Παρασκευή 9 Αυγούστου 2024

Karl R. Popper - Ο εαυτός, ο ορθολογισμός και η ελευθερία (6)

Συνέχεια από: Δευτέρα 5 Αυγούστου 2024

Θα κλείσω συζητώντας τη σχέση μεταξύ του ανθρώπου και της εργασίας του - ένα θέμα μεγάλης σημασίας για όλους μας. 

Σύμφωνα με τη θεωρία της αυτοέκφρασης, η ποιότητα του έργου μας εξαρτάται από το πόσο καλοί είμαστε. Εξαρτάται μόνο από τα ταλέντα μας, την ψυχολογία μας και, ίσως, τη φυσιολογική μας κατάσταση. Θεωρώ ότι αυτή η θεωρία είναι ψευδής, λανθασμένη, ελαττωματική και καταθλιπτική. Σύμφωνα με την θεωρία του Κόσμου 3, δεν υπάρχει τέτοια απλή σχέση. Αντιθέτως, υπάρχει μια αλληλεπίδραση δούναι και λαβείν μεταξύ ενός ατόμου και της εργασίας του. Μπορείς να κάνεις τη δουλειά σου και, έτσι, να αναπτυχθείς μέσω της δουλειάς σου, ώστε να κάνεις καλύτερη δουλειά - και να αναπτυχθείς ξανά μέσω αυτής της καλύτερης δουλειάς, και ούτω καθεξής.

Υπάρχει μια συνεχής ανατροφοδότηση μέσω της οποίας ο Κόσμος 3 ενεργεί πάνω μας. Και το μέρος του Κόσμου 3 που είναι πιο ενεργό σε αυτό είναι το δικό μας έργο (η δική μας δουλειά), το προϊόν που συνεισφέρουμε στον Κόσμο 3. Αυτή η ανατροφοδότηση μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά με τη συνειδητή αυτοκριτική. Το απίστευτο της ζωής, της εξέλιξης και της νοητικής ανάπτυξης συνίσταται ακριβώς σε αυτή τη μέθοδο του δούναι και λαβείν, σε αυτή την αλληλεπίδραση μεταξύ των πράξεών μας και των αποτελεσμάτων τους, με την οποία καταφέρνουμε συνεχώς να υπερβαίνουμε τον εαυτό μας, τα ταλέντα μας, τα χαρίσματά μας.[Η ΑΙΤΙΩΔΗΣ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΕΩΣ]

Αυτή η αυτο-υπερβατικότητα (η υπέρβαση του εαυτού) είναι το πιο εκπληκτικό και το πιο σημαντικό γεγονός της ζωής και της εξέλιξης, ιδιαίτερα της ανθρώπινης εξέλιξης. Περιέχεται στο πέρασμα από το P₁ στο P₂. 

Στα προ-ανθρώπινα στάδιά του είναι, φυσικά, λιγότερο προφανές. Και ως εκ τούτου θα μπορούσε όντως να εκληφθεί λανθασμένα για κάτι που μοιάζει με αυτοέκφραση. Στο ανθρώπινο επίπεδο, ωστόσο, η αυτο-υπερβατικότητα μπορεί να αγνοηθεί μόνο με πραγματική προσπάθεια. Όπως συμβαίνει με τα παιδιά μας, έτσι συμβαίνει και με τις θεωρίες: οι θεωρίες τείνουν να ανεξαρτητοποιούνται σε μεγάλο βαθμό από τους γονείς τους. Και όπως ακριβώς μπορεί να συμβεί με τα παιδιά μας, έτσι μπορεί να συμβεί και με τις θεωρίες: μπορούμε να αντλήσουμε από αυτές πολύ περισσότερη γνώση από ό,τι αρχικά βάλαμε σε αυτές.

Η διαδικασία της μάθησης - της ανάπτυξης της υποκειμενικής γνώσης - είναι πάντα θεμελιωδώς η ίδια. Πρόκειται για ευφάνταστη κριτική. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο υπερβαίνουμε το τοπικό και διαχρονικό μας περιβάλλον προσπαθώντας να σκεφτούμε συνθήκες πέρα από την εμπειρία μας: προσπαθώντας να βρούμε, να κατασκευάσουμε, να επινοήσουμε και να προβλέψουμε νέες καταστάσεις -δηλαδή δοκιμαστικές καταστάσεις, κριτικές καταστάσεις- και προσπαθώντας να εντοπίσουμε, να προσδιορίσουμε και να αμφισβητήσουμε τις προκαταλήψεις και τις συνήθεις παραδοχές μας.

Με αυτόν τον τρόπο βγάζουμε τον εαυτό μας από τον βάλτο της άγνοιάς μας, με αυτόν τον τρόπο τραβάμε ένα σχοινί στον αέρα και σκαρφαλώνουμε πάνω του, ελπίζοντας ότι θα πιαστεί, έστω και επισφαλώς, σε κάποιο μικρό κλαδί.

Αυτό που κάνει τις προσπάθειές μας να διαφέρουν από εκείνες ενός ζώου ή μιας αμοιβάδας είναι μόνο ότι το σχοινί μας μπορεί να βρει ένα στήριγμα στον κόσμο της κριτικής συζήτησης: τον κόσμο της γλώσσας και της αντικειμενικής γνώσης. Αυτό µας επιτρέπει να απορρίψουµε ορισµένες από τις ανταγωνιστικές θεωρίες. Έτσι, αν είμαστε τυχεροί, μπορεί να καταφέρουμε να επιβιώσουμε από κάποιες λανθασμένες θεωρίες μας - και πολλές από τις θεωρίες μας είναι λανθασμένες - ενώ η αμοιβάδα είναι καταδικασμένη να πεθάνει μαζί με τη θεωρία της, την πεποίθησή της και τις συνήθειές της.

Από αυτή την άποψη, η ζωή είναι η εξερεύνηση και η ανακάλυψη νέων γεγονότων, νέων δυνατοτήτων, μέσω της δοκιμής των δυνατοτήτων που συλλάβαμε στη φαντασία μας. Στο ανθρώπινο επίπεδο, αυτή η δοκιμή λαμβάνει χώρα σχεδόν αποκλειστικά στον κόσμο 3. Το κάνουμε αυτό στις περισσότερο ή λιγότερο επιτυχημένες προσπάθειές μας να αναπαραστήσουμε τον πρώτο και τον δεύτερο κόσμο μας στις θεωρίες αυτού του τρίτου κόσμου. Και το κάνουμε αυτό προσπαθώντας να έρθουμε πιο κοντά στην αλήθεια - σε μια αλήθεια που είναι πληρέστερη, πιο ολοκληρωμένη, πιο ενδιαφέρουσα, λογικά ισχυρότερη και πιο σχετική - σχετική, φυσικά, με τα προβλήματά μας.

Αυτό που αποκάλεσα "κόσμο 2" - ο κόσμος της διάνοιας (the world of the mind)  - γίνεται όλο και περισσότερο, στο ανθρώπινο επίπεδο, ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του κόσμου 1 και του κόσμου 3. Γι' αυτό είναι αδύνατο να κατανοήσουμε τo ανθρώπινο μυαλό και τον ανθρώπινο εαυτό χωρίς να κατανοήσουμε τον κόσμο 3. Και αυτός είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο είναι αδύνατο να ερμηνεύσουμε τον κόσμο 3 ως μια απλή έκφραση του κόσμου 2 ή τον κόσμο 2 ως μια απλή αντανάκλαση του κόσμου 3.

Η διαδικασία της αυτο-υπέρβασης μέσω της αμοιβαίας ανάπτυξης και ανατροφοδότησης είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί σε κάθε επάγγελμα και σε κάθε τομέα της ζωής. Μπορεί να επιτευχθεί στις προσωπικές μας σχέσεις. Ωστόσο, μπορεί να μην εξαρτάται μόνο από εμάς και μπορεί να οδηγήσει σε απογοητεύσεις. Αλλά απογοητεύσεις συναντάμε σε όλες τις φάσεις της ζωής. Χρέος μας είναι να μην δίνουμε χώρο στην αίσθηση ότι δεν έχουμε λάβει αυτό που μας αναλογούσε. Όσο ζούμε, λαμβάνουμε πάντα περισσότερα από αυτά που μας αναλογούν. Για να το συνειδητοποιήσουμε αυτό, αρκεί να μάθουμε ότι ο κόσμος δεν μας χρωστάει τίποτα.

Όλοι μοιραζόμαστε την ανθρώπινη κληρονομιά. Όλοι μπορούμε να συμβάλουμε στη διατήρησή της. Και όλοι μπορούμε να συνεισφέρουμε ταπεινά σε αυτήν. Δεν χρειάζεται να ζητήσουμε τίποτα περισσότερο.

Τέλος
 
ΚΑΙ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΛΗ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΜΗ-ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ. ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΟΛΟΙ ΤΟ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ, ΟΠΩΣ ΚΗΡΥΤΤΕΙ ΚΑΙ Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ. ΑΣ ΑΥΤΟΑΝΑΠΤΥΧΘΟΥΜΕ ΛΟΙΠΟΝ. ΤΙ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΕΧΕΙ Ο ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΣ ΚΑΙ ΦΟΥΣΚΩΣΕ ΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΙΝΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ. ΘΑΡΡΟΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ. ΤΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΦΘΟΝΟΥΝ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: