Συνέχεια από : Σάββατο 30 Μαίου 2020
ΑΠΟ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ-ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΙΩΝΙΟ ΕΜΦΥΛΙΟ.
Emma Yung : Η ANIMA ΣΑΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΗ ΥΠΑΡΞΗ
Εάν ρωτήσουμε γιατί η διαίσθηση και η τέχνη της προφητείας αποδίδονται στη γυναίκα, η απάντηση είναι ότι γενικά είναι πιο ανοιχτή στο ασυνείδητο από τον άνδρα. Η δεκτικότητα είναι γυναικεία στάση, που προϋποθέτει άνοιγμα και άδειασμα, γι’ αυτό ο Jung²⁵ την ονόμασε «το μεγάλο μυστικό της θηλυκότητας». Εξ άλλου, η γυναικεία πνευματικότητα είναι λιγότερο αντίθετη στο μη-λογικό από την λογικά προσανατολισμένη ανδρική συνείδηση, η οποία τείνει να απορρίψη ο,τιδήποτε δεν ανταποκρίνεται στη λογική, κι έτσι κλείνεται συχνά έξω από την περιοχή του ασυνειδήτου. Στον «Φαίδρο» ο Πλάτωνας κατακρίνει την υπέρ-λογική στάση – ιδιαίτερα στο ζήτημα της αγάπης – και επαινεί το μη λογικό, ακόμη και το παράλογο, καθώς μπορεί να είναι ένα θείο δώρο.
Αναφέρει μερικές μορφές αυτού τού μή λογικού στοιχείου:
1. Η σοφία τών χρησμών που έδινε η Πυθία, για παράδειγμα, όταν συμβούλευε σχετικά με την ευημερία τής πολιτείας. Αναφορικά με αυτό παρατηρεί: «Επειδή η προφήτισσα στους Δελφούς και η ιέρεια τής Δωδώνης, όταν είναι έξω απ’ τον εαυτό τους, έχουν φέρει μεγάλα καλά στην Ελλάδα, και στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή τών ανθρώπων, ενώ όταν βρίσκονται σε λογική κατάσταση ωφελούν λίγο ή καθόλου». ²⁶
2. Το χάρισμα της προφητείας τής Σίβυλλας, η οποία προλέγει το μέλλον.
3. Η φρενίτιδα (ενθουσιασμός) που εμπνέεται απ’ τις Μούσες.
Η Πυθία, η Σίβυλλα και οι Μούσες είναι θηλυκά όντα, και μπορούν να παρομοιασθούν με την προφήτισσα του βορρά˙ τα λόγια τους είναι μη- λογικά και φαίνονται σαν τρέλλα απ’ την άποψη τής λογικής ή του λόγου. Αλλά τομείς σαν αυτούς δεν ανήκουν μόνο στη γυναίκα˙ πάντοτε υπήρχαν και άνδρες μάντεις και προφήτες, που έγιναν τέτοιοι χάρη σε μια θηλυκή, δεκτική στάση που τους κάνει ικανούς να ανταποκρίνονται σε επιδράσεις που προέρχονται από την άλλη πλευρά τής συνείδησης.
Επειδή η anima, σαν θηλυκή πλευρά τού άνδρα, έχει αυτήν τη δεκτικότητα και την απουσία προκατάληψης για το μη λογικό, ορίζεται μεσολαβητής ανάμεσα στη συνείδηση και το ασυνείδητο. Στον δημιουργικό άνδρα, ιδιαίτερα, αυτή η θηλυκή στάση παίζει έναν σπουδαίο ρόλο˙ δεν είναι χωρίς λόγο που μιλάμε για τη σύλληψη της ιδέας ενός έργου, τη γέννηση μιας σκέψης ή την κυοφορία της.
Το μοτίβο της κοπέλλας-κύκνου συναντάται επίσης σε αναρίθμητα παραμύθια˙²⁷η ιστορία του κυνηγού και τής κοπέλλας-κύκνου μπορεί να χρησιμέψη σαν παράδειγμα:
Ένας δασοκόμος, ακολουθώντας τα ίχνη ενός ελαφιού έφθασε σε μια λίμνη ακριβώς τη στιγμή που τρεις λευκοί κύκνοι σηκώνονταν πετώντας ψηλά. Αμέσως μεταμορφώθηκαν σε τρεις νεράιδες που λούζονταν στη λίμνη, αλλά μετά από λίγο βγήκαν απ’ το νερό και πέταξαν μακριά σαν κύκνοι. Δεν μπορούσε να βγάλη αυτές τις κοπέλλες απ’ το μυαλό του, και αποφάσισε να παντρευτή μια απ’ αυτές. Έτσι, τρεις μέρες αργότερα επέστρεψε στη λίμνη και τις βρήκε πάλι να λούζωνται. Σιγά-σιγά έρποντας πήγε και πήρε το πέπλο κύκνου που βρισκόταν στην όχθη κοντά στη νεώτερη. Αυτή τον ικέτεψε να της το δώση πίσω, αλλ’ αυτός προσποιήθηκε ότι είναι κουφός και το πήρε στο σπίτι του, έτσι που η κοπέλλα έπρεπε να τον ακολουθήση. Οι άνθρωποί του την δέχθηκαν φιλικά, και αυτή συμφώνησε να παντρευτή τον κυνηγό. Αλλά το πέπλο του κύκνου το έδωσε στη μητέρα του, που το έκρυψε σ’ ένα κιβώτιο. Μια μέρα, αφού το ζευγάρι είχε ζήσει ευτυχισμένα μαζί για μερικά χρόνια, η μητέρα καθαρίζοντας βρήκε το μικρό κιβώτιο και το άνοιξε. Μόλις η κοπέλλα είδε το πέπλο του κύκνου, το έριξε γρήγορα επάνω της, και με τις λέξεις: «Αυτός που θέλει να με ξαναδή πρέπει να έρθη στο γυάλινο βουνό, που βρίσκεται πάνω απ’ τη λαμπρή πεδιάδα»,²⁸ ταλαντεύθηκε στον αέρα και πέταξε μακριά. Ο δυστυχισμένος κυνηγός πήγε να την αναζητήση, και, με τη βοήθεια φιλικών ζώων, μετά από πολλές δυσκολίες, τελικά την βρήκε˙ έπειτα, μαθαίνοντας ότι ήταν μαγεμένη, την απελευθέρωσε από τα μάγια.
Διηγήθηκα αυτή την ιστορία με πολλές λεπτομέρειες, επειδή περιλαμβάνει ένα καινούργιο και πολύ σημαντικό μοτίβο, αυτό της λύτρωσης. Η ανάγκη για λύτρωση που φαίνεται εδώ με το μαγικό δέσιμο, υποδεικνύει ότι η μορφή του κύκνου δεν είναι μια πραγματική κατάσταση αλλά δευτερογενής, σαν το πέπλο που καλύπτει τη βασιλοπούλα. Πίσω απ’ τη μορφή του ζώου κρύβεται ένα ανώτερο ον που πρέπει να λυτρωθή, και που μαζί του ο ήρωας στο τέλος θα ενωθή.
Η πριγκήπισσα που πρέπει να λυτρωθή, που εμφανίζεται σε τόσο πολλά παραμύθια, δείχνει καθαρά την anima. Αφού όμως η ιστορία λέει ότι η πριγκήπισσα υπήρχε πριν απ’ τον κύκνο, αυτό σίγουρα υπαινίσσεται ένα αρχικό στάδιο ενότητας και ολότητας, που διακόπηκε με τα μάγια, και τώρα πρέπει να ξαναδημιουργηθή. Η ιδέα ότι μια αρχέγονη κατάσταση τελειότητας καταστράφηκε, είτε απ’ την αμαρτωλή συμπεριφορά των ανθρώπων ή απ’ την ζήλια των θεών, είναι μια πολύ αρχαία αντίληψη, που αποτελεί τη βάση πολλών θρησκευτικών και φιλοσοφικών συστημάτων. Παράδειγμα είναι η βιβλική ιστορία τής πτώσης τού ανθρώπου, το πρωτογενές αρχικά σφαιρικό πλάσμα τού Πλάτωνα που διασπάσθηκε σε δύο μισά, και η Σοφία των Γνωστικών που φυλακίσθηκε μέσα στην ύλη.
Με ψυχολογικούς όρους μπορούμε να πούμε ότι οι απαιτήσεις τής ζωής και η αυξανόμενη ανάπτυξη τής συνειδητότητας καταστρέφουν ή βλάπτουν την αρχική ολότητα του παιδιού. Για παράδειγμα, στην ανάπτυξη εγωϊκής συνείδησης του άνδρα η θηλυκή πλευρά αφήνεται πίσω, και έτσι παραμένει σε «φυσική κατάσταση». Το ίδιο πράγμα συμβαίνει με τη διαφοροποίηση των ψυχολογικών λειτουργιών˙ η ονομαζόμενη κατώτερη λειτουργία μένει πίσω, και, συνεπώς, είναι αδιαφοροποίητη και ασυνείδητη. Επομένως στον άνδρα συνδέεται συνήθως με την επίσης ασυνείδητη anima. Η λύτρωση έρχεται με την αναγνώριση και την αφομοίωση αυτών των άγνωστων στοιχείων της ψυχής.
Το παραμύθι του «κλεμμένου πέπλου»²⁹ παρουσιάζει το θέμα με έναν καινούργιο τρόπο, χαρακτηριστικό της Ρομαντικής περιόδου. Τοποθετημένη στην ονομαζόμενη «πεδιάδα των κύκνων»³⁰ στα βουνά της Σαξωνίας, όπου λέγεται πως υπάρχει μια κρυμμένη πηγή που δίνει την ομορφιά, η ιστορία περιέχει τα τυπικά χαρακτηριστικά που ήδη αναφέραμε. Αντί για το ένδυμα του κύκνου, όμως, ένα βέλο κι ένα δαχτυλίδι κλέβονται απ’ την κοπέλλα που λούζεται.
Ο ήρωας, που είναι ιππότης, την παίρνει στο σπίτι του, όπου πρόκειται να γιορτασθή ο γάμος τους˙ και σ’ αυτήν την ιστορία επίσης, εμπιστεύεται το βέλο στη μητέρα του. Έπειτα, την ημέρα του γάμου, η νύφη θρηνεί που δεν το έχει και η μητέρα τής το φέρνει˙ και τότε η νύφη, φορώντας το βέλο και ένα στέμμα, γίνεται αμέσως κύκνος και πετάει έξω απ’ το παράθυρο.
Η ιστορία είναι πολύ μεγάλη για να τη διηγηθούμε με λεπτομέρειες. Πρέπει να προσέξουμε πάντως, ότι η μητέρα, προφανώς με καλή πρόθεση, είναι πάλι αυτή που δίνει πίσω το ένδυμα κύκνου της νύφης, και έτσι προκαλεί την αναχώρησή της.
Αφού ο χωρισμός του ζευγαριού έρχεται απ’ την πράξη τής μητέρας, είναι δυνατόν να συμπεράνουμε μια λανθάνουσα αντιζηλία ανάμεσα στη μητέρα και την anima, σαν αυτές που συναντάμε συχνά στην πραγματικότητα. Απ’ την άλλη μεριά, αυτό το χαρακτηριστικό θα μπορούσε επίσης να κατανοηθή σαν τάση της «Μεγάλης Μητέρας», δηλαδή του ασυνείδητου, να επαναφέρη στον εαυτό της αυτούς που της ανήκουν.
Η βασιλική καταγωγή της κοπέλλας-κύκνου που φαίνεται απ’ το στέμμα της, την χαρακτηρίζει σαν ένα πλάσμα ανώτερης τάξης, και μπορεί να συσχετισθή με την υπερανθρώπινη, θεϊκή πλευρά της anima. Εντούτοις σε πολλές ιστορίες φαίνεται πως η μορφή της μαγεμένης πριγκήπισσας θα πρέπει να ερμηνευθή από την άποψη της γυναικείας ψυχολογίας˙ σ’ αυτήν την περίπτωση παριστάνει την ανώτερη προσωπικότητα της γυναίκας, τον Εαυτό της.³¹ Σχετικά με τη μορφή του πουλιού σαν πλάσμα του αέρα, συμβολίζει όχι μόνον την ζωϊκή ιδιότητα του πλάσματος της φύσης, αλλ’ επίσης περιέχει έναν υπαινιγμό σχετικά με τις λανθάνουσες πνευματικές του δυνάμεις.
Ένα άλλο στοιχειακό ον που απολαμβάνει ιδιαίτερη συμπάθεια και μακροβιότητα είναι η nixie (γοργόνα)˙ θέμα παραμυθιών, θρύλων και λαϊκών τραγουδιών σε όλες τις εποχές, είναι μια μορφή γνωστή σ’ εμάς από αναρίθμητες παραστάσεις. Επίσης χρησιμεύει σαν θέμα για του μοντέρνους ποιητές,³²και συχνά εμφανίζεται στα όνειρα.
Ένα αρχαίο όνομα που το χρησιμοποιούσαν ιδιαίτερα οι ποιητές του 13ου αιώνα γι’ αυτά τα πλάσματα του νερού είναι Merminne³³ ή Merfei. Επειδή κατέχουν, όπως και οι κοπέλλες-κύκνοι, το χάρισμα της προφητείας και μια γνώση των πραγμάτων της φύσης, ονομάζονται «wisin wip» (σοφές γυναίκες). Αλλά γενικά, όπως θα δούμε, άλλοι παράγοντες έχουν το προβάδισμα εδώ, κυρίως ο παράγοντας του έρωτα. Αυτό φαίνεται απ’ την κίνηση που είναι γνωστή σαν Frauendients ή Minnedienst, που εξέφρασε τη νέα στάση απέναντι στις γυναίκες και απέναντι στον έρωτα, και που παρουσιάσθηκε τον 12ο και τον 13ο αιώνα και αποτέλεσε ένα ιπποτικό αντιστάθμισμα στην καλλιέργεια των αρετών του λόγου στα μοναστήρια. Όπως δείχνει η ποίηση της εποχής, όχι μικρότερης σημασίας ανάμεσα στις αιτίες που συνέβαλαν στην καλύτερη εκτίμηση των γυναικών ήταν η σαφέστερη ανάδυση και η αυξημένη επίδραση της anima.³⁴
Επειδή είναι στην ουσία της θηλυκή, η anima, όπως και η γυναίκα, καθορίζεται κυριαρχικά απ’ τον έρωτα, δηλαδή την αρχή της ένωσης, της σχέσης, ενώ ο άνδρας είναι γενικά περισσότερο προσανατολισμένος στη λογική, στον «λόγο», τη διακριτική και ρυθμιστική αρχή.
Έτσι οι Merminne και οι συντρόφισσές της έχουν πάντα μια σχέση αγάπης μ’ έναν άνδρα, ή προσπαθούν να προκαλέσουν μια τέτοια σχέση – μια προσπάθεια που είναι, πραγματικά, ένας βασικός γυναικείος στόχος. Σ’ αυτό το σημείο διαφέρουν απ’ τις κοπέλλες-κύκνους, που ως επί το πλείστον δεν αναζητούν μια τέτοια σχέση με δική τους θέληση, αλλά, με την κλοπή της φτερωτής ενδυμασίας πέφτουν στην εξουσία του άνδρα με μιαν απάτη. Γι’ αυτό και προσπαθούν να ξεφύγουν με την πρώτη ευκαιρία. Τέτοιες σχέσεις είναι κατά κύριο λόγο ενστικτώδεις και χωρίς ψυχολογικά κίνητρα ή οποιαδήποτε σημασία πέρα από αυτήν του ενστίκτου. Το να κατακτήση ένας άνδρας μια γυναίκα με λιγότερο ή περισσότερο βίαιο τρόπο, είναι καθαρό σημάδι ότι η ερωτική του στάση βρίσκεται σ’ ένα εντελώς πρωτόγονο επίπεδο. Έτσι δεν είναι παράλογο ένα τέτοιο στοιχειακό όν, κατά την ένωση του μ’ έναν τέτοιον άνδρα, να ζητάη να μην της φερθή βίαια, να μην την χτυπήση ποτέ, ούτε να της μιλήση άγρια.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
25. Βλ. Κ. Γκ. Γιούνγκ: «Οι Ψυχολογικές Όψεις του Αρχετύπου της Μητέρας», στο Άνοιξη 1943. Δημοσιεύτηκε από τη Λέσχη Αναλυτικής Ψυχολογίας της Νέας Υόρκης. Μεταφράστηκε από τα Γερμανικά στο ετήσιο περιοδικό Eranos 6, Ζυρίχη, Rhein Verlag, 1939.
26. «Τα Έργα του Πλάτωνα» μεταφρασμένα από τον B. Jowett, Νέα Υόρκη, Dial Press, χωρίς χρονολογία, σελ 401.
27. Βλ. σχετικά με αυτό: «Der Jager und die Schwanjungfrau» (Ο κυνηγός και η κοπέλλα-κύκνος), στο Deutsche Marchen seit Grimm. Βλ. επίσης: «Die weisse und die Schwartz Brau» (Η Λευκή και η Μαύρη Νύφη) και Die Rabe (Το Κοράκι) από το έργο του Γριμ: Kinder und Hausmarchen, Τομ. Ι, ΙΙ και «Die Entenjungfrau» (Το κορίτσι Πάπια), ένα ρωσσικό παραμύθι Ιένα: Diederichs,1915. Επίσης «Οι περιπέτειες του Χασάν της Βασόρα», το παραμύθι της 577ης νύχτας στο Βιβλίο «Χίλιες και Μία Νύχτες».
28. Σύμφωνα με γερμανικές και βόρειες πηγές το γυάλινο βουνό θεωρείτο τόπος του υπερπέραν, η κατοικία των νεκρών ή των μακκάρων. Σύμφωνα με άλλες ιδέες ζούσαν εκεί οι γυνάκες-κύκνοι, οι νεράιδες, οι μάγισσες, οι νάνοι και άλλα όμοια πλάσματα. Σε πολλά παραμύθια οι άνθρωποι οδηγούνται εκεί από κάποιο πνεύμα ή δαίμονα και πρέπει να λυτρωθούν απ’ αυτόν. Βλ. Handworterbuch des Deutschen Aberglaubes, δημοσιευμένο από τον H. Baechtold-Staudi, με τον τίτλο: «Clasberg» (το γυάλινο βουνό). Αυτός ο τόπος στο υπερπέραν μπορεί να ταυτισθή με το ασυνείδητο.
29. «Der geraubte Schleier». Βλ. J. K. Musaeus. Volksmarchen der Deutschen, Τομ.ΙΙΙ. στο Marchen der weltliteratur.
30. «Πεδιάδα των κύκνων». Εδώ ο εκδότης παρεμβάλλει την διασκεδαστική παρατήρηση ότι αυτή η τοποθεσία πήρε το όνομά της από κάποια Schwanhildis και τον πατέρα της Cygnus, «που και οι δύο ανήκουν στο γένος των νεραϊδών, και πιθανόν κατάγονται από τα αυγά της Λήδας».
31. Βλ Κ. Γκ. Γιούνγκ: «Οι ψυχολογικές Όψεις της Κόρης», στο έργο των Γιούνγκ-Κερένυι «Η Επιστήμη της Μυθολογίας», Εκδόσεις Ιάμβλιχος.
32. Βλ. το ποίημα του Γκαίτε «Ο Ψαράς». Επίσης το έργο του Gottfried Keller «Nixie im Grundguell» (Η Γοργόνα στην Πηγή)(Gesammelte Werke, Βερολίνο, W.Hertz,1891-92), και τη «Χειμωνιάτικη Νύχτα» του, που δίνεται σε μετάφραση πιο κάτω σ’ αυτό το άρθρο Επίσης το έργο του Gerhart Hauptmann: «The Sunken Bell»,(Η Βυθισμένη Καμπάνα) και το έργο του Jean Giraudoux: «Undine» Ν.Υόρκη, 1941.
33. Minne σημαίνει αγάπη. Βλ. Minnesänger (Ο Τραγουδιστής της Αγάπης). Επίσης Βλ. Γριμ, Deutsche Mytologie, Τομ. Ι, σελ.360.Σύμφωνα με τον F. Kluge στο Γερμανικό Μυθολογικό Λεξικό η αρχική σημασία της λέξης Minne, είναι ανάμνηση, υπόμνηση, μνήμη. Έχει σχέση με την αγγλική λέξη mind=νους, και προέρχεται από την Iνδογερμανική ρίζα men ή man, που σημαίνει σκέψη, νόημα. Ο Γκριμ την συνδέει με το manus=χέρι, man=άνδρας.
34. Βλέπε, για παράδειγμα, την ενδιαφέρουσα μελέτη του R. Bezzola για τον «Γουλιέλμο ΙΧ του Πουατιέ» στο «Romania», Τομ 66.
Αμέθυστος
ΑΠΟ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ-ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΙΩΝΙΟ ΕΜΦΥΛΙΟ.
Emma Yung : Η ANIMA ΣΑΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΗ ΥΠΑΡΞΗ
Αναφέρει μερικές μορφές αυτού τού μή λογικού στοιχείου:
1. Η σοφία τών χρησμών που έδινε η Πυθία, για παράδειγμα, όταν συμβούλευε σχετικά με την ευημερία τής πολιτείας. Αναφορικά με αυτό παρατηρεί: «Επειδή η προφήτισσα στους Δελφούς και η ιέρεια τής Δωδώνης, όταν είναι έξω απ’ τον εαυτό τους, έχουν φέρει μεγάλα καλά στην Ελλάδα, και στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή τών ανθρώπων, ενώ όταν βρίσκονται σε λογική κατάσταση ωφελούν λίγο ή καθόλου». ²⁶
2. Το χάρισμα της προφητείας τής Σίβυλλας, η οποία προλέγει το μέλλον.
3. Η φρενίτιδα (ενθουσιασμός) που εμπνέεται απ’ τις Μούσες.
Η Πυθία, η Σίβυλλα και οι Μούσες είναι θηλυκά όντα, και μπορούν να παρομοιασθούν με την προφήτισσα του βορρά˙ τα λόγια τους είναι μη- λογικά και φαίνονται σαν τρέλλα απ’ την άποψη τής λογικής ή του λόγου. Αλλά τομείς σαν αυτούς δεν ανήκουν μόνο στη γυναίκα˙ πάντοτε υπήρχαν και άνδρες μάντεις και προφήτες, που έγιναν τέτοιοι χάρη σε μια θηλυκή, δεκτική στάση που τους κάνει ικανούς να ανταποκρίνονται σε επιδράσεις που προέρχονται από την άλλη πλευρά τής συνείδησης.
Επειδή η anima, σαν θηλυκή πλευρά τού άνδρα, έχει αυτήν τη δεκτικότητα και την απουσία προκατάληψης για το μη λογικό, ορίζεται μεσολαβητής ανάμεσα στη συνείδηση και το ασυνείδητο. Στον δημιουργικό άνδρα, ιδιαίτερα, αυτή η θηλυκή στάση παίζει έναν σπουδαίο ρόλο˙ δεν είναι χωρίς λόγο που μιλάμε για τη σύλληψη της ιδέας ενός έργου, τη γέννηση μιας σκέψης ή την κυοφορία της.
Το μοτίβο της κοπέλλας-κύκνου συναντάται επίσης σε αναρίθμητα παραμύθια˙²⁷η ιστορία του κυνηγού και τής κοπέλλας-κύκνου μπορεί να χρησιμέψη σαν παράδειγμα:
Ένας δασοκόμος, ακολουθώντας τα ίχνη ενός ελαφιού έφθασε σε μια λίμνη ακριβώς τη στιγμή που τρεις λευκοί κύκνοι σηκώνονταν πετώντας ψηλά. Αμέσως μεταμορφώθηκαν σε τρεις νεράιδες που λούζονταν στη λίμνη, αλλά μετά από λίγο βγήκαν απ’ το νερό και πέταξαν μακριά σαν κύκνοι. Δεν μπορούσε να βγάλη αυτές τις κοπέλλες απ’ το μυαλό του, και αποφάσισε να παντρευτή μια απ’ αυτές. Έτσι, τρεις μέρες αργότερα επέστρεψε στη λίμνη και τις βρήκε πάλι να λούζωνται. Σιγά-σιγά έρποντας πήγε και πήρε το πέπλο κύκνου που βρισκόταν στην όχθη κοντά στη νεώτερη. Αυτή τον ικέτεψε να της το δώση πίσω, αλλ’ αυτός προσποιήθηκε ότι είναι κουφός και το πήρε στο σπίτι του, έτσι που η κοπέλλα έπρεπε να τον ακολουθήση. Οι άνθρωποί του την δέχθηκαν φιλικά, και αυτή συμφώνησε να παντρευτή τον κυνηγό. Αλλά το πέπλο του κύκνου το έδωσε στη μητέρα του, που το έκρυψε σ’ ένα κιβώτιο. Μια μέρα, αφού το ζευγάρι είχε ζήσει ευτυχισμένα μαζί για μερικά χρόνια, η μητέρα καθαρίζοντας βρήκε το μικρό κιβώτιο και το άνοιξε. Μόλις η κοπέλλα είδε το πέπλο του κύκνου, το έριξε γρήγορα επάνω της, και με τις λέξεις: «Αυτός που θέλει να με ξαναδή πρέπει να έρθη στο γυάλινο βουνό, που βρίσκεται πάνω απ’ τη λαμπρή πεδιάδα»,²⁸ ταλαντεύθηκε στον αέρα και πέταξε μακριά. Ο δυστυχισμένος κυνηγός πήγε να την αναζητήση, και, με τη βοήθεια φιλικών ζώων, μετά από πολλές δυσκολίες, τελικά την βρήκε˙ έπειτα, μαθαίνοντας ότι ήταν μαγεμένη, την απελευθέρωσε από τα μάγια.
Διηγήθηκα αυτή την ιστορία με πολλές λεπτομέρειες, επειδή περιλαμβάνει ένα καινούργιο και πολύ σημαντικό μοτίβο, αυτό της λύτρωσης. Η ανάγκη για λύτρωση που φαίνεται εδώ με το μαγικό δέσιμο, υποδεικνύει ότι η μορφή του κύκνου δεν είναι μια πραγματική κατάσταση αλλά δευτερογενής, σαν το πέπλο που καλύπτει τη βασιλοπούλα. Πίσω απ’ τη μορφή του ζώου κρύβεται ένα ανώτερο ον που πρέπει να λυτρωθή, και που μαζί του ο ήρωας στο τέλος θα ενωθή.
Η πριγκήπισσα που πρέπει να λυτρωθή, που εμφανίζεται σε τόσο πολλά παραμύθια, δείχνει καθαρά την anima. Αφού όμως η ιστορία λέει ότι η πριγκήπισσα υπήρχε πριν απ’ τον κύκνο, αυτό σίγουρα υπαινίσσεται ένα αρχικό στάδιο ενότητας και ολότητας, που διακόπηκε με τα μάγια, και τώρα πρέπει να ξαναδημιουργηθή. Η ιδέα ότι μια αρχέγονη κατάσταση τελειότητας καταστράφηκε, είτε απ’ την αμαρτωλή συμπεριφορά των ανθρώπων ή απ’ την ζήλια των θεών, είναι μια πολύ αρχαία αντίληψη, που αποτελεί τη βάση πολλών θρησκευτικών και φιλοσοφικών συστημάτων. Παράδειγμα είναι η βιβλική ιστορία τής πτώσης τού ανθρώπου, το πρωτογενές αρχικά σφαιρικό πλάσμα τού Πλάτωνα που διασπάσθηκε σε δύο μισά, και η Σοφία των Γνωστικών που φυλακίσθηκε μέσα στην ύλη.
Με ψυχολογικούς όρους μπορούμε να πούμε ότι οι απαιτήσεις τής ζωής και η αυξανόμενη ανάπτυξη τής συνειδητότητας καταστρέφουν ή βλάπτουν την αρχική ολότητα του παιδιού. Για παράδειγμα, στην ανάπτυξη εγωϊκής συνείδησης του άνδρα η θηλυκή πλευρά αφήνεται πίσω, και έτσι παραμένει σε «φυσική κατάσταση». Το ίδιο πράγμα συμβαίνει με τη διαφοροποίηση των ψυχολογικών λειτουργιών˙ η ονομαζόμενη κατώτερη λειτουργία μένει πίσω, και, συνεπώς, είναι αδιαφοροποίητη και ασυνείδητη. Επομένως στον άνδρα συνδέεται συνήθως με την επίσης ασυνείδητη anima. Η λύτρωση έρχεται με την αναγνώριση και την αφομοίωση αυτών των άγνωστων στοιχείων της ψυχής.
Το παραμύθι του «κλεμμένου πέπλου»²⁹ παρουσιάζει το θέμα με έναν καινούργιο τρόπο, χαρακτηριστικό της Ρομαντικής περιόδου. Τοποθετημένη στην ονομαζόμενη «πεδιάδα των κύκνων»³⁰ στα βουνά της Σαξωνίας, όπου λέγεται πως υπάρχει μια κρυμμένη πηγή που δίνει την ομορφιά, η ιστορία περιέχει τα τυπικά χαρακτηριστικά που ήδη αναφέραμε. Αντί για το ένδυμα του κύκνου, όμως, ένα βέλο κι ένα δαχτυλίδι κλέβονται απ’ την κοπέλλα που λούζεται.
Ο ήρωας, που είναι ιππότης, την παίρνει στο σπίτι του, όπου πρόκειται να γιορτασθή ο γάμος τους˙ και σ’ αυτήν την ιστορία επίσης, εμπιστεύεται το βέλο στη μητέρα του. Έπειτα, την ημέρα του γάμου, η νύφη θρηνεί που δεν το έχει και η μητέρα τής το φέρνει˙ και τότε η νύφη, φορώντας το βέλο και ένα στέμμα, γίνεται αμέσως κύκνος και πετάει έξω απ’ το παράθυρο.
Η ιστορία είναι πολύ μεγάλη για να τη διηγηθούμε με λεπτομέρειες. Πρέπει να προσέξουμε πάντως, ότι η μητέρα, προφανώς με καλή πρόθεση, είναι πάλι αυτή που δίνει πίσω το ένδυμα κύκνου της νύφης, και έτσι προκαλεί την αναχώρησή της.
Αφού ο χωρισμός του ζευγαριού έρχεται απ’ την πράξη τής μητέρας, είναι δυνατόν να συμπεράνουμε μια λανθάνουσα αντιζηλία ανάμεσα στη μητέρα και την anima, σαν αυτές που συναντάμε συχνά στην πραγματικότητα. Απ’ την άλλη μεριά, αυτό το χαρακτηριστικό θα μπορούσε επίσης να κατανοηθή σαν τάση της «Μεγάλης Μητέρας», δηλαδή του ασυνείδητου, να επαναφέρη στον εαυτό της αυτούς που της ανήκουν.
Η βασιλική καταγωγή της κοπέλλας-κύκνου που φαίνεται απ’ το στέμμα της, την χαρακτηρίζει σαν ένα πλάσμα ανώτερης τάξης, και μπορεί να συσχετισθή με την υπερανθρώπινη, θεϊκή πλευρά της anima. Εντούτοις σε πολλές ιστορίες φαίνεται πως η μορφή της μαγεμένης πριγκήπισσας θα πρέπει να ερμηνευθή από την άποψη της γυναικείας ψυχολογίας˙ σ’ αυτήν την περίπτωση παριστάνει την ανώτερη προσωπικότητα της γυναίκας, τον Εαυτό της.³¹ Σχετικά με τη μορφή του πουλιού σαν πλάσμα του αέρα, συμβολίζει όχι μόνον την ζωϊκή ιδιότητα του πλάσματος της φύσης, αλλ’ επίσης περιέχει έναν υπαινιγμό σχετικά με τις λανθάνουσες πνευματικές του δυνάμεις.
Ένα άλλο στοιχειακό ον που απολαμβάνει ιδιαίτερη συμπάθεια και μακροβιότητα είναι η nixie (γοργόνα)˙ θέμα παραμυθιών, θρύλων και λαϊκών τραγουδιών σε όλες τις εποχές, είναι μια μορφή γνωστή σ’ εμάς από αναρίθμητες παραστάσεις. Επίσης χρησιμεύει σαν θέμα για του μοντέρνους ποιητές,³²και συχνά εμφανίζεται στα όνειρα.
Ένα αρχαίο όνομα που το χρησιμοποιούσαν ιδιαίτερα οι ποιητές του 13ου αιώνα γι’ αυτά τα πλάσματα του νερού είναι Merminne³³ ή Merfei. Επειδή κατέχουν, όπως και οι κοπέλλες-κύκνοι, το χάρισμα της προφητείας και μια γνώση των πραγμάτων της φύσης, ονομάζονται «wisin wip» (σοφές γυναίκες). Αλλά γενικά, όπως θα δούμε, άλλοι παράγοντες έχουν το προβάδισμα εδώ, κυρίως ο παράγοντας του έρωτα. Αυτό φαίνεται απ’ την κίνηση που είναι γνωστή σαν Frauendients ή Minnedienst, που εξέφρασε τη νέα στάση απέναντι στις γυναίκες και απέναντι στον έρωτα, και που παρουσιάσθηκε τον 12ο και τον 13ο αιώνα και αποτέλεσε ένα ιπποτικό αντιστάθμισμα στην καλλιέργεια των αρετών του λόγου στα μοναστήρια. Όπως δείχνει η ποίηση της εποχής, όχι μικρότερης σημασίας ανάμεσα στις αιτίες που συνέβαλαν στην καλύτερη εκτίμηση των γυναικών ήταν η σαφέστερη ανάδυση και η αυξημένη επίδραση της anima.³⁴
Επειδή είναι στην ουσία της θηλυκή, η anima, όπως και η γυναίκα, καθορίζεται κυριαρχικά απ’ τον έρωτα, δηλαδή την αρχή της ένωσης, της σχέσης, ενώ ο άνδρας είναι γενικά περισσότερο προσανατολισμένος στη λογική, στον «λόγο», τη διακριτική και ρυθμιστική αρχή.
Έτσι οι Merminne και οι συντρόφισσές της έχουν πάντα μια σχέση αγάπης μ’ έναν άνδρα, ή προσπαθούν να προκαλέσουν μια τέτοια σχέση – μια προσπάθεια που είναι, πραγματικά, ένας βασικός γυναικείος στόχος. Σ’ αυτό το σημείο διαφέρουν απ’ τις κοπέλλες-κύκνους, που ως επί το πλείστον δεν αναζητούν μια τέτοια σχέση με δική τους θέληση, αλλά, με την κλοπή της φτερωτής ενδυμασίας πέφτουν στην εξουσία του άνδρα με μιαν απάτη. Γι’ αυτό και προσπαθούν να ξεφύγουν με την πρώτη ευκαιρία. Τέτοιες σχέσεις είναι κατά κύριο λόγο ενστικτώδεις και χωρίς ψυχολογικά κίνητρα ή οποιαδήποτε σημασία πέρα από αυτήν του ενστίκτου. Το να κατακτήση ένας άνδρας μια γυναίκα με λιγότερο ή περισσότερο βίαιο τρόπο, είναι καθαρό σημάδι ότι η ερωτική του στάση βρίσκεται σ’ ένα εντελώς πρωτόγονο επίπεδο. Έτσι δεν είναι παράλογο ένα τέτοιο στοιχειακό όν, κατά την ένωση του μ’ έναν τέτοιον άνδρα, να ζητάη να μην της φερθή βίαια, να μην την χτυπήση ποτέ, ούτε να της μιλήση άγρια.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
25. Βλ. Κ. Γκ. Γιούνγκ: «Οι Ψυχολογικές Όψεις του Αρχετύπου της Μητέρας», στο Άνοιξη 1943. Δημοσιεύτηκε από τη Λέσχη Αναλυτικής Ψυχολογίας της Νέας Υόρκης. Μεταφράστηκε από τα Γερμανικά στο ετήσιο περιοδικό Eranos 6, Ζυρίχη, Rhein Verlag, 1939.
26. «Τα Έργα του Πλάτωνα» μεταφρασμένα από τον B. Jowett, Νέα Υόρκη, Dial Press, χωρίς χρονολογία, σελ 401.
27. Βλ. σχετικά με αυτό: «Der Jager und die Schwanjungfrau» (Ο κυνηγός και η κοπέλλα-κύκνος), στο Deutsche Marchen seit Grimm. Βλ. επίσης: «Die weisse und die Schwartz Brau» (Η Λευκή και η Μαύρη Νύφη) και Die Rabe (Το Κοράκι) από το έργο του Γριμ: Kinder und Hausmarchen, Τομ. Ι, ΙΙ και «Die Entenjungfrau» (Το κορίτσι Πάπια), ένα ρωσσικό παραμύθι Ιένα: Diederichs,1915. Επίσης «Οι περιπέτειες του Χασάν της Βασόρα», το παραμύθι της 577ης νύχτας στο Βιβλίο «Χίλιες και Μία Νύχτες».
28. Σύμφωνα με γερμανικές και βόρειες πηγές το γυάλινο βουνό θεωρείτο τόπος του υπερπέραν, η κατοικία των νεκρών ή των μακκάρων. Σύμφωνα με άλλες ιδέες ζούσαν εκεί οι γυνάκες-κύκνοι, οι νεράιδες, οι μάγισσες, οι νάνοι και άλλα όμοια πλάσματα. Σε πολλά παραμύθια οι άνθρωποι οδηγούνται εκεί από κάποιο πνεύμα ή δαίμονα και πρέπει να λυτρωθούν απ’ αυτόν. Βλ. Handworterbuch des Deutschen Aberglaubes, δημοσιευμένο από τον H. Baechtold-Staudi, με τον τίτλο: «Clasberg» (το γυάλινο βουνό). Αυτός ο τόπος στο υπερπέραν μπορεί να ταυτισθή με το ασυνείδητο.
29. «Der geraubte Schleier». Βλ. J. K. Musaeus. Volksmarchen der Deutschen, Τομ.ΙΙΙ. στο Marchen der weltliteratur.
30. «Πεδιάδα των κύκνων». Εδώ ο εκδότης παρεμβάλλει την διασκεδαστική παρατήρηση ότι αυτή η τοποθεσία πήρε το όνομά της από κάποια Schwanhildis και τον πατέρα της Cygnus, «που και οι δύο ανήκουν στο γένος των νεραϊδών, και πιθανόν κατάγονται από τα αυγά της Λήδας».
31. Βλ Κ. Γκ. Γιούνγκ: «Οι ψυχολογικές Όψεις της Κόρης», στο έργο των Γιούνγκ-Κερένυι «Η Επιστήμη της Μυθολογίας», Εκδόσεις Ιάμβλιχος.
32. Βλ. το ποίημα του Γκαίτε «Ο Ψαράς». Επίσης το έργο του Gottfried Keller «Nixie im Grundguell» (Η Γοργόνα στην Πηγή)(Gesammelte Werke, Βερολίνο, W.Hertz,1891-92), και τη «Χειμωνιάτικη Νύχτα» του, που δίνεται σε μετάφραση πιο κάτω σ’ αυτό το άρθρο Επίσης το έργο του Gerhart Hauptmann: «The Sunken Bell»,(Η Βυθισμένη Καμπάνα) και το έργο του Jean Giraudoux: «Undine» Ν.Υόρκη, 1941.
33. Minne σημαίνει αγάπη. Βλ. Minnesänger (Ο Τραγουδιστής της Αγάπης). Επίσης Βλ. Γριμ, Deutsche Mytologie, Τομ. Ι, σελ.360.Σύμφωνα με τον F. Kluge στο Γερμανικό Μυθολογικό Λεξικό η αρχική σημασία της λέξης Minne, είναι ανάμνηση, υπόμνηση, μνήμη. Έχει σχέση με την αγγλική λέξη mind=νους, και προέρχεται από την Iνδογερμανική ρίζα men ή man, που σημαίνει σκέψη, νόημα. Ο Γκριμ την συνδέει με το manus=χέρι, man=άνδρας.
34. Βλέπε, για παράδειγμα, την ενδιαφέρουσα μελέτη του R. Bezzola για τον «Γουλιέλμο ΙΧ του Πουατιέ» στο «Romania», Τομ 66.
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου