Ιωάννης Π. Ζώης
Στον αδερφό μου Δημήτρη
H συνείδηση δεν προέρχεται αποκλειστικά από τον εγκέφαλο: Όλο το σώμα συμμετέχει στην σχηματοποίηση του εαυτού μας.
Ηλεκτρικά σήματα από την καρδιά και άλλα όργανα επηρεάζουν την πρόσληψη του κόσμου, τις αποφάσεις, την αίσθηση του εαυτού και την συνείδηση.
Η δημιουργία της συνείδησης αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα ανοικτά προβλήματα της επιστήμης γενικώς –και όχι απλά της ιατρικής. Στην επετειακή έκδοση για το ξεκίνημα της νέας χιλιετίας το γνωστό περιοδικό New Scientist (αλλά και άλλα περιοδικά όπως πχ το Nature) συμπεριέλαβε το πρόβλημα τής συνείδησης στις 10 μεγαλύτερες επιστημονικές προκλήσεις τής σύγχρονης εποχής. Με απλά λόγια το πρόβλημα περιγράφεται ως εξής: Γνωρίζουμε από τα μέχρι στιγμής επιστημονικά δεδομένα ότι η συνήθης-βαρυονική- ύλη αποτελείται από 12 στοιχειώδη σωμάτια που δρουν ως «δομικοί λίθοι»: 6 κουάρκ (up, down, charm, strange, top & bottom) και 6 λεπτόνια (ηλεκτρόνιο, μιόνιο, ταυ, ηλεκτρονικό νετρίνο, μιονικό νετρίνο και ταυ νετρίνο). Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της επιστήμης η γνώση ότι αυτό που διαφοροποιεί τα αντικείμενα γύρω μας είναι ο διαφορετικός τρόπος που οργανώνονται αυτοί οι 12 δομικοί λίθοι. Ποιος (ή ποιοι) είναι ο τρόπος (οι τρόποι) που οργανώνονται αυτοί οι «άψυχοι» από μόνοι τους δομικοί λίθοι ώστε ο άνθρωπος να έχει συνείδηση, δηλαδή αίσθηση του εαυτού του ενώ πχ ένα ξύλινο τραπέζι όχι;
[Σημείωση: Για να συμπληρωθεί η κρατούσα λίστα των στοιχειωδών (δηλαδή που δεν αποτελούνται από απλούστερα) σωματιδίων του λεγόμενου στάνταρ μοντέλου αναφέρουμε τα φωτόνια που είναι οι φορείς των ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων-ηλεκτρικών σημάτων, τα μποζόνια W & Z που είναι οι φορείς των ασθενών πυρηνικών δυνάμεων, τα γκλουόνια που είναι οι φορείς των ισχυρών πυρηνικών δυνάμεων, τα βαρυτόνια (υποθετικά σωμάτια, φορείς της βαρυτικής δύναμης) και φυσικά ο βασιλιάς, το μποζόνιο Χιγκς που δίδει μάζα σε όλα τα υπόλοιπα, σύνολο 18 (για να είμαστε απόλυτα ακριβείς πρέπει να συμπεριλάβουμε και την αντιύλη, δηλαδή και τα αντισωμάτια των παραπάνω).
Η αλήθεια πάντως είναι ότι πάνω από το 99% των πραγμάτων που μας περιβάλλουν στην καθημερινότητά μας, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρωπίνου σώματος, αποτελούνται από μόλις 3 στοιχειώδη υλικά σωμάτια (elementary matter particles): τα up & down κουάρκ (που συνθέτουν τα πρωτόνια και τα νετρόνια) και τα ηλεκτρόνια. Είναι πράγματι εντυπωσιακό να συνειδητοποιήσει κάποιος ότι αυτή η αφάνταστη ποικιλία και ομορφιά που μας περιβάλει συντίθεται από 3 μόλις βασικά δομικά υλικά!]
Η περιοχή Ann Arbor στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ αποτελεί ένα σχεδόν ειδυλλιακό τοπίο ηρεμίας και γαλήνης. Η Sarah Garfinkel, ερευνήτρια στο ομώνυμο πανεπιστήμιο σοκαρίστηκε όταν ανακάλυψε ότι βετεράνοι στρατιώτες των πολέμων σε Ιράκ και Αφγανιστάν ένιωθαν τρόμο ακόμη και σε αυτό το περιβάλλον.
Η Garfinkel μελετούσε το εγκεφαλικό κύκλωμα που εμπλέκεται στην δημιουργία εμμονικού φόβου. Μελετώντας βετεράνους στρατιώτες ανακάλυψε 2 πράγματα: Πρώτον ότι το ασφαλές περιβάλλον δεν τους βοηθούσε να νιώθουν λιγότερο φόβο και δεύτερο ότι ο φόβος ήταν σωματικός αλλά και πνευματικός: υπήρχε ταχυπαλμία, διασταλμένες κόρες, ιδρωμένες παλάμες. Έτσι αποφάσισε να μελετήσει βαθύτερα την σύνδεση σώματος-εγκεφάλου.
Η Garfinkel, επί του παρόντος στο πανεπιστήμιο του Sussex στην Βρετανία, ανακάλυψε ότι το σώμα έχει πολύ μεγαλύτερη επίδραση στον εγκέφαλο από όση φαντάζεται κανείς (το αντίστροφο είναι ήδη γνωστό εδώ και πολλά χρόνια). Οι σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας, η συμπεριφορά γενικά, σχηματοποιούνται εν μέρει από εσωτερικά σήματα που εκπέμπει το σώμα. Αλλά πάει πολύ παραπέρα: Οδηγεί σε ένα μη αναμενόμενο συμπέρασμα: ότι όλο το σώμα συμμετέχει στην δημιουργία της αίσθησης του εαυτού και αποτελεί σημαντικό συστατικό της συνείδησης. Αυτό έχει πρακτικές επιπτώσεις στην εκτίμηση ασθενών που έχουν μειωμένη συνείδηση αλλά ταυτόχρονα επαναπροσδιορίζει τα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου και δίδει νέες προοπτικές στην κατανόηση της συνείδησης.
Είναι γνωστό εδώ και χρόνια ότι τα εσωτερικά όργανα έχουν την δική τους «ιδιωτική» ζωή. Παράγουν ηλεκτρικά σήματα που διαβιβάζονται μέσω των νευρώνων στον εγκέφαλο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σήματα από τον καρδιακό ρυθμό, την αναπνοή, τις συσπάσεις του στομάχου και των μυών κλπ να αναπαρίστανται στην ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος με την σειρά του ρυθμίζει αυτές τις λειτουργίες. Συνεπώς υπάρχει ένας νευρωνικός βρόγχος όπου οι νευρώνες μεταφέρουν πληροφορίες από τα όργανα στον εγκέφαλο και εντολές από τον εγκέφαλο στα όργανα.
Τον 20ο αιώνα οι νευροεπιστήμονες είχαν την τάση να αγνοούν το σώμα και συσχέτιζαν την πνευματική ζωή μόνο με τον εγκέφαλο, μια προσέγγιση που περιγράφεται από το περίφημο νοητικό πείραμα του εγκεφάλου σε σπλαχνικό λιπώδη ιστό (brain in vat) κατά το οποίο ένας εγκέφαλος χωρίς σώμα διατηρούσε την αυτοσυνειδησία του.
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν τον 21ο αιώνα όταν ο νευροεπιστήμονας Antonio Damasio στο Πανεπιστήμιο της Ν. Καλιφόρνιας μίλησε για την «ενσώματη συνειδητότητα». Η άποψη αυτή αποκτά όλο και περισσότερους υποστηρικτές στην διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Η αφετηρία είναι η λεγόμενη εσωαίσθηση (interoception), ένα είδος «έκτης αίσθησης» που έχουμε και αφορά την εσωτερική κατάσταση του οργανισμού. Ένας απλός τρόπος να μετρήσουμε την εσωαίσθηση είναι να βάλουμε κάποιον να μετρήσει τους παλμούς της καρδιάς του για συγκεκριμένο χρόνο και να το συγκρίνουμε με ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα. Η ακρίβεια που μπορούν οι άνθρωποι να το κάνουν αυτό ποικίλει πολύ. Από πειράματα έχει διαπιστωθεί ότι αυτοί που μπορούν να μετρούν τους παλμούς τους με μεγαλύτερη ακρίβεια τείνουν να λαμβάνουν καλύτερες διαισθητικές αποφάσεις και είναι καλύτεροι στο να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα των άλλων.
Τι συμβαίνει; Για να το βρουν, οι επιστήμονες έπρεπε να διαβάσουν την εσωαίσθηση στον εγκέφαλο. Βρήκαν τρόπο μελετώντας το λεγόμενο «καρδιακά προερχόμενο εγκεφαλικό ηλεκτρικό δυναμικό» (Heart beat evoked potential, HEP). Αυτό, έστω και δύσκολα, μπορεί να μετρηθεί: ο καρδιακός ρυθμός δεν είναι απόλυτα κανονικός οπότε υπάρχουν προηγμένες μαθηματικές τεχνικές μέσω των οποίων μπορεί κάποιος να «φιλτράρει» το HEP από την υπόλοιπη εγκεφαλική ηλεκτρική δραστηριότητα (εδώ ο γράφων είχε συνεισφορά). Το HEP εμφανίζεται σε τομογραφίες εγκεφάλου ως δραστηριότητα σε διάφορα «δίκτυα κατάστασης ηρεμίας» του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν κάποιος δεν κάνει κάτι συνειδητά.
Μια ένδειξη σχετικά με το τι μπορεί να κάνει το HEP εμφανίστηκε το 2016 όταν νευροεπιστήμονες στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας (EPFL) στην Λωζάνη μέτρησαν το ΗΕΡ σε άτομα που είχαν την εμπειρία μιας ολόσωμης ψευδαίσθησης. Εθελοντές φόρεσαν μια κάσκα εικονικής πραγματικότητας και παρακολουθούσαν μια προσομοίωση του εαυτού τους να τους ξύνουν στην πλάτη ενώ ταυτόχρονα τους έξυναν στην πλάτη και στην πραγματικότητα. Μετά από λίγο ένιωθαν ότι βρίσκονταν πιο κοντά στον εικονικό εαυτό παρά στη θέση που βρίσκονταν πραγματικά. Παρατηρήθηκε ότι όσο μεγαλύτερο ήταν το HEP, τόσο εντονότερη και πιο αληθοφανής ήταν η ψευδαίσθηση. Το ΗΕΡ αντανακλά μεταβολές στην σωματική αυτοσυνειδησία όπως αλλαγές στην αυτό-ταυτοποίηση με το εικονικό σώμα.
H ερευνητική ομάδα του EPFL προχώρησε ακόμη περισσότερο: έδειξε ότι ο σωματικός εαυτός δεν είναι καθόλου παθητικός, αλλά παρεμβαίνει σε κάθε απόφαση που λαμβάνουμε. Ως αφετηρία χρησιμοποίησε προηγούμενη εργασία του Αμερικανού νευροφυσιολόγου Benjamin Libet που το 1985 ανίχνευσε ένα σήμα που εμφανίζεται στον εγκέφαλο λίγο πριν το άτομο αντιλαμβάνεται την πρόθεση να ενεργήσει. Ο Libet το ερμήνευσε ως ένδειξη του ότι δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση. Η ομάδα του EPFL βρήκε ότι το ίδιο σήμα σχετίζεται με μια συγκεκριμένη σωματική ενέργεια, την αναπνοή: είναι πιο πιθανό να ξεκινήσουμε μια εθελοντική πράξη κατά την εκπνοή οπότε το σήμα αυτό αποτελεί ένδειξη ότι ενέργειες ελεύθερης βούλησης είναι όμηροι σε μια γκάμα εσωτερικών σωματικών καταστάσεων (Επεξηγηματική Σημείωση: σαν τις μετρήσεις ενός κβαντικού μεγέθους που υποχρεωτικά θα ανήκουν στην «γκάμα» των ιδιοτιμών του αντίστοιχου τελεστή).
Πειράματα τέτοιου είδους οδήγησαν τους επιστήμονες του EPFL να υποθέσουν ότι σήματα από τα εσωτερικά όργανα αλλά και τον εξωτερικό κόσμο τροφοδοτούν μια αναπαράσταση του σωματικού εαυτού στον εγκέφαλο. Αυτό περιλαμβάνει την αυτό-ταυτοποίηση και την χωροχρονική αυτοτοποθέτηση του εαυτού. Υποστηρίζουν επίσης ότι η περιοδικότητα των σημάτων από τα όργανα στον εγκέφαλο βοηθούν στην δημιουργία της αίσθησης της χρονικής συνέχειας της ύπαρξης του εαυτού.
Μια ομάδα νευροεπιστημόνων του περίφημου Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και της Ecole Normale Supérieure (ENS) στο Παρίσι έχει διαφορετική γνώμη σχετικά με το πώς το σώμα συνεισφέρει στην δημιουργία της συνείδησης: Ο εγκέφαλος βομβαρδίζεται συνεχώς από εσωτερικά και εξωτερικά σήματα ως αποτέλεσμα της γνωσιακής διαδικασίας. Τα σήματα τα επεξεργάζονται διαφορετικά εγκεφαλικά κυκλώματα και αυτή ακριβώς η περιοδικότητα των σημάτων από τα εσωτερικά όργανα δημιουργούν ένα ενοποιημένο πλαίσιο αναφοράς στον εγκέφαλο. Αυτό το ενοποιημένο πλαίσιο αναφοράς μας επιτρέπει να εκλαμβάνουμε όλες τις προσλαμβάνουσες πληροφορίες ως ένα και μοναδικό υποκειμενικό «Εγώ».
Το 2014 επιστήμονες ξεκίνησαν να μελετούν πως το ΗΕΡ επιδρά στην συνειδητή εμπειρία των πραγμάτων. Ζήτησαν από εθελοντές να φιξάρουν το βλέμμα τους σε ένα συγκεκριμένο σημείο και να αναφέρουν αν μπορούν να δουν ένα αμυδρό δακτύλιο που σχηματιζόταν γύρο από αυτό το σημείο. Παρατηρήθηκε ότι όσο μεγαλύτερο ήταν το ΗΕΡ του ατόμου, τόσο ευκολότερα διέκρινε τον αμυδρό δακτύλιο. Ο καρδιακός ρυθμός συμπεριφέρεται ως επιπρόσθετη οπτική πληροφορία. Επίσης παρέχει την εσωτερική «εγώτητα» της συνειδητής εμπειρίας. Οι εθελοντές απαντούσαν «Εγώ είδα κάτι», δεν πρέπει να αγνοήσουμε το στοιχείο του Εγώ στις απαντήσεις.
Η ομάδα της Οξφόρδης προχώρησε ακόμη παραπέρα, επιχειρώντας κάτι εντυπωσιακά πρωτοποριακό: Θέλησε να μελετήσει αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει επίγνωση της διαφοράς του «Εγώ» και του «Εμένα». Το Εγώ συλλαμβάνει τον πυρήνα του εαυτού, τις εκφάνσεις που επισυμβαίνουν πριν την σκέψη, την ενοποιό οντότητα που επιτελεί την ίδια την σκέψη. Το Εγώ είναι θεμελιωδώς διαφορετικό από το Εμένα που υπονοεί την παρακολούθηση των διαφορετικών επιμέρους σωματικών διεργασιών χωρίς την αίσθηση της ενότητας.
Για να δουν αν μπορούν να δείξουν ότι ο εγκέφαλος μεταχειρίζεται αυτές τις δυο έννοιες διαφορετικά επινόησαν το παρακάτω πείραμα: Εθελοντές στους οποίους εκτελούσαν τομογραφία εγκεφάλου τους ζήτησαν να φιξάρουν το βλέμμα τους σε κάποιο σημείο και μετά να αφήσουν το μυαλό τους να ρεμβάζει. Σε τακτά χρονικά διαστήματα τους διέκοπταν και τους ρωτούσαν αν την συγκεκριμένη στιγμή σκέφτονταν σχετικά με το εμένα ή το εγώ (που τους είχαν εκπαιδεύσει να διακρίνουν). Ανάλογα με την απάντηση, το ΗΕΡ εμφανιζόταν σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου: στο μπροστινό τμήμα για σκέψεις σχετικά με το εμένα και στο πίσω μέρος για σκέψεις σχετικές με το εγώ. Για πρώτη φορά φάνηκε πειραματικά ότι ο εγκέφαλος πραγματικά διακρίνει αυτές τις δυο ξεχωριστές έννοιες!
Σε πειράματα που είναι υπό εξέλιξη και ακόμη αδημοσίευτα, αποδεικνύεται ότι το σώμα μπορεί να συνεισφέρει στις αποφάσεις σχετικά με τις προσωπικές προτιμήσεις οι οποίες εν πολλοίς μας καθορίζουν στα μάτια των άλλων. Εθελοντές είδαν 200 πόστερ γνωστών ταινιών κινηματογράφου και τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν αυτά που έχουν δει. Την επόμενη μέρα τους έδειξαν ζεύγη πόστερ από τις ταινίες που είχαν αξιολογήσει την προηγούμενη μέρα και έπρεπε να δείξουν ποια προτιμούσαν. Όλα αυτά γίνονταν ενώ οι επιστήμονες παρακολουθούσαν το ΗΕΡ. Όπως συνηθίζεται σε τέτοια πειράματα οι απαντήσεις δεν ήταν απόλυτα συνεπείς. Όμως παρατηρήθηκε ότι τα άτομα με το μεγαλύτερο ΗΕΡ είχαν τις πιο συνεπείς απαντήσεις. Οι επιλογές τους ήταν πιο αληθείς στους εαυτούς τους όταν ο εγκέφαλος «άκουγε» καλύτερα την καρδιά.
Τελικά τα αποτελέσματα των διαφορετικών ερευνητικών ομάδων μπορεί να μην είναι και τόσο διαφορετικά και να μπορεί να γεφυρωθούν. Αλλά τι σχέση έχουν με την έρευνα της Garfinkel;
Η Garfinkel μελετά 2 σχετικές ιδέες: ότι τα σωματικά σήματα επηρεάζουν τα συναισθήματα και ότι τα συναισθήματα σχηματοποιούν την αίσθηση του εαυτού μέσω της μνήμης και της μάθησης. Δουλεύοντας με αυτιστικά άτομα, συμπέρανε ότι τα προβλήματα που οι αυτιστικοί αντιμετωπίζουν με τους άλλους συχνά πηγάζουν από το γεγονός ότι οι εγκέφαλοί τους πλημμυρίζουν από ενστικτώδη σήματα που σχετίζονται με τα συναισθήματα τα δικά τους και των άλλων. Χτίζοντας πάνω σε αυτό τον υπερ-ενεργητικό άξονα σώματος—εγκεφάλου, η έρευνα της Garfinkel κατέληξε σε αυτό που στοίχειωνε τους βετεράνους: τον φόβο. Στην τελευταία μελέτη αναπτύσσει ένα κλασικό ψυχολογικό παράδειγμα που λέγεται συνθήκη φόβου στο οποίο εθελοντές μαθαίνουν να συσχετίζουν ουδέτερα ερεθίσματα με αρνητικές συνέπειες. Μέτρησε τους καρδιακούς παλμούς και την ηλεκτρική αγωγιμότητα του δέρματος που αυξάνουν όταν φοβόμαστε. Οι εθελοντές επέδειξαν περισσότερο φόβο όταν τα ερεθίσματα παρουσιάζονταν όταν η καρδιά ήταν σε συστολή.
Η εξέλιξη επίσης ίσως δίδει κάποιες μεθόδους ενοποίησης διαφορετικών προσεγγίσεων.
Πριν από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, οι πρώτοι πρωτόγονοι οργανισμοί παρακολουθούσαν τις αλλαγές στη σωματική τους κατάσταση, δηλαδή την πείνα, τη δίψα, τον πόνο και ούτω καθεξής – και είχαν μηχανισμούς ανατροφοδότησης για τη διατήρηση της ισορροπίας. Το απομεινάρι αυτών των πρωτόγονων μηχανισμών είναι το αυτόνομο νευρικό μας σύστημα, το οποίο ελέγχει τις σωματικές λειτουργίες όπως τον καρδιακό παλμό και την πέψη κλπ. Οι λειτουργίες αυτές γίνονται πλέον ασυναίσθητα. Στη συνέχεια, περίπου μισό δισεκατομμύριο χρόνια πριν, το κεντρικό νευρικό σύστημα, με εγκέφαλο, εξελίχθηκε. Αυτό έγινε η «άγκυρα» αυτού που κάποτε ήταν ένας πιο κατακερματισμένος εγκέφαλος. Αλλαγές στη σωματική κατάσταση προβάλλονταν στον εγκέφαλο και βιώθηκαν ως συναισθήματα ή κίνητρα όπως το συναίσθημα του φόβου, ή της κίνησης για φαγητό. Η υποκειμενικότητα εξελίχθηκε. Επιβλήθηκε από το μυοσκελετικό σύστημα, το οποίο εξελίχθηκε ως φυσικό πλαίσιο για το κεντρικό νευρικό σύστημα και, με αυτόν τον τρόπο, παρείχε επίσης ένα σταθερό πλαίσιο αναφοράς: το ενοποιημένο «Εγώ» της συνειδητής εμπειρίας.
Κάποιοι επιστήμονες επιδιώκουν την σύνθεση των διαφορετικών απόψεων ενώ άλλοι ερευνητές σκέφτονται τις πιθανές εφαρμογές των ευρημάτων τους. Η Garfinkel σκοπεύει να δοκιμάσει την ιδέα της σχετικά με έναν υπερδραστήριο άξονα καρδιάς-εγκεφάλου απευθείας σε άτομα που πάσχουν από μετατραυματικό στρες. Ήδη, τα αποτελέσματά της υποστηρίζουν το σκεπτικό ότι τα φάρμακα που έχουν σχεδιαστεί να δρουν στο καρδιαγγειακό σύστημα μπορεί να βοηθήσουν στη θεραπεία της μετατραυματικής διαταραχής του στρες – και πράγματι τέτοια φάρμακα βρίσκονται τώρα σε κλινικές δοκιμές.
Ο ομάδα του EPFL έχει υποβάλει αίτημα για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σχετικά με τη χρήση των αναπνευστικών μοτίβων για την πρόβλεψη συμπεριφοράς. Μεταξύ άλλων εφαρμογών, θα μπορούσε να βοηθήσει στον συντονισμό των διεπαφών εγκεφάλου-υπολογιστή ώστε να είναι πιο ευαίσθητες στις επιλογές των ατόμων με αναπηρία.
Η ομάδα της ENS-Οξφόρδης συνεργάζεται με τον νευρολόγο Steven Laureys στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης στο Βέλγιο για να μελετήσει το HEP σε άτομα με διαταραχές συνείδησης, όπως το κώμα. Χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να μάθουν πώς το HEP σχετίζεται με μετρήσιμα κλινικά χαρακτηριστικά σε τέτοιους ασθενείς, για να ελέγξουν εάν το HEP μόνο του θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως διαγνωστικό εργαλείο σε άτομα των οποίων τα κλινικά χαρακτηριστικά είναι διφορούμενα – ιδιαίτερα εκείνα στην γκρίζα περιοχή που είναι γνωστά ως ελάχιστα συνειδητή κατάσταση.
Υπάρχουν και φιλοσοφικές επιπτώσεις σε αυτές τις ανακαλύψεις. Εάν η συνείδηση καταστεί ενσώματη, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε τον θάνατο, ο οποίος επί του παρόντος ορίζεται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ως η μη αναστρέψιμη απώλεια εγκεφάλου (αλλά όχι σώματος). Η έρευνα έχει επίσης επιπτώσεις στη συνείδηση άλλων ζώων και στον τρόπο με τον οποίο τα αντιμετωπίζουμε. Και εάν η συνείδηση είναι ενσώματη, αυτό θα σήμαινε ότι μια μηχανή ή ένα ρομπότ χωρίς τρόπο ενσωμάτωσης σημάτων από το σώμα του δεν θα είναι ποτέ αληθινά συνειδητό. Όταν αρχίζουμε να σκεφτόμαστε τις επιπτώσεις του ενσώματου εαυτού, οι επιπτώσεις είναι πραγματικά πολύ βαθιές.
Το άρθρο χρησιμοποίησε εκτεταμένα αποσπάσματα από το παρακάτω δημοσίευμα του New Scientist
Στον αδερφό μου ΔημήτρηH συνείδηση δεν προέρχεται αποκλειστικά από τον εγκέφαλο: Όλο το σώμα συμμετέχει στην σχηματοποίηση του εαυτού μας.
Ηλεκτρικά σήματα από την καρδιά και άλλα όργανα επηρεάζουν την πρόσληψη του κόσμου, τις αποφάσεις, την αίσθηση του εαυτού και την συνείδηση.
Η δημιουργία της συνείδησης αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα ανοικτά προβλήματα της επιστήμης γενικώς –και όχι απλά της ιατρικής. Στην επετειακή έκδοση για το ξεκίνημα της νέας χιλιετίας το γνωστό περιοδικό New Scientist (αλλά και άλλα περιοδικά όπως πχ το Nature) συμπεριέλαβε το πρόβλημα τής συνείδησης στις 10 μεγαλύτερες επιστημονικές προκλήσεις τής σύγχρονης εποχής. Με απλά λόγια το πρόβλημα περιγράφεται ως εξής: Γνωρίζουμε από τα μέχρι στιγμής επιστημονικά δεδομένα ότι η συνήθης-βαρυονική- ύλη αποτελείται από 12 στοιχειώδη σωμάτια που δρουν ως «δομικοί λίθοι»: 6 κουάρκ (up, down, charm, strange, top & bottom) και 6 λεπτόνια (ηλεκτρόνιο, μιόνιο, ταυ, ηλεκτρονικό νετρίνο, μιονικό νετρίνο και ταυ νετρίνο). Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της επιστήμης η γνώση ότι αυτό που διαφοροποιεί τα αντικείμενα γύρω μας είναι ο διαφορετικός τρόπος που οργανώνονται αυτοί οι 12 δομικοί λίθοι. Ποιος (ή ποιοι) είναι ο τρόπος (οι τρόποι) που οργανώνονται αυτοί οι «άψυχοι» από μόνοι τους δομικοί λίθοι ώστε ο άνθρωπος να έχει συνείδηση, δηλαδή αίσθηση του εαυτού του ενώ πχ ένα ξύλινο τραπέζι όχι;
[Σημείωση: Για να συμπληρωθεί η κρατούσα λίστα των στοιχειωδών (δηλαδή που δεν αποτελούνται από απλούστερα) σωματιδίων του λεγόμενου στάνταρ μοντέλου αναφέρουμε τα φωτόνια που είναι οι φορείς των ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων-ηλεκτρικών σημάτων, τα μποζόνια W & Z που είναι οι φορείς των ασθενών πυρηνικών δυνάμεων, τα γκλουόνια που είναι οι φορείς των ισχυρών πυρηνικών δυνάμεων, τα βαρυτόνια (υποθετικά σωμάτια, φορείς της βαρυτικής δύναμης) και φυσικά ο βασιλιάς, το μποζόνιο Χιγκς που δίδει μάζα σε όλα τα υπόλοιπα, σύνολο 18 (για να είμαστε απόλυτα ακριβείς πρέπει να συμπεριλάβουμε και την αντιύλη, δηλαδή και τα αντισωμάτια των παραπάνω).
Η αλήθεια πάντως είναι ότι πάνω από το 99% των πραγμάτων που μας περιβάλλουν στην καθημερινότητά μας, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρωπίνου σώματος, αποτελούνται από μόλις 3 στοιχειώδη υλικά σωμάτια (elementary matter particles): τα up & down κουάρκ (που συνθέτουν τα πρωτόνια και τα νετρόνια) και τα ηλεκτρόνια. Είναι πράγματι εντυπωσιακό να συνειδητοποιήσει κάποιος ότι αυτή η αφάνταστη ποικιλία και ομορφιά που μας περιβάλει συντίθεται από 3 μόλις βασικά δομικά υλικά!]
Η περιοχή Ann Arbor στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ αποτελεί ένα σχεδόν ειδυλλιακό τοπίο ηρεμίας και γαλήνης. Η Sarah Garfinkel, ερευνήτρια στο ομώνυμο πανεπιστήμιο σοκαρίστηκε όταν ανακάλυψε ότι βετεράνοι στρατιώτες των πολέμων σε Ιράκ και Αφγανιστάν ένιωθαν τρόμο ακόμη και σε αυτό το περιβάλλον.
Η Garfinkel μελετούσε το εγκεφαλικό κύκλωμα που εμπλέκεται στην δημιουργία εμμονικού φόβου. Μελετώντας βετεράνους στρατιώτες ανακάλυψε 2 πράγματα: Πρώτον ότι το ασφαλές περιβάλλον δεν τους βοηθούσε να νιώθουν λιγότερο φόβο και δεύτερο ότι ο φόβος ήταν σωματικός αλλά και πνευματικός: υπήρχε ταχυπαλμία, διασταλμένες κόρες, ιδρωμένες παλάμες. Έτσι αποφάσισε να μελετήσει βαθύτερα την σύνδεση σώματος-εγκεφάλου.
Η Garfinkel, επί του παρόντος στο πανεπιστήμιο του Sussex στην Βρετανία, ανακάλυψε ότι το σώμα έχει πολύ μεγαλύτερη επίδραση στον εγκέφαλο από όση φαντάζεται κανείς (το αντίστροφο είναι ήδη γνωστό εδώ και πολλά χρόνια). Οι σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας, η συμπεριφορά γενικά, σχηματοποιούνται εν μέρει από εσωτερικά σήματα που εκπέμπει το σώμα. Αλλά πάει πολύ παραπέρα: Οδηγεί σε ένα μη αναμενόμενο συμπέρασμα: ότι όλο το σώμα συμμετέχει στην δημιουργία της αίσθησης του εαυτού και αποτελεί σημαντικό συστατικό της συνείδησης. Αυτό έχει πρακτικές επιπτώσεις στην εκτίμηση ασθενών που έχουν μειωμένη συνείδηση αλλά ταυτόχρονα επαναπροσδιορίζει τα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου και δίδει νέες προοπτικές στην κατανόηση της συνείδησης.
Είναι γνωστό εδώ και χρόνια ότι τα εσωτερικά όργανα έχουν την δική τους «ιδιωτική» ζωή. Παράγουν ηλεκτρικά σήματα που διαβιβάζονται μέσω των νευρώνων στον εγκέφαλο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα σήματα από τον καρδιακό ρυθμό, την αναπνοή, τις συσπάσεις του στομάχου και των μυών κλπ να αναπαρίστανται στην ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος με την σειρά του ρυθμίζει αυτές τις λειτουργίες. Συνεπώς υπάρχει ένας νευρωνικός βρόγχος όπου οι νευρώνες μεταφέρουν πληροφορίες από τα όργανα στον εγκέφαλο και εντολές από τον εγκέφαλο στα όργανα.
Τον 20ο αιώνα οι νευροεπιστήμονες είχαν την τάση να αγνοούν το σώμα και συσχέτιζαν την πνευματική ζωή μόνο με τον εγκέφαλο, μια προσέγγιση που περιγράφεται από το περίφημο νοητικό πείραμα του εγκεφάλου σε σπλαχνικό λιπώδη ιστό (brain in vat) κατά το οποίο ένας εγκέφαλος χωρίς σώμα διατηρούσε την αυτοσυνειδησία του.
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν τον 21ο αιώνα όταν ο νευροεπιστήμονας Antonio Damasio στο Πανεπιστήμιο της Ν. Καλιφόρνιας μίλησε για την «ενσώματη συνειδητότητα». Η άποψη αυτή αποκτά όλο και περισσότερους υποστηρικτές στην διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Η αφετηρία είναι η λεγόμενη εσωαίσθηση (interoception), ένα είδος «έκτης αίσθησης» που έχουμε και αφορά την εσωτερική κατάσταση του οργανισμού. Ένας απλός τρόπος να μετρήσουμε την εσωαίσθηση είναι να βάλουμε κάποιον να μετρήσει τους παλμούς της καρδιάς του για συγκεκριμένο χρόνο και να το συγκρίνουμε με ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα. Η ακρίβεια που μπορούν οι άνθρωποι να το κάνουν αυτό ποικίλει πολύ. Από πειράματα έχει διαπιστωθεί ότι αυτοί που μπορούν να μετρούν τους παλμούς τους με μεγαλύτερη ακρίβεια τείνουν να λαμβάνουν καλύτερες διαισθητικές αποφάσεις και είναι καλύτεροι στο να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα των άλλων.
Τι συμβαίνει; Για να το βρουν, οι επιστήμονες έπρεπε να διαβάσουν την εσωαίσθηση στον εγκέφαλο. Βρήκαν τρόπο μελετώντας το λεγόμενο «καρδιακά προερχόμενο εγκεφαλικό ηλεκτρικό δυναμικό» (Heart beat evoked potential, HEP). Αυτό, έστω και δύσκολα, μπορεί να μετρηθεί: ο καρδιακός ρυθμός δεν είναι απόλυτα κανονικός οπότε υπάρχουν προηγμένες μαθηματικές τεχνικές μέσω των οποίων μπορεί κάποιος να «φιλτράρει» το HEP από την υπόλοιπη εγκεφαλική ηλεκτρική δραστηριότητα (εδώ ο γράφων είχε συνεισφορά). Το HEP εμφανίζεται σε τομογραφίες εγκεφάλου ως δραστηριότητα σε διάφορα «δίκτυα κατάστασης ηρεμίας» του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν κάποιος δεν κάνει κάτι συνειδητά.
Μια ένδειξη σχετικά με το τι μπορεί να κάνει το HEP εμφανίστηκε το 2016 όταν νευροεπιστήμονες στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας (EPFL) στην Λωζάνη μέτρησαν το ΗΕΡ σε άτομα που είχαν την εμπειρία μιας ολόσωμης ψευδαίσθησης. Εθελοντές φόρεσαν μια κάσκα εικονικής πραγματικότητας και παρακολουθούσαν μια προσομοίωση του εαυτού τους να τους ξύνουν στην πλάτη ενώ ταυτόχρονα τους έξυναν στην πλάτη και στην πραγματικότητα. Μετά από λίγο ένιωθαν ότι βρίσκονταν πιο κοντά στον εικονικό εαυτό παρά στη θέση που βρίσκονταν πραγματικά. Παρατηρήθηκε ότι όσο μεγαλύτερο ήταν το HEP, τόσο εντονότερη και πιο αληθοφανής ήταν η ψευδαίσθηση. Το ΗΕΡ αντανακλά μεταβολές στην σωματική αυτοσυνειδησία όπως αλλαγές στην αυτό-ταυτοποίηση με το εικονικό σώμα.
H ερευνητική ομάδα του EPFL προχώρησε ακόμη περισσότερο: έδειξε ότι ο σωματικός εαυτός δεν είναι καθόλου παθητικός, αλλά παρεμβαίνει σε κάθε απόφαση που λαμβάνουμε. Ως αφετηρία χρησιμοποίησε προηγούμενη εργασία του Αμερικανού νευροφυσιολόγου Benjamin Libet που το 1985 ανίχνευσε ένα σήμα που εμφανίζεται στον εγκέφαλο λίγο πριν το άτομο αντιλαμβάνεται την πρόθεση να ενεργήσει. Ο Libet το ερμήνευσε ως ένδειξη του ότι δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση. Η ομάδα του EPFL βρήκε ότι το ίδιο σήμα σχετίζεται με μια συγκεκριμένη σωματική ενέργεια, την αναπνοή: είναι πιο πιθανό να ξεκινήσουμε μια εθελοντική πράξη κατά την εκπνοή οπότε το σήμα αυτό αποτελεί ένδειξη ότι ενέργειες ελεύθερης βούλησης είναι όμηροι σε μια γκάμα εσωτερικών σωματικών καταστάσεων (Επεξηγηματική Σημείωση: σαν τις μετρήσεις ενός κβαντικού μεγέθους που υποχρεωτικά θα ανήκουν στην «γκάμα» των ιδιοτιμών του αντίστοιχου τελεστή).
Πειράματα τέτοιου είδους οδήγησαν τους επιστήμονες του EPFL να υποθέσουν ότι σήματα από τα εσωτερικά όργανα αλλά και τον εξωτερικό κόσμο τροφοδοτούν μια αναπαράσταση του σωματικού εαυτού στον εγκέφαλο. Αυτό περιλαμβάνει την αυτό-ταυτοποίηση και την χωροχρονική αυτοτοποθέτηση του εαυτού. Υποστηρίζουν επίσης ότι η περιοδικότητα των σημάτων από τα όργανα στον εγκέφαλο βοηθούν στην δημιουργία της αίσθησης της χρονικής συνέχειας της ύπαρξης του εαυτού.
Μια ομάδα νευροεπιστημόνων του περίφημου Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και της Ecole Normale Supérieure (ENS) στο Παρίσι έχει διαφορετική γνώμη σχετικά με το πώς το σώμα συνεισφέρει στην δημιουργία της συνείδησης: Ο εγκέφαλος βομβαρδίζεται συνεχώς από εσωτερικά και εξωτερικά σήματα ως αποτέλεσμα της γνωσιακής διαδικασίας. Τα σήματα τα επεξεργάζονται διαφορετικά εγκεφαλικά κυκλώματα και αυτή ακριβώς η περιοδικότητα των σημάτων από τα εσωτερικά όργανα δημιουργούν ένα ενοποιημένο πλαίσιο αναφοράς στον εγκέφαλο. Αυτό το ενοποιημένο πλαίσιο αναφοράς μας επιτρέπει να εκλαμβάνουμε όλες τις προσλαμβάνουσες πληροφορίες ως ένα και μοναδικό υποκειμενικό «Εγώ».
Το 2014 επιστήμονες ξεκίνησαν να μελετούν πως το ΗΕΡ επιδρά στην συνειδητή εμπειρία των πραγμάτων. Ζήτησαν από εθελοντές να φιξάρουν το βλέμμα τους σε ένα συγκεκριμένο σημείο και να αναφέρουν αν μπορούν να δουν ένα αμυδρό δακτύλιο που σχηματιζόταν γύρο από αυτό το σημείο. Παρατηρήθηκε ότι όσο μεγαλύτερο ήταν το ΗΕΡ του ατόμου, τόσο ευκολότερα διέκρινε τον αμυδρό δακτύλιο. Ο καρδιακός ρυθμός συμπεριφέρεται ως επιπρόσθετη οπτική πληροφορία. Επίσης παρέχει την εσωτερική «εγώτητα» της συνειδητής εμπειρίας. Οι εθελοντές απαντούσαν «Εγώ είδα κάτι», δεν πρέπει να αγνοήσουμε το στοιχείο του Εγώ στις απαντήσεις.
Η ομάδα της Οξφόρδης προχώρησε ακόμη παραπέρα, επιχειρώντας κάτι εντυπωσιακά πρωτοποριακό: Θέλησε να μελετήσει αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει επίγνωση της διαφοράς του «Εγώ» και του «Εμένα». Το Εγώ συλλαμβάνει τον πυρήνα του εαυτού, τις εκφάνσεις που επισυμβαίνουν πριν την σκέψη, την ενοποιό οντότητα που επιτελεί την ίδια την σκέψη. Το Εγώ είναι θεμελιωδώς διαφορετικό από το Εμένα που υπονοεί την παρακολούθηση των διαφορετικών επιμέρους σωματικών διεργασιών χωρίς την αίσθηση της ενότητας.
Για να δουν αν μπορούν να δείξουν ότι ο εγκέφαλος μεταχειρίζεται αυτές τις δυο έννοιες διαφορετικά επινόησαν το παρακάτω πείραμα: Εθελοντές στους οποίους εκτελούσαν τομογραφία εγκεφάλου τους ζήτησαν να φιξάρουν το βλέμμα τους σε κάποιο σημείο και μετά να αφήσουν το μυαλό τους να ρεμβάζει. Σε τακτά χρονικά διαστήματα τους διέκοπταν και τους ρωτούσαν αν την συγκεκριμένη στιγμή σκέφτονταν σχετικά με το εμένα ή το εγώ (που τους είχαν εκπαιδεύσει να διακρίνουν). Ανάλογα με την απάντηση, το ΗΕΡ εμφανιζόταν σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου: στο μπροστινό τμήμα για σκέψεις σχετικά με το εμένα και στο πίσω μέρος για σκέψεις σχετικές με το εγώ. Για πρώτη φορά φάνηκε πειραματικά ότι ο εγκέφαλος πραγματικά διακρίνει αυτές τις δυο ξεχωριστές έννοιες!
Σε πειράματα που είναι υπό εξέλιξη και ακόμη αδημοσίευτα, αποδεικνύεται ότι το σώμα μπορεί να συνεισφέρει στις αποφάσεις σχετικά με τις προσωπικές προτιμήσεις οι οποίες εν πολλοίς μας καθορίζουν στα μάτια των άλλων. Εθελοντές είδαν 200 πόστερ γνωστών ταινιών κινηματογράφου και τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν αυτά που έχουν δει. Την επόμενη μέρα τους έδειξαν ζεύγη πόστερ από τις ταινίες που είχαν αξιολογήσει την προηγούμενη μέρα και έπρεπε να δείξουν ποια προτιμούσαν. Όλα αυτά γίνονταν ενώ οι επιστήμονες παρακολουθούσαν το ΗΕΡ. Όπως συνηθίζεται σε τέτοια πειράματα οι απαντήσεις δεν ήταν απόλυτα συνεπείς. Όμως παρατηρήθηκε ότι τα άτομα με το μεγαλύτερο ΗΕΡ είχαν τις πιο συνεπείς απαντήσεις. Οι επιλογές τους ήταν πιο αληθείς στους εαυτούς τους όταν ο εγκέφαλος «άκουγε» καλύτερα την καρδιά.
Τελικά τα αποτελέσματα των διαφορετικών ερευνητικών ομάδων μπορεί να μην είναι και τόσο διαφορετικά και να μπορεί να γεφυρωθούν. Αλλά τι σχέση έχουν με την έρευνα της Garfinkel;
Η Garfinkel μελετά 2 σχετικές ιδέες: ότι τα σωματικά σήματα επηρεάζουν τα συναισθήματα και ότι τα συναισθήματα σχηματοποιούν την αίσθηση του εαυτού μέσω της μνήμης και της μάθησης. Δουλεύοντας με αυτιστικά άτομα, συμπέρανε ότι τα προβλήματα που οι αυτιστικοί αντιμετωπίζουν με τους άλλους συχνά πηγάζουν από το γεγονός ότι οι εγκέφαλοί τους πλημμυρίζουν από ενστικτώδη σήματα που σχετίζονται με τα συναισθήματα τα δικά τους και των άλλων. Χτίζοντας πάνω σε αυτό τον υπερ-ενεργητικό άξονα σώματος—εγκεφάλου, η έρευνα της Garfinkel κατέληξε σε αυτό που στοίχειωνε τους βετεράνους: τον φόβο. Στην τελευταία μελέτη αναπτύσσει ένα κλασικό ψυχολογικό παράδειγμα που λέγεται συνθήκη φόβου στο οποίο εθελοντές μαθαίνουν να συσχετίζουν ουδέτερα ερεθίσματα με αρνητικές συνέπειες. Μέτρησε τους καρδιακούς παλμούς και την ηλεκτρική αγωγιμότητα του δέρματος που αυξάνουν όταν φοβόμαστε. Οι εθελοντές επέδειξαν περισσότερο φόβο όταν τα ερεθίσματα παρουσιάζονταν όταν η καρδιά ήταν σε συστολή.
Η εξέλιξη επίσης ίσως δίδει κάποιες μεθόδους ενοποίησης διαφορετικών προσεγγίσεων.
Πριν από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, οι πρώτοι πρωτόγονοι οργανισμοί παρακολουθούσαν τις αλλαγές στη σωματική τους κατάσταση, δηλαδή την πείνα, τη δίψα, τον πόνο και ούτω καθεξής – και είχαν μηχανισμούς ανατροφοδότησης για τη διατήρηση της ισορροπίας. Το απομεινάρι αυτών των πρωτόγονων μηχανισμών είναι το αυτόνομο νευρικό μας σύστημα, το οποίο ελέγχει τις σωματικές λειτουργίες όπως τον καρδιακό παλμό και την πέψη κλπ. Οι λειτουργίες αυτές γίνονται πλέον ασυναίσθητα. Στη συνέχεια, περίπου μισό δισεκατομμύριο χρόνια πριν, το κεντρικό νευρικό σύστημα, με εγκέφαλο, εξελίχθηκε. Αυτό έγινε η «άγκυρα» αυτού που κάποτε ήταν ένας πιο κατακερματισμένος εγκέφαλος. Αλλαγές στη σωματική κατάσταση προβάλλονταν στον εγκέφαλο και βιώθηκαν ως συναισθήματα ή κίνητρα όπως το συναίσθημα του φόβου, ή της κίνησης για φαγητό. Η υποκειμενικότητα εξελίχθηκε. Επιβλήθηκε από το μυοσκελετικό σύστημα, το οποίο εξελίχθηκε ως φυσικό πλαίσιο για το κεντρικό νευρικό σύστημα και, με αυτόν τον τρόπο, παρείχε επίσης ένα σταθερό πλαίσιο αναφοράς: το ενοποιημένο «Εγώ» της συνειδητής εμπειρίας.
Κάποιοι επιστήμονες επιδιώκουν την σύνθεση των διαφορετικών απόψεων ενώ άλλοι ερευνητές σκέφτονται τις πιθανές εφαρμογές των ευρημάτων τους. Η Garfinkel σκοπεύει να δοκιμάσει την ιδέα της σχετικά με έναν υπερδραστήριο άξονα καρδιάς-εγκεφάλου απευθείας σε άτομα που πάσχουν από μετατραυματικό στρες. Ήδη, τα αποτελέσματά της υποστηρίζουν το σκεπτικό ότι τα φάρμακα που έχουν σχεδιαστεί να δρουν στο καρδιαγγειακό σύστημα μπορεί να βοηθήσουν στη θεραπεία της μετατραυματικής διαταραχής του στρες – και πράγματι τέτοια φάρμακα βρίσκονται τώρα σε κλινικές δοκιμές.
Ο ομάδα του EPFL έχει υποβάλει αίτημα για δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σχετικά με τη χρήση των αναπνευστικών μοτίβων για την πρόβλεψη συμπεριφοράς. Μεταξύ άλλων εφαρμογών, θα μπορούσε να βοηθήσει στον συντονισμό των διεπαφών εγκεφάλου-υπολογιστή ώστε να είναι πιο ευαίσθητες στις επιλογές των ατόμων με αναπηρία.
Η ομάδα της ENS-Οξφόρδης συνεργάζεται με τον νευρολόγο Steven Laureys στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης στο Βέλγιο για να μελετήσει το HEP σε άτομα με διαταραχές συνείδησης, όπως το κώμα. Χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να μάθουν πώς το HEP σχετίζεται με μετρήσιμα κλινικά χαρακτηριστικά σε τέτοιους ασθενείς, για να ελέγξουν εάν το HEP μόνο του θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως διαγνωστικό εργαλείο σε άτομα των οποίων τα κλινικά χαρακτηριστικά είναι διφορούμενα – ιδιαίτερα εκείνα στην γκρίζα περιοχή που είναι γνωστά ως ελάχιστα συνειδητή κατάσταση.
Υπάρχουν και φιλοσοφικές επιπτώσεις σε αυτές τις ανακαλύψεις. Εάν η συνείδηση καταστεί ενσώματη, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε τον θάνατο, ο οποίος επί του παρόντος ορίζεται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ως η μη αναστρέψιμη απώλεια εγκεφάλου (αλλά όχι σώματος). Η έρευνα έχει επίσης επιπτώσεις στη συνείδηση άλλων ζώων και στον τρόπο με τον οποίο τα αντιμετωπίζουμε. Και εάν η συνείδηση είναι ενσώματη, αυτό θα σήμαινε ότι μια μηχανή ή ένα ρομπότ χωρίς τρόπο ενσωμάτωσης σημάτων από το σώμα του δεν θα είναι ποτέ αληθινά συνειδητό. Όταν αρχίζουμε να σκεφτόμαστε τις επιπτώσεις του ενσώματου εαυτού, οι επιπτώσεις είναι πραγματικά πολύ βαθιές.
Το άρθρο χρησιμοποίησε εκτεταμένα αποσπάσματα από το παρακάτω δημοσίευμα του New Scientist
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου