Το γκόλεμ ζει, ας ελπίσουμε πως θα παραμείνει ειρηνικό

Το γκόλεμ ζει, ας ελπίσουμε πως θα παραμείνει ειρηνικό

Ανθρωποειδές ρομπότ

Frankfurter Allgemeine 26.09.2016, Regina Mönch

Το Ιουδαϊκό Μουσείο στο Βερολίνο παρουσιάζει μια έκθεση με θέμα "το όνειρο της ανθρωπότητας, να καταστεί η ίδια δημιουργός". Μήπως το μοντέρνο γκόλεμ, που προέρχεται από το πεδίο  της τεχνητής νοημοσύνης, είναι ένα ανεξέλεγκτο αντίγραφο του ανθρώπου;

Η αρχαιότερη μαρτυρία της προσπάθειας δημιουργίας ενός τεχνητού ανθρώπου προέρχεται από το βαβυλωνιακό Ταλμούδ. Τα νεότερα παραδείγματα προέρχονται από τα εργαστήρια που κατασκευάζουν ρομπότ. Το Ιουδαϊκό Μουσείο του Βερολίνου αφιερώνει μια μεγαλειώδη έκθεση στο αιώνιο όνειρο του ανθρώπου, να καταστεί ο ίδιος δημιουργός, με όλες τις αμφισημίες του ονείρου αυτού. Στην αρχή και στο τέλος της διαδρομής δια μέσου της ιστορίας του πολιτισμού βρίσκονται τα μοντέρνα γκόλεμ, που δημιούργησε η έρευνα στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης, με την δυνατότητα τους να προσφέρουν βοήθεια, αλλά και να βγουν εκτός ελέγχου.

Η ιστορία του γκόλεμ της Πράγας συνεχίζεται σήμερα, σύμφωνα με το σκεπτικό της έκθεσης, στην γενετική τεχνολογία, την ρομποτική και τα πολιτικά κινήματα που προκαλούν κρίσεις. Το πρώτο κιόλας έκθεμα θυμίζει τον πρώτο υπερυπολογιστή του Ισραήλ από το 1965, ο οποίος έλαβε το πλούσιο σε συμβολισμό όνομα «Golem Aleph»,  μετά από προτροπή του ιστορικού των θρησκειών Gershom Scholem (Πρόκειται κατ’ ακρίβειαν για τον δεύτερο υπερυπολογιστή. Το όνομα «Golem Aleph» το είχε εισηγηθεί ο Gershom Scholem. Ο διευθυντής του προγράμματος δέχτηκε να δοθεί το όνομα αυτό, υπό τον όρο ο Scholem να εξαγγείλει τον πανηγυρικό στην τελετή παρουσίασης του νέου υπολογιστή).  Ο Scholem εξέτασε στον λόγο του την αναλογία μεταξύ του γκόλεμ και της τεχνητής νοημοσύνης, και ευχήθηκε, η εντυπωσιακή μηχανή να παραμείνει ειρηνική. Το ρομπότ REEM της ισπανικής εταιρίας PAL Robotics (φωτογραφία) είναι ένα από τα νεότερα του είδους, και κυκλοφορεί μέσα στο μουσείο. Το τι είναι αυτό το πράγμα, μπορεί να το αναγνωρίσει ο καθένας, το τι είναι σε θέση να κάνει, μπορεί κανείς μόνο να το μαντέψει.

Το τέλος τής ανθρωπότητας;

Η σειρά φωτογραφιών του Γάλλου Yves Gellie, «Human Version 2.0» εισάγει τον επισκέπτη στην αμφισημία των τεχνητών διδύμων του. Αλλά ποιος είναι το γκόλεμ και ποιος ο δημιουργός του; Ο Gellie φωτογράφισε διάφορα εργαστήρια ρομποτικής ανά τον κόσμο. Στις φωτογραφίες του φαίνονται μέλη από σιλικόνη, καλώδια, ακόμα και αιδοίο για ένα θηλυκό ρομπότ. Αυτό που δεν βλέπουμε είναι τα οράματα και τις καθοδηγητικές φαντασίες των κατασκευαστών. Η ιδέα ενός ρομπότ ως φίλου και βοηθού είναι μόνο η μια όψη αυτής της επαναστατικής εξέλιξης. Αυτό συμβαίνει καθώς οι πραγματικές ανάγκες των μελλοντικών χρηστών δεν έχουν μελετηθεί ακόμα επαρκώς.

Τους επισκέπτες αποχαιρετά και ξεπροβοδίζει στην πραγματικότητα, η αποκαλυπτική προειδοποίηση του Stephen Hawking: Η δημιουργία μιας πλήρους τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να σημάνει το τέλος της ανθρωπότητας, καθώς η ανθρωπότητα δε θα είναι σε θέση να παρακολουθήσει τον ρυθμό εξέλιξης της ηλεκτρονικής της εικόνας.

Τέλος άρθρου

Το Golem (σύμφωνα με την Wikipedia):

Ο όρος Golem απαντάται από τον μεσαίωνα στην ιουδαϊκή λογοτεχνία και τόν μυστικισμό της κεντρικής Ευρώπης. Αποτελεί ένα όμοιο με τον άνθρωπο ον, το οποίο κατασκεύασαν σοφοί βασιζόμενοι στην μυστικιστική διδασκαλία περί λέξεων. Το ον αυτό είναι φτιαγμένο από πηλό. Είναι βωβό, μεγάλων διαστάσεων, κατέχει μεγάλη δύναμη και εκτελεί υπηρεσίες.

Η λέξη στα εβραϊκά σημαίνει «άμορφη μάζα», «άσχημος, άκομψος άνθρωπος», «έμβρυο». Στην σύγχρονη εβραϊκή γλώσσα σημαίνει «βλάκας» ή «αβοήθητος». Επίσης, στην ραββινική παράδοση σημαίνει κάτι το ανολοκλήρωτο, ή μια γυναίκα που δεν έχει αποκτήσει παιδί ακόμα.   

Η καταγωγή του γκόλεμ είναι ασαφής. Ενδείξεις για τον τρόπο κατασκευής του υπάρχουν σε ένα σχόλιο του Βιβλίου της Δημιουργίας (Sefer Jetzira). Πρόκειται για ένα καμπαλιστικό κείμενο, που βασίζεται στον μυστικισμό των αριθμών και των γραμμάτων. Στο αποσπασματικό αυτό κείμενο υπάρχει η αναφορά για μια τελετή, όπου με τον κατάλληλο συνδυασμό γραμμάτων και αριθμών, η νεκρή ύλη μπορεί να ζωντανέψει…

Μετφ. Πέτρος