ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (54)

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 

Συνέχεια από Τρίτη,30 Ιουνίου  2020

                                Jacob Burckhard

                                                             ΤΟΜΟΣ 1^ος

                       ^{ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ}

                                           ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΣ  

                                                    –   ΙV   –

                          Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

2. Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ 

    

Μετά από όσα ειπώθηκαν μέχρις εδώ, μπορούμε ίσως να εκτιμήσουμε σε κάποιο βαθμό την αξία τού ελληνικού πατριωτισμού στο σύνολό του, όπως τον κατανοούμε συνήθως, και τις έντονες διαφοροποιήσεις του ανάλογα με τα άτομα και τις συνθήκες. Την εποχή τών Μηδικών πολέμων, η φωνή τών Αθηναίων είναι πολύ ισχυρή και διαυγής, όπως ακριβώς τής αξίζει. Η απάντησή τους στους πρέσβεις τής Σπάρτης, μετά την απόρριψη των προτάσεων του Μαρδόνιου, ο λόγος τού αθηναίου απεσταλμένου προς τους εφόρους, ο όρκος τών ελληνικών στρατευμάτων στον Ισθμό πριν από τη μάχη τών Πλαταιών, συνιστούν ιστορικά μνημεία· φυλή και γλώσσα, ιερά, λατρείες και τρόπος ζωής είναι κοινά για όλους τούς Έλληνες· ο σεβασμός απέναντι στον Έλληνα Δία, η αποστροφή κάθε είδους προδοσίας τής Ελλάδας, η προτεραιότητα της ελευθερίας απέναντι στη ζωή, και η δέσμευση να μην καταστραφεί ποτέ μια πόλη που πρόσφερε τη βοήθειά της στον πόλεμο, αποτελούν υψίστης πνευματικής τάξεως μαρτυρίες. Ακόμη και οι ευχές που αφιέρωναν άλλοτε οι παλλακίδες για τη σωτηρία τών Ελλήνων δεν θα πρέπει να εκληφθούν ως ευφυολόγημα της ύστερης εποχής, αλλά ως μια σοβαρή φωνή που εκφράζει την βαρύτητα της στιγμής· η δική τους Αφροδίτη που τοποθετείται δίπλα στον Ποσειδώνα, υπήρξε η μεγάλη θεότητα της Κορίνθου, και η πόλη είχε ενθαρρύνει την παρουσία αυτής τής ομάδας γυναικών  στις επίσημες ευχετικές τελετές. Μετά το θρίαμβο των Πλαταιών, ο ίδιος ο θεός τών Δελφών συντάχθηκε με τον μεγάλο πατριωτικό ενθουσιασμό: έδωσε εντολή να χτισθεί ένας βωμός αφιερωμένος στον Απελευθερωτή Δία, αλλά να μην του προσφερθούν θυσίες παρά μόνον αφού θα έχουν σβήσει όλες οι μολυσμένες από τούς Βαρβάρους φλόγες στη χώρα, και αφού θα έχουν παραλάβει από τον κοινό βωμό τών Δελφών μια νέα, εντελώς καθαρή φλόγα.

     Ήρθε κατόπιν η στιγμή που τα συμφέροντα διχάστηκαν και η Ελλάδα μοιράστηκε ανάμεσα στις ηγεμονίες της Αθήνας και της Σπάρτης. Ήταν ήδη πολύ αργά όταν ο Περικλής προσπάθησε να ξυπνήσει προγενέστερα  συναισθήματα και να καλέσει όλα τα ελληνικά κράτη στην Αθήνα «σε μια κοινή δράση τών Ελλήνων για την ειρήνη», για την ανοικοδόμηση των ναών που κατέστρεψαν οι Πέρσες και την κοινή προσφορά τών υπεσχημένων θυσιών. Ένα νεύμα τής Σπάρτης ακύρωσε αυτή τη συνάθροιση. Από τη στιγμή όμως που οι Αθηναίοι αναδείχθηκαν ως  ευεργέτες ολόκληρης της Ελλάδας, ποιητές και ρήτορες συνεισέφεραν προς αυτή την κατεύθυνση, και η έκβαση του Πελοποννησιακού Πολέμου δεν μπόρεσε να ανατρέψει μια τέτοια καταξίωση. Η αττική τραγωδία, εκπροσωπώντας όλους τούς Έλληνες, γίνεται συχνά ο απόηχος αυτού τού εθνικού πατριωτισμού· ακόμη και ο Ηρακλής μπορούσε να λέει για τον εαυτό του: «Αργείος ή Θηβαίος ! δεν ανήκω σε μία μόνο πόλη, η κάθε ελληνική πόλη είναι πατρίδα μου». Τον 4^ον αιώνα αναδεικνύεται στην πρωτοκαθεδρία τών ελληνικών υποθέσεων, για σύντομο χρονικό διάστημα, ένα είδος πανελλήνιου πνεύματος που χαρακτηρίζεται από μεγάλα επιτεύγματα, στο πρόσωπο του Επαμεινώνδα · όπως όμως θα αποδειχθεί εκ των υστέρων, και παρότι δεν ήταν ο μόνος που έτρεφε αυτές τις φιλοδοξίες, οι προοπτικές ανάδειξης παρόμοιων ανδρών δεν είχαν μέλλον και ούτε στάθηκαν ικανοί να αφυπνίσουν ένα κυρίαρχο πνεύμα. Πολλοί ήταν εκείνοι που ως προς τους λόγους διέθεταν ακόμη ένα πνεύμα πανελληνισμού, και ακόμη και ο φοβερός Διονύσιος ο πρεσβύτερος είχε προσπαθήσει να αναδειχθεί σωτήρας τής Ελλάδας· αλλά θα πρέπει κανείς να διακρίνει κάθε φορά, αν αυτό το πνεύμα δεν αποτελούσε παρά ένα πρόσχημα για να πληγεί, ή και να εξοντωθεί ο εκάστοτε εχθρός. Κατά την απόλυτα δικαιολογημένη εξέγερση των Ελλήνων, την αποκαλούμενη Λαμιακός πόλεμος, που ακολούθησε τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο αθηναϊκός λαός, απευθυνόμενος στις υπόλοιπες πόλεις, υποστήριξε ότι η Αθήνα είχε πάντοτε την πεποίθηση πως η Ελλάδα ήταν μια πατρίδα κοινή για όλους τούς Έλληνες, και ότι θα έπρεπε να θυσιάσουν τώρα τα αγαθά τους και την ζωή τους για το κοινό καλό. Αλλά η προοπτική ενός παρόμοιου πολέμου είχε ήδη στην Αθήνα πολλούς αντιπάλους· ο συντονισμός τών προσπαθειών της απέβη άκαρπος, και το αποτέλεσμα υπήρξε καταστροφικό: κατάληψη από τούς Μακεδόνες και επιβολή νέου συντάγματος. Με την είσοδο του ελληνισμού στην παγκόσμια ιστορία η Ελλάδα έπαψε να αποτελεί ένα ηθικο-πολιτικό πρότυπο, καθιστάμενη το επίκεντρο του παγκόσμιου πολιτισμού· στις πατρίδες τους όμως ο Άρατος και ο Φιλοποίμην – και είναι οι τελευταίοι – θεωρούνταν ακόμη ευεργέτες τής Ελλάδας.

                            ΤΕΛΟΣ (1^ου Τόμου)