Συνέχεια από: Τρίτη 7 Ιουνίου 2022
ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ
ΠΑΥΛΟΣ (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)
ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ
Μέρος Πρώτο
ΤΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΥΛΕΙΑ ΣΩΤΗΡΙΟΛΟΓΙΑ
Κεφάλαιο 3
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΥΛΕΙΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΛΟΓΙΑΣ
3.2. ΠΡΟΠΑΥΛΕΙΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ TOΥ ΣΤΑΥΡΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ TOΥ ΙΗΣΟΥ
3.2.4. Η «ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗ» Ή «ΔΙΑΘΗΚΙΚΗ» ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
(α) Α´ Κορ 11,25 παρ
Από τις προηγούμενες προσπάθειες κατανόησης και ερμηνείας του μυστηρίου του σταυρικού θανάτου του Ιησού απουσιάζει η έννοια της θυσίας ως ουσιαστικό στοιχείο της ερμηνείας.
Το στοιχείο αυτό υπεισέρχεται έντονα στη λειτουργική παράδοση,76την οποία μάς διασώζει ο απόστολος Παύλος στο Α´Κορ 11,25:
«τοῦτο τό ποτήριον ἡ καινή διαθήκη ἐστίνἐν τῷ ἐμῷ αἵματι· τοῦτο ποιεῖτε,ὁσάκις ἐάν πίνητε, εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν».
Πρόκειται για την παράδοση της σύστασης του μυστηρίου της θείαςΕυχαριστίας, την οποία ο απόστολος συνδέει άμεσα με το θάνατο του Ιησού
(«ὁσάκις γάρ ἐάν ἐσθίετε τόν ἄρτον τοῦτον καί τό ποτήριον πίνητε, τόνθάνατον τοῦ κύριου καταγγέλλετε ἄχρι οὗ ἔλθῃ»11,26).
Στήν παράδοσηαυτή γίνεται σαφέστατη αναφορά στο «αἷμα τῆς καινῆς διαθήκης».
Το αίμα77 δηλαδή που συμβολίζει τη σταυρική θυσία του Κυρίου, δεν έχει εξι λαστήρια σωτηριολογική σημασία, αλλά αποτελεί εχέγγυο της νέας συμφωνίας του Θεού με το νέο Ισραήλ, τον οποίο απαρτίζουν τα μέλη τηςχριστιανικής κοινότητας.78
Όπως στο Σινά η διαθήκη σφραγίστηκε με αίμα (Εξ 24,8), έτσι και με το σταυρικό θάνατο του Ιησού πραγματοποιείται αποτελεσματικά η οριστική ένωση μεταξύ Θεού και ανθρώπων.79
Η σύσταση του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας μάς διασώζεται σε τέσσερα κείμενα: Μαρκ 14, 22- 25· Ματθ 26, 26 - 29· Λουκ 22,15-20 και Α´ Κορ ll,23-26.80
Συνοπτικά, τα τέσσερα αυτά κείμενα μπορούμε να πούμε πως προέρχονται από δύο ξεχωριστές παραδόσεις. Το γεγονός αυτό εξηγεί και τις ομοιότητες και διαφορές τους. Η αραμαϊκή σύνταξη της μάρκειας παράδοσης, που με ανεπαίσθητες αποκλίσεις ακολουθείται και από τον Ματθαίο, πρέπει μάλλον να προέρχεται από την εκκλησία των Ιεροσολύμων. Αντίθετα, η παράδοση της διήγησης από τον Παύλο και τον Λουκά αντανακλάει ελληνιστική παράδοση, ίσως αυτή της εκκλησίας της Αντιόχειας, απ' όπου ο Παύλος διδάχτηκε τις βασικές αρχές του χριστιανικού κηρύγματος. Η μόνη παραλλαγή που έχει σημασία είναι η παραγγελία για επανάληψη της ευχαριστίας, η οποία παραλείπεται από τη μάρκεια παράδοση. Αν θεωρήσουμε το «τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν»(Α´Κορ 11, 25β) αναπόσπαστο τμήμα της αρχέγονης ευχαριστιακής παράδοσης, ενισχύεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό η άποψη ότι η Πρώτη Εκκλησία μέσα από το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας ερμήνευσε το θάνατο του Ιησού ως θυσία διαθήκης μάλλον, παρά ως εξιλαστήρια θυσία. Βέβαια πρέπει να ομολογήσουμε ότι οι διηγήσεις σύστασης του μυστηρίου και στις δύο παραδόσεις εμπεριέχουν και την ιδέα της εξιλαστήριας θυσίας.81
Αυτό μας κάνει να δεχτούμε ότι στις ευχαριστιακές παραδόσεις έχουν αναμιχτεί τόσο η σωτηριολογική, όσο και η διαθηκική ερμηνεία του θανάτου του Ιησού.82 [ΠΩΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥΣ ΜΕ ΤΑ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΚΕΛΕΤΩΝ ΠΟΥ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΦΤΑΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΤΖΟΥΡΑΣΙΚ ΠΑΡΚ; ΚΑΤΙ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟ ΠΕΤΥΧΕ ΚΑΙ Η ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΠΟΥ ΕΠΟΠΤΕΥΕΙ ΤΟΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΜΟΧΘΟ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΟ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟ ΘΕΑΜΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΗΠΕΙΡΟΥΣ ΣΑΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ]
β) Μαρκ 10,45 παρ
Παρόμοια έμμεση σύνδεση της σωτηριολογικής με την ευχαριστιακή ερμηνεία του θανάτου του Ιησού έχουμε και στο γνωστό και πολυσυζητημένο συνοπτικό λόγιο του λύτρου:
«καί γάρ ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθεν διακονηθῆναι ἀλλά διακονῆσαι καί δοῦναι τήν ψυχήν αὐτοῦ λύτρον ἀντί πολλῶν» (Μαρκ 10,45).
Το λόγιο αυτό επαναλαμβάνεται αυτούσιο στο παράλληλο χωρίο τουΜατθαίου (20,28), ενώ απουσιάζει στον Λουκά ολόκληρη η συνάφεια.Στην αρχική μάρκεια απόδοση αυτού του λογίου αναπτύσσονται δύο ξεχωριστές ιδέες· η ιδέα της αντιπροσωπευτικής θυσίας (10,45β «καί δοῦναι τήν ψυχήν αὐτοῦ λύτρον ἀντί πολλῶν») και η ιδέα της διακονίας (10,45α). Και τις δύο αυτές ιδέες τις βρίσκουμε σε παράλληλες παραδόσεις της Κ.Δ.ξεχωριστά τη μία απ' την άλλη. Την πρώτη σε κάπως περισσότερο αναπτυγμένη μορφή στο Α´ Τιμ 2,5 («ὁ [Ἰησούς Χριστός] δούς ἑαυτόν ἀντίλυτρον ὑπέρ πάντων»)· τη δεύτερη σε παράλληλη, όχι όμως στην ίδια συνάφεια, διήγηση του Λουκά («ἐγώ δέ ἐν μέσῳ ὑμῶν εἰμί ὡς ὁ διακονῶν» Λουκ 22,37β). Γεννιέται, λοιπόν το ερώτημα, που αποτελεί και cruxinterpretum : ποια είναι η αρχική μορφή του λογίου· με τη σωτηριολογική αναφορά, ή χωρίς αυτήν, στη μάρκεια ή τη λουκάνεια μορφή του;[ΟΥΤΕ Ο ΣΑΙΞΠΗΡ ΔΕΝ ΕΘΕΣΕ ΤΟΣΟ ΒΑΘΕΙΑ ΥΠΑΡΞΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ] Το πρόβλημα έχει απασχολήσει από παλιά την καινοδιαθηκική έρευνα,83μια και το χωρίο αποτελεί τη μοναδική ίσως μαρτυρία σωτηριολογικής ερμηνείας του σταυρικού θανάτου του Ιησού στη συνοπτική παράδοση. Η συντηρητική πλευρά δέχεται γενικά την πρώτη λύση,84, ενώ η φιλελεύθερη τη δεύτερη.85
Είναι γεγονός ότι η αρχαιότητα της λουκάνειας παράδοσης τείνει να επικρατήσει στη σύγχρονη έρευνα.86 Συνεπώς το λόγιο στην αυθεντική του μορφή ερμήνευε το θάνατο του Ιησού ως πράξη διακονίας, και μόνο αργότερα προστέθηκε η εξιλαστήρια ή αντιπροσωπευτική αναφορά. Πρόσφατα ο J.Roloff 87 έδειξε με πειστικότητα ότι η αρχική μορφή του λογίου είχε να κάνει με τη βασική διδασκαλία της αυτοπροσφοράς και κένωσης του Ιησού, ως ένδειξη «διακονίας» προς τους άλλους, πράξη που συμβολίζεται με τη διακονία του Μυστικού Δείπνου. Μ' αυτή την έννοια η αναφορά «ἐλθών ὁ κύριος... περιζώσεται καί ἀνακλινεῖ αὐτούς καί παρελθών διακονήσει αὐτοῖς» (Λουκ 12,37) στην παραβολή των γρηγορούντων δούλων (Λουκ 12,35-38) και η ιωάννεια διήγηση του νιπτήρα (Ιωάν 13,1-18) αποτελούν παραλλαγές της ίδιας ερμηνείας, που κάλλισταμπορεί να ενταχτεί στην αυθεντική διδασκαλία του Κυρίου. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι το λόγιο στη λουκάνεια μορφή τουδιασώζεται στην ευχαριστιακή συνάφεια, αμέσως δηλαδή μετά τους ιδρυτικούς λόγους του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας.88[ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΙΩΝ ΠΛΕΟΝ. ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Η ΟΠΟΙΑ ΑΡΓΗΣΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΝΑ ΦΘΑΣΕΙ ΣΤΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ. ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΔΡΑΚΟΝΤΕΙΑ ΜΕΤΡΑ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ ΣΤΑ ΠΑΝ/ΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΡΟΜΠΟΤ ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΝΑΝ ΑΙΩΝΑ]
Το Sitz im Leben της ευχαριστιακής ή διαθηκικής ερμηνείας μπορεί να αναζητηθεί στην ακράδαντη πεποίθηση της πρωτοχριστιανικής κοινότητας και την προσπάθειά της να δείξει, ότι αυτή και μόνον αυτή αποτελεί τον νέο Ισραήλ. Η ιδέα της διακονίας αποτελεί το μεταβατικό στάδιο προς τη σωτηριολογική κατανόηση του σταυρικού θανάτου του Ιησού με βάση τα δευτερο ησαϊανικά άσματα του δούλου του Γιαχβέ (Ησ 52,13-53,12). Η ιδέα της διαθήκης, που αποτελεί βασικό στοιχείο της σωτηριολογίας της Π.Δ., εκφράζει ουσιαστικά το θέλημα του Θεού να φέρει τους ανθρώπους σε ζωή κοινωνίας μαζί του.
Το παλαιοδιαθηκικό υπόβαθρο της ευχαριστιακής αυτής ερμηνείαςτου σταυρικού θανάτου του Ιησού είναι ένας συνδυασμός χωρίων απότην Πεντάτευχο (Εξ 24 και Δευτ 24-27), όπου περιγράφεται η επικύρωσητης διαθήκης στο Σινά ανάμεσα στον Θεό και τον περιούσιο λαό του, και η δυνατότητα ανανέωσής της και από την προφητική γραμματεία (Ιερ31,31 και Ησ 52, 13εξ), όπου γίνεται λόγος για κατάργηση της παλαιάςκαι επαγγελία νέας διαθήκης, με αποκορύφωμα την έννοια της διακονίας με βάση τα δευτερο-ησαϊανικά κείμενα.
Σημειώσεις
76. Πρβλ. το «παρέλαβον»-«παρέδωκα» του Α´Κορ 11,23. Το «ἀπό τοῦ κυρίου», που σημειωτέον παραλείπεται από μερικούς κώδικες (F, Gκ.ά.), προφανώς δεν υπονοεί απευθείας παράδοση (βλ. Σ. Αγουρίδη,Αποστόλου Παύλου Πρώτη προς Κορινθίους επιστολή, Θεσσαλονίκη 1982, σελ. 189).
77. Βλ.J. Behm, «αἷμα, αἱματεκχυσία»,TDNT Ι 172-77.
78.Στο ίδιο, σελ. 174. Κατά τον Σ. Αγουρίδη (Πρώτη προς Κορινθίους, σελ.192), «με το θάνατο του Χριστού ως της νέας διαθήκης δημιουργήθηκε ένας νέοςλαός του Θεού, μια νέα ανθρωπότητα». Λεπτομερέστερη ανάλυση τωνευχαριστιακών λογίων στην επόμενη (εκκλησιολογική) ενότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου