστε η χαρισματική κοινωνία των δωρεών, τις οποίες ο Παράκλητος διαμοιράζει, ματαβιβάζεται δια του Χριστού και προς την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Στη διάσταση αυτή της συνεργίας του Αγίου Πνεύματος ως επιμερισμού και εισαγωγής της θείας χάριτος στις διακεκριμένες ανθρώπινες υπάρξεις, ο σκοπός της θείας οικονομίας οδηγείται στη συμπλήρωσή του. Ήδη από την αρχική δημιουργία τούτο υπήρξε ο τελικός προορισμός των κτισμάτων. Η πλήρης και μόνιμη ένωση και επισυναγωγή των πολλών όντων δια της αρχιτεκτονίας του Αγίου Πνεύματος στον μοναδικό Λόγο και δι’ αυτού η προσαγωγή τους στον Πατέρα. Συνεπώς, η τελείωση που παρέχει το Άγιο Πνεύμα συνιστά κοινωνία στην αποκάλυψη του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος. Το Άγιο Πνεύμα μολονότι δρα και ενεργεί στην κτίση και στην ιστορία, δεν είναι μία απρόσωπη δύναμη της θεότητας. Η διακήρυξη της αυθυπόστατης ύπαρξής του υπήρξε ακριβώς η καίρια και αποφασιστική συμβολή της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου. Πέραν της αγιότητας, το Πνεύμα ονομάζεται «κύριον» για να δηλωθεί η ομοτιμία και ομοουσιότητα του προσώπου του. Μία σειρά από βιβλικές μαρτυρίες επιβεβαιώνουν ότι ο Παράκλητος είναι ιδιαίτερη υπόσταση της Αγίας Τριάδος και όχι μία απρόσωπη ενέργεια ή δύναμη (Β΄Κορ. 6,4-7. Πράξ. 10,38. Α΄Κορ. 2,4. Ρωμ. 15,13. Α΄Θεσ. 1,5). Όπου η Αγία Γραφή κάνει λόγο για το Άγιο Πνεύμα ως δύναμη Θεού ή «Πνεῦμα Θεοῦ» (Ρωμ. 8,9), χρειάζεται ασφαλώς να εννοήσουμε τον ενυπόστατο χαρακτήρα αυτής της δυνάμεως, όπως ακριβώς και στην περίπτωση του Υιού (Α΄Κορ. 1,24). Ο προσωπικός αυτός χαρακτήρας του Αγίου Πνεύματος προσεπιμαρτυρείται αλυσιδωτά με μία σειρά από ποικίλες αναφορές, βάσει των οποίων το Αγιο Πνεύμα ακούει, ομιλεί, μαρτυρεί, αναγγέλει, διδάσκει, ερευνά, αποκαλύπτει, προφητεύει, οδηγεί, προτρέπει, βοηθεί, ελέγχει, εμποδίζει, κρίνει, διατάσσει, συνετίζει, αγαπά, λυπάται, επιποθεί, παρηγορεί, παροργίζεται, αποστέλλει κ.ά. Όλα αυτά τα στοιχεία εκφράζουν την προσωπική ύπαρξη και την ομότιμη θεότητα και κοινωνία του προς τον Πατέρα και τον Υιό. «Τὸ δὲ πνεῦμα ζωοποιεῖ» (Β΄Κορ. 3,6). Ως πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, το Άγιο Πνεύμα είναι «ζωή καὶ ζωοποιοῦν», δηλαδή χορηγός και πηγή της ζωής. Από την Πεντηκοστή και εντεύθεν, η ζωοποιός ενέργεια και χάρη του Αγίου Πνεύματος είναι η εμπειρία της Εκκλησίας. Το Άγιο Πνεύμα με τη χάρη του αναγεννά τον άνθρωπο, μεταγγίζοντάς στην κτιστή και πεπερασμένη φύση του την άκτιστη ζωή των εσχάτων και της Βασιλείας. Ήδη από την παρούσα ζωή, ο πιστός που εντάσσεται στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας γεύεται τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος. «ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πρᾳότης, ἐγκράτεια» (Γαλ. 5,22-23). Πρόκειται για μία νέα γέννηση, για μία αναγέννηση δια του Πνεύματος. Ο ίδιος ο Ιησούς είπε «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἄνωθεν, οὐ δύναται ἰδεῖν τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ιω. 3,3). Αυτή τη νέα γέννηση στο σώμα του Χριστού ως καινή και αληθινή ζωή επιτελεί η χάρη του Αγίου Πνεύματος, η οποία σφραγίζει τον βαπτιζόμενο, αυτή τον τρέφει και τον ενδυναμώνει δια της Ευχαριστίας, αυτή τον προφυλλάσει έναντι των αλλοτριωτικών δυνάμεων του κακού και της αμαρτίας, αυτή παράγει τους καρπούς της εν Χριστώ ζωής. Το Άγιο Πνεύμα απελευθερώνει τη ζωή του ανθρώπου από τη φθορά της αμαρτίας και του θανάτου διότι μας ενώνει με την αναστημένη ζωή του Χριστού. Όπως συχνά έχουμε επισημάνει, το έργο του Πνεύματος δεν ενεργείται ανεξάρτητα από το έργο του Χριστού, τον οποίο συμπαρομαρτεί και συνεργεί αδιάκοπα στο έργο του Θεανθρώπου σχεδόν μέχρι ταυτίσεως της χαρισματικής τους δωρεάς στη ζωή της Εκκλησίας. Ο Παύλος εκφράζει την εκκλησιαστική αυτή εμπειρία της σύνθεσης μεταξύ χριστολογίας και πνευματολογίας λέγοντας «ὁ δὲ Κύριος τὸ Πνεῦμά ἐστιν· οὗ δὲ τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία» (Β΄Κορ. 3,17). Ο «πνευματικός» άνθρωπος αποκτά «νοῦν Χριστοῦ» (Α΄Κορ. 2,15-16), δηλαδή «Πνεῦμα Χριστοῦ» (Ρωμ. 8,9). Ο ίδιος ο Χριστός έγινε η πηγή του Αγίου Πνεύματος προς την κτίση και την ανθρωπότητα. «ἐγένετο ὁ πρῶτος ἄνθρωπος Ἀδὰμ εἰς ψυχὴν ζῶσαν· ὁ ἔσχατος Ἀδὰμ εἰς πνεῦμα ζωοποιοῦν» (Α΄Κορ. 15,45). Η καινή κτίση, η πνευματική αναγέννηση, η ασκητική ζωή των πιστών στο Σώμα της Εκκλησίας είναι «παίδευμα» του Παρακλήτου Πνεύματος, που παρακινεί την ελεύθερη ανταπόκριση και συνεργία των ανθρώπων στην ένωση με τον Χριστό, που παρέχει πνευματικά αισθητήρια, καινούργια καρδιά και καινούργιο πνεύμα στον όλο άνθρωπο για να γνωρίσει, για να δει, για να μετάσχει στον Θεάνθρωπο Χριστό. Η έλευση του Παρακλήτου συνιστά έλευση των εσχάτων εντός της ιστορίας, γι’ αυτό και η χάρη του Αγίου Πνεύματος χαρακτηρίζεται ως «ἀῤῥαβὼν» (Εφ. 13,14) της μέλλουσας Βασιλείας

https://eclass.uoa.gr/

ΕΔΩ ΜΕΣΑ, ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ, ΚΡΥΒΕΤΑΙ Η ΚΑΚΟΔΟΞΊΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΎ ΚΑΊ Η ΑΊΡΕΣΗ ΤΉΣ ΟΙΚΟΝΟΜΊΑΣ ΤΟΎ ΑΓΊΟΥ ΠΝΕΎΜΑΤΟΣ.
ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΜΕΡΗ ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ, ΑΡΧΗΣ ΓΕΝΟΜΕΝΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΥΣΣΗΣ, ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΟΥΝ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΕΡΧΕΤΑΙ ΤΟ ΑΓΕΥΣΤΟ ΚΑΙ ΑΚΕΦΑΛΟ ΔΕΞΙ ΧΕΡΙ ΤΟΎ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΝΑ ΤΑΥΤΙΣΕΙ ΤΙΣ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ, ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΟΝΗΡΙΑΣ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΠΑΛΑΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ.

ΠΡΟΣ ΑΚΙΝΔΥΝΟΝ - ΛΟΓΟΣ ΑΝΤΙΡΡΗΤΙΚΟΣ ΤΡΙΤΟΣ (21)

97. Και όμως ο άγιος (Γρ. Νύσσης) λέγει εδώ ότι η κληρονομία των αγίων, από την οποία εθεολόγησε ότι το θείο είναι υψηλότερο, υπέρκειται κάθε εικασίας στοχασμών. Ο ίδιος είπε προηγουμένως ότι αυτή είναι το υπερκείμενο του παντός. Αλλά την συνέταξε εδώ μαζί με τους ανεξιχνίαστους δρόμους του Θεού -υπάρχει λοιπόν κανένα κτίσμα ανεξιχνίαστο;- αλλά και με τα ανεξερεύνητα κρίματα, δηλαδή με τους θείους προορισμούς και τα θεία βουλήματα, αλλά όχι με τα κριθέντα και βουληθέντα. Δεν εθεολόγησε λοιπόν ότι «το θείο κατά το άφραστο και απροσπέλαστο είναι ανώτερο και υψηλότερο» από τα υστερογενή αυτά πράγματα, αλλά από εκείνα τα προαιώνια, έχοντας φρονήματα αδελφά με τον αδελφό (Μ. Βασίλειο), ο οποίος ομιλώντας περί των προαιωνίων ενεργειών λέγει ότι «κι αν σκεφτείς κάτι πέρα (επέκεινα) από τους αιώνες, και τούτο είναι κατώτερο του Πνεύματος». Αποφαίνεται φανερά ότι οι άκτιστες ενέργειες του Πνεύματος είναι κατώτερες του Πνεύματος, δηλαδή της ουσίας του Πνεύματος.