Roberto Pecchioli - Ο Τζορτζ Σόρος και η Ανοιχτή Κοινωνία (9)

 Συνέχεια από: Παρασκευή 1 Σεπτεμβρίου 2023

KATA ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ (ΤΟ ΑΝΤΙΦΩΝΟ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ)

Επιμέλεια Lorenzo Maria Pacini

2

Η ΑΝΟΙΚΤH ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΠEΡΓΚΣΟΝ ΣΤΟΝ ΠOΠΕΡ

ΑΝΟΙΚΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ: ΜΙΑ ΈΝΝΟΙΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΟΡΙΣΤΕΙ

Χρειάστηκε η ανακάλυψη των γραπτών του Καρλ Πόπερ για να συνειδητοποιήσει ο νεαρός φοιτητής του Φαμπιανού Πανεπιστημίου ποιος ήταν ο δρόμος του και ποιες ιδέες θα ενέπνεαν τη ζωή του. Στην αυτοβιογραφία του, ο Σόρος αναγνωρίζει το χρέος του στη φιλοσοφία. Εκτός από την αντανακλαστικότητα, τον εντυπωσιάζει η αρχή της αστοχίας που διατύπωσε ο Popper, δηλαδή η αδυναμία του ανθρώπου να φτάσει στην αλήθεια. Αν, όπως έγραψε ο Βιεννέζος στοχαστής, η αξίωση των ολοκληρωτισμών είναι να κατέχουν την απόλυτη αλήθεια, η οποία επιβάλλεται μέσω της παραποίησης, της καταστολής και της βίας, το αγόρι που βγήκε από τη διπλή κατοχή της Ουγγαρίας - πρώτα από τους Ναζί και μετά από τους Σοβιετικούς - πιστεύει με πάθος στον επιστημολογικό και πολιτικό σχετικισμό του Popper. Ο μέντοράς του "πρότεινε μια άλλη μορφή κοινωνικής οργάνωσης, βασισμένη στην παραδοχή ότι, καθώς η απόλυτη αλήθεια είναι πέρα από τις δυνατότητές μας, χρειαζόμαστε θεσμούς που επιτρέπουν στους ανθρώπους, οι οποίοι έχουν διαφορετικές απόψεις και συμφέροντα, να ζουν ειρηνικά". Αυτό το ονόμασε ανοικτή κοινωνία. Αυτός είναι πράγματι μάλλον ένας γενικός ορισμός - ο μόνος άμεσος ορισμός που δίνει ο Τζορτζ Σόρος για την ανοικτή κοινωνία.[ΟΠΙΣΘΟΔΡΟΜΗΣΗ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ, ΜΑΘΗΤΟΥ ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΕΒΓΑΛΕ ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΟΤΙ ΤΟ ΕΙΝΑΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΝΑΙ.ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΟ ΨΕΜΑ. ΓΕΝΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΣΟΦΙΣΤΙΚΗ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΜΑΣ ΕΣΩΣΕ ΜΕ ΤΗΝ ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ. ΣΗΜΕΡΑ ΟΙ ΟΠΑΔΟΙ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ ΝΤΥΜΕΝΟΙ ΤΟ ΕΝΔΥΜΑ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΟΡΓΙΑΖΟΥΝ]

Στο βιβλίο που εξηγεί καλύτερα το όραμά του, Η Ανοιχτή Κοινωνία, παραδέχεται ότι η έννοια δεν είναι εύκολο να οριστεί. Αφού παρατηρεί ότι τα γραπτά του Popper ξεχειλίζουν από "ισμούς", συνεχίζει. "Ποτέ δεν ορίσαμε την ανοιχτή κοινωνία στα ιδρύματά μου. Αν το είχαμε κάνει, η οργάνωση θα είχε σκληρύνει. Αλλά αν θέλω η έννοια της ανοιχτής κοινωνίας να γίνει γενικά αποδεκτή, πρέπει να πω τι είναι. Πρέπει να δείξω πώς η αναγνώριση της αστοχίας μας οδηγεί στις αρχές της ανοικτής κοινωνίας". Μιας "ατελούς κοινωνίας που παραμένει ανοιχτή στη βελτίωση", η οποία όμως η ίδια γίνεται μια καθολική έννοια στον παγκόσμιο, χωρίς σύνορα κόσμο στον οποίο τείνει. Οι κοινωνίες χρειάζονται κοινές αξίες για να συντηρηθούν. Αλλά σε μια κοινωνία χωρίς όρια ή σύνορα, ποιες μπορούν να είναι οι κοινές αξίες; Η απάντηση του Σόρος είναι μια ταυτολογία ή μια μεσσιανική δήλωση προθέσεων: η κοινή αξία είναι η ιδέα μιας ανοιχτής κοινωνίας. Στην ουσία, ο Σόρος εκφράζει έναν βαθύ φιλοσοφικό και ανθρωπολογικό σχετικισμό, καταγγέλλοντας μάλιστα -αν και από θέσεις ένθερμου διαφωτισμού με καντιανή μήτρα- τα όρια της ανθρώπινης λογικής.

Τελικά, η ανοικτή κοινωνία θα είναι εκείνη που αναγνωρίζει όχι τόσο την ύπαρξη της αλήθειας, όσο την αδυναμία να βασιστεί σε αυτήν λόγω της ανθρώπινης αστοχίας, σε σημείο που να οργανώνει τον "πολυθεϊσμό των αξιών" που θεωρητικοποίησε ο Μαξ Βέμπερ. Μέχρι το σημείο αυτό βρισκόμαστε εντός της κλασικής φιλελεύθερης σκέψης, αλλά η συγκεκριμένη δραστηριότητά της -θα θέλαμε να πούμε "πραγματικός σοροζισμός"- λέει μια άλλη ιστορία, αυτή της επιβολής, έστω και μέσω της ήπιας οδού της κοινωνικής μηχανικής και της ανατροπής των πολιτισμικών προτύπων, ενός ακριβούς συστήματος αξιών. Το ίδιο που ο Jean Paul Michéa, ένας Γάλλος σοσιαλιστής διανοούμενος που αρνείται την ετικέτα του προοδευτικού, ονόμασε δεξιά του χρήματος και αριστερά των ηθών και των εθίμων. 

Στο σημείο αυτό, είναι απαραίτητο να επιστρέψουμε στην πηγή, δηλαδή σε μια συνοπτική ανάλυση της σκέψης του Καρλ Πόπερ.

KARL POPPER

Ο Karl Popper γεννήθηκε στη Βιέννη το 1902. Όπως πολλοί άλλοι διανοούμενοι στο τέλος της αυτοκρατορίας των Αψβούργων, προερχόταν από την εβραϊκή αστική τάξη. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι σημαντικό για την κατανόηση της μακράς επιστημονικής και πολιτικής διαδρομής του, η οποία ωρίμασε στο πυρακτωμένο κλίμα της finis Austriae. Κατά τη γέννησή του άρχισε η συγκλονιστική επιτυχία της ψυχανάλυσης του Σίγκμουντ Φρόιντ, ενώ στον καλλιτεχνικό τομέα ήταν η εποχή της λεγόμενης Βιεννέζικης Σέσιον (Ζετσεσιονισμός: ένα είδος Art Nouveau), της ζωγραφικής του Γκούσταβ Κλιμτ και του Έγκον Σίλε και της αρχιτεκτονικής επανάστασης, από τον άμβωνα της οποίας ο Αδόλφος Λος διακήρυττε: "το στολίδι είναι έγκλημα". Ο κύκλος της Βιέννης, το λίκνο του θετικισμού του 20ού αιώνα, γεννήθηκε το 1922. Στα οικονομικά, οι φιλελεύθερες ιδέες της Αυστριακής Σχολής προχωρούσαν. Η μουσική είχε μεταρρυθμιστεί βαθιά από προσωπικότητες όπως ο Άρνολντ Σένμπεργκ, ο πρώτος που έγραψε εκτός των κανόνων του τονικού συστήματος. Στη λογοτεχνία κυριαρχούσε η λεγόμενη λογοτεχνία της κρίσης, η οποία επρόκειτο να παράγει λαμπρά έργα όπως ο Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες του Ρόμπερτ Μούσιλ. Παρά τα κλεισίματα μιας αυτοκρατορίας αιώνων που είχε καταπλακωθεί από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βιέννη ήταν ήδη μια ανοιχτή πόλη.

Αυτός ήταν ο κόσμος στον οποίο διαμορφώθηκε ο νεαρός Popper. Ελκυόμενος στην εφηβεία του από τον μαρξισμό, αποστασιοποιήθηκε από αυτόν ήδη από το 1919, μια υπόθεση με επιστημονικά κίνητρα, φοβούμενος "την πιθανότητα αυτό να γίνει κάτι φυσιολογικό, όπως ακριβώς βλέπω έναν μεγάλο κίνδυνο στην αύξηση της εξειδίκευσης, η οποία είναι επίσης ένα αναμφισβήτητο ιστορικό γεγονός: ένας κίνδυνος για την επιστήμη και, πράγματι, και για τον πολιτισμό μας".

Δεδομένων αυτών των προϋποθέσεων, η επαγωγική κριτική μέθοδος θα πρέπει επίσης να καθοδηγεί την πολιτική δράση για τον Popper. Κατ' αρχάς ασκεί κριτική στον ιστορικισμό, τον οποίο θεωρεί ντετερμινισμό που αποσκοπεί στην πρόβλεψη του μέλλοντος βάσει μιας εσφαλμένης αντίληψης για την ανθρώπινη φύση, η ιστορία της οποίας θα εξελισσόταν αναπόφευκτα σύμφωνα με ορθολογικούς νόμους: η βασική προϋπόθεση του αυταρχισμού και του ολοκληρωτισμού. Εμφανής είναι εδώ η ποππεριανή απομάκρυνση από την ιδέα της γραμμικής προόδου, η οποία έχει τόσο μεγάλη βαρύτητα στη σύγχρονη δυτική κουλτούρα. Το μόνο που απομένει, επομένως, είναι η οικοδόμηση μιας "ανοικτής κοινωνίας". Εδώ είναι η βαθιά σύνδεση με τον επιστημολογικό προβληματισμό: η υπεράσπιση των λόγων της ελευθερίας και του πλουραλισμού με επιχειρήματα από τη φιλοσοφία της επιστήμης.

ΚΑΙ ΟΠΩΣ ΘΑ ΔΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ Η ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΝΤΥΝΕΙ ΑΠΟ ΧΡΟΝΟΥΣ ΠΟΛΛΟΥΣ ΤΟΝ ΠΟΠΠΕΡ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΟΡΟΣ ΜΕ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΕΝΔΥΜΑ.