Συνέχεια από: Τετάρτη 25 Οκτωβρίου 2023
Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΜΥΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
John Meyendorff
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ από την πρωτότυπη γαλλική έκδοση
ΕΛ. ΜΑΪΝΑΣ
Η πνευματική παράδοση των μοναχών της Ανατολής
- Ευάγριος ο Ποντικός (1399) και η καθαρή Προσευχή.
Ο Ευάγριος που καταγότανε από τον Πόντο, της Μικράς 'Ασίας, φίλος και μαθητής των μεγάλων Πατέρων της Καππαδοκίας, Βασιλείου, Γρηγορίου Ναζιανζηνού και Γρηγορίου Νύσσης, ήταν ο πρώτος διανοούμενος [ΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΟΥ ΗΤΑΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ;] που υιοθέτησε, στην αιγυπτιακή έρημο, τη ζωή των αναχωρητών. Δεν αρκέσθηκε να μιμηθεί;;; την άσκηση και τον τρόπο προσευχής τους, αλλά προσπάθησε να τα περιλάβει σ' ένα μεταφυσικό και ανθρωπολογικό σύστημα εμπνευσμένο από το νεοπλατωνισμό;;;.[ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ; ΤΙ ΔΟΥΛΕΙΑ ΕΧΕΙ Ο ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΛΟΓΙΣΜΟΥΣ;] Οι αναχωρητές της ερήμου άρχισαν να μιλούν, με τον Ευάγριο, τη γλώσσα της Κατηχητικής Σχολής της Αλεξάνδρειας.[Ο ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΑΣ ΠΟΥΜΕ, Ο ΠΟΙΜΗΝ;] Το χαρακτηριστικό αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητό στη διδασκαλία του Ευαγρίου για την Προσευχή,
Οι μοναχοί, απομονωμένοι θεληματικά από την κοινοτική ζωή της Εκκλησίας,[ΕΤΣΙ ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΑΝ ΝΑ ΠΑΝΕ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ] αφιερωμένοι στον αγώνα ενάντια στις δαιμονικές δυνάμεις, που πολύ συχνά εκδηλωνόντουσαν σ' αυτούς μέσα από τις ανάγκες του σώματος και τα πάθη της σάρκας,[ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΑΘΗ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ; Η ΕΠΑΡΣΗ ΤΙ ΕΙΝΑΙ;] έβλεπαν στις καινοδιαθηκικές αρχές περί προσευχής το πιο ασφαλές μέσο για να μείνουν σ' επαφή με τη χάρη της απολύτρωσης: «Το γένος αυτό (των δαιμόνων) δεν αποδιώχνεται παρά με την προσευχή» (Μαρκ. θ'. 29). «Αδιάλειπτα προσεύχεσθε» (Α΄ Θεσσ. ε΄, 17).
Παραμένοντας μόνοι με το Θεό, θα θεωρήσουνε πολύ φυσικά την ατομική προσευχή ως το ουσιαστικό θετικό στοιχείο της χριστιανικής πνευματικότητας, το αποκορύφωμα όλων των πρακτικών ασκήσεων.[ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑ. ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΜΑΘΑΙΝΑΝ ΔΙΠΛΑ ΣΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΔΕΝ ΕΜΕΝΑΝ ΜΟΝΟΙ, ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΟΙ, ΕΚΑΝΑΝ ΥΠΑΚΟΗ, ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΤΟΥΣ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΥΣ] Αφού είχαν εγκαταλείψει όλες τις δραστηριότητες που συνθέτουν με συγκεκριμένο τρόπο, μέσα στον κόσμο, την «οικοδομή του Σώματος του Χριστού» την ιεραποστολή, τη διδασκαλία, τη φιλανθρωπία-, αφού είχαν εγκαταλείψει πολλές φορές ακόμα και την κανονική άσκηση των Μυστηρίων, δεν τους έμεινε παρά η προσευχή, μοναδικός σκοπός της ζωής τους. Με την προσευχή θα πραγματώσουν τους καρπούς του βαπτίσματός τους και με την προσευχή θα γνωρίσουν το Θεό.[ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΟΚΟΥΝ. ΜΑΛΛΟΝ ΓΙΑ ΝΑ ΧΩΡΕΣΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΣΩΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ. ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΑΚΟΜΗ ΕΦΙΚΤΟ]
Ο Ευάγριος ήταν ο πρώτος μεγάλος πατέρας που κωδικοποίησε τη μοναχική διδασκαλία για την προσευχή. Να μερικά απ' τα «Κεφάλαιά» του:
Η προσευχή είναι διάλογος του νού με το Θεό.
Προσευχήσου πρώτα για να δεχθείς το δώρο των δακρύων, για ν' απαλύνεις με τη συντριβή τη σύμφυτη σκληρότητα της ψυχής σου, και εξομολογούμενος τα ανομήματά σου στον Κύριο, θα πετύχεις τη συγγνώμη Του.
Στάσου αποφασιστικά και προσευχήσου εντατικά. Παραμέρισε τις σκέψεις και τις έγνοιες που σου εμφανίζονται, επειδή σε θολώνουν και σ᾽ αναστατώνουν για να παραλύσουν τη δύναμή σου.
Όταν οι δαίμονες σε βλέπουν γεμάτο φλόγα για την αληθινή προσευχή, σου υποβάλλουν τη σκέψη ορισμένων αντικειμένων που παρουσιάζονται ως αναγκαία. Και έπειτα ευθύς αμέσως διεγείρουν τη θύμιση που τα συνδέει μαζί τους, παρακινώντας τη διάνοια στην αναζήτησή τους. Έπειτα, όπως δεν τα βρίσκει, τη θλίβουν δυνατά και την πικραίνουν. Τότε, στην ώρα της προσευχής, της υπενθυμίζουν τα αντικείμενα των αναζητήσεων και των αναμνήσεών της, για να μην κατορθώσει η διάνοια, διασπασμένη από τις συσχετίσεις αυτές, να καρποφορήσει την προσευχή.
Ανάγκασε το νού σου την ώρα της προσευχής να μείνει κουφός και βουβός, και θα μπορέσεις να προσευχηθείς. Η προσευχή είναι βλαστάρι της ησυχίας και της πραότητας.
Η προσευχή είναι καρπός της χαράς και της ευγνωμοσύνης.
Η προσευχή είναι αποκλεισμός της θλίψης και της αποθάρρυνσης.
Μην προσεύχεσαι μόνο με τις εξωτερικές στάσεις, αλλά φέρε το νού σου με μεγάλο φόβο στην αίσθηση της πνευματικής προσευχής.
Μην προσεύχεσαι για την πραγματοποιήση των θελημάτων σου, επειδή δεν εναρμονίζονται αναγκαστικά με το θέλημα του Θεού...
Η απερίσπαστη προσευχή είναι η ανώτερη λειτουργία του νού.
Η προσευχή είναι ανάβαση του νού στο Θεό. Προσευχήσου πρώτα για να εξαγνιστείς από τα πάθη, δεύτερο για να απελευθερωθείς από την άγνοια, τρίτο για ν' απαλλαγείς από κάθε πειρασμό κι εγκατάλειψη.
Ο μοναχός γίνεται με την αληθινή προσευχή ισάγγελος. Μακάριος ο νούς που τον καιρό της προσευχής γίνεται άυλος κι απογυμνώνεται απ' όλα.
Μοναχός είναι ο χωρισμένος απ' όλους κι ενωμένος με όλους.
Μοναχός είναι όποιος θεωρεί τον εαυτό του ένα με όλους, απ' τη συνήθεια που έχει να βλέπει τον εαυτό του στον καθένα.
Όπως η όραση είναι η καλύτερη απ' όλες τις αισθήσεις, έτσι η προσευχή είναι θεικότερη απ' όλες τις αρετές.
Τότε θα φτάσεις την προσευχή σου πάνω από κάθε χαρά, όταν θα γίνεις, αληθινά, εσύ ο ίδιος προσευχή.
(Revue d' ascetique et de mystique, XV, 1934, pp. 34-93, 113-168).
Μερικά από τα Κεφάλαια αυτά, που θα δώσουν στις μεταγενέστερες γενεές των μοναχών πνευματικότητα και μυστικό λεξιλόγιο, καθρεφτίζουν την ουσία της μοναστικής κλήσης. Η κλήση αυτή εκφράζεται σ' αυτό το «απόφθεγμα» του αγίου Μακαρίου: Ο μοναχός (από την ελληνική λέξη μόνος) ονομάστηκε μοναχός γι' αυτό το λόγο: πως συνομιλεί μέρα νύχτα με το Θεό και στοχάζεται πάντοτε τα πράγματα του Θεού, χωρίς να κατέχει τίποτε πάνω στη γη (αναφέρεται από τον 1. Hausherr). Αλλά δεν έχουν δυστυχώς μόνο θετική αξία: Με τη μεσολάβησή τους – και με τη μεσολάβηση όλου του έργου του Ευαγρίου - οι μοναχοί της Χριστιανικής Ανατολής θα μάθουν να εκφράζονται σε νεοπλατωνική γλώσσα. Ήταν η γλώσσα της εποχής τους και συνεπώς αναπόφευκτη, αλλά απειλούσε να διαστρεβλώσει την πνευματικότητα της ερήμου οδηγώντας την σε κατεύθυνση ξένη προς το πνεύμα του Ευαγγελίου.[ΠΟΛΥ ΘΑ ΘΕΛΑΜΕ ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ]
Ο ίδιος ο Ευάγριος τελικά καταδικάστηκε μεταθανατίως· και τα γραφτά του εξακολούθησαν ν' αντιγράφονται και διαδίδονται χάρις στο ψευδώνυμο του Αγίου Νείλου που τους αποδόθηκε... Μαθητής του Ωριγένη, δεν μετασχημάτιζε τον προφητισμό των μοναχών σε πνευματιστικό διανοητισμό; [ΠΩΣ;] Η νεοπλατωνική αντίληψη της φυσικής θεότητας του «νού»,[Ο ΝΟΥΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΝΟΙΑ. ΙΣΩΣ ΘΑ ΕΙΧΕ ΩΦΕΛΗΘΕΙ ΜΕ ΤΑ ΗΘΙΚΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΑΛΛΑ ΜΑΛΛΟΝ Ο ΙΔΙΟΣ ΠΗΡΕ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ ΤΟΥ ΤΟΥΣ ΔΙΚΟΥΣ ΜΑΣ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΦΥΓΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΕΠΙΝΟΗΣΑΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ] της ανθρώπινης διάνοιας, τον οδηγούσε για να παραδεχθεί τη μοναχική άσκηση όχι ως μια μαρτυρία που προσφέρεται από την ύλη την ίδια για να παρουσιάσει σ' εμάς τη Βασιλεία του Θεού, αλλά ως μια αποσάρκωση του νού που μέσα στην προσευχή, παραδίνεται στη δική του «καθαρή ενέργεια»...[ΝΑ ΚΑΙ Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ. Η ΥΛΗ ΜΑΣ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΟ ΠΙΑΤΟ. Ο ΕΚΠΤΩΤΟΣ ΔΑΙΜΟΝΑΣ ΑΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΥΛΗ, ΑΕΡΙΚΟ, ΤΙ ΕΙΝΑΙ; ΠΝΕΥΜΑ; Η ΛΑΣΠΗ;] Έτσι ο Ευάγριος θα μπορούσε να συντάξει την πραγματεία του «Περί Προσευχής» κάνοντας μόνο μερικούς υπαινιγμούς στην Αγία Γραφή, αλλά χωρίς καμιά αναφορά στον Ιησού, τον ενσαρκωμένο Υιό του Θεού. Η ορθόδοξη μοναχική παράδοση, λοιπόν, ήταν υποχρεωμένη να διορθώσει τον Ευάγριο σ' ένα σπουδαίο σημείο. Υιοθετώντας την έννοια της αδιάλειπτης «νοεράς» προσευχής, τη μεταμόρφωσε σε «Προσευχή του Ιησού». Το πρόσωπο του Χριστού δεν είναι, τελικά, το μόνο κριτήριο κι ο μοναδικός κανόνας της χριστιανικής πνευματικής ζωής; [ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΝΟΕΡΑΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ. ΠΩΣ ΑΠΟΚΤΟΥΣΑΝ ΤΗΝ ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΟ ΠΡΟΣΕΥΧΗ; ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΙΗΣΟΥ;]
ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΩΝ, ΚΑΚΗΣ ΠΡΟΑΙΡΕΣΕΩΣ. ΥΠΟΜΟΝΗ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου