Συνέχεια από: Δευτέρα 13 Ιουνίου 2022
ΠΕΤΡΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ
ΠΑΥΛΟΣ (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)
ΤΟΜΕΣ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ
Μέρος Πρώτο
ΤΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΥΛΕΙΑ ΣΩΤΗΡΙΟΛΟΓΙΑ
Κεφάλαιο 3
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΥΛΕΙΑΣ ΣΩΤΗΡΙΟΛΟΓΙΑΣ
3.2. ΠΡΟΠΑΥΛΕΙΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ TOΥ ΣΤΑΥΡΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ TOΥ ΙΗΣΟΥ
3.2.6. Η πολυμορφία της πρωτοχριστιανικής ερμηνείας του θανάτου του Ιησού
Η σχεδόν καθολική προτίμηση της μεταγενέστερης καινοδιαθηκικής γραμματείας προς τη σωτηριολογική ερμηνεία του θανάτου του Ιησού δεν αντανακλάει επακριβώς την ερμηνευτική διεργασία της αρχέγονης χριστιανικής κοινότητας την πρώτη κιόλας γενιά μετά την Πεντηκοστή.
Βέβαια, η σωτηριολογική ερμηνεία μαρτυρείται τουλάχιστο από την περίοδο της μεταστροφής του αποστόλου Παύλου, πράγμα που σημαίνει πως η θεολογική διεργασία της ερμηνευτικής αυτής προσπάθειας της Πρώτης Εκκλησίας πρέπει να άρχισε την πρώτη κιόλας δεκαετία από το γεγονός του σταυρικού θανάτου του Ιησού. Η έλλειψη όμως μαρτυρίας αυτής της ερμηνείας και σε άλλα προ-παύλεια στρώματα της πρωτοχριστιανικής παράδοσης μάς αναγκάζει να δεχτούμε τουλάχιστο περιορισμένη διάδοσή της στην αρχική χριστιανική κοινότητα. Αντίθετα, η προφητική ερμηνεία, η οποία μαρτυρείται σ' όλα τα στρώματα του αρχέγονου χριστιανισμού (κοινότητα της Πηγής των Λογίων, κοινότητα ελληνιστών, μάρκεια κοινότητα, παύλεια κοινότητα) επιβεβαιώνει ευρύτερη διάδοσή της στα πρώτα βήματα της θεολογικής δραστηριότητας της χριστιανικής κοινότητας. Το γεγονός, εντούτοις, της απουσίας άμεσων αναφορών στην προφητική ερμηνεία στα μεταγενέστερα στρώματα της καινοδιαθηκικής γραμματείας, σε συνδυασμό με την επικράτηση στα στρώματα αυτά της σωτηριολογικής ερμηνείας, μας κάνει να πιστεύουμε στην ύπαρξη συνεχούς εξελικτικής επανερμηνείας από την Πρώτη Εκκλησία του σημαντικού αυτού γεγονότος της θείας οικονομίας. Είναι, βέβαια, δυνατό να δεχτούμε την άλλη άποψη που υποστηρίζεται όλο και περισσότερο σήμερα· ότι δηλαδή οι διάφορες, τοπικές κοινότητες, ανεξάρτητα η μια από την άλλη, ανέπτυξαν παράλληλα διαφορετικές θεολογικές ερμηνείες πάνω στο μυστήριο του σταυρικού θανάτου του Ιησού. Η επικρατέστερη υπερίσχυσε, ενώ οι υπόλοιπες εξαφανίστηκαν από το προσκήνιο της μετέπειτα χριστιανικής γραμματείας.112 Κάτι τέτοιο όμως πολύ δύσκολα μπορεί να γίνει δεκτό, αν λάβουμε υπόψη μας τη συγγένεια που παρουσιάζουν οι διάφορες ερμηνείες μεταξύ τους. Έτσι, εκτός από τη σχέση ανάμεσα στην ευχαριστιακή και τη σωτηριολογική ερμηνεία, για την οποία έγινε λόγος παραπάνω,113 μπορεί με κάποια βεβαιότητα να υποστηριχτεί ότι η αντιθετική, αλλά και η αποκαλυπτική ερμηνεία, αποτελούν εξέλιξη και επανερμηνεία της πρωτογενούς προφητικής ερμηνείας. Το αν η σωτηριολογική ερμηνεία επικράτησε στη μεταγενέστερη καινοδιαθηκική γραμματεία, αυτό κατά την προσωπική μας άποψη πρέπει να οφείλεται στο ελληνιστικό της υπόβαθρο, σε αντιδιαστολή προς το καθαρά ιουδαϊκό υπόβαθρο των λοιπών ερμηνειών. Με το άνοιγμα της χριστιανικής κοινότητας προς τον εκτός του ιουδαϊσμού εθνικό χώρο, ήταν φυσικό να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση σε κατηγορίες σκέψης και θεολογικές ερμηνείες περισσότερο κατανοητές στον ελληνικό κόσμο.
3.3. ΣΥΝΟΨΗ
Η ιστορικοκριτική ανάλυση των καινοδιαθηκικών αναφορών στο «γεγονός» του σταυρικού θανάτου του Ιησού έχει δείξει, ότι η «σωτηριολογική» ερμηνεία δεν ήταν η μοναδική ερμηνευτική αναφορά του αρχέγονου χριστιανισμού στο κορυφαίο αυτό γεγονός της θείας οικονομίας. Απουσίαζε μάλιστα από τα περισσότερα στρώματα της προ-παύλειας παράδοσης. Η «προφητική», η «διαλεκτική», η «αποκαλυπτική» (ή «εσχατολογική») και η «διαθηκική» (ή «ευχαριστιακή») ερμηνεία αποτελούσαν μαζί με τη «σωτηριολογική» τις πέντε περισσότερο ευδιάκριτες αποκρυσταλλωμένες ερμηνευτικές προσπάθειες κατανόησης του μυστηρίου του σταυρικού θανάτου του θεανθρώπου.
Σημειώσεις
111. G. Florovsky, “The Patterns of Historical Interpretation,” ATR 50 (1968) σελ. 149.
112. Η ερμηνεία αυτή σε κάπως μεταγενέστερη περίοδο διατρέχει το μνημειώδες έργο του W. Baur, Rechtgläubigkeit und Ketzerei im ältesten Christentum, Tübingen 1934. Πρβλ. B. Στογιάννου, «Ορθοδοξία και αίρεση στη Γαλ.», ΔΒΜ 5 (1978) 217-35· και Π. Βασιλειάδη, «Αιρέσεις ή θεολογικές τάσεις...», στο ίδιο 101-118 (=Βιβλικές Ερμηνευτικές Μελέτες, ΒΒ 6 Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 445-470.
113. Σελ. 61.
H MAΧΗ ΛΟΙΠΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ, ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΗΣΥΧΑΣΜΟΥ. ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ. ΤΟΥ ΠΡΩΤΕΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ, ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ, ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΑΣΚΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ. ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΥΠΑΚΟΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗΣ. ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΒΑΠΤΙΖΑΝ ΚΑΙ ΚΗΡΥΤΤΑΝ ΜΙΑ ΝΕΑ ΗΘΙΚΗ Ή ΔΙΔΑΣΚΑΝ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΥΧΗ; ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑ Ή ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΚΤΙΣΗΣ.
Στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσέβιου Καισαρείας βρίσκουμε όλες τις απαντήσεις, ας τις ακούσουμε παρακαλούμε με προσοχή, για να τελειώνουμε μια και καλή με τις διαστροφές της πίστεως μας: Γ, κγ, 23 και συνέχεια…
«Όταν απέθανε ο Τύραννος, τότε ο Ιωάννης ο Απόστολος επέστρεψε από την νήσο Πάτμο εις την Έφεσον, παρακαλούμενος δε μετέβαινε και εις τα πλησιόχωρα μέρη των Εθνικών, αλλού μεν για να εγκαταστήσει Επισκόπους, αλλού δε δια να οργανώσει ολοκλήρους Εκκλησίας, και αλλού δια να χειροτονήσει κάποιον από τους επισημανθέντας υπό του Πνεύματος. Ελθών λοιπόν εις την Σμύρνην προσέβλεψεν εις το τέλος εις τον εκεί εγκατεστημένον επίσκοπον και δεικνύων νεανίσκον δυνατόν εις το σώμα, ωραίον εις την εμφάνισιν και θερμόν εις την ψυχήν είπε: Tούτον σου αναθέτω με πάσαν φροντίδα έχων μάρτυρας την Εκκλησίαν και τον Χριστόν. Αφού δε εκείνος εδέχθη και υπεσχέθη τα πάντα, πάλιν είπε τα ίδια και όρισε τους Ιδίους μάρτυρας. Έπειτα απέπλευσεν εις την Έφεσον.
Έπειτα από καιρόν παρουσιάσθη ανάγκη να καλέσουν εκ νέου τον Ιωάννην. Ούτος δε, αφού ερρύθμισε τα άλλα χάριν των οποίων μετέβη είπεν: εμπρός, ω επίσκοπε, απόδωσε εις ημάς την παρακαταθήκην την οποίαν εγώ και ο Χριστός ανεθέσαμεν εις σε με μάρτυρα την Εκκλησίαν της οποίας προΐστασαι. Τον νεανίσκον απαιτώ και την ψυχήν του αδελφού. Στενάξας εκ βαθέων ο γέρων επίσκοπος είπεν: Eκείνος έχει αποθάνει. πώς και με ποίον θάνατον; Απέθανεν εις Θεόν, διότι κατήντησε πονηρός και ληστής, τώρα δε αντί της Εκκλησίας έχει καταλάβει το όρος με ένοπλον συμμορίαν ομοίων του.
Σχίσας το ένδυμα του ο απόστολος και κτυπήσας την κεφαλήν με μέγαν θρήνον είπε: Καλόν φύλακα της ψυχής του αδελφού άφησα. Αλλά ας μου δοθεί αμέσως εις ίππος και εις οδηγός εις τον δρόμον. Ελθών λοιπόν εις τον τόπον εκείνον, τον επανέφερεν εις την Εκκλησίαν μεσιτεύων εκεί με αφθόνους ευχάς, συναγωνιζόμενος μαζί του εις συνεχείς νηστείας, γοητεύων δε την σκέψιν του με ποικίλας σειρήνας λόγων, δεν ανεχώρησε, πριν τον επανασυνδέση με την Εκκλησίαν, δίδων μέγα παράδειγμα μετανοίας αληθινής και μέγα γνώρισμα παλιγγενεσίας, τρόπαιον ορατής αναστάσεως!»
Όπως βλέπουμε, ούτε ο Επίσκοπος ούτε ο Απόστολος απλώς προίσταντο της Ευχαριστίας.
«Όταν απέθανε ο Τύραννος, τότε ο Ιωάννης ο Απόστολος επέστρεψε από την νήσο Πάτμο εις την Έφεσον, παρακαλούμενος δε μετέβαινε και εις τα πλησιόχωρα μέρη των Εθνικών, αλλού μεν για να εγκαταστήσει Επισκόπους, αλλού δε δια να οργανώσει ολοκλήρους Εκκλησίας, και αλλού δια να χειροτονήσει κάποιον από τους επισημανθέντας υπό του Πνεύματος. Ελθών λοιπόν εις την Σμύρνην προσέβλεψεν εις το τέλος εις τον εκεί εγκατεστημένον επίσκοπον και δεικνύων νεανίσκον δυνατόν εις το σώμα, ωραίον εις την εμφάνισιν και θερμόν εις την ψυχήν είπε: Tούτον σου αναθέτω με πάσαν φροντίδα έχων μάρτυρας την Εκκλησίαν και τον Χριστόν. Αφού δε εκείνος εδέχθη και υπεσχέθη τα πάντα, πάλιν είπε τα ίδια και όρισε τους Ιδίους μάρτυρας. Έπειτα απέπλευσεν εις την Έφεσον.
Έπειτα από καιρόν παρουσιάσθη ανάγκη να καλέσουν εκ νέου τον Ιωάννην. Ούτος δε, αφού ερρύθμισε τα άλλα χάριν των οποίων μετέβη είπεν: εμπρός, ω επίσκοπε, απόδωσε εις ημάς την παρακαταθήκην την οποίαν εγώ και ο Χριστός ανεθέσαμεν εις σε με μάρτυρα την Εκκλησίαν της οποίας προΐστασαι. Τον νεανίσκον απαιτώ και την ψυχήν του αδελφού. Στενάξας εκ βαθέων ο γέρων επίσκοπος είπεν: Eκείνος έχει αποθάνει. πώς και με ποίον θάνατον; Απέθανεν εις Θεόν, διότι κατήντησε πονηρός και ληστής, τώρα δε αντί της Εκκλησίας έχει καταλάβει το όρος με ένοπλον συμμορίαν ομοίων του.
Σχίσας το ένδυμα του ο απόστολος και κτυπήσας την κεφαλήν με μέγαν θρήνον είπε: Καλόν φύλακα της ψυχής του αδελφού άφησα. Αλλά ας μου δοθεί αμέσως εις ίππος και εις οδηγός εις τον δρόμον. Ελθών λοιπόν εις τον τόπον εκείνον, τον επανέφερεν εις την Εκκλησίαν μεσιτεύων εκεί με αφθόνους ευχάς, συναγωνιζόμενος μαζί του εις συνεχείς νηστείας, γοητεύων δε την σκέψιν του με ποικίλας σειρήνας λόγων, δεν ανεχώρησε, πριν τον επανασυνδέση με την Εκκλησίαν, δίδων μέγα παράδειγμα μετανοίας αληθινής και μέγα γνώρισμα παλιγγενεσίας, τρόπαιον ορατής αναστάσεως!»
Όπως βλέπουμε, ούτε ο Επίσκοπος ούτε ο Απόστολος απλώς προίσταντο της Ευχαριστίας.
(Μαξίμου Ομολογητού, Προς Θαλάσσιον… περί διαφόρων απόρων της Αγίας Γραφής - Απ’ την εισαγωγή…)
Τού Αγίου Μαξίμου
Ευεργετινού Δ, σελ 586
Διακόνου λόγον επέχει ο πρός τούς ιερούς αγώνας αλείφων τόν νούν, καί τούς εμπαθείς λογισμούς απελεύνων απ`αυτού. Πρεσβυτέρου δέ ο εις τήν γνώσιν τών όντων φωτίζων. Επισκόπου δέ, ο τώ αγίω μύρω τελειών τής γνώσεως τής προσκυνητής καί Αγίας Τριάδος.
Ερμηνεία
Εκείνος, πού προετοιμάζει τόν νούν του εις πνευματικούς αγώνας καί αποδιώκει από τήν ψυχή του τούς αισχρούς λογισμούς, είναι ως Διάκονος κατά τήν θείαν λατρείαν. Εκείνος, πού διά τής γνώσεως τών όντων φωτίζει τόν νούν του μέ τήν σκέψιν τού Δημιουργού, είναι ώς ο Πρεσβύτερος. Καί τέλος ώς ο Επίσκοπος είναι εκείνος, πού ανάγεται εις τό ύψος τής μυστικής γνώσεως τής προσκυνητής Αγίας Τριάδος, επιστεγάζων ούτω πάσαν γνώσιν καί κατευωδιάζων τήν ψυχήν του μέ τό άγιον μύρον τής τοιαύτης
Ἡ χάρη τοῦ Παναγίου Πνεύματος δέν ἐνεργεῖ σοφία στούς ἁγίους, χωρίς τό νοῦ πού δέχεται τήν σοφία· οὔτε γνώση, χωρίς τήν δύναμιν τοῦ λογικοῦ πού δέχεται τήν γνώση· οὔτε πίστη χωρίς τήν πληροφορία τοῦ νοῦ καί τοῦ λογικοῦ περί τῶν μελλόντων, πού ἦταν ὡς τότε ἄδηλα σέ ὅλους· οὔτε χαρίσματα ἰαμάτων, χωρίς φυσική φιλανθρωπία· οὔτε κανένα ἄλλο ἀπό τά λοιπά χαρίσματα, χωρίς τήν δεκτική ἱκανότητα καί δύναμη τοῦ καθενός. Οὔτε πάλι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἀποκτήσει ἀπό φυσική του δύναμιν ἕνα ἀπό τά χαρίσματα πού ἀριθμήσαμε, χωρίς τήν θεία δύναμη πού τά χορηγεῖ. Τό φανερώνουν αὐτό ὅλοι οἱ Ἅγιοι, οἱ ὁποῖοι ὕστερα ἀπό τίς ἀποκαλύψεις τῶν θείων ζητοῦν τούς λόγους ὅσων τούς ἀποκαλύφθηκαν.
Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής
Ευεργετινού Δ, σελ 586
Διακόνου λόγον επέχει ο πρός τούς ιερούς αγώνας αλείφων τόν νούν, καί τούς εμπαθείς λογισμούς απελεύνων απ`αυτού. Πρεσβυτέρου δέ ο εις τήν γνώσιν τών όντων φωτίζων. Επισκόπου δέ, ο τώ αγίω μύρω τελειών τής γνώσεως τής προσκυνητής καί Αγίας Τριάδος.
Ερμηνεία
Εκείνος, πού προετοιμάζει τόν νούν του εις πνευματικούς αγώνας καί αποδιώκει από τήν ψυχή του τούς αισχρούς λογισμούς, είναι ως Διάκονος κατά τήν θείαν λατρείαν. Εκείνος, πού διά τής γνώσεως τών όντων φωτίζει τόν νούν του μέ τήν σκέψιν τού Δημιουργού, είναι ώς ο Πρεσβύτερος. Καί τέλος ώς ο Επίσκοπος είναι εκείνος, πού ανάγεται εις τό ύψος τής μυστικής γνώσεως τής προσκυνητής Αγίας Τριάδος, επιστεγάζων ούτω πάσαν γνώσιν καί κατευωδιάζων τήν ψυχήν του μέ τό άγιον μύρον τής τοιαύτης
Προς θαλάσσιον, Περί αποριών, ερώτησις ΝΕ, Σχόλιο 34.
Τόμος 14 Γ, Μερετάκης.
Τόμος 14 Γ, Μερετάκης.
«Όποιος παρέχει, κατασκευάζει, γιά τήν περί εαυτού γνώσιν, πρόληψιν, φήμην, σ’αυτούς πού τόν θεωρούν, τόν ακούνε, μέ τήν προφορά δηλ. μέ τήν επανάληψη καί μόνον τών λέξεων από τούς λόγους πού έχει κλεψει από τούς Πατέρες, παραπείθοντας τίς ακοές τών ασυνέτων καί μιαίνοντας μέ συνουσία, σάν να είναι γυναίκες, αυτές οι αμύητες ακοές, τίς καλές καί θεοφιλείς θεωρίες τού πρώτου διδάξαντος, αυτός ελέγχεται δοξομανών, αφού παρατάσσεται μέ αυθάδεια, μαζί μέ τό ανώτερο επίπεδο τών φυσικών θεωρημάτων. Αφού δέν έχει αγγίξει τήν αληθινά υψηλή γνώση καί τήν έξη αυτής. Καί πεθαίνει χτυπημένος στήν καρδιά από τά βέλη πού αντιπροσωπεύουν : τήν θύμηση τής παρανομίας του έναντι τών Πατέρων, τήν ντροπή από τήν έπαρσή του (τήν οίηση), γιά τήν γνώση πού δέν είχε καί τήν αναπόφευκτη αναμονή τής μελλούσης κρίσεως. Διότι συλληφθείς από αυτά τά βέλη ο κενόδοξος, πεθαίνει χτυπημένος από τίς αιχμές τους.»
ΕΤΣΙ ΚΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΑΝΑΖΗΤΕΙ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΟΣΩΝ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΦΘΗΚΑΝ. ΔΕΝ ΑΦΟΜΟΙΩΝΕΤΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΩΣ Η ΚΑΙΝΗ ΚΤΙΣΗ. ΕΞΑΛΛΟΥ ΟΥΤΕ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΑΤΑΝΟΕΙΤΑΙ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΑΛΛΟ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟ. ΕΡΜΗΝΕΥΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΟΥΤΟΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου