Ο ΕΡΩΣ ΤΟΥ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ.(2)

Συνέχεια από: Τετάρτη 8 Απριλίου 2020

FIORENTINA UNIVERSITAS STUDIORUM.

Ο ΕΡΩΣ ΤΟΥ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΣΤΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ.

Του Νικολάου Πατρώζου.

Κεφάλαιο Πρώτο.

1.1, Μία αρχαία αφήγηση!     

Η αφήγηση τού Συμποσίου είναι από δεύτερο χέρι: η αφήγηση γίνεται από ένα πρόσωπο που δεν ήταν παρόν. “Ο Απολλόδωρος και ο Φοίνιξ δεν ήταν παρόντες στο συμπόσιο, αλλά χρησιμοποίησαν την ίδια πηγή, τον Αριστόδημο. Ο Απολλόδωρος προσπάθησε να ελέγξει μερικές λεπτομέρειες ζητώντας τα φώτα του Σωκράτη του ίδιου και είναι επομένως πιο εμπιστεύσιμος του Φοίνικος (ο Αριστόδημος ο ίδιος δεν θυμόταν τα πάντα)”[A. Fussi, Χρόνος, επιθυμία, γέννηση. Η Διοτίμα και ο Αριστοφάνης στο Συμπόσιο του Πλάτωνος, “Rivista di storia della filosofia” n1, 2008 pp.3! “…αυτό που είπε ο καθένας ούτε ο Αριστόδημος θυμόταν τα πάντα, ούτε και από μέρους μου θυμάμαι όλα όσα διηγήθηκε. Αλλά οι λεπτομέρειες τις οποίες θυμόταν φάνηκαν και σε μένα άξιες της μνήμης (178 α)… Σ’αυτό το χωρίο ο Απολλόδωρος αναγνωρίζει καθαρά ότι η διήγησή του θα είναι επιλεκτική τόσο λόγω αντικειμενικών ορίων (η μνήμη του και εκείνη του Αριστοδήμου είναι ατελείς) όσο και υποκειμενικών, θα διηγηθεί μόνον αυτό που του φάνηκε άξιο να το θυμόμαστε”]. Το Συμπόσιο μπορεί να συσχετισθεί με άλλους δύο διαλόγους, οι οποίοι διαπραγματεύονται θέματα αισθητικής και ερωτικής φύσεως, δηλαδή τον Λυσία και τον Φαίδρο. Ο Πλάτων χρησιμοποιώντας αυτή την τεχνική τής παλαιάς αφηγήσεως πραγματοποιεί-τρόπος του λέγειν- μία σπορά στον προσεκτικό αναγνώστη (ο οποίος προσέχει ότι η διήγηση τού Φαληρέα αφορά γεγονότα που συνέβησαν πριν τρία χρόνια στο παρελθόν). Δίνει δηλαδή μία πρόγευση των θεμάτων τα οποία είναι κεντρικά στο Φαίδρο (αλλά και στην έβδομη επιστολή). Αυτά τα θέματα σχετίζονται συγκεκριμένα με την μνήμη και τήν γραφή.

          Υπολογίζοντας λοιπόν αυτούς τους τρείς ερωτικούς διαλόγους, μπορούμε να διαπιστώσουμε μία εντατικοποίηση τής πλοκής. Και πράγματι όπως το πιστοποιεί και ο Robin, “στην σκέψη τού Συμποσίου, υπάρχει μία συνέχεια εκείνης τού Λυσία και στην σκέψη τού Φαίδρου μία εμβάθυνση εκείνης τού Συμποσίου” [L. Robin, Η πλατωνική θεωρία του έρωτος, όπου προσθέτει ότι “η πρόοδος από τον Λυσία στο Συμπόσιο έγινε με προετοιμασία”), παρότι αυτό ισχύει λαμβάνοντας υπ’όψιν ότι επιβεβαιώσεις σχετικά με την τάξη και την χρονολόγηση των διαλόγων του Πλάτωνος δεν μπορούν να προσφέρουν απόλυτη βεβαιότητα! Ο Vegetti δυναμώνει αυτό το σημείο λέγοντας ότι “εμείς δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε σχετικά με την χρονολογία τής συνθέσεως τών διαλόγων. Οι ενδείξεις είναι αμφίβολες και πολύ λειτουργικές” [M. Vegetti, 15 μαθήματα στον Πλάτωνα, Einaudi, Torino. 2003, σ,15]. Έτσι λοιπόν είναι εύκολο να δούμε ότι ανάμεσα στους μελετητές δεν υπάρχει μία αναγνωρισμένη χρονολόγηση από όλους, στην οποία θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Πλάτων έγραψε το Συμπόσιο. Ο Calogero, ισχυρίζεται ότι γράφτηκε το 384 π.Χ. [Το συμπόσιο του Πλάτωνος, κείμενο και εισαγωγή του G. Calogero. Laterza. 1946, σ.4] Ενώ ο Zanatta το τοποθετεί ανάμεσα στο 405 και το 400 π.Χ. [Πλάτων, Συμπόσιο, μετάφραση F. Zanatta, Feltrinelli, Milano, 1995, 5^η έκδοση 2006, σ. 147] Παρ’όλα αυτά η Jacqueline de Romilly τό τοποθετεί σε μια προηγούμενη στιγμή, το 416 π.Χ. και το ίδιο ισχυρίζεται και η Nussbaum, μετά από μία εκτενέστατη επιχειρηματολογία κατά την οποία εξετάζει τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν εκείνα τα χρόνια. [J. De Romilly, Alcibiade, Garzanti, Milano, 1997, σ.23].

1.2, Το Συμπόσιο στήν αρχαιότητα.

          
Αφήνοντας κατά μέρος το πρόβλημα τής τάξεως τών διαλόγων, είναι χρήσιμο να αναφέρουμε ότι το Συμπόσιο, με το οποίο ασχολούμαστε, ανήκει, όπως το έδειξε ο Musti, [D. Musti, Το συμπόσιο, Laterza, Roma-Bari, 2001] στην δεύτερη φάση τής γραφής τών Συμποσίων. Αυτή η φάση χαρακτηριζόμενη από την φιλοσοφική διανοητική πρακτική, διαφοροποιείται από την πρώτη, η οποία περιέχει εκφράσεις τής λυρικής ελληνικής ποιήσεως και από την τρίτη, η οποία συνδέεται με τον Χριστιανισμό. Επρόκειτο για μία πρακτική στην οποία οι αριστοκράτες τής πόλης κατόρθωναν να βρουν ανακούφιση και χαλάρωση από τα καθημερινά και «αναγκαία» πράγματα όπως η πολιτική, ο πόλεμος, η εργασία, η οικογένεια, ακόμη και η οικονομία. Για να διασκεδάσουν σε μία «σφαίρα τού περιττού» που τους έδινε την ευκαιρία να ενώσουν στην ευχαρίστηση τής ανάπαυσης εκείνη τής ερωτικής σχέσης, ή όπως στην περίπτωσή μας, τής διανοητικής. Προϋποθέτοντας μεγάλα έξοδα, εξ’ αιτίας τής ανάγκης τών υπηρετών, της τροφής και των ποτών, το συμπόσιο ήταν ένα φαινόμενο κυρίως αριστοκρατικό. Κατά την διάρκεια αυτών τών ευκαιριών συγκέντρωσης υπήρχε μία δυναμική στιγμή, εκείνη τού οίνου, “το ποτό πού περισσότερο από όλα περιέχει καθαυτό, το ρίσκο, διότι αρχίζει σαν παρηγοριά, ευχαρίστηση και χαρά, αλλά εάν η χρήση του υπερβεί ένα κάποιο όριο, τότε οδηγεί στο χάσιμο τής αυτοσυγκράτησης και στην παράβαση. Αυτό γίνεται φανερό στο τέλος τού διαλόγου τού Πλάτωνος, όταν τα πρόσωπα στην εορτή, τά οποία βρήκαν την πόρτα ανοιχτή, πήραν θέση στο τραπέζι, “και όλοι χωρίς την προηγούμενη τάξη αναγκάστηκαν να πιούν πάρα πολύ κρασί”. Η αντίθεση ανάμεσα στο αναγκαίο και το επιπλέον, η οποία αντιστοιχεί ακριβώς στην διαφορά ανάμεσα στην καθημερινότητα και στα έκτακτα γεγονότα, όπως το Συμπόσιο, υπαινίσσεται την διάκριση ανάμεσα σε δύο κυρίαρχες στιγμές: η πρώτη είναι η τροφή η οποία αποτελεί την αρχή κάθε συμποσίου και η δεύτερη είναι το κρασί, η οποία ανήκει στο δεύτερο και τρίτο μέρος του. Στην τροφή και στο κρασί συνδέονται αντιστοίχως η “Δήμητρα, η θεά τής γης και τού σίτου, και ο Διόνυσος, ο Θεός τού οίνου, ο ελευθερωτής”, ο οποίος παραπέμπει στο τραγικό. Η διάκριση ανάμεσα στο φαγητό και στο πιοτό συμπίπτει με το αντιθετικό ζεύγος ανάγκη-περισσό (επιπλέον) και η στιγμή της εισόδου τού Αλκιβιάδη υπεισέρχεται στην αντίστοιχη στιγμή τού επιπλέον, πάνω από την οποία βασιλεύει ο Διόνυσος. Και πράγματι σαν ένας αντιπρόσωπος τού Διόνυσου, ο Αλκιβιάδης, ο οποίος είχε πιεί ήδη αρκετό κρασί, φτάνει χωρίς πρόσκληση, σαν η εμφάνισή του να ανήκε ακριβώς σε εκείνη την στιγμή τού συμποσίου: γι’αυτόν δεν είναι αναγκαία μία ειδική πρόσκληση όπως για τους άλλους. Η άφιξή του βρίσκεται στην λεπτή γραμμή ανάμεσα στην αλήθεια χωρίς όρους και την ολοκληρωτική απώλεια κάθε ελέγχου, στην ίδια κατάσταση που βρισκόταν ο Πόρος κατά την διάρκεια του συμποσίου τής Αφροδίτης. Και αυτή όπως μπορούμε να δούμε είναι η τέλεια συνθήκη για να εγκωμιασθεί ο Έρως με το στόμα τού Σωκράτη. Πίσω από το φίλτρο τών ρυθμιστών τού τραγικού και τού κωμικού.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.