Συνέχεια από: Δευτέρα 23 Ιουνίου 2025
Χάιντεγγερ καὶ ᾿Αρεοπαγίτης
ή, Περί απουσίας και αγνωσίας του Θεού
A' - Ο ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΩΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΥΣΙΑΣ
1. Ἡ μεταφυσικὴ ἄρνηση τῆς θεϊκότητας τοῦ Θεοῦ (7η συνέχεια)
Ὁ Φίχτε (Fichte, †1814) δέχεται ὡς ἀφετηρία τῆς φιλοσοφίας του τὴν κριτική στάση (Kritizismus) τοῦ Κάντ. Τὸ δημοσίευμα μὲ τὸ ὁποῖο ἔγινε εὐρύτατα γνωστός, εἶναι ἕνα Δοκίμιο κριτικῆς κάθε ἀποκάλυψης (Versuch einer Kritik aller Offenbarung, 1792), ὅπου θεμελίωνε τὴν ἄποψη ὅτι τὸ περιεχόμενο μιᾶς ἀποκάλυψης ἀνάγεται ὑποχρεωτικὰ στὸ περιεχόμενο τῶν ἠθικῶν ἀπαιτήσεων τῆς ὑποκειμενικῆς λογικῆς.
᾿Αλλὰ καὶ ὅ,τι κατεξοχήν χαρακτηρίζει τὸ συνολικὸ ἔργο τοῦ Φίχτε, εἶναι ἡ συνεπέστατη ἐκδοχὴ τοῦ ἀνθρώπινου ὑποκειμένου ὡς ἀφετηριακοῦ κέντρου ἢ ἄξονα κάθε φιλοσοφίας, ἐπιστήμης καὶ γνώσης. Κάθε γνώση εἶναι αὐτοπαρατήρηση τῆς δημιουργικῆς καὶ ἠθικῆς δραστηριότητας τοῦ Ἐγώ, ἀφοῦ μόνο τὸ Ἐγὼ ὑπάρχει καταρχὴν καὶ ἀπόλυτα γιὰ τὸ ἴδιο τὸ Εγώ. Η μέθοδος γι᾿ αὐτὴ τὴν αὐτοπαρατήρηση εἶναι τὸ διαλεκτικὸ σχῆμα: θέση - ἀντίθεση - σύνθεση, που καθιερώνεται ἀπὸ τὸν Φίχτε ὡς τυπικὸ γνώρισμα τοῦ γερμανικοῦ ἰδεαλισμοῦ. Ἡ βασικὴ καὶ ἀφετηριακὴ θέση (προϋπόθεση γιὰ ὁποιαδήποτε γνώση) εἶναι ἡ αὐτοσυνείδηση τοῦ Ἐγώ, ἡ κριτικὴ αὐτεπίγνωση τοῦ Ἐγὼ ὡς τῆς μόνης καὶ ἀπόλυτης αἰτίας κάθε ἐμπειρίας. Ἡ ἀδιαμφισβήτητη βεβαιότητα αὐτῆς τῆς θέσης θεμελιώνεται καὶ μὲ τὴν τυπικὴ λογικὴ στὴν ἀρχὴ τῆς ταυτότητας (Α=Α), ἀρχὴ ποὺ βρίσκει τὴν ἀπόλυτη ὁλότητα τῆς πραγματοποίησής της στὸ Ἐγὼ = Εγώ, ἀναδείχνοντας τὸ Ἐγὼ σὲ σύνοψη κάθε ἀλήθειας γιὰ τὸ πνεῦμα, τὴ θέληση, τὸ ἦθος, τὴν πίστη.
Δεύτερο βῆμα εἶναι ἡ ἀντίθεση, θεμελιωμένη στὴ λογική πρόταση τὸ Α δὲν εἶναι = - Α. Πρόκειται γιὰ τὴν ἐπισήμανση τῆς πραγματικότητας τοῦ μὴ-Εγώ, ὅπου ὁ Φίχτε συνοψίζει τὴ φύση καὶ τὴν ὕλη, τὴ μεταξύ τους ἐσωτερικὴ σχέση καὶ κάθε ἀντικειμενικό περιορισμὸ τῆς βούλησης τοῦ ὑποκειμένου. Καὶ τρίτη βαθμίδα εἶναι ἡ σύνθεση, ἡ ἀντιπαράθεση τοῦ Ἐγὼ στὸ μὴ-Ἐγὼ καὶ ὁ ἀλληλοπεριορισμός τους, ποὺ ὅμως δὲν αἴρει τὴν ταυτότητα καὶ αὐτοσυνειδησία τοῦ Ἐγώ, οὔτε τὴν πραγματικότητα τοῦ μὴ-Εγώ, ἁπλῶς ἐπιτρέπει στὴν ἀπόλυτη πραγματικότητα τοῦ Ἐγὼ νὰ ἐμπεριέχει καὶ κάθε ἄλλη πραγματικότητα ἔξω ἀπὸ τὸν ἑαυτό της.[ ΙΣΩΣ ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΕΥΚΟΛΑ ΚΑΤΑΝΟΗΤΟ ΟΤΙ ΕΧΟΥΜΕ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΧΕΓΚΕΛ. ΔΗΛ. ΤΗΝ ΠΑΡΑΒΑΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΟΠΩΣ ΤΙΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ.ΘΕΣΗ, ΑΝΤΙΘΕΣΗ, ΣΥΝΘΕΣΗ. Η ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΤΗΣ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΑΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ, ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ. ΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΣΤΑ ΧΝΑΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΟΣ Ή ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ. ΑΥΤΗ Η ΤΡΙΑΔΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗΣ ΕΝΔΟΜΥΧΗΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟ. ΜΝΗΜΗ, ΒΟΥΛΗΣΗ ΓΝΩΣΗ.Η ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΤΙΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟ. ΚΑΙ Ο ΠΡΟΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ Β' ΒΑΤΙΚΑΝΕΙΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΟΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΕ ΤΟ ΝΕΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ΤΑΥΤΙΣΕΩΣ ΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΤΟΥ ΡΑΝΕΡ ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΕΠΙΣΗΜΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΝΤΑ ΦΙΟΡΕ Η ΟΠΟΙΑ ΔΡΟΥΣΕ ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΗΓΑΓΕ ΣΤΟ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΝ ΜΑΣΟΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ ΜΑΗ ΤΟΥ 68. ΤΙ ΛΕΜΕ ΑΝ ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟ ΖΩΗ; ΦΕΥΓΕ ΚΑΙ ΣΩΖΟΥ.]
Μὲ ἄλλα λόγια, τὸ Ἐγὼ ὡς μοναδικὴ ἀφετηρία γιὰ τὴν πρόσβαση στὴν πραγματικότητα, προσδιορίζει αὐτὴ τὴν πραγματικότητα (τὴν ὕπαρξη τοῦ ἀντικειμενικοῦ κόσμου) μέσα στὰ ὅρια τῶν γνωστικῶν του δυνατοτήτων. Καὶ πιὸ συγκεκριμένα: Ὁ κόσμος εἶναι τὸ ὑλικὸ (Material) τῆς ἀνθρώπινης δραστηριότητας, ἀλλὰ καὶ ἡ αἰσθητὴ προϋπόθεση τοῦ ἠθικοῦ δέοντος – ὡς αὐτεπίγνωση περιορισμοῦ τοῦ Ἐγὼ ἀπὸ τὸ μὴ-Ἐγώ. ᾿Αλλὰ καὶ ὅ,τι προσδιορίζεται ἀπὸ τὴ γνωστική δυνατότητα τοῦ Ἐγὼ εἶναι πεπερασμένο, ἀφοῦ προσδιορίζεται μόνο ὡς μὴ-᾿Εγώ, ἑπομένως καὶ ὁ Θεὸς τῆς μεταφυσικῆς, ὅπως καὶ οἱ ἀπόλυτες ἰδιότητες ποὺ τοῦ ἀποδίδουμε, δὲν εἶναι παρὰ μιὰ αὐτοαντίφαση. Ὁ Φίχτε ἀρνεῖται τὴν ὕπαρξη ἑνὸς Θεοῦ ὡς ἀπόλυτης πραγματικότητας καθεαυτὴν ἔξω ἀπὸ τὴν αὐτοσυνείδηση τοῦ Ἐγώ. Τὸ θεῖο ἑρμηνεύεται μόνο μέσα ἀπὸ τὴν ἠθικὴ συνείδηση τοῦ ὑποκειμένου, ὡς πραγματοποίηση τοῦ καθήκοντος τῆς ἠθικότητας μέσα στὸ σύμπαν, πραγματοποίηση ποὺ συντελεῖται μὲ τὴν ἄπειρη ἁλυσσίδα τῶν συνειδήσεων καὶ μέσα ἀπὸ αὐτήν. Ἡ συνειδητὰ πραγματικὴ καὶ ἐνεργὸς ἠθικὴ τάξη, εἶναι ὁ Θεός.
Σχολιασμός - Ανάλυση (με τη βοήθεια του ChatGPT)
Το παραπάνω κείμενο συνοψίζει με ενάργεια τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας του Γιόχαν Γκότλιμπ Φίχτε (Johann Gottlieb Fichte), θεμελιωτή του υποκειμενικού ιδεαλισμού και από τις καθοριστικές μορφές του γερμανικού ιδεαλισμού μετά τον Καντ. Ακολουθεί μια συστηματική ερμηνευτική παρουσίαση των βασικών θέσεων του:
1. Αφετηρία: Καντιανή Κριτική και Ηθική Φιλοσοφία
Ο Φίχτε ξεκινά από την κριτική φιλοσοφία του Καντ, δηλαδή τη θεμελίωση της γνώσης όχι σε αντικειμενικές οντολογικές αρχές, αλλά στην υποκειμενική λειτουργία του νου (κριτικισμός). Στο έργο του «Προσπάθεια Κριτικής κάθε Αποκάλυψης» (1792), υποστηρίζει ότι κάθε «αποκάλυψη» πρέπει να συμφωνεί με τις ηθικές απαιτήσεις του καθαρού λόγου. Δηλαδή: αν κάτι παρουσιάζεται ως θεϊκή αποκάλυψη αλλά αντιβαίνει στην ηθική αυτονομία του υποκειμένου, είναι ψευδές. Το υποκείμενο είναι η αρχή της κρίσης ακόμα και για τα θρησκευτικά φαινόμενα.
2. Το απόλυτο Εγώ και η διαλεκτική του
Στον Φίχτε, όλη η φιλοσοφία θεμελιώνεται στο “Εγώ” ως απόλυτη αρχή. Δεν υπάρχει γνώση, ούτε καν κόσμος, πριν από το Εγώ. Το “Εγώ” είναι το μόνο που υφίσταται καθεαυτό και για τον εαυτό του. Όλη η πραγματικότητα είναι έκφραση της δραστηριότητάς του.
Η θεμελιώδης μέθοδος για την ανάλυση αυτής της δραστηριότητας είναι η διαλεκτική:
-
Θέση (These): Το Εγώ θέτει τον εαυτό του (Εγώ = Εγώ). Είναι η αρχή της ταυτότητας.
-
Αντίθεση (Antithese): Το Εγώ θέτει το μη-Εγώ. Είναι η εμπειρία του κόσμου ως αντίστασης στην ηθική του βούληση – ο κόσμος, η ύλη, η φύση.
-
Σύνθεση (Synthese): Το Εγώ και το μη-Εγώ αλληλοπεριορίζονται. Η δραστηριότητα του Εγώ καθιστά τον κόσμο προσβάσιμο ως εμπειρία και πεδίο ηθικής δράσης, χωρίς να αναιρείται ούτε η αυτονομία του Εγώ ούτε η ετερότητα του μη-Εγώ.
3. Γνώση, Κόσμος και Ηθικότητα
Ο κόσμος είναι υλικό της ελευθερίας, δηλαδή περιορισμός που πρέπει να υπερβαθεί ηθικά. Υφίσταται μέσα στα όρια της γνωστικής και πρακτικής συνείδησης. Το Εγώ «ορίζει» τον κόσμο όχι με την έννοια της δημιουργίας, αλλά της πνευματικής θέσμισής του ως πεδίου δράσης και καθήκοντος.
4. Θεός και Ηθική Τάξη
Ο Φίχτε απορρίπτει τον Θεό ως υπερβατική οντότητα έξω από την εμπειρία και τη συνείδηση. Τον θεωρεί αυτοαντίφαση, αφού μια απόλυτη ύπαρξη που τίθεται εκτός του Εγώ δεν είναι νοητή σύμφωνα με την ίδια τη λογική της αυτοσυνείδησης.
Στη θέση αυτής της μεταφυσικής έννοιας του Θεού, προτείνει μια ηθική-ιδεαλιστική θεώρηση:
Ο Θεός είναι η ενεργός ηθική τάξη του κόσμου, η οποία πραγματώνεται μέσα από την απειρία των συνειδήσεων, μέσα στην ιστορία, και μέσω της ηθικής δράσης των ανθρώπων.
5. Συμπερασματικά
Η φιλοσοφία του Φίχτε είναι μια ριζική εκδοχή υποκειμενικού ιδεαλισμού, στην οποία:
-
Η αυτοσυνείδηση είναι η μοναδική απόλυτη αρχή.
-
Ο κόσμος είναι διαλεκτικά συνδεδεμένος με την ηθική δραστηριότητα του υποκειμένου.
-
Η θρησκεία ανάγεται στην ηθική πράξη, και ο Θεός δεν είναι πρόσωπο ή υπερβατικό Ον, αλλά η πραγματοποίηση του καθήκοντος στο σύμπαν.
ΘΑ ΔΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΠΟΥ ΕΝΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΣΟΦΙΑΣ Η ΟΠΟΙΑ ΑΝΤΙΚΑΤΕΣΤΗΣΕ ΤΗΝ WIKIPEDIA,THN OΠΟΙΑ ΕΙΧΕ ΥΠΕΡΒΕΙ ΗΔΗ Η WOKIPEDIA. Η ΙΔΕΑ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ. ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΟΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου