Σάββατο 25 Ιουλίου 2020

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (86).

Συνέχεια από: Πέμπτη 18 Ιουνίου 2020

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.
Του Enrico Berti.     
                                               Κεφάλαιο ΙΙΙ.
ΜΕΤΟΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ ΚΑΙ “ΑΝΑΠΟΔΟΓΥΡΙΣΜΑ” ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΕΓΕΛΟΥ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞΙΣΜΟ (συνέχεια)

3. Ο “επιστημονικός” χαρακτήρας τού μαρξισμού, όπου το επίθετο “επιστημονικός” εννοείται με την σημασία με την οποία το χρησιμοποίησε ο θετικισμός σχετικά με τις φυσικές επιστήμες, επιβεβαιώθηκε, όπως είναι γνωστό, πιο πολύ και από τον ίδιο τον Μαρξ - ο οποίος όμως μιλούσε πάντοτε για “φυσικούς νόμους τής καπιταλιστικής παραγωγής” σάν “τάσεις οι οποίες δρούν και επιβάλλονται με σιδερένια ανάγκη” και διευκρίνιζε ότι κατανοούσε τήν “ανάπτυξη τής οικονομικής  διαμόρφωσης τής κοινωνίας σαν πρόοδο της φυσικής ιστορίας (Το Κεφάλαιο, εισαγωγή στην Ιη έκδ) από τον Engels και από τόν ονομαζόμενο “διαλεκτικό υλισμό” και σ’αυτό το πλαίσιο συνδέθηκε καθαρά καί δικαίως, με τήν χρήση από μέρους τού Μαρξ, τής Εγελιανής διαλεκτικής. Μόνο που, λαμβάνοντας αυτή την τελευταία σε όλη τήν έκταση τήν οποία είχε στον Χέγκελ, συμπεριλαμβανομένης και τής εφαρμογής της στην φύση, ο Engels και ο διαλεκτικός υλισμός, κατέληξαν να χάσουν τόν ιδιαιτέρως ιστορικό χαρακτήρα, δηλαδή τόν οικονομικό-κοινωνικό τών αντιφάσεων, που φανέρωσε ο Μαρξ, συναντώντας ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες από την οπτική γωνία τής α.τ.μ.α. Επιπλέον εφαρμόζοντας μ’έναν τρόπο ακόμη πιο στεγνό από τον Μαρξ και πιο μακρυνό από τον Χέγκελ, τήν διάκριση ανάμεσα στην σκέψη και το Είναι, χάρις στην λεγόμενη “θεωρία τής αντανάκλασης”, τού αντικατοπτρισμού, δημιούργησαν μία κατάσταση μιάς αληθινής και πραγματικής ασυμβατότητος ανάμεσα στον μαρξισμό και τήν λογική τής μη-αντιφάσεως.
          Οφείλεται στον Engels πάνω απ’όλα η αντίθεση ανάμεσα στον σοσιαλισμό τού Μαρξ και εκείνον τού Saint-Simon, Fourier, και Orren, μέσω τού χαρακτηρισμού “επιστημονικού” τον οποίο απέδωσε στον σοσιαλισμό τού Μαρξ και “ουτοπικού” στον δεύτερο, παρότι ο σπόρος αυτής τής αντίθεσης βρίσκεται ήδη στο Manifesto που γράφτηκε μαζί με τον Μαρξ. Όμως, αυτό που καθιστά “επιστημονικό” τόν σοσιαλισμό τού Μαρξ, είναι, κατά τον Ενγκελς, ακριβώς η Εγελιανή διαλεκτική, φυσικά αναποδογυρισμένη, γεμισμένη δηλαδή με πραγματικό, υλικό περιεχόμενο (Engels, Anti-During). Έχει σημασία, επιβεβαιώνοντας τήν συνέχεια την οποία ο Μαρξ και ο Ένγκελς έβλεπαν ανάμεσα στην Εγελιανή διαλεκτική και την αρχαία, όσα δηλώνει ο Ενγκελς σχετικά μ’αυτή, αμέσως μετά την αναφορά του στον Χέγκελ: “Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι υπήρξαν γεννημένοι διαλεκτικοί, αυθόρμητοι, και ο πιο καθολικός νούς ανάμεσά τους, ο Αριστοτέλης, είχε ήδη ερευνήσει και τις πιο ουσιώδεις φόρμες τής διαλεκτικής σκέψης” (στο ίδιο, σ. 698. Στην πρώτη σύνθεση είχε γράψει για τον Αριστοτέλη: ο Χέγκελ τού αρχαίου κόσμου)! Προφανώς για τον Ένγκελς η διαλεκτική δεν είναι ασυμβίβαστη με την α.τ.μ.α. διαφορετικά  ο Αριστοτέλης, αναγνωρισμένος εδώ σάν ένας διαλεκτικός στοχαστής δεν θα μπορούσε να την αποδεχθεί. Σε τί πράγμα συνίσταται η διαλεκτική για τον Ενγκελς; Στην αναγνώριση “στην άπειρη πλοκή δεσμών, αμοιβαίων ενεργειών, όπου τίποτε δεν παραμένει αυτό που ήταν, όπου ήταν και όπως ήταν, αλλά τα πάντα κινούνται, αλλάζουν, γεννώνται και πεθαίνουν”. Κανένας δεν κατόρθωσε να το πετύχει καλύτερα από τον Αριστοτέλη. Στην διαλεκτική αντιτίθεται, κατά τον Ένγκελς, η “μεταφυσική”, τής οποίας αναφέρει σαν εκπροσώπους τον Λόκ και τον Βάκωνα, και για την οποία “τα πράγματα και οι εικόνες τους αντικατοπτριζόμενες στην σκέψη, οι έννοιες, είναι μεμονωμένα αντικείμενα το ένα από το άλλο, σταθερά, σκληρά, δεδομένα μία φορά για πάντα”. Ο μεταφυσικός σκέπτεται με απολύτως άμεσες αντιθέσεις, η ομιλία του είναι: ναι, ναι, όχι, όχι. Γι’αυτόν ένα πράγμα υπάρχει ή δεν υπάρχει και εξίσου είναι αδύνατον ένα πράγμα να είναι το ίδιον και ένα άλλο, ταυτοχρόνως” Αυτός είναι ένας τρόπος αντιλήψεως, σύμφωνα με τον Ένγκελς, “μονόπλευρος, περιορισμένος, αφηρημένος και μπερδεμένος σε άλυτες αντιφάσεις, καθότι για τα ξεχωριστά πράγματα, ξεχνά τον δεσμό τους (την σχέση τους), για το είναι τους, ξεχνά την ανάδυσή τους και την δύση τους, για την ακινησία τους, ξεχνά την κίνησή τους, καθότι προκειμένου να δεί τα δένδρα δεν βλέπει το δάσος” (σ. 20-21).
          Έχουμε εδώ μπροστά μας λοιπόν ένα πολύ ενδιαφέρον κοκτέιλ (melange): ο Ένγκελς, ισχυρίζεται ότι η αρχή τής μη-αντιφάσεως και η αρχή τού τρίτου αποκλειομένου α.τ.τ.α. εμποδίζουν να συλλάβουμε τούς δεσμούς (σχέσεις) και τήν κίνηση. Αλλά προφανώς δεν σκέπτεται στην αριστοτελική διατύπωση αυτών των αρχών, διότι έδειξε λίγο πριν τον Αριστοτέλη σαν έναν διαλεκτικό φιλόσοφο, ικανό να συλλάβει απολύτως τούς δεσμούς και την κίνηση. Από το άλλο μέρος δηλώνει ότι η “μεταφυσική” απομονώνει τις έννοιες, τις σταθεροποιεί και γι’αυτό μπλέκεται σε άλυτες αντιφάσεις-Υπονοεί λοιπόν έναν τρόπο κατανοήσεως τής α.τ.μ.α. και τής α.τ.τ.α, τέτοιον ώστε να οδηγεί στην αντίφαση και νομίζει ότι αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η αντίφαση μπλέκεται μονόπλευρη, περιορισμένη και αφηρημένη, δηλαδή ψεύτικη. Προφανώς πρόκειται για εκείνο το οποίο για τον Χέγκελ ήταν ο τρόπος προόδου τής νοήσεως, δηλαδή τής μοντέρνας μεταφυσικής, η οποία βασίζεται στην αρχή τής ταυτότητος. Ο Ένγκελς λοιπόν τοποθετείται ακριβώς στην οπτική γωνία τού Χέγκελ.
          Ακόμη και τα παραδείγματα τής διαλεκτικής που δίνει είναι Εγελιανά: “κάθε οργανικό σώμα, κάθε στιγμή, είναι και δεν είναι το ίδιο” ή επίσης “τα δύο άκρα μίας αντιθέσεως, το θετικό και το αρνητικό, είναι τόσο αδιαχώριστα το ένα από το άλλο όσο και αντιτιθέμενα και παρ' όλη τους την αντίθεση διεισδύουν αμοιβαίως”. Και σαν τον Χέγκελ και ο Ένγκελς δεν διστάζει να επανεύρει αυτή την διαλεκτική και στην φύση: “η φύση είναι το πεδίο απόδειξης τής διαλεκτικής και εμείς οφείλουμε να πούμε εκθειάζοντας τήν μοντέρνα επιστήμη της φύσης… ότι απέδειξε πώς σε τελευταία ανάλυση, η φύση προοδεύει διαλεκτικά και όχι μεταφυσικά [Εδώ ο Ένγκελς ανέφερε και τον Δαρβίνο].

Συνεχίζεται
Αμέθυστος.

5 σχόλια:

Βασίλης Χαλάς είπε...

Πως είναι δυνατόν η φύση να προοδεύει διαλεκτικά και οχι μεταφυσικά; Ο Πλάτων δεν λέει οτι η μμεταφυσικ - η φιλοσοφία - είναι η διαλεκτική; Γίνεται φανερό εδώ οτι η μοντέρνα σκέψη δεν εχει πιάσει την αρχαιοελληνική φύση;

Ευχαριστούμε για το καταπληκτικό κείμενο κ την μεταφρασή του.

Βασίλης

Νίκος Κ. είπε...

Διαβάσαμε στο τέλος του κειμένου: "Και σαν τον Χέγκελ και ο Ένγκελς δεν διστάζει να επανεύρει αυτή την διαλεκτική και στην φύση: “η φύση είναι το πεδίο απόδειξης τής διαλεκτικής και εμείς οφείλουμε να πούμε εκθειάζοντας τήν μοντέρνα επιστήμη της φύσης… ότι απέδειξε πώς σε τελευταία ανάλυση, η φύση προοδεύει διαλεκτικά και όχι μεταφυσικά”
Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο των Άλαν Γουντς και Τεντ Γκραντ, Διαλεκτική σε Αντεπίθεση:
«Για τα μάτια μας, τα θνητά μας μάτια, τίποτα δεν αλλάζει», σημειώνει ο Αμερικανός φυ­σικός Richard P. Feymann, αλλά, εάν μπορούσαμε να το δούμε με μεγέθυνση δισεκατομμυρίων φορών, θα βλέπαμε πως από τη δική του σκοπιά αλλάζει συνέχεια: μόρια ε­γκαταλείπουν την επιφάνεια και άλλα μόρια επιστρέφουν σε αυτή».
Είναι τόσο θεμελιώδης αυτή η ιδέα για τη διαλεκτική, που ο Μαρξ και ο Ένγκελς θεώ­ρησαν πως το πιο βασικό χαρακτηριστικό της ύλης είναι η κίνηση. Όπως και σε τόσες άλ­λες περιπτώσεις, αυτή η διαλεκτική ιδέα είχε ήδη προβλεφθεί από τον Αριστοτέλη, ο οποί­ος έγραψε: «συνεπώς… η πρωτεύουσα και κατάλληλη σημασία της «φύσης» είναι η ουσία που τα πράγματα έχουν καθ’ αυτά… η αρχή της κίνησης». Αυτή δεν είναι η μηχανιστική αντίληψη της κίνησης, σαν δηλαδή κάτι να μεταδίδεται σε μια αδρανή μάζα, μια εξωτερι­κή «δύναμη», αλλά μια τελείως διαφορετική αντίληψη της ύλης ως αυτοκινούμενης. Γι’ αυτούς, η ύλη και η κίνηση (ενέργεια) ήταν ένα και το ίδιο πράγμα, δύο τρόποι για να εκφρα­στεί η ίδια ιδέα. Αυτή η ιδέα επιβεβαιώθηκε καταπληκτικά από τη θεωρία του Αϊνστάιν για την ισοδυναμία μάζας και ενέργειας. Ο Ένγκελς το εκφράζει με τον ακόλουθο τρόπο:
«Η κίνηση, με την πιο γενική της έννοια, γίνεται αντιληπτή ως ο τρόπος ύπαρξης, ως η έμφυτη ιδιότητα της ύλης που περιλαμβάνει όλες τις αλλαγές και τις διεργασίες που εμφα­νίζονται στο σύμπαν, από την απλή αλλαγή θέσης μέχρι τη σκέψη. Η διερεύνηση της φύ­σης της κίνησης έπρεπε, όπως ήταν φυσικό, να ξεκινήσει από τις χαμηλότερες, τις απλού­στερες μορφές αυτής της κίνησης και να μάθει να τις καταλαβαίνει, πριν μπορέσει να επι­τύχει οτιδήποτε στο δρόμο της ερμηνείας των υψηλότερων και περισσότερο πολύπλοκων μορφών».Ο κόσμος των υποατομικών σωματιδίων βρίσκεται σε μια κατάσταση συνεχούς κί­νησης και αναβρασμού, στην οποία τίποτα δεν είναι ποτέ το ίδιο με τον εαυτό του. Τα σω­ματίδια μετατρέπονται συνεχώς στα αντίθετα τους. έτσι ώστε είναι αδύνατο ακόμα και να αναγνωρίσουμε την ταυτότητα τους σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή. Τα νετρόνια με­τατρέπονται σε πρωτόνια και τα πρωτόνια σε νετρόνια σε μια ακατάπαυστη ανταλλαγή ταυ­τότητας. Ο Ένγκελς ορίζει τη διαλεκτική ως «την επιστήμη των γενικών νόμων της κίνησης, της ανάπτυξης της φύσης, της ανθρώπινης κοινωνίας, της σκέψης».

amethystos είπε...

Καί ο καρκίνος; Κίνηση δέν είναι; Η φθορά κίνηση δέν είναι; Τό πεπερασμένο; Ο Αριστοτέλης αναιρεί καί τόν Ηράκλειτο(τά πάντα ρεί) καί τόν Παρμενίδη(τό είναι είναι καί δέν μπορεί νά μήν είναι) καί τήν διαλεκτική τού μαθητού του τού Ζήνωνος ο οποίος αποδεικνύει ότι δέν υπάρχει κίνηση. Τό δυνάμει καί ενεργεία είναι μεταφυσικές αρχές τού γίγνεσθαι.Διαλεκτική είναι η αρχή τής μή αντιφάσεως η οποία εγκαθιδρύει τό κατά φύσιν αποκλείοντας τό ψεύδος. Υπάρχει η ακίνητη κίνηση η οποία προσδιορίζει τήν φύση. Σήμερα υπάρχει σύγχυση ανάμεσα στήν φύση καί τήν φύση τού ανθρώπου, η οποία είναι τό κατ'εικόνα καί καθ'ομοίωσιν, η αυτοκυριαρχία.

Ανώνυμος είπε...

Το σχόλιο σου είναι πολύ ενδιαφέρον. Μπορείς να το αναλύσεις λίγο παραπάνω,κυρίως το κομμάτι που αναφέρεται σε Αριστοτέλη, Παρμενίδη και Ηράκλειτο;

amethystos είπε...

Εάν τά πάντα αλλάζουν, κινούνται, τότε τά πάντα είναι, καί κινούμενα, αλλάζοντας, δέν είναι. Από εδώ πού θά πάνε; Δέν μπορούν νά πάνε από τό μή είναι στό είναι. Επομένως είναι ακίνητα. Αυτός δέ πού λέει ότι τά πράγματα δέν ήταν καί πάλι δέν θά είναι, ορίζει κάτι τό οποίο συστήνεται σάν άρνηση. Δηλ.έρχεται στό είναι καί αντιτίθεται σ'αυτό πού ήθελε νά είναι η άρνηση. Οι δύο αυτές θέσεις αρνούνται τήν εμπειρία