Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (26)-επανάληψη

Συνέχεια από: Δευτέρα 27 Ιουλίου 2020

ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο

Η βελτίωση της ζωής 
Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Ο εγωισμός κατακτά το γενετικό υλικό 

Σχιζοφρένεια

Ο κόσμος είναι πολύ πιο κατάλληλος για τα εγωιστικά αυτόματα παρά για ονειροπόλους ανθρώπους

Είναι θαυμαστό πόσο αντιστέκονται οι άνθρωποι όταν προσπαθεί κανείς να τους κάνει εγωιστές. Τους παρουσίασαν την πιο μοντέρνα εικόνα του ανθρώπου που τον ενδιαφέρει μόνο το συμφέρον του, αλλά οι περισσότεροι δεν παίζουν. Το αντίθετο: μεταξύ αυτού που οι άνθρωποι θα έπρεπε να είναι, και μεταξύ αυτού που είναι, βρίσκεται ένα σχεδόν αγεφύρωτο χάσμα.

Ήδη το 1955, όταν η θεωρία παιγνίων είχε γίνει της μόδας-χωρίς την χρήση υπολογιστών ακόμα, αλλά είχε σχεδιαστεί ως ένα αυτόματο-ο John W. Campbell  είχε προειδοποιήσει για την μεταφορά μαθηματικών κανόνων στην κοινωνία: «άνθρωποι, οι οποίοι μεγαλώνουν σε έναν πολιτισμό όπου κυριαρχεί το κρυμμένο παιχνίδι, θα αποκτήσουν τρομακτικά ψυχικά προβλήματα».

Εννοούσε το εξής: το να μεγαλώσει κανείς σε μια κοινωνία, όπου τίποτα δεν σημαίνει αυτό που υποτίθεται ότι σημαίνει. Το να πράττεις όπως δεν σκέφτεσαι, και να σκέφτεσαι ό,τι δεν γνωρίζεις, δημιουργεί τεράστιες αντιφάσεις, οι οποίες γίνονται αντιληπτές από τα συμπτώματά τους, όπως σε περίπτωση αρρώστιας.

Μερικοί αντιλαμβάνονται ήδη την μεγάλη αντίφαση, η οποία οδηγεί, όπως το προέβλεψε ο John W. Campbell, σε «τρομακτικά» ψυχικά προβλήματα όταν λέει κανείς την αλήθεια. Από την μια πλευρά έχουμε τον κόσμο όπου υπάρχει η «εξυπνάδα του κοπαδιού», η «δικτύωση», η «διαφάνεια», η «συμμετοχή» και η «συνεργασία», που ξεκινά από τα blog και φτάνει στην Αραβική Άνοιξη. Από την άλλη πλευρά έχουμε το αντίθετο: εγωιστικά σκιώδη δίκτυα, τέτοιου μεγέθους, ώστε δεν μιλάμε πια για φορολογική απάτη, αλλά για κατεστραμμένα δισεκατομμύρια και κυβερνήσεις που πέφτουν, και ταυτόχρονα τεράστιο προσωπικό κέρδος αυτών που προκαλούν τις καταστάσεις.

Ή έχουμε: οικονομία της γνώσης με ταυτόχρονη παρακμή των ιδρυμάτων αρμόδιων για την γνώση. Ή: διαφάνεια με ταυτόχρονο διορισμό αδιαφανών βουλευτών και μη αρμόδιων βουλών. Ή: ανωνυμία και ταυτόχρονη αποκάλυψη των πιο προσωπικών δεδομένων. Ή: «συμμετοχή» και ταυτόχρονη υποτίμηση των δημοψηφισμάτων, τα οποία θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανασφάλεια στις αγορές. Ή: απόλυτη «δημιουργικότητα» και υπόσχεση διασημότητας για τον καθένα, και ταυτόχρονο πληθωρισμό αυτο-εκμετάλλευσης και απλήρωτης μικροεργασίας. Ή: «τέλος της εργασίας» κάνοντας ευτυχισμένες τις αναπτυσσόμενες χώρες με τα sweat-shops, που θα μπορούσαν να προέρχονται από κάποιο μυθιστόρημα του Dickens. Τέλος: «συνεργασία» και ταυτόχρονη έκρηξη πληθυσμού του εγωιστικού πράκτορα σε όλα τα ψηφιακά μέσα.

Οι αντιφάσεις αυτές είναι ο λόγος για τον οποίο ακόμα και ενθουσιώδεις θεωρητικοί της κοινωνίας των δικτύων, αντιλαμβάνονται τρομοκρατημένοι μια «δομική σχιζοφρένεια» μεταξύ λειτουργίας και σημασίας», και πως η παράνοια απειλεί να γίνει το ουσιώδες χαρακτηριστικό της επικοινωνίας¹⁶⁵.

Ακόμα και οι οπαδοί του «νούμερο 2» δεν αντιλέγουν σε αυτά. Απλώς απαντούν, πως τα προβλήματα προκαλούνται, επειδή είμαστε ακόμα σε μεγάλο βαθμό «νούμερο 1». Όλα εξαρτώνται από την τοποθέτηση μας, λέει ο Ken Binmore και προσθέτει ενθαρρυντικά, πως για μια πετυχημένη συνεργασία σε μια κοινωνία, δεν είναι αναγκαίο «οι πολίτες της να είναι Dr.Jekyll, οι οποίοι να αντιμετωπίζουν ως αδέλφια ο ένας τον άλλον¹⁶⁶».

Η αντιφατικότητα όμως του ανθρώπου δεν ήταν μικρό πρόβλημα, όταν πρόκειται να παίξει στο παιχνίδι αυτό. Οι άνθρωποι είχαν αποδειχθεί πολύ απρόβλεπτοι για την cut-throat λογική τής θεωρίας των παιγνίων. Λίγο παραπάνω άνθρωπος και λίγο λιγότερο αυτόματο απ’ όσο χρειάζεται, βρόμισαν την αλχημιστική φόρμουλα. Και έτσι επανελήφθη αυτό που ο στρατός είχε κάνει κατά τον Ψυχρό Πόλεμο: έβαλαν τους ανθρώπους να ενεργήσουν μέσω αυτομάτων, «στα οποία είχαν εμπιστοσύνη». Δεν θα ήταν βοηθητικό, σε μια εποχή όπου άνθρωποι και αγορές επικοινωνούν αστραπιαία μέσω του ίντερνετ και  ηλεκτρονικών χρηματιστηρίων, να αφήσουμε το «νούμερο 2» να τα κάνει όλα;

Ο Nir Vulkan, ένας πρωτοπόρος των ηλεκτρονικών αγορών, είχε πει λίγο πριν ξεκινήσει το εμπορικό ίντερνετ: «η θεωρία των παιγνίων είναι πιο κατάλληλη για αυτόματα παρά για τους ανθρώπους¹⁶⁷».

Αυτό είναι το μήνυμα: δεν σας χρειαζόμαστε. Όχι μόνο επειδή είστε πολύ αργοί και μερικές φορές αποκοιμάστε στις οθόνες, αλλά γιατί έχουμε την ευκαιρία, να κατασκευάσουμε καλύτερες εγώ-μηχανές, τις οποίες δεν θα φτάσετε ποτέ. Υπάρχει κάτι καλύτερο από τον άνθρωπο, εάν θέλει κανείς να κάνει εμπόριο. Πρέπει απλώς να πείσουμε τον άνθρωπο να δώσει στον αυτόματο πράκτορα νομιμότητα και εξουσιοδότηση. Ο πράκτορας δεν είναι μόνο κωδικοποιημένο λογισμικό, αλλά κωδικοποιημένη ιδεολογία.

Το «νούμερο 2» εργάζεται σε ψηφιακά περιβάλλοντα, όπως μια επιχείρηση η οποία θέλει να αυξήσει την αποτελεσματικότητα και ανταγωνιστικότητά της. Την επιτυχία μπορεί μόνο ο άνθρωπος να την μειώσει. Για τον λόγο αυτό, το «νούμερο 2» πρέπει να ελευθερωθεί από τα δεσμά του. Το «αόρατο χέρι της αγοράς» γίνεται χέρι του «νούμερο 2». Η προφητεία του Vulkan από το 1999 έλεγε, πως «όχι μόνο η επιτυχία των χρηματιστηρίων, αλλά καί η επιτυχία όλων των αγορών -από το νυφοπάζαρο μέχρι την αγορά των ιδεών- εξαρτάται από την απόδοση του εγωιστικού πράκτορα, και η συμπεριφορά των αγορών αυτών δεν μπορεί πια να ελεγχθεί από κανένα¹⁶⁸».

Πήραμε αυτό που προέβλεψε ο Vulkan. Όχι μόνο ένα μοντέλο ανθρώπου, αλλά άπειρους εγωιστικούς (συχνά εντελώς βλάκες) ψηφιακούς πράκτορες, οι οποίοι πολλαπλασιάζονται σαν μονοκύτταροι οργανισμοί (με γρήγορο ρυθμό) στις διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες. Δεν απαιτούνται πολλά για να προγραμματιστεί το «νούμερο 2». Ιδιοτέλεια, κερδοσκοπία και ικανότητα για απάτη. Όποιος ψάχνει το πιστοποιητικό γεννήσεως, όπου όλα τα στοιχεία της ανθρώπινης ζωής έχουν γίνει αγορές της πληροφορίας: το βρήκε σε αυτές τις προτάσεις.

Το όνειρο των γαλβανιστών και η ανησυχία της Mary Shelley είχε γίνει πραγματικότητα στην ψηφιακή εποχή: ο διακόπτης με τον οποίο ανοίγει κανείς τον υπολογιστή και το κινητό του, ανάβει την ηλεκτρική σπίθα που ζωοποιεί το «νούμερο 2».

Στην αρχή φυσικά, η αρμοδιότητά του ήταν τόσο περιορισμένη, όσο και αυτή ενός παιδιού. Ζούσε σε ένα μικρό στάβλο, τον έθρεφε κανείς με τις προθέσεις του, έκανε λάθη και ξυπνούσε ένστικτα προστάτη στον χρήστη του.

Αυτό που μεγάλωνε συνέχεια, δεν ήταν η εξυπνάδα του, αλλά οι αρμοδιότητες του. Όταν οι ισχυροί οικονομολόγοι είχαν αρχίσει να γίνονται όλο και πιο άυλοι και από-βιομηχανοποιημένοι, όσο η πραγματική οικονομία ακούγοντας τις σειρήνες της παγκοσμιοποίησης μετέφερε τα εργοστάσια σε άλλα μέρη της γης, και όσο πιο πολύ αναπτύσσονταν στα ισχυρά βιομηχανικά έθνη η αγορά κεφαλαίων, τόσο πιο παρόν είχε γίνει το «νούμερο 2». Αυτό ήταν λογικό: η εγκατάλειψη της βιομηχανίας και η άνοδος των υπολογιστών, άρχισαν να εξαφανίζουν το όριο μεταξύ ύλης και πνεύματος, πράγματος και πληροφορίας, και το όριο είχε γίνει διαπερατό.

Η «εξαΰλωση» όμως, η λέξη κλειδί της «οικονομίας της γνώσης», λειτουργεί προς δυο κατευθύνσεις. Δημιουργούνται ολόκληρες βιομηχανίες, τα προϊόντα των οποίων είναι καθαρό πνεύμα -ο αλγόριθμος αναζήτησης της Google ή το λογισμικό της Apple- και αντίστροφα, το πνεύμα γίνεται βιομηχανία.

Και τώρα το «νούμερο 2» μπορούσε να εισχωρήσει σε κάθε κουζίνα, αποθήκη, υπόγειο, και στον πρώτο απόγειο του θριάμβου του, είχε συμπεριληφθεί και στις προσευχές, όπως το επιβεβαιώνει ένα θρυλικό εξώφυλλο του περιοδικού Time. Είχε μπει στο σπίτι και τον εγκέφαλο κάθε ανθρώπου, και το μέσο δια του οποίου το έκανε ήταν ο ηλεκτρισμός, ο οποίος δικτυώνει τους ανθρώπους και τις αγορές.

Είχε μεγαλώσει πολύ το «νούμερο 2». Και τελικά, τον Μάη του 2010, ένας έκπληκτος κόσμος είχε δει για πρώτη φορά τι μπορεί να γίνει όταν το «νούμερο 2» έχει τον απόλυτο έλεγχο.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος

Σημειώσεις
165. Manuel Castells, The Rise of the Network Society: The Information Age: Economy, Society, and Culture, Volume 1, σ. 3.
166. Ken Binmore, Game Theory and the Social Contract: Volume 2: Just Playing , σ. 205–6.
167. Vulkan, ‘Economic Implications of Agent Technology and E-Commerce’, σ. 5. 

168. Vulkan, ‘Economic Implications of Agent Technology and E-Commerce’, σ. 4-5.