Συνέχεια από: Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου 2024
Η οντολογία του Μάρτιν Χάιντεγκερ, <Νεφέλη>, Αθήνα 1983
[Εισαγωγική σημείωση / Εισαγωγή {1. Ο αποχρών λόγος – 2. Το κενό και το μηδέν – 3. Το ον λέγεται πολλαχώς – 4. Η διαφορά – 5. Το cogito – 6. Η θεωρία του σχηματισμού – 7. Η αναφορικότητα – 8. Ο χρόνος} / Η υπαρκτική αναλυτική {1. Προχειρότητα και παρεύρεση – 2. Η μέριμνα – 3. Συνύπαρξη και απροσωπία – 4. Εννόηση, ομιλία, πτώση, εύρεση – 5. Η αλήθεια – 6. Το όχι-ακόμα – 7. Η φωνή της συνείδησης – 8. Η χρονικότητα των υπαρκτικών δομών – 9. Η ιστορικότητα} / Μετά το Είναι και χρόνος {α) Η τεχνική – β) Η ποίηση}]
Η ΥΠΑΡΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ
9 – Η ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ (2η συνέχεια)
Το αρχικό πρόγραμμα του Είναι και Χρόνος είχε την ακόλουθη διάταξη:
Μέρος πρώτο: Η ερμηνεία του Dasein με βάση τη χρονικότητα και η εξήγηση του Χρόνου ως υπερβατικού ορίζοντα του ερωτήματος για το Είναι.[Η ΑΠΆΝΤΗΣΗ ΣΤΌ ΕΡΩΤΗΜΑ;]
Μέρος δεύτερο: Βασικά στοιχεία μιας φαινομενολογικής αποδόμησης της ιστορίας της Οντολογίας με οδηγό την προβληματική της Χρονικότητας.[ΔΕΝ ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ.]
Το πρώτο μέρος έχει τρεις διαιρέσεις:
1. Προκαταρκτική θεμελιώδης ανάλυση του Dasein.
2. Dasein και Χρονικότητα.
3. Χρόνος και Είναι.
Το δεύτερο μέρος έχει επίσης τρεις διαιρέσεις:
1. Η καντιανή θεωρία για το σχηματισμό και το χρόνο σαν πρώτη παρουσίαση μιας προβληματικής της χρονικότητας.
2. Το οντολογικό θεμέλιο του καρτεσιανού cogito sum και η συμμετοχή της μεσαιωνικής οντολογίας στην προβληματική της res cogitans.
3. Η αριστοτελική διαπραγμάτευση του χρόνου σαν σημείο διάκρισης της φαινομενικής βάσης και των ορίων της αρχαίας οντολογίας.[ΤΟΥΤΕΣΤΙΝ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ]
Είναι φανερό δηλαδή ότι το βιβλίο που έχουμε στα χέρια μας με αυτό τον τίτλο αντιπροσωπεύει μόνο τα δύο πρώτα τμήματα του Α΄ μέρους. Μολονότι αργότερα έκανε την εμφάνισή της μια ξεχωριστή πραγματεία με τίτλο «Χρόνος και Είναι» που κάλυπτε τυπικά το τρίτο κεφάλαιο του Α΄ μέρους, και παρότι κατέχουμε σήμερα κι άλλα κείμενα που μας βοηθούν να καταλάβουμε τι μπορεί να περιείχαν τα τρία τμήματα του Β΄ μέρους, το γεγονός παραμένει: Το Είναι και Χρόνος δεν ολοκληρώθηκε. Μέσα στις πιθανολογούμενες εξηγήσεις η εκδοχή της αποτυχίας, καθώς καταλαβαίνεις, είναι η πιο εύκολη. Όταν ένας στοχαστής δεν κατορθώνει να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του, ή έχει υπερτιμήσει τον εαυτό του ή έχει παρανοήσει τα προβλήματα που θίγει. Τι εμπόδισε όμως τον Χάιντεγγερ να μιλήσει για το σχηματισμό, τον Καρτέσιο, τον Αριστοτέλη όπως επανειλημμένα έχει κάνει; Απολογούμενος ο ίδιος στο “Γράμμα για τον ανθρωπισμό” (1946), πέρα από τη θεματική αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, τονίζει ότι η γλώσσα της μεταφυσικής (der sprache der Metaphysik) δεν τον βοήθησε αρκετά. Αποδείχτηκε τελικά ότι η αποδόμηση της παραδοσιακής οντολογίας είναι περίπου αδύνατο να γίνει στην εντέλεια με τα ίδια γλωσσικά μέσα που την κατασκεύασαν. Από κεί προκύπτει ο χωρισμός σε πρώτο και δεύτερο Χάιντεγγερ καθώς και η αναγκαιότητα της Στροφής. Η “Ουσία της αλήθειας” είναι χωρίς αμφιβολία το καλύτερο κείμενο για την εκτίμηση αυτής της χαιντεγγεριανής εποχής. Με αυτό σημειώνεται η οριστική έξοδος από το “Είναι και Χρόνος” όπως επίσης και μια ριζικότερη είσοδος στην προβληματική της οντολογίας. Γι' αυτό, αντί να γλιστρήσουμε σε εικασίες, είναι προτιμότερο να δούμε την πρόοδο ή τη διαφορά που σημειώνεται με αυτή τη διάλεξη.
Το μόνο σημείο – που είναι όμως και το πιο βασικό – όπου η υπαρκτική αναλυτική εκτίθεται σε κριτική ανασκευή, είναι η δομή της αλήθειας. Αν η όποια κρίση προϋποθέτει την ελευθερία της διάνοιξης που με τη σειρά της θεμελιώνεται σε ένα αθεμελίωτο ον, τότε αυτή η εμπειρία είναι το κατεξοχήν αμφισβητήσιμο. Όχι γιατί δεν είναι δυνατή – κάτι τέτοιο θα αναιρούσε άδοξα όλη την υπαρκτική αναλυτική –, όχι γιατί παύει να συνδέεται με την ανώτατη αποφασιστικότητα της αγωνίας, αλλά για λόγους άλλους που, επικυρώνοντας τις υπαρκτικές δομές, τους προσθέτουν μιαν διαφορετική διάσταση. Η εγκατάλειψη της ελευθερίας μέσα στην αλήθεια ως αποκάλυψη του Είναι, δεν βιώνεται σαν όριο, αρχή ή θεμέλιο, αλλά σαν πλήρης έλλειψη θεμελίου. Αυτό το αβυσσαλέο που φανερώνεται μέσα στην ουσία της αλήθειας είναι το μη-ουσιώδες της μη-αλήθειας (un-wesen der un-warheit), κάτι που δεν έχει κατάληξη· ούτε μπορούμε να πούμε πως υπάρχει τρόπος να διαπιστώσουμε ότι με κάποιο αγωνιακό νεύμα αφαιρούμε και την τελευταία επικάλυψη της αλήθειας. Κάθε αποκάλυψη μπορεί να παίρνει το απατηλό προσωπείο της επικάλυψης. Έτσι χανόμαστε μέσα σε έναν λαβύρινθο υπαρκτικών αποφάσεων και στιγμών που φαίνεται να μην έχει καμιά άμεση σχέση με την αρχική αισιοδοξία του Είναι και Χρόνος.[ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΕΛΥΣΕ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΛΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΕΙΟ ΤΗΣ ΑΥΘΕΝΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΤΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΤΟΥ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΤΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ]
Αν η αλήθεια είναι μη-λήθη, απο-κάλυψη, προϋποθέτει μιαν αρχική κάλυψη. Όπως η ύπαρξη πρώτα είναι βουλιαγμένη μέσα στην απροσωπία για να αναδυθεί κατόπιν με μια τραχειά κίνηση, έτσι και το λάθος προηγείται του ορθού και η λήθη της α-λήθειας. Μέσα σε αυτό τον μη γνωστικό χώρο όπου δεν υπάρχουν αρχές αυτοθεμελιούμενες (μια αρχή της ταυτότητας πχ.), το χαοτικό και η αυταπάτη κυριαρχούν. Κάθε κίνηση μπορεί να γίνεται στα τυφλά, κάθε απόφαση μπορεί να αποδειχτεί παγιδευμένη στα δίχτυα της πλάνης[ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ..] Ξέρουμε βέβαια ότι η ελευθερία – επειδή δεν την κατέχω, όπως μια πρόθεση,[ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΑΙΡΕΣΗ] αλλά με κατέχει – είναι η μόνη που έχει τρόπο να με οδηγήσει στη διαφάνεια, άρα και στο φως του Είναι. Ωστόσο η απόκρυψη είναι κι αυτή στοιχείο της ελευθερίας.[ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΗΣ] Κάθε ελευθερία μπορεί να μένει στα μισά του δρόμου ή να ανακαλύπτει καινούριες μορφές επικάλυψης. Να γιατί ο Χάιντεγγερ δεν αποφεύγει να γράψει μια λέξη που με κανένα τρόπο δε θα έγραφε στα 1927: η επικάλυψη είναι μυστήριο. Και φυσικά η ύπαρξη που πραγματώνεται μέσα σε κάθε παρόμοια επικάλυψη.[ΦΥΣΙΣ ΚΡΥΠΤΕΣΘΑΙ ΦΙΛΕΙ, ΕΦΟΣΟΝ ΤΑΥΤΙΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΦΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ]
Η ιστορική ανασκόπηση διαπιστώνει παντού μορφές συγκάλυψης που δείχνουν ότι το Είναι αποσιωπάται παντού ως συγκαλυμμένο μυστήριο. Η καθημερινότητα ρέπει προς τις εξηγήσεις και το άμεσο προτιμά τα δεδομένα πλαίσια, τον ελεγχόμενο χώρο της δράσης και της αποτελεσματικότητας έστω κι αν όλα αυτά βιώνονται σαν έλλειψη κεντρικής εξήγησης. Αφιερώνεται στο πως όπως άλλωστε και η θεωρητική στάση στη δική της κλίμακα. Υπάρχει ένα έντονο πάθος σε αυτή την οντική προσήλωση, μια εμμονή που ο Χάιντεγγερ δε χάνει την ευκαιρία να την ονομάσει. Η ύπαρξη εξ-ίσταται και συνάμα εν-ίσταται στο αντικείμενό της. Εν-ίσταται ο καρτεσιανισμός στην αναζήτηση της γνώσης, ο χριστιανισμός στο χωρισμένο κόσμο του, η θεωρητική στάση στην οντική της αναζήτηση. Αυτό που λέγαμε παραπάνω, ότι οι υπαρκτικές δομές αποκτούν ιστορική διάσταση, είναι πιά γεγονός. Αναυθεντικότητα, κατάπτωση, απροσωπία αγκαλιάζουν ολόκληρες εποχές με το γενικό χαρακτήρα της πλάνης.
Ολόκληρη η ιστορία της μεταφυσικής είναι μια πλάνη μέσα στην οντικότητα και μακρυά από το Είναι. [ΜΗ ΛΕΜΕ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΓΝΩΡΙΖΑΜΕ ΟΤΙ Η ΟΥΣΙΑ , ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΟΝΤΙΚΟΤΗΤΟΣ, ΚΡΥΠΤΕΤΑΙ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΕΙ ΤΟΝ ΣΟΦΟ ΤΗΣ ΝΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙ.]Ωστόσο αυτή η περιπλάνηση δεν καταργεί κάθε δυνατότητα. Διαφορετικά δε θα ορίζαμε την εποχή των προσωκρατικών σαν εποχή αλήθειας και την ιστορία του πλατωνικο-καρτεσιανισμού σαν εποχή λήθης.[ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ ΕΓΩ,ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ. ΑΛΛΟ ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΛΛΟ ΙΣΤΟΡΙΚΙΣΜΟΣ] Η βαθύτερη απαισιοδοξία αυτού του κειμένου είναι ότι δεν αναγνωρίζει πιά στην αγωνία τόσα δικαιώματα ως βιώματος της αλήθειας. Τυπικά βέβαια παραμένει στη θέση της, δεν υπάρχει τρόπος όμως να απαντήσουμε σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα: τι είναι εκείνο που βγάζει την ανθρωπότητα από τη στέρηση νοήματος, το σκοτάδι και τη συγκάλυψη; Τι διαλύει το μυστήριο; Η ελευθερία δεν μεταμορφώνεται σε ιστορική τυραννία που παίρνει τις διαστάσεις ενός τερατώδους αινίγματος; Η αγωνία και η κλήση της συνείδησης δεν ιστοριοποιούνται, άρα η υπαρκτική στάση τίθεται πια σαν πρόβλημα ιστορικό. Η ουσία της αλήθειας δεν είναι η κενή «γενικότητα» (leere Generelle) μιάς αφηρημένης καθολικότητας, αντίθετα είναι το Μοναδικό αποκρυβόμενο μέσα στην ιστορία, μοναδικό που αποκαλύπτει το «νόημα» εκείνου που αποκαλούμε Ειναι και είμαστε συνηθισμένοι από πολύ καιρό να το σκεφτόμαστε σαν το ον στην ολότητά του (als das Seiende im Ganzen). Το νόημα αυτού του μοναδικού αν δεν μπορεί να συγκροτηθεί πλήρως στις διαστάσεις της ατομικής ύπαρξης, δεν υπάρχει άλλο καταφύγιο από την ιστορία.
Έτσι δεν μπορούμε να αποσιωπήσουμε αυτή τη διαπίστωση: μολονότι το Είναι και Χρόνος ξεκίνησε σαν μελέτη του Είναι γενικά, εντέλει δεν κατόρθωσε να ξεφύγει από την ανάλυση του Είναι ενός μόνο όντος. Να γιατί έχουν σοβαρή βάση οι επικρίσεις που επιμένουν να βλέπουν στην ανάλυση της ύπαρξης μια μασκαρεμένη ανθρωπολογία. Κι αφού σαν συγκρότηση του νοήματος διαλέγουμε την ιστορία, έχει δίκιο ο Κοyré όταν λέει ότι στο Da-sein υπάρχει λίγος λησμονημένος Χέγκελ. Το νόημα του Είναι γίνεται ιστορία του Είναι. Και δεν πρόκειται μόνο για την ιστορικότητα που τόσο ρητά είδαμε να υπογραμμίζεται. Τώρα η ιστορία – της μεταφυσικής, της ανθρωπότητας, του μέλλοντος – προτείνεται σαν τόπος συγκρότησης της αλήθειας. Ίστορία από την άλλη πλευρά που είναι αδύνατο να βρεί τον ιστορικό της. Οι ιστορικοί αφηγούνται την περιπλάνηση, ενώ το Είναι αναιρεί κάθε ιστορία. Γιατί είναι η ίδια η σιωπή.
Η στροφή του δεύτερου Χάιντεγγερ προς την ποίηση καθοδηγείται από αυτή τη μοναδική σκέψη. Αν κάθε λόγος νοθεύεται από την πλάνη, το μόνο που απομένει στη σκέψη είναι η σιωπή και η ανώτερη μορφή της: η ποίηση. Το μόνο καταφύγιο μέσα στην περιπλάνηση είναι η κατορθωμένη α-λήθεια της ποίησης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου