Giovanni Reale - ΠΛΑΤΩΝ (6)

Συνέχεια από: Δευτέρα 19 Αυγούστου 2024

Giovanni Reale 

ΠΛΑΤΩΝ

I

Ορισμένες εισαγωγικές παρατηρήσεις 

Μια επανάσταση κοσμοϊστορικής σημασίας για τον ελληνικό πολιτισμό

Ο Πλάτων στην τελική στιγμή της σύγκρουσης του νέου πολιτισμού της γραφής με τον παραδοσιακό πολιτισμό της προφορικότητας

Η προβληματική της ποίησης και της μυθολογίας

Φυσικά, η μεθοδολογική προσέγγιση του Havelock συνεπαγόταν την πλήρη ταύτιση της ποίησης και του μύθου με τον πολιτισμό της ποιητικής-μιμητικής προφορικότητας, και συνεπώς την άρνηση ότι στον Πλάτωνα, ο οποίος ανέτρεψε τις μεθόδους και το περιεχόμενο αυτού του πολιτισμού, η ποίηση και ο μύθος θα μπορούσαν να έχουν ακόμη κάποια σημασία.

Αντίθετα, όπως θα δούμε, ο Πλάτων παρουσιάζεται ως ο δημιουργός μιας νέας μορφής ποίησης, ως ο νέος ποιητής που ξεπερνά και επινοεί, σε μια ανώτερη σύνθεση, την κωμωδία και την τραγωδία. Επιπλέον, ανακτά τον μύθο, ακριβώς στο νέο επίπεδο των φιλοσοφικών επιτευγμάτων, και τον παρουσιάζει ως «σκέψη μέσω εικόνων» σε συνέργεια με τον Λόγο.

Στο σημείο αυτό, ευτυχώς, αρκετοί μελετητές που αποδέχθηκαν τις βασικές θέσεις του Χάβελοκ, αναπτύσσοντάς τες ιδιαίτερα στον τομέα της λογοτεχνίας, έχουν ήδη παρατηρήσει αυτό το σφάλμα του μελετητή και το διόρθωσαν.

Ο Gentili, για παράδειγμα, ορθά επισημαίνει ότι ο Πλάτων απορρίπτει κατηγορηματικά τους μύθους που αποτέλεσαν αντικείμενο του έπους και της τραγωδίας, επειδή έχουν μια διανοητικά και ηθικά διαφθοροποιό δύναμη· ωστόσο, αναγνωρίζει στο μύθο μια επικοινωνιακή ικανότητα και μια πειστική και σαγηνευτική δύναμη, η οποία μπορεί να συνδεθεί καλά, με κατάλληλες διορθώσεις του περιεχομένου, με τον ορθολογικό λόγο. Φυσικά, πρόκειται για μια νέα μορφή μύθου και, ακριβώς, πρόκειται για «έναν μύθο που καθαρίζεται από τις εφήμερες και απατηλές επινοήσεις των αρχαίων και αποσκοπεί στο να περιέχει τις νέες αξίες του κράτους: επομένως ο μύθος ως μεταγλώσσα κατάλληλη για ένα νέο περιεχόμενο, ως σαγηνευτική μεταμφίεση του φιλοσοφικού στοχασμού».

Ο Cerri, με τη σειρά του, διευκρινίζει: «Ο Πλάτωνας καταδικάζει τον μύθο και την ποίηση της ομηρικής και ησιόδειας παράδοσης, όχι τον μύθο και την ποίηση καθεαυτήν· μάλιστα, αποτελεί προϋπόθεση και επακόλουθο της όλης συλλογιστικής ότι ο μύθος και η ποίηση που τον αφηγείται είναι η μόνη βιώσιμη οδός για τη βασική διαμόρφωση του πολίτη. Η διαλεκτική αλήθεια παρεμβαίνει μόνο σε μεταγενέστερο στάδιο, αντιπροσωπεύοντας τον ανώτερο και μεταγενέστερο βαθμό εκπαίδευσης, ο οποίος άλλωστε προορίζεται μόνο για την ελίτ των ανθρώπων που θα έχουν δείξει προθυμία να τον δεχτούν».

Ένας άλλος περιορισμός της θέσης του Havelock συνίσταται στο ότι έχει θεωρήσει ουσιαστικά μόνο το έπος (και την τραγωδία) ως το βασικό υλικό του ποιητικού-μιμητικού προφορικού πολιτισμού και ότι έχει συνδέσει τη λυρική ποίηση όχι τόσο με την προφορικότητα όσο με τη γραφή. Αντίθετα, η λυρική ποίηση ήταν επίσης μέρος της ίδιας δυναμικής της τεχνολογίας της ποιητικής-μιμητικής προφορικότητας, όπως πολύ καλά έχει δείξει ο Gentili. Στην πραγματικότητα, η διαφορά έγκειται μόνο σε αυτό: «Στη διάσταση της σχέσης ποιητή-κοινό αναδύεται για τη λυρική ποίηση, σε αντίθεση με την επική ποίηση, το πρόβλημα της ιδιαιτερότητας του κοινού, το οποίο εντοπίζεται κατά καιρούς σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες όπως σε ένα θίασο κοριτσιών (Σαπφώ) ή σε μια λέσχη ευγενών (Αλκαίος) ή σε μια ομάδα πολεμιστών που ασχολούνται με την υπεράσπιση της πόλης τους (Τυρταίος) ή στο περιβάλλον των συμποσίων και του κώμου (Ανακρέοντας). Για το χορωδιακό λυρικό ανακύπτει, παράλληλα με εκείνο του κοινού, και το πρόβλημα του προσώπου του προστάτη και των πιθανών επιρροών που θα μπορούσε να ασκήσει στον ποιητή». 

Ειδικότερα, η αναγωγιστική μέθοδος με την «επιστημονική-τεχνολογική» έννοια που ακολούθησε ο Havelock, δεν του επέτρεψε να εντοπίσει τη «γνωστική» αξία του μύθου, η οποία σήμερα με άλλους τρόπους ανακαλύπτεται εκ νέου από πολλούς. Ειδικότερα, ο Havelock δεν κατανόησε την παρουσία αυτού του «φανταστικού καθολικού», δηλαδή αυτού του «καθολικού» που περιλαμβάνεται δομικά στην ποιητική εικόνα και που, σε διαφορετικό βαθμό, κρύβεται και ταυτόχρονα αποκαλύπτεται σε αυτές τις ιδιόμορφες καταστάσεις, σε αυτά τα γεγονότα που σημαδεύονται στο χρόνο και σε αυτούς τους εμβληματικούς χαρακτήρες της ποίησης και του μύθου.

Και αυτό ακριβώς είναι που, όπως θα δούμε, ο Πλάτων φέρνει στο προσκήνιο με τη νέα μορφή της ποίησης και τους νέους μύθους που δημιουργεί.