Ο ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΙΤΣΕ - Michael Gillespie (5)

  Συνέχεια από: Τρίτη 24 Μαΐου 2022

Nihilism Before Nietzsche

Michael Allen Gillespie

Μετάφραση: Γιώργος Ν. Μερτίκας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (συνέχεια)

Το τρίτο μέρος αυτού του βιβλίου είναι μια μελέτη για την ανάπτυξη του απροκάλυπτου μηδενισμού στη Ρωσία και στη Γερμανία κατά το δεύτερο ήμισυ του δέκατου ένατου αιώνα ως ηθικού και πολιτικού δόγματος. 

Το πέμπτο κεφάλαιο εξετάζει την ανάπτυξη του μηδενισμού στη ρωσική σκέψη και λογοτεχνία. Στη Ρωσία όπως και στη Γερμανία ο μηδενισμός αναδύθηκε από τον αριστερό εγελιανισμό και ως αντίδραση στον ρομαντισμό. Παρ’ όλο που αυτό το κίνημα στράφηκε στον υλισμό και στον λαϊκισμό, το βασικό χαρακτηριστικό του ήταν η προσπάθειά του να καθιδρύσει μια υπερανθρωπότητα η οποία θα εκπλήρωνε το καρτεσιανό όνειρο για καθολική κυριαρχία πάνω στη φύση. Οι μηδενιστές ήσαν πεπεισμένοι για την τελική παντοδυναμία της ανθρώπινης βούλησης. Προχώρησαν πολύ πιο πέρα απ’ ό,τι οι Γερμανοί σύγχρονοί τους, οι οποίοι πίστευαν ότι η διαλεκτική δομή της πραγματικότητας θέτει ανυπέρβλητα όρια στην ανθρώπινη βούληση. Αυτοί οι Ρώσοι πίστευαν ότι η απότομη αλλαγή ήταν δυνατή, αρκεί να την ήθελαν αρκετοί ακέραιοι άνθρωποι. Αποκαλούσαν αυτούς τους «νέους ανθρώπους» διανόηση.

Ο Μπαζάροφ, ο πρωταγωνιστής στο Πατέρες και παιδιά του Turgenev, είναι το γνωστότερο φιλολογικό παράδειγμα αυτού του νέου ανθρώπου. Ο μηδενισμός σημαίνει για τον ίδιο την απόρριψη κάθε εξουσίας, και ειδικά της εξουσίας που εκπηγάζει από την ανθρώπινη καρδιά. Μολονότι απορρίπτει και τον ρομαντισμό, παραμένει ρομαντικός ακολουθώντας το υπόδειγμα των Φάουστ και Μάνφρεντ, οι οποίοι μετρούν τον κόσμο με βάση το δικό τους υπερμέγεθες εγώ. Αυτό το εγώ επιβάλλει την αρνητική δύναμη της απόλυτης ελευθερίας με τη μορφή της απόλυτης επίκρισης κάθε πραγματικότητας και στο τέλος ανακαλύπτει ότι κάτι τέτοιο συνεπάγεται και τη δική του άρνηση. Ωστόσο ο θάνατός του δικαιώνεται ως συμβολή για περαιτέρω ζωή. Όπως και οι μέντορές του, ο Goethe (Γκαίτε) και ο Hegel (Χέγκελ), ο Turgenev (Τουργκένιεφ) επιχειρεί έτσι να αποδείξει ότι η αρνητική δύναμη της ελευθερίας υποτάσσεται στην ανώτερη τάξη της φύσης.

Οἱ Σημειώσεις ἀπὸ τὸ Ὑπόγειο του Ντοστογιέφσκι εἶναι ὁ ἀντίποδας, θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε, ἑνὸς μυθιστορήματος ποὺ εἶχε κυκλοφορήσει ἕνα χρόνο πρὶν κι ἐπηρέασε ὅσο κανένα ἄλλο τὴν προοδευτικὴ καὶ ἐπαναστατικὴ νεολαία, ἔγινε –ἂν μιλήσουμε μὲ κλισέ– τὸ εὐαγγέλιο τῆς ρωσικῆς σοσιαλδημοκρατίας, ἀνέθρεψε γενιὲς καὶ γενιὲς Ρώσων ἐπαναστατῶν. Πρόκειται γιὰ τὸ Τί νὰ κάνουμε τοῦ Ν. Γ. Τσερνισέφσκι.

Πολλοί μηδενιστές επαναστάτες αισθάνθηκαν προσβεβλημένοι με τον Μπαζάροφ, τον οποίο αντιλαμβάνονταν ως γελοιογραφία του κινήματος. Ο Nikolai Chernyshevsky (Νικολάι Τσερνισέφσκι) έγραψε το Τι πρέπει να γίνει; για να παρουσιάσει μια ευνοϊκότερη εικόνα των μηδενιστών. Άλλοι μηδενιστές, όπως ο Dmitri Pisarev (Ντμίτρι Πισάρεφ), ωστόσο, έβλεπαν στον Μπαζάροφ τον σκληρό και αμείλικτο τύπο του επαναστάτη που όφειλαν να γίνουν εάν ήθελαν να νικήσουν. 

Παρ’ ότι το όραμα του Chernyshevsky ήταν ελκυστικότερο για τους ίδιους τους μηδενιστές, τελικά επικράτησε η άποψη των Turgenev και Pisarev για τον μηδενιστή, επειδή ήταν το μόνο βιώσιμο υπόδειγμα που αμφισβητούσε πραγματικά την απολυταρχία. 

Αυτή η εξεικόνιση του μηδενιστή έγινε το υπόδειγμα για τρομοκράτες όπως ο Nechaev (Νετσάγιεφ), και αργότερα για τους μπολσεβίκους επαναστάτες όπως ο Lenin, ο Trotsky και ο Stalin. 

Η ιδέα της απόλυτης ελευθερίας που είχε τις απαρχές της στη νομιναλιστική αντίληψη του Θεού κατέληξε έτσι σε ένα τερατώδες κρεσέντο με την τρομοκρατία του Stalin.

Συνεχίζεται