Μετανάστευση και Προσφυγιά - Προλογικό του Θανάση Ν. Παπαθανασίου στη Σύναξη (τεύχος 96)

Προλογικό

«Γινόμαστε περισσότερο ο εαυτός μας»

Το να μιλήσεις σήμερα για τη μετανάστευση δεν είναι εύκολο. Από τη μια, το παγκόσμιο τοπίο αλλάζει ταχύτατα· πριν καν συνειδητοποιηθεί η ανάγκη να μελετηθεί μια κοινωνική συγκυρία, η συγκυρία αυτή μπορεί πλέον να γίνεται παρελθόν. Από την άλλη, η πραγματικότητα δεν είναι αμιγής ούτε μονότροπη. Η βράχυνση των αποστάσεων;;, βασικό χαρακτηριστικό της Παγκοσμιοποίησης, μας αιφνιδιάζει, καθώς διαπιστώνουμε ότι γεωγραφικώς πλησίον μας έχει γίνει ο μέχρι χθες γεωγραφικώς απόμακρος. Δεν είναι αφύσικο να υπάρξει αμηχανία. Είναι όμως εξαιρετικά προβληματικό όταν, ως αντίβαρο προς ότι εμφανίζεται να απειλεί τις ιδιαίτερες ταυτότητες, ορθώνεται η πεποίθηση ότι το καθοριστικό στοιχείο της ταυτότητας βρίσκεται σε ότι πιο χθόνιο και ημεδαπό: στη φυλή και στο αίμα. Πεποίθηση που είναι αδύνατο να γίνει δεκτή από τα τέκνα του Αβραάμ, εκείνου, δηλαδή, που δέχτηκε το νόημα της ζωής εξερχόμενος «εκ της γης του και της συγγενείας του και εκ του οίκου του πατρός του»1.

Αν οι Χριστιανοί δεν κοροϊδεύουν όταν ομολογούν την Αγία Τριάδα ως μοντέλο της ανθρώπινης ζωής, αναγνωρίζουν την κοινωνία ετεροτήτων ως σπουδαία υπόθεση. «Η αυταπάρνηση», έγραφε ο δάσκαλος Φλωρόφσκι, «δεν εξαλείφει ούτε καταστρέψει την προσωπικότητα[ΔΕΝ ΘΑΧΕΙΣ ΤΠΟΤΕ ΚΑΙ ΘΑ ΕΙΣΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ. Ο ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΤΑΒΟΣ]. Αντίθετα μάλιστα, η προσωπικότητα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αληθινά παρά μέσα σ' ένα καθολικό διάλογο με τους άλλους. Όταν απαρνούμαστε τον εαυτό μας, διευρύνουμε την ύπαρξή μας, ανοιγόμαστε προς τους άλλους, τους φέρνουμε στο νού και στην καρδιά μας. Γινόμαστε περισσότερο ο εαυτός μας. Υπόδειγμα γι' αυτό είναι η ύψιστη ενότητα της Τριάδος»2. Τέτοια λόγια δεν είναι παρά σχολιασμός των λόγων του Χριστού, τα οποία παραμένουν δύσπεπτα για τον ρεαλισμό μας. Όταν του ζητήθηκε να εξηγήσει ποιος είναι ο κοντινός, ο «πλησίον», αυτός έδειξε τον πλέον απόμακρο για την ανθρώπινη (είτε βιολογική είτε πολιτισμική είτε θρησκευτική) λογική: τον ξένο και τον εχθρό! Ή μήπως δεν είναι έτσι;[ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΤΣΙ.Ο ΠΛΗΣΙΟΝ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΟΔΗΓΗΣΕ ΤΟΝ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΟΠΟΥ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣΕ ΚΑΙ ΠΛΗΡΩΣΕ ΓΙΑ ΤΗΝΘΕΡΑΠΕΙΑ.ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΕΡΑ ΜΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ. ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ.]

Το έχουμε επισημάνει από τις προλογικές αυτές σελίδες πολλές φορές, ότι τα αλλόκοτα κριτήρια της χριστιανικής πίστης δεν μπορεί να αφήνονται αγκυροβολημένα σε νεφέλες. Είναι μεδούλι του ιστορικού εαυτού της Εκκλησίας, σηματωρος της πλεύσης της και όροι της εργώδους σάρκωσής της στις ανθρώπινες πραγματικότητες. Πράγματα, δηλαδή, πάνω στην υπεροχότητα και στη δυσκολία των οποίων προσκόπτουμε όποτε θέλουμε να δούμε αν προκόβουμε. Στο προκείμενο, το στοίχημα είναι πως ότι προκάλεσε ο ξεριζωμός, ο λιμός-με τα χιλιάρικα στίς μεταφορικές- και η γενοκτονία, θα καταλαγιάσει σε κοινωνία ετεροτήτων αληθώς. Δίχως, δηλαδή, καθένα απ' αυτά τα δύο ουσιαστικά («κοινωνία ετεροτήτων») να γίνεται ικρίωμα του άλλου.[ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΑΛΛΟΝ! ΚΑΙ Ο ΑΛΛΟΣ; Η ΝΕΑ ΜΑΜΑ ΜΑΣ;Ο ΠΛΗΣΙΟΝ ΣΩΖΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΔΙΝΟΝΤΑΣ ΝΕΑ, ΚΑΙΝΗ ΖΩΗ. ΔΕΝ ΕΔΩΣΕ ΝΟΗΜΑ ΣΕ ΜΙΑ ΚΕΝΗ ΖΩΗ. ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ;Ή ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ ΚΟΣΜΙΚΟ ΦΡΟΝΗΜΑ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΠΟΥΝ;]

Το αφιέρωμα αυτό έρχεται νομίζουμε πάνω σε μια καμπή. Έχει περάσει πάνω από μία δεκαετία από τότε που ο νεοέλληνας πρωτογεύτηκε την αθρόα είσοδο μεταναστών στον τόπο του. Η αλληλεγγύη χτυπήθηκε με την ξενοφοβία, η ανθρωπιά ανταγωνίστηκε τη μαύρη εργασία, το μυστήριο της βάπτισης αναμετρήθηκε με την ασυναίσθητη εθιμικότητα, νέες φιλίες χτίστηκαν και παλιές έχθρες δυνάμωσαν από τα φρύγανα των εθνικισμών και της βίας. Σημειολογική απεικόνιση αυτής της περιόδου είναι, χοντρικά, η επαφή με τον ξένο που μιλά σπαστά τα ελληνικά.[ΕΦΑΓΕΣ ΚΑΙ ΧΟΡΤΑΣΕΣ ΤΟ ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΔΟΛΩΜΑ ΑΛΗΘΙΝΕ]

Ήδη, ωστόσο, βρισκόμαστε σε μια πραγματικότητα όπου οι ξένοι μας είναι σε μεγάλο ποσοστό άνθρωποι που γεννήθηκαν στην Ελλάδα και που έχουν επισκεφτεί λιγοστές φορές ή καθόλου τη γενέτειρα των γονιών τους. Γλώσσα που μιλούν αυθορμήτως είναι τα Ελληνικά, ενώ κοινωνικές παραστάσεις τους είναι από γεννησιμιού τους ό,τι έχει να δώσει η σημερινή Ελλάδα, μα δίχως να εξατμίζεται η πολιτισμική ταυτότητα του πατρικού τους. Θα μπορούσε να πεί κανείς πως η χώρα μας αποκτά τώρα την εμπειρία που άλλες γνώρισαν προ καιρών. Μα ίσως δεν πρόκειται μόνο γι' αυτό. Παγκοσμίως έχουν προχωρήσει έτσι τα πράγματα, ώστε απέναντι στις πάγιες και κυρίαρχες πολιτικές επιλογές αρθρώνονται ήδη προτάσεις και αντιπροτάσεις για αναθεώρηση των σχέσεων του Δυτικού κόσμου με τον Τρίτο, για αναστοχασμό των μοντέλων φιλοξένησης μεταναστών κ.λπ.[ΑΝΑΣΤΗΘΗΚΕ Ο ΑΡΙΣΤΕΡΟΣ ΣΟΡΟΠΙΑΣΤΟΣ ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ]

Οι πολιτισμοί(ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΟΥΛΤΟΥΡΕΣ!) δεν μπορεί να απαξιώνονται, καθόσον εμπεριέχουν ερμηνείες του κόσμου και αποτελούν τρόπους ιστορικής δημιουργίας. Μα αν εκληφθούν ως πραγματικότητες στατικές, περίκλειστες και πέραν κριτικής, τότε θρυμματίζουν την ανθρώπινη καθολικότητα[Η ΑΝΘΡ. ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ Η ΟΠΟΙΑ ΝΙΚΗΣΕ ΤΗΝ ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Η ΟΠΟΙΑ ΒΑΠΤΙΣΤΗΚΕ ΣΤΗΝ ΧΑΡΙ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ]. Η καθολικότητα όμως θρυμματίζεται και από εκείνο το πνεύμα «ανοχής», το οποίο δεν καταστέλλει μεν την πολυμορφία, αλλά την σπρώχνει να λειτουργεί ως αρμαθιά ακοινώνητων μεταξύ τους γκέτο, με αποτέλεσμα το αίσθημα περικύκλωσης και απειλής, την έξαρση πολυειδών ρατσισμών και το ράγισμα της κοινωνικής συνοχής. Κι από την άλλη, βλέπουμε συχνά (ιδίως στον εκκλησιαστικό χώρο) ο λόγος περί πολιτισμικών ταυτοτήτων να αγνοεί τη σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης ή αδικίας, μέσα στην οποία στοιχειοθετείται η ανθρώπινη παρουσία. Παραδόξως, όμως, αυτό ήταν πρωταρχική έγνοια των Πατέρων! Δεν είναι, π.χ., δύσκολο να φανταστεί κανείς σημερινούς Ορθοδόξους ταγούς, διανοουμένους και πνευματικούς να αναλύουν το πολιτισμικό κάλλος των βυζαντινών χιτώνων· μάλλον όμως αποκλείεται να τους ακούσει να επαναλαμβάνουν τη διαβεβαίωση του αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος ότι αν κάποιος βρεί τον κατάλληλο τρόπο για να αφαιρέσει από τους πλούσιους ακόμα και τους χιτώνες τους χάριν των φτωχών, «ουδαμώς αμαρτήσει του πρέποντος»3![ΤΑ ΦΤΩΧΑΔΑΚΙΑ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ;]

Όλα τα κείμενα του τεύχους επιχειρούν να διαβάσουν θεολογικά(ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΚΆ) το ζήτημα. Οι συντάκτες τους προσπαθούν να αναδείξουν τα προτάγματα (Χρυσόστομος Σταμούλης, Πανωραία Κανελλοπούλου), να καταθέσουν προτάσεις προς συζήτηση (π. Γρηγόριος Παπαθωμάς) και να φωτίσουν την τρέχουσα κατάσταση (Αντώνης Παπαντωνίου, Βασίλης Μακρίδης, Γρηγόρης Ιωάννου). Ακόμα και η έγνοια για πληροφόρηση αποβαίνει εκκλησιαστικό χρέος, ως οιονεί πρόκριμα της έγνοιας για τον πλησίον. Τί σημαίνει, π.χ., η ανατριχιαστική διαμαρτυρία πως όταν πεθάνει μουσουλμάνος της Αθήνας, θα πρέπει οι οικείοι του να ταξιδέψουν χίλια χιλιόμετρα μέχρι τη Θράκη για να τον θάψουν;[ΔΕΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΝΟΝΤΑΙ;] Πολιτειακή αδιαφορία, χριστιανικό βέτο ή μουσουλμανικό σεκταρισμό; Κι από την άλλη, τί άλλο εκτός από ντροπή μπορεί να νοιώσει ο νεοέλλην Ορθόδοξος όταν συλλαμβάνει τον εαυτό του απληροφόρητο ότι υπάρχουν μετανάστες που δεν μπορούν να ολοκληρώσουν τη διαδικασία νομιμοποίησής τους, διότι στη μαύρη εργασία που έχουν ήδη παράσχει δεν επικολλήθηκαν τα ένσημα που απαιτούνται κατά νόμον4.

Θ.Ν.Π.

Σημειώσεις

1. Γεν. 12,1. Ρωμ. 4,16-17. Εβρ. 11, 8-12.

2. π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, Το Σώμα του Ζώντος Χριστοῦ. Μια Ὀρθόδοξη ερμηνεία τῆς Ἐκκλησίας (μτφρ. 1. Κ. Παπαδόπουλος), εκδ. Αρμός, Αθήνα 1999, σ. 68.

3. Analecta Bollandiana 45 (1927), 40 (τέλη 6ου - αρχές του 7ου αιώνα) 

4. Γιὰ ἀμφότερα τὰ ζητήματα βλ. εφημερίδα Τα Νέα. Τετάρτη 9-11-2005. σ.13.

Πηγή: Θανάσης Παπαθανασίου, (2005), «Γινόμαστε περισσότερο ο εαυτός μας», στη: Σύναξη, τχ. 96, (Οκτώβριος – Δεκέμβριος): https://www.synaxi.gr/archive/tefxos_096.php