Η εποχή των μάγων (11)

 Συνέχεια από: Κυριακή 6 Ιουνίου 2021

Η ΝΕΩΤΕΡΗ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΘΕΟΙ ΤΗΣ

Η εποχή των  μάγων

Η μεγάλη δεκαετία της φιλοσοφίας

1919-1929

Wolfram Eilenberger

Εκδόσεις Klett-Cotta, 2018

ΙΙ. Άλματα δ

Άλλες περιστάσεις 

«Είναι δύσκολο να ζεις ως φιλόσοφος», γράφει στις 9 Ιανουαρίου του 1919 ο Martin Heidegger, ο οποίος είχε επιστρέψει από τον πόλεμο, στον πατρικό του φίλο και αρωγό Engelbert Krebs. Καθώς «η εσωτερική ειλικρίνεια προς τον εαυτό μου και σε αναφορά προς αυτούς, στους οποίους πρέπει να είμαι δάσκαλος, απαιτεί θυσίες, παραιτήσεις και αγώνες, που παραμένουν για πάντα πράγματα ξένα προς την επιστημονική εργασία»³⁰. Καμιά αμφιβολία. Τα παίρνει στα σοβαρά. Τον εαυτό του, την σκέψη του, την πορεία του. «Πιστεύω» συνεχίζει ο Heidegger, «πως έχω για εσωτερικό επάγγελμα την φιλοσοφία».

Ενώ τα πρώτα χρόνια ακόμα βρισκόταν στα μετόπισθεν λόγω μιας καρδιοπάθειας (αυτοδιάγνωση: υπερβολική άθληση στη νεανική ηλικία), τους τελευταίους μήνες του πολέμου, από τον Αύγουστο ως τον Νοέμβριου του 1918, ο Heidegger τους πέρασε ως μετεωρολόγος στο μέτωπο (φυλάκιο παρακολούθησης καιρού 414). Κατά τη διάρκεια της μάχης στη Marne-Champagne, είχε ως αποστολή να στηρίζει τον γερμανικό στρατό στη χρήση των δηλητηριωδών αερίων, παρακολουθώντας τον καιρό από μια υπερυψωμένη σκοπιά, και κάνοντας προβλέψεις. Ο Heidegger δεν παίρνει μέρος στη μάχη. Το πολύ να παρακολούθησε με τα κιάλια χιλιάδες Γερμανούς στρατιώτες που έβγαιναν από τα χαρακώματα και έτρεχαν προς τον θάνατο. Στις προσωπικές του σημειώσεις δεν αναφέρεται σε κανένα σημείο στις φρικαλεότητες του πολέμου. Όταν ο Heidegger την εποχή αυτή αναφέρεται σε «θυσίες», «παραιτήσεις» και «αγώνες» εννοεί πρωταρχικά τον εαυτό του, την ακαδημαϊκή και προσωπική του κατάσταση.

Το πραγματικό μέτωπο γι’ αυτόν, από τον Χειμώνα του 1917, δεν διατρέχει τις Ardennes, αλλά τους δικούς του τέσσερις τοίχους. Δεν είναι εθνικό ή γεωπολιτικό, αλλά ομολογιακό. Είναι εν τέλη πολύ δύσκολο «να ζεις» ως στηριζόμενος από την Εκκλησία καθολικός φιλόσοφος-να κάνει δηλαδή θεσμική καριέρα-, όταν κάποιος, όπως ο Martin Heidegger, έχει παντρευτεί μια προτεστάντισσα, και μάλιστα μυστικά. Προ παντός, όταν η γυναίκα αυτή, σε αντίθεση προς όλες τις προηγούμενες διαβεβαιώσεις της, δεν μεταστρέφεται στον καθολικισμό, και το παιδί που στο μεταξύ φέρει στα σπλάχνα της, δε θέλει να το βαφτίσει στην καθολική Εκκλησία.

Εκτεθειμένα πλευρικά

Σήμερα είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε τι σκάνδαλο προκάλεσε ο μικτός γάμος το 1919, τόσο στον στενό του κύκλο όσο και στον επαγγελματικό. Αλλά και στα μάτια των αυστηρά πιστών γονέων του, στους οποίους ο Martin τους μήνες αυτούς έστελνε κάθε τόσο συγκινητικά γράμματα, όπου διαβεβαίωνε πως η σωτηρία της ψυχής του γιού τους και του εγγόνού τους, ειδομένη στο φως, δεν έχει χαθεί για πάντα.

Ο γάμος του είναι ένα σημαντικό πρόβλημα-και πολύ σύντομα προβληματικός. Με την πρώτη ματιά όμως, φαίνεται πως ο γιος του νεωκόρου εξασφαλίστηκε πολύ καλά με το να παντρευτεί την Thea Elfriede Petri. Η εκλεκτή του, που το 1915 ήρθε στο Freiburg για να σπουδάσει οικονομικά, κατάγεται από εύπορο σπίτι-ανώτεροι κύκλοι Πρώσων αξιωματικών-και οι γονείς τής νύφης είχαν τη δυνατότητα να βοηθήσουν οικονομικά το νεαρό ζευγάρι τα τελευταία χρόνια του πολέμου. Με το τέλος του πολέμου όμως χάνει και η οικογένεια Petri μεγάλο μέρος της περιουσίας της-όπως εκατομμύρια άλλοι Γερμανοί, που είχαν επενδύσει στα ομόλογα του πολέμου-και δεν ήταν πια σε θέση να στηρίξει το νοικοκυριό στο Freiburg³¹.

Με την επιστροφή από το μέτωπο τον Νοέμβριο του 1918, ο Heidegger αντικρύζει όχι μόνο οικονομικά, την άβυσσο. Αν θέλει να συνεχίσει να ζει ως φιλόσοφος, χρειάζεται οπωσδήποτε ένα σταθερό εισόδημα, που σημαίνει μια θέση, που σημαίνει: ένα νέο χορηγό. Από την θεολογική σχολή του πανεπιστημίου του Freiburg, ο υφηγητής φιλοσοφίας, που ολοκλήρωσε την υφηγεσία του με μια εκκλησιαστική υποτροφία, δεν μπορούσε να περιμένει πια τίποτα. Ήδη το 1916, τον είχαν εκτιμήσει στους εκκλησιαστικούς κύκλους ως ανώριμο και ασταθή, και στις εσωτερικές διαδικασίες προαγωγής, παρά την ρητή υποστήριξη του πρύτανη Krebs, τον είχαν αγνοήσει επιδεικτικά. Τώρα είχε κοπεί και ο τελευταίος σύνδεσμος.

Οι ακαδημαϊκές ελπίδες του Heidegger στηρίζονται για τον λόγο αυτό εξ ολοκλήρου στον κάτοχο της φιλοσοφικής έδρας Ι, και τον κατ’ εξοχήν ιδρυτή και αρχηγό της λεγόμενης Φαινομενολογίας: τον Edmund Husserl. Για τον Husserl όμως, που ήταν ένας καθαρά προς την επιστήμη προσανατολισμένος φιλόσοφος, οι δεμένοι σε ομολογίες στοχαστές ήταν πολύ ύποπτοι. Ο Heidegger είχε λοιπόν αρκετές δυσκολίες στην προσπάθεια διεκδίκησης μιας θέσης. Στα χρόνια 1916 και 1917, ο παλιός δάσκαλος αγνοεί παντελώς τον νεαρό μαθητευόμενο μάγο. Μόλις τον Χειμώνα 1917/18 τον αντιλαμβάνεται έντονα και σύντομα αρχίζει να τον στηρίζει άμεσα. Όταν ο Heidegger γράφει στον εκκλησιαστικό του φίλο Engelbert Krebs, στο προαναφερθέν γράμμα της 9. Ιανουαρίου 1919, και με το προσήκον πάθος αποκαλύπτει, πως «οι γνωσιολογικές διαπιστώσεις … του κατέστησαν το σύστημα του Καθολικισμού προβληματικό και άβολο», τότε ο νεαρός στοχαστής καταθέτει πράγματι μαρτυρία μιας αποφασιστικής στροφής στην βιογραφία του. Βλέποντάς το ψυχρά, το γράμμα αυτό αποτελεί ένα ακριβή ελιγμό ομολογίας ενός καριερίστα φιλοσόφου, ο οποίος αφού εξέτασε σε βάθος τις καιρικές συνθήκες, έφτασε στο συμπέρασμα, πως η τελευταία του ακαδημαϊκή ευκαιρία ήταν η δεδηλωμένη αποστροφή του από τον Καθολικισμό. Μόλις δυο μέρες πριν συντάξει το γράμμα αυτό στον Krebs, ο Edmund Husserl είχε απευθυνθεί προς το υπουργείο στην Karlsruhe, ζητώντας για τον Heidegger μια ετήσια θέση βοηθού με σταθερό μισθό, γιατί αλλιώς, το εξαιρετικό αυτό ταλέντο κινδύνευε να χαθεί ασκώντας «ένα επάγγελμα για χρήματα»³².

Η απομάκρυνση του Heidegger από το «σύστημα του Καθολικισμού», φαίνεται, στην προοπτική της βιογραφίας-κορσέ κατά τον Benjamin, που αναφέρεται σε «χαρακτήρα» και «μοίρα», «εσωτερική προδιάθεση» και «εξωτερικές συνθήκες», πάνω απ’ όλα ως εξής: εξαιρετικά λογική. Θα ήθελε να πει κανείς, λογική εντός του συστήματος (systemlogisch).

Η επιμονή του Husserl στη Karlsruhe θα εισακουστεί φυσικά. Το υπουργείο δεν εγκρίνει ακόμα μια πλήρη θέση βοηθού (το Φθινόπωρο του 1920 θα του δοθεί), εγκρίνει όμως μια έμμισθη θέση λέκτορα. Το επάγγελμα του Heidegger ως φιλοσόφου έχει προς το παρόν σωθεί. Από ‘δω και πέρα θα μπορεί να στοχάζεται ελεύθερα από κάθε καταναγκασμό του καθολικισμού. Το εξάμηνο του 1919 ξεκινά στις 25 Ιανουαρίου. Ο Heidegger έχει τρεις εβδομάδες να προετοιμαστεί. Μόλις τέσσερις μέρες πριν την έναρξη των μαθημάτων θα γεννηθεί ο πρώτος του γιος, ο Jörg.

Συνεχίζεται