ΧΑΝΣ ΓΙΩΝΑΣ - ΤΕΧΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ - Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (37)

Συνέχεια από Πέμπτη, 24 Φεβρουαρίου 2022

HANS JONAS - TECHNIK, MEDIZIN UND ETHIK - ZUR PRAXIS DES PRINZIPS VERANTWORTUNG

7. ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΥΘΥΝΗ
                                       ( 2η συνέχεια )

Πριν στραφούμε στο θέμα τής ευθύνης, πρέπει να αναφέρουμε άλλη μια πλευρά τής ιατρικής τέχνης που ξεφεύγει απ’ τη μέχρι τώρα περιγραφή, και που έχει προστεθή πρόσφατα κατ’ αρχάς, ως συνέπεια κοινωνικών και τεχνικών εξελίξεων, στην παραδοσιακή εικόνα, οδηγώντας τον γιατρό απ’ τον ρόλο τού θεραπευτή στον ρόλο ενός «ανοιχτού τύπου» καλλιτέχνη σώματος. Αν λέγαμε (προηγουμένως), πως ο κανόνας για τους σκοπούς που θέτει η ιατρική τέχνη είναι η φύση, πρέπει τώρα να προσθέσουμε ότι σήμερα διεκδικούν την ιατρική τέχνη και σκοποί που «ξεπερνούν» εκείνον τον κανόνα, ακόμα και σκοποί που του αντιτίθενται, και πως υπάρχουν γιατροί που τους υπηρετούν ήδη στην πράξη. Πέρα απ’ τον κανόνα τής φύσης, ή τουλάχιστον παραβλέποντάς τον, είναι π.χ. η κοσμητική χειρουργική με σκοπό τον εξωραϊσμό ή την απόκρυψη των ιχνών τού γήρατος. Εξυπηρετούνται εδώ άλλες «ανάγκες ευδαιμονίας» από την υγεία. Υπάρχουν νέγροι στην Αμερική που δέχονται να διορθώσουν, υπό την πίεση ρατσιστικών διακρίσεων, τα εντελώς φυσικά, εξογκωμένα τους χείλη, ώστε να πλησιάσουν τον «λευκό» κανόνα. ‘Ολ’ αυτά ανήκουν στην περιφέρεια βέβαια της ιατρικής και της σοβαρότητάς της. Ο φυσικός κανόνας υπερβαίνεται ωστόσο και σε «κεντρικές» θρησκείες. Ακόμα και η πιο σοβαρή απ’ όλες τις ιατρικές αποστολές, η αποσόβηση ενός πρόωρου θανάτου, μπορεί να καταστήση την τέχνη αντί για τη φύση μέτρο αυτού που θεωρείται «πρόωρο», και να αναλάβη να ξεπεράση, με «ηρωϊκές» τεχνικές παράτασης της ζωής ή επιβράδυνσης του θανάτου, το φυσικό μέτρο τής ανθρώπινης «περατότητας». Κάτι που θα αποτελέση και ένα από τα θέματά μας, υπό τον τίτλο τής ηθικής ευθύνης. Τέτοιες παρεμβάσεις τής τέχνης έχουν μικρή πια, συνολικά, σχέση με τον αρχικό θεραπευτικό σκοπό και τον ρόλο τού γιατρού ως βοηθού τής φύσης – μ’ αυτό δηλ. που εκφράζεται με τη γνωστή φράση: medicus curat, natura sanat (ο γιατρός φροντίζει, κι η φύση θεραπεύει). Kι ακόμα λιγότερη, φυσικά, σχέση έχουν οι παρεμβάσεις που αντιτίθενται σκόπιμα στον φυσικό κανόνα. Εδώ ανήκει σχεδόν κάθε τι που έχει να κάνη με τον έλεγχο των γεννήσεων πέρα από ιατρικές ενδείξεις, απ’ την αποτροπή τής εγκυμοσύνης, την παρεμπόδιση άρα αντί για την υποστήριξη της φυσικής λειτουργίας, μέχρι τη διακοπή τής κύησης αλλά και τη στείρωση, τον άμεσο άρα και αντιιατρικό ακρωτηριασμό ανθρωπίνων οργάνων. Αυτή η αρνητική ουσιαστικά χρήση τών δυνατοτήτων μας ανήκει σήμερα, όπως και να το σκεφτή κανείς, επίσημα ή ανεπίσημα στην πραγματική, για ένα μεγάλο μέρος τού κόσμου, εικόνα τής ιατρικής τέχνης, θεμελιωμένη σε εντελώς εξωιατρικές αξίες, επιβάλλοντάς της εντελώς καινούργιους ορίζοντες ευθύνης, αντί για τους σαφώς προσδιορισμένους προηγουμένως σκοπούς. Κι αυτό θα αποτελέση το άλλο βασικό μας παράδειγμα στη συζήτηση για την ιατρική ανθρώπινη ευθύνη.

Περνάμε έτσι απ’ τα διακριτικά χαρακτηριστικά τής ιατρικής τέχνης, που δεν έχουν αναφερθή βέβαια με πληρότητα, στο θέμα τής συνδεόμενης μ’ αυτήν την «τέχνη» ευθύνης. Ο τίτλος τού κεφαλαίου είναι: «Ιατρική τέχνη και ανθρώπινη ευθύνη», υποδηλώνοντας πως η ευθύνη είναι εδώ εκτενέστερη από μιαν απλή και μόνο τεχνική και ενδοεπαγγελματική ευθύνη, πως πρόκειται για μιαν ασυνήθιστα σαφή ευθύνη. Ο γιατρός έχει να κάνη με τον κάθε ιδιαίτερο, όπως λέγαμε, ασθενή. Η σχέση αυτή μπορεί να θεωρηθή ως ένα ιδιωτικό, αποκλειστικό μάλιστα «συμβόλαιο», σαν να υπήρχαν μόνον ο γιατρός κι ο ασθενής σ’ αυτόν τον κόσμο. Ο γιατρός είναι εντεταλμένος τού ασθενούς, ο οποίος θέλει να θεραπευτή. Από εδώ προκύπτει ως απλή και μονοσήμαντη ευθύνη, ο γιατρός να φροντίση με όλες του τις δυνατότητες, σύμφωνα με τους κανόνες τής τέχνης του, και με το μεγαλύτερο δυνατό όφελος για τον ασθενή, τον «πελάτη» του. Κι αυτό το «μεγαλύτερο δυνατό όφελος» προσδιορίζεται για τον γιατρό από την ίδια, όπως λέγαμε, τη φύση, αφορώντας στην ακεραιότητα όλων τών λειτουργιών τού ανθρωπίνου σώματος. Αυτό το «όπτιμουμ» αποτελεί και τον κανόνα, μέσα στον οποίον κάποια μέρη μπορούν να θυσιαστούν μόνο για την ανάγκη να διατηρηθή το σύνολο. Κάποιες επιθυμίες τού ασθενούς, ή και «γενικές» επιθυμίες, μπορεί να «συγκρουστούν» ωστόσο με το παραπάνω κριτήριο, και αναφερθήκαμε ήδη στο συνολικό και «σκιώδες» πεδίο τού ελέγχου τών γεννήσεων: η γονιμότητα, η εγκυμοσύνη και η αναπαραγωγή δεν είναι στην πραγματικότητα κάποιες ασθένειες, μπορούν όμως να αποτελέσουν, τόσο ιδιωτικά όσο και δημόσια, «αιτίες» δυστυχίας. Και για μια δυστυχία, την οποία θα μπορούσε κανείς να αποτρέψη, γίνεται κανείς, κατά κάποιον τρόπο, συνυπεύθυνος. Προσεγγίζω βέβαια έτσι ένα θέμα, που γνωρίζω πως για πολλούς μέσα και έξω απ’ το επάγγελμα είναι «περιφραγμένο» από δεσμευτικές πεποιθήσεις. Οι οποίες δεν απαλλάσσουν ωστόσο κανέναν (ούτε και ως «σημείο» υπακοής πίστεως) απ’ την υποχρέωση να είναι «ανοιχτός» σε ολόκληρο το φάσμα κάθε πιθανής και «αντιλέγουσας» ευθύνης.

Ας θεωρήσουμε προς όφελος της επιχειρηματολογίας, ότι ο δημόσιος νόμος αφήνει την υπόθεση ελεύθερη στην κρίση τού γιατρού. Οπότε θα πρέπη να αποφασίζη η συνείδησή του το αν και πότε και πού οφείλει να ανταποκρίνεται σε τέτοιες ιδιωτικές ή δημόσιες «επιθυμίες», όντας προφανές ότι θα παίζουν πλέον ρόλο εντελώς εξω-ιατρικές απόψεις, καθώς και γενικώτερου είδους, ανθρωπιστικές, κοινωνικές και θρησκευτικές «ευθύνες». Όλα τα σχετικά εδώ μέτρα παύουν να υπόκεινται στον θεραπευτικό σκοπό, εκτός αν υφίσταται κάποια αυστηρά ιατρική ένδειξη. Η χειρουργική ωστόσο στείρωση συγκρούεται, ως διαρκής ακρωτηριασμός, τόσο απόλυτα με τη στοιχειώδη εντολή “nil nocere” («να μη βλάψης σε τίποτα») του ιπποκρατικού όρκου, ώστε δεν θά ’πρεπε να βρίσκη συγκατατιθέμενους γιατρούς παρά μόνο στην ακρότατη περίπτωση οξείας κατάστασης ανάγκης τού πληθυσμού, και ουδέποτε προς χάριν ιδιωτικών αναγκών.

Εκτός αυτού όμως σοβαρά και «δεδικαιωμένα» συμφέροντα ζωής εγείρουν ωστόσο την απεγνωσμένη συχνά φωνή τους σ’ αυτήν τη «σφαίρα», ώστε ο γιατρός να αισθάνεται «εκδιωγμένος» απ’ το καθαρά ιατρικό ήθος, και να πρέπη να δικαιολογή τόσο ένα Όχι όσο και ένα Ναι απέναντι στη γενική ανθρώπινή του ευθύνη. Δεν προκαταλαμβάνω μ’ αυτό την προσωπική του απάντηση αρχών, επιμένω όμως στο ότι θα πρέπη να έχη τεθή με όλα τα υπέρ και τα κατά το ανάλογο ερώτημα. Είναι επαρκώς γνωστό εδώ κάθε τι το ανθρώπινο που έχουμε να αναλογιστούμε, ακόμα και στο ιδιωτικό επίπεδο, ώστε να μη χρειάζεται να το «διαπραγματευτούμε» τώρα διεξοδικά. Και αναφέρομαι βέβαια στην «αθλιότητα» των πολλών γεννήσεων στη φτωχολογιά, στην τραγικότητα της παιδικής εγκυμοσύνης, στη μελλοντική δυστυχία κληρονομικά ασθενών εμβρύων, αλλά και στο μεγαλύτερο, από καθαρά ιατρικής πλευράς, κακό μη επαγγελματικών επεμβάσεων, στις οποίες καταφεύγει δυστυχώς η απόγνωση, όταν «απορρίπτεται» – έστω κι αν αποτελή κι η ίδια ένα κακό – μια «νόμιμη» βοήθεια.

      ( συνεχίζεται )

Η ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ, ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ, ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ.

 ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΜΕΓΑΛΗ Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΩΣΤΕ ΦΘΑΣΑΜΕ ΝΑ ΕΠΙΝΟΗΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΜΙΑ ΜΟΔΑΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ, ΦΥΣΙΚΟ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΟ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΟΡΡΙΨΕΩΣ ΤΟΥ ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. ΔΙΟΤΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΜΟΝΟ ΤΟ ΚΑΤΩΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΕΝΩΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ, ΤΟΥΣ ΔΕΡΜΑΤΙΝΟΥΣ ΧΙΤΩΝΕΣ.