Τόμος της εν Κωνσταντινουπόλει Συνόδου (1351 μ.Χ.), Μέρος Α΄

ΣΥΝΟΔΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ ΑΓΙΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ 1351 μ.Χ.

[Σύμφωνα με μαρτυρία του Ιωάννη Κυπαρισσιώτη, τον Τόμο έγραψαν οι Φιλόθεος Κόκκινος και Νείλος Καβάσιλας].

ΜΕΡΟΣ Α΄

Τόμος συνοδικός, ἐκτεθεὶς παρὰ τῆς θείας καὶ ἱερᾶς Συνόδου, τῆς συγκροτηθείσης κατὰ τῶν φρονούντων τὰ Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου, ἐπὶ τῆς βασιλείας τῶν εὐσεβῶν καὶ ὀρθοδόξων βασιλέων ἡμῶν Καντακουζηνοῦ καὶ Παλαιολόγου (1351).

ΠΡΩΤΗ ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

[Πρώτη συνεδρία: Ἡ κατηγορία τῆς «προσθήκης».

Εισαγωγή, συντομότατη Ιστορική αναφορά στις βολές του πονηρού κατά της Εκκλησίας με όργανο τους αιρετικούς]. 

1. Οὔτε τὴν κατὰ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ κοινοῦ πολεμίου μανίαν ἀγνοεῖν οὐδένα νομίζομεν, οὔτε τὴν παρὰ τοῦ Σωτῆρος ῥοπήν, δι’ ἣν μυρίων ἐπιρρυέντων αὐτῇ τῶν δεινῶν, οὐ τῶν βελῶν περιγίνεται μόνον, ἀλλὰ καὶ λαμπρὰ διαδείκνυται. Ἀπόδειξις δὲ τῆς μὲν ἐκείνου μανίας αἷμα Θεοῦ καὶ πάθος ἑκούσιον καὶ σταυρός, τῆς δὲ παρὰ τοῦ Θεοῦ συμμαχίας οἱ τὴν Ἐκκλησίαν διώκοντες μαρτύριον ἀκριβές· οἱ μὲν εἰς εὐαγγελιστὰς μετασκευασθέντες, οἱ δὲ τρόπαιον τῆς τοῦ Θεοῦ δυνάμεως οὐ δι’ ὧν ἀνεστάθησαν, ἀλλὰ δι’ ὧν κατέπεσον ἀνακηρυχθέντες. Ἦν ταῦτα, καὶ τὸν κοινὸν πολέμιον οὐκ ἦν ἠρεμεῖν· ἀλλ’ ὥσπερ ἑαυτοῦ καταγνούς, ὡς μὴ προσηκόντως βουλευσαμένου, οὐκ ἔθνει μικρῷ, ὥσπερ πάλαι τοῖς Ἰουδαίοις, τὸν κατὰ τῆς Ἐκκλησίας πόλεμον ἐγχειρίζει, οἰκουμένην δὲ ὅλην πικρῶς κατ’ αὐτῆς ὁπλίζει. Στρατηγοὶ δὲ αὐτῷ οἱ περὶ Διοκλητιανὸν καὶ Μαξιμιανὸν καὶ Δέκιον καὶ εἴ τις κατ’ ἐκείνους, οἱ τοσοῦτον αἰσχρῶς ἀπώλοντο, ὁπόσον καὶ πολεμεῖν ἐγνώκεσαν. Τῶν μὲν γὰρ οἴχεται τὸ μνημόσυνον μετ’ ἤχου, τῆς δὲ τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίας ὁ φθόγγος ἐξῆλθεν εἰς πᾶσαν τὴν γῆν· μαρτύριον δὲ τῆς δυνάμεως αὐτῆς ἀψευδέστατον οἱ τῶν μαρτύρων νεκροί, δαίμονας πάντας ἐλαύνοντες. Οὕτως ἡ τοῦ Θεοῦ δύναμις ὑπερφυὴς καὶ διὰ τῶν συμ­φορῶν ἀναδείκνυται. Ἀλλ’ ὁ πονηρὸς οὐδὲ παθὼν ἔγνω, καὶ ταῦτα νήπιος ὤν, ἀλλ’ ἑτέραν τραπόμενος προσβάλλει τῇ Ἐκκλησίᾳ· τοῦ μὲν γὰρ φανερῶς πολεμεῖν καὶ λίαν ἀπέγνω, πρὸς φανερὰν αἰσχύνην ἀηδῶς ἔχων· τοὺς δὲ περὶ Σαβέλλιον καὶ Ἄρειον καὶ τοὺς εἰς ἐκείνους τελοῦντας ὑποδύς, πολυθεΐαν δῆθεν ἐκ τοῦ μέσου ποιήσασθαι βουλευόμενος, πείθει τοὺς ἀνοήτους προφάσει τῆς εἰς τὸν ἕνα τιμῆς ἥκιστα τὸν ἀληθῆ νομίζειν Θεόν. Ἀλλὰ καὶ τοῦτο αὐτὸς κατ’ αὐτοῦ βουλευσάμενος ὤφθη, τοῦ πολέμου τούτου λάφυρον τῆς τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίας λαβούσης τὸ τῆς Τριάδος ὁμότιμον.

[Αναφορά στη Σύνοδο του 1341]. 

2. Πολλοὺς δὲ καὶ ἄλλους κύκλους ὁ πονηρὸς οὗτος κατὰ τῆς Ἐκκλησίας περιβαλλόμενος, καὶ νῦν μὲν ὑποχωρῶν, νῦν δὲ προσβάλλων, ποτὲ μὲν δόγμασιν οὐδὲν ὑγιὲς ἔχουσι, ποτὲ δὲ ἡδοναῖς, αἷς ἐκεῖνος εἴωθε χαίρειν, ὧν τέλος ὁ ἀπὸ Θεοῦ χωρι­σμός, ἔσχατον τὸν Βαρλαὰμ ὑποδύς, ἐπιστρατεύει τῇ ἀληθείᾳ. Οὗτος δή, μοναχὸς ὢν καὶ τῆς Καλαβρίας ὁρμώμενος καὶ τῇ τῶν Ἑλλήνων παιδείᾳ πολὺς γεγονὼς καὶ ὅλον ἐκείνης ἑαυτὸν ἐξαρτήσας, κατὰ τῆς ἀληθείας χωρεῖ καὶ τῶν ἱερῶς ἀντεχομένων αὐτῆς, καὶ διθεΐαν τούτων κατηγορήσας, οὐ μόνον τὴν τρισυπόστατον καὶ πᾶσιν ἀμέθεκτον οὐσίαν τοῦ Θεοῦ ἄκτιστον εἶναι λεγόντων, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀΐδιον καὶ θεοποιὸν καὶ τοῖς ἀξίοις μετεχομένην χάριν τοῦ Πνεύματος. Συνόδου θείας ἐπὶ τού­τοις συγκροτηθείσης, ἐξηλέγχθη καὶ ἀπεκηρύχθη παρὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ ἁγίας, καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας διὰ τῶν τοῖς ἁγίοις Πατράσι θεολογικῶς συγγραφέντων, τοῦ τῆς ἀληθείας λόγου προϊσταμένων τοῦ τε νῦν ἱερωτάτου μη­τροπολίτου Θεσσαλονίκης τοῦ Παλαμᾶ καὶ τῶν μοναχῶν. Με­τὰ μικρὸν δέ, τῆς ἐκείνου πονηρᾶς δόξης γενόμενος ὁ Α­κίνδυνος, μηδαμῶς τῇ τοῦ διδασκάλου καταδίκῃ σωφρονι­σθείς, μηδὲ βελτίων γενόμενος, τῶν αὐτῶν πάλιν ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς κατηγορεῖν ἐπεχείρησεν, ἔξαρνος μὲν σὺν δόλῳ τοῦ διδα­σκάλου γενόμενος καὶ τὰ δεινότατα ἐπαράμενος ἐκείνῳ, καὶ μηδέποτε τὰ αὐτὰ τῷ Βαρλαὰμ ἢ φρονεῖν ἢ λέγειν ἰσχυριζόμε­νος, ἵν’ ἐντεῦθεν αὐτῷ λέγειν ἐξῇ· οἷς δὲ ἔλεγε, τὸν κρυπτόμενον ὑποδεικνὺς Βαρλαὰμ καὶ τὴν αὐτὴν ἐκείνῳ πονηρὰν δόξαν καὶ φρονῶν καὶ λέγων καὶ συγγραφόμενος.

[Αναφορά στη Συνοδό 1347. Καταδίκη του Ακίνδυνου και του Ιωάννου Καλέκα].

3. Ταύτῃ τοι καὶ Συνόδου συγκροτηθείσης δευτέρας, ἧς προεκάθητο ὁ νῦν κραταιὸς καὶ ἅγιος ἡμῶν αὐτοκράτωρ, ὁ κύριος Ἰωάννης Καντακουζηνός, ἐξηλέγχθη τὰ αὐτὰ τῷ Βαρλαὰμ καὶ φρονῶν καὶ λέγων καὶ τῶν μοναχῶν κατηγορῶν. Δι’ ἃ καὶ τὴν αὐτὴν τῷ Βαρλαὰμ ἐπεσπάσατο καταδίκην, Τόμου προβάντος συνοδικοῦ κατὰ τῶν τοῦ Βαρλαὰμ ἐκείνου βλασφημιῶν, δι’ οὗ παντὸς τοῦ χριστιανικοῦ πληρώματος ἀποκέκοπται, ὡς αὐτὸς οὗτος ὁ συνοδικὸς Τόμος διέξεισι, πολλῶν τε ἄλλων ἕνεκεν, καὶ ὅτι τὸ φῶς τῆς τοῦ Κυρίου μεταμορφώσεως, τὸ τοῖς συναναβᾶσιν αὐτῷ μακαρίοις μαθηταῖς καὶ ἀποστόλοις ὀφθέν, κτιστὸν ἐπεχείρει δεικνῦναι καὶ περιγραπτὸν καὶ τῶν αἰσθητῶν φώτων πλέον ἔχον οὐδέν. Οὐχ οὗτος δὲ μόνον ὁ Βαρλαὰμ τῷ συνοδικῷ ἀποκεκήρυκται Τόμῳ, ἀλλὰ ταῖς αὐταῖς ἐπιτιμίαις ἔνοχον ἑαυτὸν καθίστησι καὶ εἴ τις ἐκείνῳ ἑπόμενος τοῖς μοναχοῖς καὶ τῇ Ἐκκλησίᾳ Θεοῦ πολεμεῖ· φησὶ γὰρ ἐπὶ λέξεως· «Ἀλλὰ καὶ εἴ τις ἕτερός τι τῶν ὑπὸ τοῦ Βαρλαὰμ βλασφήμως καὶ κακοδόξως κατὰ τῶν μοναχῶν, μᾶλλον δὲ κατὰ τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς λαληθέντων ἢ συγγραφέντων, φανείη πάλιν τῶν μοναχῶν κα­τηγορῶν ἢ ὅλως τούτων ἐν τοῖς τοιούτοις καθαπτόμενος, τῇ αὐτῇ καταδίκῃ παρὰ τῆς ἡμῶν μετριότητος καθυποβαλλόμενος, ἀποκήρυκτος ἔσται καὶ αὐτὸς καὶ ἀποτετμημένος τῆς ἁγίας τοῦ Χριστοῦ καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ ὀρθοδόξου τῶν χριστιανῶν συστήματος».

4. Ἀλλ’ ὡς εἶδεν ὁ ἐνεργῶν ἐν τοῖς υἱοῖς τῆς ἀπειθείας, κατὰ τὸ γεγραμμένον, πονηρὸς καὶ ἀρχέκακος δράκων, ὅτι κατὰ τῆς εὐσεβείας καὶ τῶν ἀσφαλῶς ἀντεχομένων αὐτῆς προσβαλών, ἀνδράσι χρησάμενος οὐκ ἐν ἀξιώμασιν ἐξεταζομένοις, ἥκιστα ἠδυνήθη διὰ ταῦτα τῶν κατὰ γνώμην τυχεῖν, ὑποδύεται τὸν εἰς πατριάρχας τότε τελοῦντα Ἰωάννην, σκεῦος ἄντικρυς τῆς ἐκεί­νου κακονοίας χωρητικόν. Ὅς, ὁμοφρονήσας τῷ Ἀκινδύνῳ καὶ πολλὰ κατὰ τῆς εὐσεβείας καὶ τῶν ἀντιποιουμένων αὐτῆς, μᾶλλον δὲ κατ’ αὐτὸς αὐτοῦ καὶ πράξας καὶ γράψας καὶ βουλευσάμενος, (οὗτος γὰρ ἦν ὁ τὴν καταδίκην ἐγγράφως ἐπενεγκὼν τῷ ἀποκηρύκτῳ Βαρλαὰμ ἐκείνῳ), ἅμα καὶ τὴν ἐμφύλιον μάχην ὡς ἕρμαιον ἁρπάσας, εὗρε καὶ οὗτος τῆς ἑαυτοῦ σπου­δῆς καὶ τῶν πονηρῶν βουλευμάτων ἀξίως τὰς ἀμοιβάς. Ἐξε­λεγχθεὶς γάρ, καθαιρεῖται· καὶ ἀποκηρυχθέντος καὶ τούτου συνοδικῇ διαγνώσει, Τόμος ἱερὸς ἐκτίθεται τῇ Συνόδῳ, ἅμα μὲν ἀποδεικνὺς ἐκεῖνον τῆς Ἀκινδύνου κακοδοξίας ἐχόμενον, ἅμα δὲ καὶ τὴν πρὸς τοὺς Ὀρθοδόξους αὐτοῦ σὺν οὐδενὶ λόγῳ μανίαν. Ὁ δὲ δὴ Τόμος, ὑπογραφαῖς ἀρχιερέων τριάκοντα τὸ βέβαιον ἔχων, οἷς συνεῖπε δι’ ὑπογραφῆς ὕστερον καὶ ὁ ἁγιώτατος πατριάρχης Ἱεροσολύμων, οὐ τὸν Ἀκίνδυνον οὐδὲ τὸν πατριαρχεύσαντα μόνον ἐκβάλλει τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ τῶν χριστιανῶν τελέως ἐκκόπτει πληρώματος, «ἀλλὰ καὶ εἴ τις, φησίν, ἕτερος τῶν ἁπάντων τὰ αὐτά ποτε φωραθείη ἢ φρονῶν ἢ λέγων ἢ συγγραφόμενος κατὰ τοῦ εἰρήμενου ἱερομονά­χου κυρίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καὶ τῶν σὺν αὐτῷ μονα­χῶν, μᾶλλον δὲ κατὰ τῶν ἱερῶν θεολόγων καὶ τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς, τὰ αὐτὰ καὶ κατ’ αὐτοῦ ψηφιζόμεθα καὶ τῇ αὐτῇ κα­ταδίκῃ καθυποβάλλομεν, εἴτε τῶν ἱερωμένων τις εἴη εἴτε τῶν λαϊκῶν. Αὐτὸν δὲ τοῦτον τὸν πολλάκις ῥηθέντα τιμιώτατον ἱερομόναχον κύριον Γρηγόριον τὸν Παλαμᾶν καὶ τοὺς αὐτῷ συνᾴδοντας μοναχούς, μηδὲν ἀπᾷδον τῶν θείων λογίων γρά­φοντάς τε καὶ φρονοῦντας, μετ’ ἐξετάσεως καταλαβόντες ἀ­κριβῶς, μᾶλλον δὲ τῶν θείων λογίων καὶ τῆς κοινῆς ἡμῶν εὐσεβείας καὶ παραδόσεως πᾶσι τρόποις, ὡς προσῆκεν, ὑπερμαχοῦντας, οὐκ ἀνωτέρους μόνον παντάπασι τῶν κατ’ αὐτῶν, μᾶλλον δὲ κατὰ τῆς τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίας ἐρεσχελιῶν, ὡς καὶ ὁ πρώην συνοδικὸς Τόμος, ἔχομεν, ἀλλὰ καὶ ἀσφαλεστάτους τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς εὐσεβείας προμάχους τε καὶ προαγωνιστὰς καὶ βοηθοὺς ταύτης ἀποφαινόμεθα· οὕτω γὰρ καὶ ὁ ἐπὶ ταῖς Συνόδοις ἐκείναις προβὰς Τόμος ἕξει, καθάπερ οὖν ἔχει, τὸ ἀσφαλές τε καὶ βέβαιον».

[Νέα ομάδα αντιησυχαστών υπό τους: Εφέσου, Γάννου, Γρήγορα και Δεξιό, δόξαν ἑαυτοῖς πορίζειν οἰόμενοι. Σύγκληση της Συνόδου και συμμετέχοντες. Η πρώτη συνεδρία της Συνόδου. Εξετάζονται οι κατηγορίες των αντιησυχαστών: α) προσθήκην τινα ἐν τῇ ὁμολογίᾳ τῶν χειροτονουμένων ἀρχιερέων γεγενημέν, και β) Ἐν αἰτίαις δὲ ἐποιοῦντο καὶ τὸν Θεσσαλονίκης, ἐπειδὴ σκανδαλίζεσθαι ἔλεγον κατ’ αὐτοῦ ἔν τισι τῶν πρὸς Βαρλαὰμ καὶ Ἀκίνδυνον ἀντιρρητικῶς αὐτῷ συγγεγραμμένων].

5. Ἀλλ’ ὁ τοῖς ἡμετέροις κακοῖς ἐπιχαίρων ἀεί, οὐδ’ οὕτως ἡσυχίαν ἄγειν ἐγνώκει, οὐδὲ γὰρ ὀργάνων ἀπορῶν περιῄει ταῦτα ζητῶν· ἀλλ’ ἔχων ἔτι τινὰς παρὰ τὸν Βαρλαὰμ καὶ τὸν Ἀκίνδυνον ἐκεῖνον φοιτήσαντας, καὶ τὰ ἐκείνων ἐσχάτως νοσοῦντας, δι’ ἐκείνων ὑφ’ ἑαυτὸν ποιεῖται τόν τε χρηματίσαντα Ἐφέσου καὶ τὸν Γάννου, Γρηγορᾶν τε καὶ Δεξιόν. Οἳ καὶ σύστημα ποιησάμενοι καὶ ἄλλους προσεταιρισάμενοι ἀνθρωπίσκους, οὐδὲν ὑγιὲς διανοηθέντας οὐδέποτε, θόρυβον ἐγείρουσι κατὰ τῆς Ἐκκλησίας Θεοῦ, σπουδὴν ποιούμενοι ἀποπλανᾶν τοὺς πολλοὺς καὶ τῆς Ἐκκλησίας ἀποτέμνειν ἐλεεινῶς, δόξαν ἑαυτοῖς ἐκ τούτου πορίζειν οἰόμενοι. Ἐδέησε γοῦν διὰ ταῦτα Σύνοδον συγκροτηθῆναι μεγάλην, τοῦ γαληνότατου βασιλέως ἡμῶν ἔλεον λαβόντος τῶν ἀπολλυμένων ψυχῶν. Διὸ καὶ μεταπεμφθέντες παρὰ τῆς ἐκ Θεοῦ κραταιᾶς καὶ ἁγίας βασιλείας αὐτοῦ καὶ τοῦ ἁγιωτάτου καὶ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου κυρίου Καλλίστου οἱ ἱερώτατοι ἀρχιερεῖς καὶ ὑπέρτιμοι, ὅ τε Ἡρα­κλείας, ὁ Θεσσαλονίκης, ὁ Κυζίκου, ὁ Φιλαδελφείας, ὁ Χαλ­κηδόνος, ὁ Μελενίκου, ὁ Ἀμασείας, ὁ Ποντοηρακλείας, ὁ Πη­γῶν, ὁ Βερροίας, ὁ Τραπεζοῦντος, ὁ Τραΐανουπόλεως, ὁ Σηλυβρίας, ὁ Ἄπρω, ὁ Ἀμάστριδος, ὁ Αἴνου, ὁ Σουγδαΐας, ὁ Βρύσεως, ὁ Μαδύτων, ὁ Βιζύης, ὁ Γαρέλλης, ὁ Μηδείας, ὁ Τενέ­δου, ὁ Καλλιουπόλεως, ὁ Ἑξαμιλίου, ὄντων καὶ διὰ γνωμῶν τοῦ Ἀδριανουπόλεως, τοῦ Χριστουπόλεως, τοῦ Διδυμοτείχου· παρόντων καὶ θεοφιλέστατων ἐπισκόπων, τοῦ Πανίου, τοῦ Χαριουπόλεως, τοῦ Παμφύλου, τοῦ Ἀθύρα, τοῦ Καμπανίας, τοῦ Σινάου, τοῦ Ἐλευθερουπόλεως· προκαθεσθέντος τοῦ γα­ληνότατου καὶ κρατίστου καὶ ἁγίου ἡμῶν αὐθέντου καὶ βασι­λέως κυρίου Ἰωάννου Καντακουζηνοῦ ἐν τῷ τρικλίνῳ τῷ οὕ­τω πως ἐπιλεγομένω Ἀλεξιακῷ τῶν ἱερῶν Βλαχερνῶν· συνεδριάζοντος τῇ ἁγίᾳ βασιλείᾳ αὐτοῦ καὶ τοῦ ἁγιωτάτου καὶ οἰκουμενικοῦ πατριάρχου κυρίου Καλλίστου· καὶ ἔτι τοῦ περιποθήτου αὐταδέλφου τῆς ἁγίας βασιλείας αὐτοῦ τοῦ πανευτυχεστάτου σεβαστοκράτορος κυροῦ Μανουὴλ τοῦ Ἀσάνη· καὶ ἔτι τοῦ περιποθήτου αὐταδέλφου τῆς ἁγίας βασιλείας αὐτοῦ κυρίου Μιχαὴλ τοῦ Ἀσάνη· ἀλλὰ δὴ καὶ τοῦ περιποθήτου ἀνεψιοῦ τῆς ἁγίας βασιλείας αὐτοῦ πανυπερσεβάστου κυρίου Ἀνδρονίκου τοῦ Ἀσάνη· παρακαθημένων τῆς συγκλήτου σὺν τοῖς ἀρχιερεῦσι καὶ ἐκκλησιαστικοῖς ἄρχουσι, καὶ συνειλεγμέ­νων τῶν τε ἡγουμένων καὶ ἀρχιμανδριτῶν τῶν ἐν τῇ εὐδαίμονι ταύτῃ πόλει, ἔτι τε ἱερομονάχων καὶ ἱερέων καὶ μοναχῶν οὐκ ὀλίγων, οὐκ ἀπόντων καί τινων τῶν τῆς πολιτείας ἀρχόντων, περιεστηκότος δὲ καὶ λαοῦ, ὅσον ἐν τούτοις φιλήκοον. Προσεκλήθησαν καὶ οἱ θορυβοῦντες καὶ τὴν Ἐκκλησίαν κατατέμνοντες οὗτοι καὶ ἠρωτήθησαν, τίνος ἕνεκεν, βασιλέως εὐσεβῶς ζῶντος, παρ’ αὐτῶν τοιαῦτα κατὰ τῆς εὐσεβείας τολμᾶται. Οἱ δὲ ᾐτιάσαντο προσθήκην τινα ἐν τῇ ὁμολογίᾳ τῶν χειροτονουμένων ἀρχιερέων γεγενημένην. Ἐν αἰτίαις δὲ ἐποιοῦντο καὶ τὸν Θεσσαλονίκης, ἐπειδὴ σκανδαλίζεσθαι ἔλεγον κατ’ αὐ­τοῦ ἔν τισι τῶν πρὸς Βαρλαὰμ καὶ Ἀκίνδυνον ἀντιρρητικῶς αὐτῷ συγγεγραμμένων.

[ἔδοξε τῷ θειοτάτῳ καὶ ἁγίῳ βασιλεῖ..., ὡς ἂν τῆς περὶ τῶν προκειμένων δογμάτων ζητήσεως ἀπ’ ἀρχῆς εἰς τέλος βασανισθείσης τἀληθὲς ἐν τούτοις διαγνωσθῇ. Τοῦτο δὴ καὶ τοῦ Θεσσαλονίκης ἐπαινέσαντος, ἐκεῖνοι παντελῶς ἀπηγόρουν.

Οι αντιησυχαστές δεν ήθελαν να ανακινηθεί πάλι το όλο ζήτημα, γιατί θα περνούσαν από τη θέση του κατηγόρου στη θέση του κατηγορουμένου, αφού θα αποδεικνυόταν η συμφωνία τους με τον Ακίνδυνο και το Βαρλαάμ. Αντίθετα ο Παλαμάς θέλει να τους οδηγήσει προς τα εκεί].

6. Ὁ δὲ Θεσσαλονίκης εἶπε· Λοιπόν, ὑμεῖς αὐτοὶ τὰ ἐκείνων φρονεῖτε. Οἱ δὲ κατὰ μίμησιν Ἀκινδύνου, ὡς ἐκεῖνος ἔξαρνος ἐγένετο τοῦ καθηγησαμένου αὐτῷ τῆς πλάνης Βαρλαάμ, οὕτως οὗτοι τούτων ἀμφοτέρων. Ὁ δὲ Θεσσαλονίκης ἀνθυποφέρων, καὶ μήν, φησίν, οἱ πλείους τῶν ἀντιλέγειν προῃρημένων ἡμῖν φανερῶς τῆς Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου κακοδοξίας προϊστάμενοι μέχρι καὶ εἰς δεῦρο ἀμεταμέλητοι διετέλεσαν, οἷς καὶ οἱ λοιποὶ συντεταγμένοι φανεροὶ πάντως ἐστὲ πρὸς ἐκείνους, ὡς πρὸς παράδειγμα ἕνεκά γε δογμάτων ἀκριβῶς ἀφορῶντες. Ἐπὶ τούτοις ἡ θεία Σύνοδος, πρὸς ἣν φατὲ δυσχεραίνειν, φησί, προσθήκην, ἥτις οὐδὲ προσθήκη ἂν καλοῖτο δικαίως, ὡς ἀνάπτυξις οὖσα τῆς ἁγίας καὶ οἰκουμενικῆς ἕκτης Συνόδου, οὐδὲν ἕτερόν ἐστιν ἢ ἀποκήρυξις Βαρλαάμ τε καὶ Ἀκινδύνου· ἣν οἱ μεμφόμενοι δῆλοι πάντως τοῖς καὶ ὁπωσοῦν συνιεῖσίν εἰσι, τῶν τοῦ Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου ἀντιποιούμενοι. Οἱ δὲ καὶ πάλιν ἠρνοῦντο μὴ τοῖς ἐκείνων στοιχεῖν. Ὡς δὲ καὶ λέγειν ἤρξαντο, ἐν οἷς ἐσκανδαλίζοντο, λέξεσιν αὐταῖς ᾐτιῶντο, ἅπερ καὶ Βαρ­λαὰμ καὶ Ἀκίνδυνος πρότερον κατά τε τοῦ Θεσσαλονίκης καὶ τῶν μοναχῶν διεξήει. Τῶν δὲ καὶ ἀπὸ τούτων δήλων γεγενημένων τὰ ἐκείνων ἀνιάτως νοσούντων, ἔδοξε τῷ θειοτάτῳ καὶ ἁγίῳ βασιλεῖ, συνειρηκότος καὶ τοῦ ἁγιωτάτου καὶ οἰκου­μενικοῦ πατριάρχου καὶ πάσης τῆς ἱερᾶς Συνόδου, ὡς ἂν τῆς περὶ τῶν προκειμένων δογμάτων ζητήσεως ἀπ’ ἀρχῆς εἰς τέλος βασανισθείσης τἀληθὲς ἐν τούτοις διαγνωσθῇ. Τοῦτο δὴ καὶ τοῦ Θεσσαλονίκης ἐπαινέσαντος, ἐκεῖνοι παντελῶς ἀπηγόρουν. Ἀλλὰ καὶ ἀπαιτούμενοι φανερὰν τὴν οἰκείαν περὶ τῶν προκειμένων ἐκθέσθαι δόξαν, οὐδαμῶς ἤθελον, πρόφασιν σκαν­δάλων τὰ προειρημένα ποιούμενοι. Λόγων δὲ κινηθέντων πολ­λῶν κατὰ τὴν πρώτην ταύτην συνέλευσιν, τὰ μὲν τῆς ἐνστάσε­ως ταύτης διελύθη· κεκύρωται δὲ ἐγγράφως, ὡς ἂν ἐν τῇ δευ­τέρᾳ συνελεύσει ἄρξωνται μὲν οὗτοι δὴ οἱ πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν διαφερόμενοι ὅθεν ἂν βούλωνται καὶ εἴπωσιν ὅσα βούλονται, εἶτα μετ’ αὐτοὺς ὁ Θεσσαλονίκης, ἀρξάμενος ὅθεν ἂν βουληθῇ, εἴπῃ πάντα τὰ κατὰ γνώμην αὐτῷ.

[Δεύτερη συνεδρία: Ἡ ὁμολογία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ.

Η δεύτερη συνεδρία. Οι άντιησυχαστές μιλούν κατά του Θεσσαλονίκης. Όταν όμως ο Παλαμάς άρχισε την απάντηση του, οι αντίπαλοι τούς τε λόγους συνέχεον καὶ πρὸς φυγὴν ὥρμησαν. Ο Παλαμάς διαβάζει προς τη συνοδό ομολογία πίστεως]. 

7. Συγκροτηθείσης δὲ καὶ δευτέρας συνελεύσεως, ἀπαντῶσι κἀκεῖνοι· καὶ ἀρξάμενοι εἶπον κατὰ τοῦ Θεσσαλονίκης, ὅσα ἐβούλοντο. Ἀρξάμενου δὲ καὶ τοῦ Θεσσαλονίκης πρὸς ἔπος τοῖς παρ’ ἐκείνων εἰρημένοις ἀπαντᾶν, τούς τε λόγους συνέχεον καὶ πρὸς φυγὴν ὥρμησαν· καὶ πολλὰ βιασθέντες, οὐκ ἠνέσχοντο παραμεῖναι. Δόντες δ’ ὑποσχέσεις εἰς ἑτέραν συνέλευσιν ἐνδημῆσαι πάλιν, φεύγουσι μηδενὸς διώκοντος πρὸ τοῦ νενομισμένου καιροῦ. Ὁ δὲ Θεσσαλονίκης, προτραπεὶς παρά τε τοῦ ἐκ Θεοῦ βασιλέως ἡμῶν καὶ τῆς ἁγίας τοῦ Θεοῦ Ἐκκλη­σίας, ὡμίλησε παρρησίᾳ πλατύτερον πᾶσι περὶ τῶν προκειμέ­νων εἰς ζήτησιν τῇ Ἐκκλησίᾳ δογμάτων· καὶ πάντες καὶ ἐπῄνεσαν καὶ συνῄνεσαν. Ἐπεὶ δὲ καὶ τοῦτο προσέθηκε, λέγων ὡς ἕτερόν ἐστιν ἡ ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας ἀντιλογία καὶ ἕτερον ἡ τῆς πίστεως ὁμολογία, καὶ ἐπὶ μὲν τῆς ἀντιλογίας οὐκ ἀνάγκη περὶ τὰς λέξεις ἀκριβολογεῖσθαι τὸν ἀντιλέγοντα, ὡς καὶ ὁ μέγας φησὶ Βασίλειος, ἐπὶ δὲ τῆς ὁμολογίας ἀκρίβεια διὰ πάντων τηρεῖται καὶ ζητεῖται, καὶ διὰ τοῦτο τοῖς ἐμαυτοῦ πρὸς Βαρλαὰμ καὶ Ἀκίνδυνον ἀντιρρητικοῖς λόγοις συνέταξα καὶ ἣν παρὰ τῶν ἁγίων ἐδεξάμην ὁμολογίαν τῆς πίστεως, ἵνα οἱ ἐντυγχάνοντες τοῖς ἡμετέροις ἐκ τῆς ὁμολογίας μανθάνοιεν τὸν τῆς ἀντιλογίας σκοπόν, ἐζήτησεν ὁ κράτιστος καὶ ἅγιος ἡμῶν αὐθέντης καὶ βασιλεὺς τὴν τοιαύτην ὁμολογίαν καὶ προσκομισθείσης, ἀναγνωσθῆναι ταύτην ἐκέλευσεν. Οὗ γεγονό­τος, ἕκαστος ἠρωτήθη, ὡς ἔχει γνώμης περὶ ταύτης εἰπεῖν. Καὶ οὐδεὶς ἦν, ὃς οὐκ ἐγκωμίων ἐμνήσθη περὶ ἐκείνης ἀποφαινό­μενος, ἅμα τόν τε Θεσσαλονίκης θαυμάζων, καὶ εὐχόμενος ἑαυτῷ τοῖς τῆς ὁμολογίας ἐκείνης συναπελθεῖν δόγμασι, καὶ μετ’ ἐκείνης ἐμφανισθῆναι τῷ Κριτῇ ζώντων καὶ νεκρῶν κατὰ τὴν τῆς κοινῆς ἀπολογίας ἡμέραν. Καὶ ἡ μὲν δευτέρα συνέλευσις ἐν τούτοις ἐτελεύτησεν.

[Τρίτη συνεδρία: Ὁ σκανδαλισμός τῶν λέξεων.

Η τρίτη συνεδρία. Οι αντιησυχαστές προσέρχονται και, ζητούν να αναγνωσθεί η δική τους ομολογία πίστεως. Οι αντιησυχαστές συνεχίζουν με την κατηγορία τους κατά του Θεσσαλονίκης: Ὡς ἄρα ἔν τισι τῶν ἑαυτοῦ συγγραμμάτων γράφει πολλάκις δύο καὶ πολλὰς θεότητας, καὶ ταύτας ὑπερκειμένας καὶ ὑφειμένας]. 

8. Συγκροτεῖται δὲ καὶ ἡ μετ’ αὐτήν. Ἀπαντήσαντες δὲ κἀκεῖνοι, τὴν οἰκείαν ὁμολογίαν ἀναγνωσθῆναι ζητοῦσιν. Οὗ γεγενημένου, ἐν τῷ τέλει καὶ τοῦτο προσκείμενον ἦν· «περὶ δὲ Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου οὕτω περὶ ἐκείνων ἔχομεν γνώμης, ὡς καὶ ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία περὶ τῶν τοιούτων φρονεῖ». Πολλῶν δὲ μεταξὺ λόγων κινηθέντων, ἤρξαντο οἱ διαφερόμενοι τῆς κατὰ τοῦ Θεσσαλονίκης κατηγορίας· ἡ δὲ ἦν τοιάδε. Ὡς ἄρα ἔν τισι τῶν ἑαυτοῦ συγγραμμάτων γράφει πολλάκις δύο καὶ πολλὰς θεότητας, καὶ ταύτας ὑπερκειμένας καὶ ὑφειμένας. Καὶ τοῦτο τὸν λόγον πολλάκις εἰπόντων καὶ περικροτησάντων, καὶ ταύτας δὴ τὰς φωνὰς καταιτιωμένων, ὁ εὐσεβέστατος βασιλεὺς ἐπὶ τούτοις γενέσθαι ἡμῖν φανερὸν ἐκέλευσεν; πότερον τῶν λαληθέντων ἐν αἰτίαις ποιεῖσθε τὰς λέξεις αὐτάς, ἢ τὰ διὰ τῶν λέξεων δηλούμενα πράγματα, εἰ καὶ ἀμφότερα; Εἰ μὲν δὴ ὁ πόλεμος πρὸς τὰ πράγματα, τί τῇ σκιᾷ τοῦ πράγματος πολεμεῖς, τῇ λέξει παρακαθήμενος; ἐξεταστέον γὰρ δὴ αὐτὰ γυμνὰ τὰ πράγματα, καὶ παρὰ τῶν θεολόγων τὴν ἐν τούτοις ἀλήθειαν ζητητέον. Εἰ δὲ τοῖς πράγμασι σύμφωνοι διατε­λοῦντες, τί λέξει μέμφεσθε; Ἀλλ’ ἡμεῖς γε οὐ λέξεων ἕνεκεν ἐνταῦθα συνεληλήθαμεν οὐδὲ γὰρ περὶ τῶν ὀνομάτων, κατὰ τὸν Θεολόγον, ζυγομαχήσομεν, κίνδυνον οὐδένα εἰδότες περὶ τὰς λέξεις, ἕως ἂν ὁ νοῦς ὑγιαίνειν δοκῇ.

[Ο αυτοκράτορας, ως πρόεδρος της Συνόδου, ζητά να προχωρήσουν από τις λέξεις στα δια των λέξεων δηλούμενα πράγματα. Ο Παλαμάς δηλώνει πρόθυμος να κάνει υποχωρήσεις στη χρήση των λέξεων, αν υπάρχει ομοφωνία προς τα δηλούμενα πράγματα. Εξηγεί το περιεχόμενο των υπερκείμενων και υφειμένων θεοτήτων. Πρόκειται για θείες ενέργειες, ενωμένες φύσει με τη θεία ουσία ως πρόοδοι και εξ αϊδίου, άσχετες με τα κτιστά αποτελέσματα τους. Η χρήση αυτών των όρων έχει περιεχόμενο αντιρρητικό και γι' αυτό ο Παλαμάς, εφόσον διευκρινίζει ποια είναι τα πράγματα (μίαν γὰρ οἶδα θεότητα, τὴν αὐτὴν τρισυπόστατον καὶ παντοδύναμον καὶ ἐνεργῆ), δεν έχει κανένα πρόβλημα σχετικά με τη χρήση των ονομάτων και είναι έτοιμος πᾶν ὅπερ ἂν ἡ θεία Σύνοδος περὶ τῶν λέξεων διαγνῷ, στέρξαι καὶ ἀποδέξασθαι].

9. Ἐπὶ τούτοις ὁ Θεσσαλονίκης, λέξεων ἐμοὶ λόγος ὀλίγος, ἔφη· οὐ γὰρ ἐν ῥήμασι ἡμῖν, ἀλλ’ ἐν πράγμασιν ἡ ἀλήθειά τε καὶ ἡ εὐσέβεια, κατὰ τὸν Θεολόγον Γρηγόριον. Περὶ δὲ δογ­μάτων καὶ πραγμάτων τὸν ἀγῶνα ποιοῦμαι. Κἄν τις ἐπὶ τῶν πραγμάτων ὁμοφωνῇ, πρὸς τὰς λέξεις οὐ διαφέρομαι. Πρὸς δὲ τὴν παρὰ τῶν ἀντιλεγόντων προφερομένην κατηγορίαν ἐκεῖνο λέγω. Δύο μὲν ἐγὼ θεότητας ἢ πολλὰς καὶ διαφόρους ἐπὶ τῆς ἁγίας Τριάδος, ὡς ἄλλην μὲν εἶναι τοῦ Πατρός, ἄλλην δὲ τοῦ Υἱοῦ, ἄλλην δὲ τοῦ Πνεύματος, οὔτε ἐφρόνησα, οὔτε φρονῶ, οὔτε μὴν φρονήσω τῇ χάριτι τοῦ Χριστοῦ· ἀλλὰ καὶ τοὺς οὕτω φρονοῦντας καθυποβάλλω τῷ ἀναθέματι. Ἀλλ’ οὐδὲ ἄλλο τί φημι θεότητα, ἐκτὸς τῆς τρισυπόστατου θεότητος· οὔτε οὐσίαν θείαν ἢ ἀγγελικήν, οὔτε ὑπόστασιν, κατὰ τὸν μέγαν Διονύσιον, ἀλλ’ ἐνεργείας θείας καὶ προόδους τινὰς φύσει προσούσας καὶ ἐξ ἀϊδίου τῷ Θεῷ τῷ τῆς θεότητος ὀνό­ματι προσηγόρευσα, τοῖς ἁγίοις οἰόμενος σύμφωνα λέγειν. Ἀλλ’ οὐδὲ ταῦτα εἶπον ἄν, εἰ μὴ πρὸς ἀνάγκην ἦλθον παρὰ τοῦ ἀντιλέγοντος καὶ κατὰ ἀντιπαράστασιν καὶ πρὸς ἐκεῖνον ἀγωνιζόμενος, μόνην ἄκτιστον λέγοντα θεότητα τὴν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ, πᾶσαν δὲ δύναμιν καὶ ἐνέργειαν θείαν τῆς οὐσίας διαφέρουσαν, εἰς κτίσμα κατασπῶντα. Ἄλλως τε καὶ τοῦτ’ εἶπον, οὐ πολλὰς ἐντεῦθεν συνάγων θεότητας, ὡς αὐτοὶ καταψεύδονται· καὶ δῆλον ἐκ τῶν ἐμῶν συγγραμμάτων, τῶν τε ἄλλων καὶ τῆς ὁμολογίας. Ἐν πᾶσι γὰρ οὕτω τοῦτο προάγεται παρ’ ἐμοῦ, ὡς ὑπὸ τῶν ἀντιλεγόντων μὲν λεγόμενον, ὑπ’ ἐμοῦ δὲ μὴ στεργόμενον· μίαν γὰρ οἶδα θεότητα, τὴν αὐτὴν τρισυπόστατον καὶ παντοδύναμον καὶ ἐνεργῆ. Πλὴν οὔτε τότε περὶ τῶν λέξεων ὁ σκοπὸς ἐμοί, ἀλλ’ ἅπας ὁ ἀγὼν περὶ τῶν πραγμάτων, οὔτε νῦν περὶ ὀνομάτων καὶ συλλαβῶν διαφέρομαι· ἀλλὰ τῶν πραγμάτων εὐσεβῶς ἀνακηρυχθέντων, Χριστοῦ χάριτι, ἕτοιμός εἰμι πᾶν ὅπερ ἂν ἡ θεία Σύνοδος περὶ τῶν λέξεων διαγνῷ, στέρξαι καὶ ἀποδέξασθαι. Ἐφ’ οἷς ὅ τε εὐσεβέστατος καὶ γαληνότατος βασιλεὺς καὶ ἡ θεία Σύνοδος τὸν Θεσσαλονίκης ἀποδεξάμενοι διὰ πάντων τῆς εὐσεβοῦς διανοίας, ᾗ περὶ τὰ θεῖα κεχρημένος διατελεῖ, καὶ μάλιστα τῆς εὐγνωμοσύνης αὐτὸν ἐπαινέσαντες, θεότητας μὲν δύο ἢ πολλὰς ἢ ὅλως ἀριθ­μὸν θεοτήτων μήτε λέγεσθαι μήτε μὴν νοεῖσθαι ἀσφαλῶς διωρίσαντο· μηδὲ γὰρ εἰρῆσθαι τοῦτο παρὰ τῶν θεολόγων ῥητῶς· διαφορὰν μέντοι οὐσίας θείας καὶ θείας ἐνεργείας ἢ καὶ θείων ἐνεργειῶν, καὶ μάλα καὶ νοεῖσθαι καὶ λέγεσθαι προετρέψαντο, διαρρήδην τοῦ τοιούτου δόγματος παρὰ τῆς Ἐκκλησίας κεκηρυγμένου, ὡς καὶ κατωτέρω δειχθήσεται. Ὁ δὲ Θεσσαλονίκης προθύμως καὶ λίαν ἀσμένως τοῦτο κατεδέξατο. Καὶ ἡ μὲν τρί­τη συνέλευσις ἐν τούτοις ἐτελεύτησεν.

[Τετάρτη συνεδρία: Ἡ διάκριση οὐσίας καί ἐνεργείας εἶναι συνέχεια τῆς Δ΄ καί ΣΤ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.

Τέταρτη συνεδρία. Οι αντιησυχαστες προσπαθούν να εμπλέξουν τη συζήτηση σε διαμάχες γύρω από τη χρήση λέξεων και όχι πραγμάτων. Με εντολή του βασιλέα διαβάστηκε ο Τόμος κατά του Βαρλαάμ, ως βάση περὶ τοῦ θειοτάτου φωτὸς τῆς τοῦ Κυρίου μεταμορφώσεως. Τελικά αποδεικνύεται ότι αν και το περί υπερκείμενης και υφειμένης θεότητος ανήκει ως λεκτική χρήση στον Παλαμά, εντέλει αποδίδεται ως πραγματική κατάσταση στο Γρήγορα και, στους συν αυτώ, αφού αυτοί διαιρούν τη θεότητα σε υπερκειμένη-άκτιστη ουσία και υφειμένη-κτιστές ενέργειες, αν και δεν δέχονται τη χρήση αυτών των ονομάτων.

Σύμφωνα όμως με τον Τόμο, η κατά Γρηγοράν κτιστή ενέργεια, η  υφειμένη όντως θεότης, δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένη, αφού πότε αποκαλείται «ουσία Θεού» και πότε «κτίσμα». Η άρνηση της πατερικής διδασκαλίας περί αμεθέκτου ουσίας (περί, άσχετου Θεού και κόσμου) και μεθεκτής ακτίστου ενεργείας (περί σχέσεως Θεού και κόσμου στα όρια των ενεργειών) οδηγεί τελικά και σε φιλοσοφικές ασυνέπειες, όπως η ταύτιση κτισμάτων και ουσίας του Θεού ή στον παντελή διαχωρισμό και την πλήρη ακοινωνησία.

Στη συνέχεια ο Γρηγόριος Παλαμάς προσεκόμισε στη Σύνοδο έργα των αντιησυχαστών με τα οποία τον κατηγορούσαν ότι ονόμαζε άκτιστο το θαβώρειο φως αλλά διάφορο της ουσίας του Θεού. Ήθελε να καταδείξει με τον τρόπο αυτό ότι η διαφορά τους δεν είναι απλώς διαφορά λέξεων, αλλά διαφορά πραγμάτων, αφού οὔτε διαφορὰν θείας οὐσίας καὶ θείας ἐνεργείας, οὔτε μὴν ἄκτιστον εἶναι τὴν θείαν καὶ παντοδύναμον ἐνέργειαν νομίζουσιν. Με τον τρόπο αυτό ο Παλαμάς τους φέρνει σε αντίθεση με τον Τόμο κατά Βαρλαάμ, που τέθηκε ως βάση των συζητήσεων].

10. Γενομένης δὲ καὶ τετάρτης, ἤρξαντο πάλιν οἱ διαφερόμενοι λέξεις τινὰς αἰτιᾶσθαι, ἐμφερομένας ἐν τοῖς τοῦ Θεσ­σαλονίκης συγγράμμασι, τῶν πραγμάτων ἀφέμενοι. Τοῦ δὲ θειοτάτου βασιλέως καὶ τῆς Συνόδου τῆς τῶν πραγμάτων ἐξε­τάσεως γενομένων, καὶ παρὰ τῶν τῆς Ἐκκλησίας θεολόγων τὰς ἀποδείξεις τῶν προβεβλημένων ζητούντων, προεκομίσθη ὁ κατὰ τοῦ Βαρλαὰμ ἐκτεθεὶς συνοδικὸς Τόμος. Ὃς ἀναγνωσθεὶς κελεύσει θείᾳ τοῦ γαληνότατου βασιλέως ἡμῶν, κοινω­νοὺς διὰ πάντων τῆς τοῦ Βαρλαὰμ κακοδοξίας τοὺς διαφερομένους ἀπέδειξεν. Οὐ γὰρ ἠνέσχοντο μὴ διὰ τέλους ἀντιλέγειν τοῖς ἐκεῖ γεγραμμένοις περί τε ἄλλων καί, μάλιστα περὶ τοῦ θειοτάτου φωτὸς τῆς τοῦ Κυρίου μεταμορφώσεως. Οὐ μὴν ἀλλ’ ἐρωτωμένων τοῦ τε Θεσσαλονίκης καὶ τῶν διαφερομένων τῇ Ἐκκλησίᾳ, ὅπως ἔχουσι δόξης περὶ τοῦ θειοτάτου φωτός, ὁ μὲν δι’ ὧν εἶπε καὶ ὧν ἀνέγνω εἰς ἐπήκοον πάντων ἐκ τῶν ἑαυτοῦ συγγραμμάτων, διὰ πάντων ἀνεφαίνετο ἀσφαλῶς τῆς τῶν θεολόγων διανοίας ἐξηρτημένος· οἱ δέ, δι’ ὧν τε εἶπον καὶ ὧν ἑάλωσαν συγγραφόμενοι, ἐξηλέγχθησαν διχοτομοῦντες εἰς κτιστὰ καὶ ἄκτιστα τὴν μίαν θεότητα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τῷ τὴν μὲν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ ἄκτιστον λέγειν θεότητα, ἐστερημένην πάσης δυνάμεως καὶ ἐνερ­γείας θείας, πᾶσαν δὲ δύναμιν καὶ ἐνέργειαν Θεοῦ καὶ ἁπλῶς τὸ τούτου παντοδύναμον ἀθετοῦντές τε καὶ ἀρνούμενοι, καὶ εἰς κτίσμα κατασπῶντες τὸν Θεόν, καὶ δύο λέγοντες αὐτὸν θεό­τητας, ἄκτιστόν τε καὶ κτιστήν, ὑπερκειμένην τε καὶ ὑφειμένην ὄντως. Ἐπεὶ καὶ τὸ ἐν τῷ Θαβωρίω λάμψαν τῆς θεότητος φῶς ποτὲ μὲν οὐσίαν ἔλεγον εἶναι Θεοῦ, ποτὲ δὲ φάσμα καὶ παρα­πέτασμα καὶ ἴνδαλμα καὶ κτίσμα, ὡς εἶναι κατ’ αὐτοὺς τὸ αὐτὸ κτίσμα καὶ οὐσίαν Θεοῦ. Προεκομίσθησαν δὲ παρὰ τοῦ Θεσ­σαλονίκης καὶ γράμματα ἐκείνων οἰκειόχειρα, ἐν οἷς κατηγό­ρουν αὐτοῦ, ἄκτιστον εἶναι λέγοντος τὸ θειότατον ἐκεῖνον φῶς καὶ ἔλλαμψιν, ἀλλ’ οὐκ οὐσίαν Θεοῦ. Ἀλλὰ καὶ δι’ ὧν κατηγόρουν τοῦ Θεσσαλονίκης, ὡς πολλὰς λέγοντος θεότητας, ἐπειδήπερ πάσας τὰς θείας καὶ κοινὰς τῶν τριῶν ὑποστάσεων δυνάμεις τε καὶ ἐνεργείας ἀκτίστους εἶναι διατείνεται, φανεροὶ γεγόνασιν, ὡς οὐ πρὸς τὰς λέξεις αὐτοῖς ὁ πόλεμος, ἀλλ’ οὔτε διαφορὰν θείας οὐσίας καὶ θείας ἐνεργείας, οὔτε μὴν ἄκτιστον εἶναι τὴν θείαν καὶ παντοδύναμον ἐνέργειαν νομίζουσιν.

[Στη συνέχεια ό Τόμος ανασκευάζει με βάση τους Πατέρες τη θέση των αντιησυχαστών περί ταυτότητος θείας ουσίας και ενεργείας και κτιστότητας της τελευταίας, ως φωτός. Ο συγγραφέας του Τόμου καταφεύγει σε πλήθος πατερικών κειμένων, γραμμένων υπό διαφορετικές προϋποθέσεις και με διαφορετικό στόχο από αυτόν τού Τόμου, που όμως θεωρούν ως προαπαιτούμενη τη διάκριση ουσίας και ενεργειών στο Θεό, προκειμένου να στηρίξει τη διαφορά ουσίας και ενεργείας και, το άκτιστο της θείας ενεργείας, ξεκινώντας από το Μ. Βασίλειο.

Ο Μ. Βασίλειος ανατρέπει τη διδασκαλία του Ευνομίου περί ανομοιότητας του Υιού προς τον Πατέρα. Ο Ευνόμιος στήριζε αύτη την ανομοιότητα στην αγεννησία του Πατρός ως χαρακτηριστικό της ουσίας του. Έτσι το Χριστολογικό ζήτημα γι' αυτόν είναι εξαρτημένο από το πρόβλημα της θεότητος κατά τις δύο βασικές όψεις της, δηλαδή κατά την υπερβατικότητα και, τη δυνατότητα γνώσης του Θεού. Ο Θεός είναι κατά τον Ευνόμιο υπερβατικός και πέραν παντός πράγματος και περιγράφεται δια του αγεννήτου, το οποίο τον διαχωρίζει από όλα τα πράγματα, τα οποία είναι γεννητά ή γενητά. Ο Θεός είναι αγέννητος, ο Υιός γεννητός, και άρα ανόμοιος στην ουσία του. Η θεωρία του Ευνομίου περί της γνώσεως του Θεού είναι ασυμβίβαστη με την περί υπερβατικότητας του Θεού άποψη του. Ό,τι γνωρίζουμε για το Θεό γνωρίζει και ο ίδιος για τον εαυτό του. Οι Καππαδόκες αντέτειναν ότι δε μπορούμε να γνωρίσουμε το Θεό κατά την ουσία του, αλλά μόνο κατά τις ενέργειες και τούτο δια της «επινοίας».

Ο Τόμος στηρίζει τη διάκριση ουσίας και ενεργειών και στους Ιωάννη Δαμασκηνό και Μάξιμο Ομολογητή].

11. Ἐφ’ οἷς προτεθέντων τῶν θεολόγων τῆς Ἐκκλησίας, ἀνεγνώσθη ἀπὸ μὲν τοῦ μεγάλου Βασιλείου πολλά τε ἄλλα καὶ δὴ καὶ ταῦτα· «Εἰ γὰρ οὐδὲν ὅλως ἐπὶ Θεοῦ κατ’ ἐπίνοιαν ὁ Εὐνόμιος θεωρεῖ, ἵνα μὴ δόξῃ ἀνθρωπίναις τὸν Θεὸν σεμνύνειν προσηγορίαις, πάντα ὁμοίως οὐσίαν ὁμολογήσει τὰ ἐπιλεγόμε­να τῷ Θεῷ· πῶς οὖν οὐ καταγέλαστον, τὸ δημιουργικὸν οὐσίαν εἶναι λέγειν, τὸ προνοητικὸν πάλιν οὐσίαν, τὸ προγνωστικὸν ὡσαύτως, καὶ ἁπαξαπλῶς πᾶσαν ἐνέργειαν οὐσίαν τίθεσθαι;» Ἀπὸ δὲ τοῦ θεολόγου Δαμασκηνοῦ, ἐν οἷς περὶ τῶν δύο ἐνερ­γειῶν τῶν ἐν τῷ Κυρίῳ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ διδάσκει, λέγων· «Ἰστέον ὡς ἄλλο ἐστὶν ἐνέργεια καὶ ἄλλο ἐνεργητικόν, καὶ ἄλλο ἐνέργημα, καὶ ἄλλο ὁ ἐνεργῶν· ἐνέργεια μὲν οὖν ἐστιν ἡ δραστικὴ καὶ οὐσιώδης τῆς φύσεως κίνησις· ἐνεργητικὸν δὲ ἡ φύσις, ἐξ ἧς ἡ ἐνέργεια πρόεισιν· ἐνέργημα δὲ τὸ τῆς ἐνεργείας ἀποτέλεσμα· ἐνεργῶν δὲ ὁ κεχρημένος τῇ ἐνεργείᾳ, ἤτοι ἡ ὑπόστασις». Ὁ δὲ θεῖος Μάξιμος ἐν τῷ κεφαλαίῳ τῷ ἐπιγραφομένῳ «ἐκ τῆς ἐπὶ σεκρέτου διαλέξεως», «πάντως, φησίν, ἀ­νάγκη ἐπὶ Χριστοῦ θελήσεις λέγεσθαι καὶ ἐνεργείας, καὶ πᾶσα ἀνάγκη· οὐδὲν γὰρ τῶν ὄντων χωρὶς ἐνεργείας φυσικῆς ὑφέστηκεν· οἱ γὰρ ἅγιοι Πατέρες φανερῶς λέγουσι μήτε εἶναι μήτε γινώσκεσθαι χωρὶς τῆς οὐσιώδους αὐτῆς ἐνεργείας τὴν οἱαν­δήποτε φύσιν».

[Συμφωνά με τον Τόμο η μη διάκριση ουσίας και ενεργείας στη θεότητα, καθώς και, το κτιστό των ενεργειών, αντιβαίνει στις αποφάσεις της ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου περί δυο φυσικών θελημάτων και, ενεργειών του προσώπου του Χρίστου.

Γι' αυτό κρίθηκε αναγκαίο από τη Συνοδό να διαβαστούν τα πρακτικά της ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου προς διασάφηση των προϋποθέσεων των αποφάσεων της. Οι αντιησυχαστές διαφωνούσαν με την ανάγνωση των πρακτικών και ζητούσαν να διαβαστεί μόνον ο όρος της Συνόδου.

Είναι προφανές ότι προσπαθούσαν να αποφύγουν την παρουσίαση των προϋποθέσεων, επί, των οποίων η ΣΤ' Οικουμενική Συνοδός εξέφρασε το δόγμα των δυο θελημάτων

Διαβάστηκαν τα Πρακτικά. Η Σύνοδος του 1351 ενδιαφερόταν να καταδείξει ότι δεν υπάρχει φύσις ανενέργητος, την προϋπόθεση δηλ. της θεολογίας της, και μάλιστα με τον τρόπο αυτό θέτει το όλο ζήτημα της διακρίσεως ουσίας-ενεργείας και, της ακτίστου ενεργείας επί χριστολογικής, δηλ. επί σωτηριολογικής βάσεως, και όχι επί, φιλοσοφικής ή θεωρητικής. Γι' αυτήν το ζήτημα είναι σωτηριολογικό και όχι διαλεκτικό].

12. Ἐπεὶ δὲ οἷς ἔλεγον, μὴ μόνον τοῖς ἁγίοις διετέλουν καθ’ ἕνα μαχόμενοι, ἀλλ’ ἤδη καὶ αὐτὴν τὴν ἁγίαν καὶ οἰκουμενικὴν ἕκτην Σύνοδον ἀνατρέπειν καὶ καταλύειν ἐπεχείρουν, ᾗ δὴ οὐκ ἄλλος ἦν ὁ σκοπός, περὶ δὲ τῶν δύο φυσικῶν θελημά­των καὶ τῶν δύο φυσικῶν ἐνεργειῶν τῶν ἐν τῷ Κυρίῳ καὶ Θεῷ ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ πᾶσα ἡ πρόθεσις γέγονε, καὶ ἦν ἀνάγκη διὰ ταῦτα προκομισθῆναι τῆς τοιαύτης Συνόδου Πρακτικὰ καὶ ἀναγνωσθῆναι, καὶ ἀπὸ τούτων τὸ εὐσεβὲς ἀνακηρυχθῆναι, τὰ μὲν προετέθησαν ἐπὶ τοῦ μέσου· οἱ δ’ εὐθὺς ἅμα τῷ προτεθῆναι ἀνέκραξαν· «μὴ τὰ Πρακτικὰ τῆς Συνόδου, ἀλλὰ τὸν Ὅρον μόνον ἀνάγνωθι». Τῆς δὲ θείας Συνόδου διαπορουμένης, ὅ τί ποτε βούλεται ἡ τοιαύτη φωνή, καὶ ἀνθ’ ὅτουπερ ἀποδοκιμάζουσι καὶ οὐ δέχονται τὰ Πρακτικά, ἐκεῖνοι καὶ οὕτω τῆς αὐτῆς περιέργου κακονοίας καὶ διεστραμμένης γνώμης οὐδ’ ὁπωσοῦν ἀφίσταντο, τῶν Πρακτικῶν μηδόλως προσιέμενοι τὴν ἀνάγνωσιν. Ἐπὶ τούτοις, κελεύσει θείᾳ τοῦ γαληνοτά­του βασιλέως ἡμῶν, ἀνεγνώσθη ῥῆσις ἀπὸ τοῦ συνήθως ἐπ’ ἄμβωνος ἀναγινωσκομένου τῇ Κυριακῇ τῆς Ὀρθοδοξίας Συνοδικοῦ, ἥτις καὶ ἐπὶ λέξεως ἔχει οὕτως· «Τοῖς ἀποβαλλομένοις τὰς τῶν ἁγίων Πατέρων φωνάς, τὰς ἐπὶ συστάσει τῶν ὀρθῶν δογμάτων τῆς τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίας ἐκφωνηθείσας, Ἀ­θανασίου, Κυρίλλου, Ἀμβροσίου, Ἀμφιλοχίου τοῦ θεηγόρου, Λέοντος τοῦ ἁγιωτάτου ἐπισκόπου τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης καὶ τῶν λοιπῶν, ἔτι τε καὶ τὰ τῶν οἰκουμενικῶν Συνόδων Πρακτικά, τῆς τετάρτης, φημί, καὶ τῆς ἕκτης, μὴ κατασπαζομένοις, ἀνάθεμα». Ἐπὶ τούτοις ἀνεγνώσθη καὶ ῥῆσις τῶν Πρα­κτικῶν, ἔχουσα ἐπὶ λέξεως οὕτως· «Τίς γάρ, εἰ καὶ βραδὺς εἴη πρὸς τὸ νοῆσαι, οὐ θεωρήσει, ὅπερ πᾶσι φαίνεται, ὅτι ἀδύνατον καὶ παρὰ τὴν τάξιν τῆς φύσεώς ἐστι δύνασθαι εἶναι φύσιν, καὶ ἐνέργειαν μὴ ἔχειν φύσεως; ὅπερ οὐδὲ ἀπὸ τῶν αἱρετικῶν ποτε ἐδοκιμάσθη λέγεσθαι, οἵτινες πάσας τὰς ἀνθρωπίνας πανουργίας καὶ σκολιὰς ζητήσεις κατὰ τῆς ὀρθότητος τῆς πίστεως καὶ συναθροισμοὺς ταῖς φαυλότησιν αὐτῶν προσφό­ρους ἐφεῦρον. Πῶς οὖν ὅπερ οὔτε ἀπὸ τῶν ἁγίων Πατέρων ἐρρέθη ποτέ, οὔτε ἀπὸ τῶν βεβήλων αἱρετικῶν τετόλμηται εὑρεθῆναι, ἐπὶ τοῦ παρόντος δυνήσεται προπετευθῆναι, ἵνα τῶν δύο φύσεων τοῦ Χριστοῦ, τῆς θείας δηλονότι καὶ τῆς ἀνθρωπί­νης, ὧν τινων αἱ ἰδιότητες ἀκέραιοι εἶναι γνωρίζονται ἐν Χρι­στῷ, μίαν ἔχειν ἐνέργειαν; Τίς ποτε ὀρθῶς φρονῶν δυνήσεται ἀποδεῖξαι, ὁπόταν ἐὰν μία ἐστὶν εἴπωσιν, ἢ χρονικὴ ἢ ἀΐδιος λεχθήσεται, θεία ἢ ἀνθρωπίνη, ἄκτιστος ἢ κτιστή, ἡ αὐτὴ ἥτις καὶ τοῦ Πατρός ἐστιν, ἢ ἑτέρα παρὰ τὸν Πατέρα; Εἰ τοίνυν μία ἐστὶν καὶ ἡ αὐτή, μία καὶ τῆς θεότητος καὶ τῆς ἀνθρωπότητος τοῦ Χριστοῦ κοινή ἐστιν, ὅπερ ἀλλόκοτόν ἐστι λέγεσθαι. Οὐκοῦν ἐπὰν ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ὁ αὐτὸς Θεὸς καὶ ἄνθρωπός ἐστι, τὰ ἀνθρώπινα ἐνεργήσας ἐπὶ τῆς γῆς, ὁμοίως σὺν αὐτῷ καὶ ὁ Πατὴρ ἐνήργησε φυσικῶς. Ἐπειδὴ ἃ ὁ Πατὴρ ποιεῖ, ταῦτα καὶ ὁ Υἱὸς ὁμοίως ποιεῖ. Ἐπεί, ὅπερ ἡ ἀλήθεια περιέχει, ἐν ὅσῳ ἀνθρώπινά τινα ἐνήργησεν ὁ Χριστός, πρὸς μόνον τὸ πρόσω­πον αὐτοῦ ὡς Υἱοῦ ἐπαναφέρεται· ἅτινα οὐκ ἔστι τὰ αὐτά, οἷα καὶ τοῦ Πατρός. Κατ’ ἄλλο γὰρ δηλονότι καὶ ἄλλο ἐνήργησεν ὁ Χριστός, ἵνα κατὰ τὴν θεότητα, ἃ ποιεῖ ὁ Πατήρ, ταῦτα καὶ ὁ Υἱὸς ὁμοίως ποιῇ· καὶ κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα, ἅ εἰσι τοῦ ἀνθρώπου ἴδια, ὁ αὐτὸς οὗτος ἐνήργησεν ὡς ἄνθρωπος, ἐπει­δὴ ἀληθής ἐστι καὶ Θεὸς καὶ ἄνθρωπος. Ὅθεν καὶ ἀληθῶς πιστεύεται, ὅτι ὁ αὐτὸς οὗτος εἷς ὢν ἔχει φυσικὰς ἐνεργείας, τὴν θείαν δηλονότι καὶ τὴν ἀνθρωπίνην, τὴν ἄκτιστον καὶ τὴν κτιστήν, ὡς ἀληθινὸς καὶ τέλειος Θεὸς καὶ ἀληθινὸς καὶ τέλει­ος ἄνθρωπος, εἷς ὁ αὐτός, μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, Κύ­ριος Ἰησοῦς Χριστός». Καὶ πάλιν ἀπὸ τῶν αὐτῶν Πρακτικῶν προεκομίσθη ἑτέρα ῥῆσις, ἔχουσα ἐπὶ λέξεως οὕτω· «Τὴν ἑκατέρας φύσεως ἑκατέρων ἴσμεν ἐνέργειαν, τὴν οὐσιώδη λέγω καὶ φυσικὴν καὶ κατάλληλον, ἀδιαιρέτως προϊοῦσαν ἐξ ἑκατέρας οὐσίας καὶ φύσεως, κατὰ τὴν ἐμπεφυκυῖαν αὐτῇ φυσικὴν καὶ οὐσιώδη ποιότητα καὶ τὴν ἀμέριστον ὁμοῦ καὶ ἀσύγχυτον θατέρας οὐσίας συνεπαγομένην ἐνέργειαν. Τοῦτο γὰρ καὶ τῶν ἐνεργειῶν ἐπὶ Χριστοῦ ποιεῖ τὸ διάφορον, ὥσπερ δὴ καὶ τὸ εἶναι τὰς φύσεις τῶν φύσεων».

13. Ἀλλὰ καὶ ὁ παρ’ αὐτῶν ζητούμενος Ὅρος ἀναγνωσθεὶς εἶχεν ἐπὶ λέξεως οὕτως· «Ἡ παροῦσα ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ Σύ­νοδος, πιστῶς δεξαμένη καὶ ὑπτίαις χερσὶν ἀσπασαμένη τήν τε τοῦ ἁγιωτάτου καὶ μακαριωτάτου πάπα τῆς πρεσβυτέρας Ῥώμης Ἀγάθωνος γενομένην ἀναφορὰν πρὸς τὸν εὐσεβέστατον ἡμῶν βασιλέα»· καὶ μετά τινα· «ἑπομένη τε ταῖς τε ἁγίαις καὶ οἰκουμενικαῖς πέντε Συνόδοις καὶ τοῖς ἁγίοις καὶ ἐγκρίτοις Πατράσι καὶ συμφώνως ὁρίζουσα, ὁμολογεῖ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ἡμῶν, τὸν ἕνα τῆς ἁγίας καὶ ὁμοουσίου καὶ ζωαρχικῆς Τριάδος, τέλειον ἐν θεότητι καὶ τέλειον τὸν αὐτὸν ἐν ἀνθρωπότητι, κατὰ πάντα ὅμοιον ἡμῖν χωρὶς ἁμαρτίας· πρὸ αἰώνων μὲν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα κατὰ τὴν θεότητα, ἐπ’ ἐσχάτων δὲ τῶν ἡμέρων τὸν αὐτὸν δι’ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν ἐκ Πνεύματος ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς παρθένου, τῆς κυρίως καὶ κατὰ ἀλήθειαν Θεοτό­κου, κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα· ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν Χριστόν, Υἱόν, Κύριον, Μονογενῆ, ἐν δύο φύσεσιν, ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, ἀχωρίστως, ἀδιαιρέτως γνωριζόμενον, οὐδαμοῦ τῆς τῶν φύσεων διαφορᾶς ἀνῃρημένης διὰ τὴν ἕνωσιν, σῳζομένης δὲ μᾶλλον τῆς ἰδιότητος ἑκατέρας φύσεως, καὶ εἰς ἓν πρόσωπον καὶ μίαν ὑπόστασιν συντρεχούσης, οὐκ εἰς δύο πρόσωπα μεριζόμενον ἢ διαιρούμενον, ἀλλ’ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν Υἱὸν μονογενῆ Θεὸν Λόγον, Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, καθάπερ ἄνω οἱ προφῆται περὶ αὐτοῦ καὶ αὐτὸς ἡμᾶς Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς ἐξεπαίδευσε καὶ τὸ τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῖν παραδέδωκε Σύμβολον. Καὶ δύο φυσικὰς θελήσεις, ἤτοι θελήματα, ἐν αὐτῷ, καὶ δύο φυσικὰς ἐνεργείας ἀδιαιρέτως, ἀτρέπτως, ἀμερίστως, ἀσυγχύτως, κατὰ τὴν τῶν ἁγίων Πατέρων διδασκαλίαν, ὡσαύτως κηρύττομεν· καὶ δύο μὲν φυσικὰ θελήματα οὐχ ὑπεναντία, μὴ γένοιτο, κα­θὼς οἱ ἀσεβεῖς ἔφησαν αἱρετικοί, ἀλλ’ ἑπόμενον τὸ ἀνθρώπινον αὐτοῦ θέλημα, καὶ μὴ ἀντιπῖπτον ἢ ἀντιπαλαῖον, μᾶλλον μὲν οὖν καὶ ὑποτασσόμενον τῷ θείῳ αὐτοῦ καὶ πανσθενεῖ θελήματι».

[Στις κατηγορίες των αντιησυχαστών ότι ο Παλαμάς ονομάζει «θεότητα» την ενέργεια, ο Τόμος επικαλείται τους Μ. Βασίλειο και, Γρηγόριο Νύσσης, για να αποδείξει ότι η προσηγορία της «θεότητος» προσιδιάζει στην ενέργεια και όχι στην ουσία του Θεού].

14. Τούτων δὲ ἀναγνωσθέντων, κωφοῖς ἑῴκεσαν οἱ τῆς αἱρέσεως προϊστάμενοι, ἓν καὶ πάντῃ ἀδιάφορον βοῶντες καὶ διατεινόμενοι τὴν θείαν τε καὶ ἄκτιστον οὐσίαν καὶ τὴν θείαν καὶ ἄκτιστον ταύτης ἐνέργειαν, προφέροντες καὶ ῥητά, ὧν τὸ μὲν ἦν τοῦ ἁγίου καὶ ὁμολογητοῦ Μαξίμου, τὸ δὲ τοῦ ἐν ἁγίοις ὁμολογητοῦ Θεοδώρου τοῦ Γραπτοῦ, διαστρέφοντες καὶ παρερμηνεύοντες ταῦτα πρὸς τὴν οἰκείαν δυσσέβειαν. Πῶς γὰρ ἂν ὁ θεῖος Μάξιμος τῇ τοῦ Θεοῦ ἐνεργείᾳ πολεμεῖν ἔμελλεν, ὅς γε ὑπὲρ τῶν ἐν Χριστῷ δύο ἐνεργειῶν, τῆς τε θείας δηλαδὴ καὶ τῆς ἀνθρωπίνης, δρόμους μὲν ἠλάθη τοσούτους, γλῶτταν δὲ τὴν θεόφθογγον ἀφήρηται, χεῖρα δὲ ἐκκέκοπται, καὶ τέλος ἀειφυγίαν καταδικασθείς, μαρτυρικὸν γενναίως ἠσπάσατο θάνα­τον; Τῶν δὲ καὶ ἔτι ἀντιλεγόντων καὶ προφερόντων τῷ Θεσ­σαλονίκης θεότητα λέγοντι τὴν θείαν ἐνέργειαν, ἀνεγνώσθησαν ῥήσεις τῶν ἁγίων, τοῦ μὲν μεγάλου Βασιλείου ἐν οἷς πρὸς Εὐστάθιον τὸν ἰατρὸν γράφει· «Οὐκ οἶδα ὅπως ἐπὶ τὴν τῆς φύ­σεως ἔνδειξιν τὴν προσηγορίαν τῆς θεότητος φέρουσιν οἱ πάντα κατασκευάζοντες, ὥσπερ οὐκ ἀκηκοότες παρὰ τῆς Γρα­φῆς ὅτι χειροτονητὴ φύσις οὐ γίνεται. Μωσῆς δὲ τῶν Αἰ­γυπτίων ἐχειροτονήθη Θεός, οὕτω πρὸς αὐτὸν εἰπόντος τοῦ χρηματίζοντος, ὅτι Θεόν σε δέδωκα τῷ Φαραῷ. Οὐκοῦν ἐξου­σίας τινὸς εἴτε ἐποπτικῆς εἴτε ἐνεργητικῆς ἔνδειξιν ἡ προση­γορία φέρει. Ἡ δὲ θεία φύσις ἐν πᾶσι τοῖς ἐπινοουμένης ὀνόμασι, καθό ἐστι, μένει ἀσήμαντος, ὡς ὁ ἡμέτερος λόγος».

15. Τοῦ δὲ Νύσσης ἐν τῷ περὶ θεότητος Υἱοῦ καὶ Πνεύματος λέγοντος· «Φασὶν οἱ Πνευματομάχοι φύσεως εἶναι σημαντικὴν τὴν θεότητα... Ἡμεῖς δέ φαμεν, ὅτι ὄνομα σημαντικὸν ἡ θεία φύσις ἢ οὐκ ἔχει, ἢ ἡμῖν οὐκ ἔχει· ἀλλ’ εἴ τι καὶ λέγεται εἴτε παρὰ τῆς ἀνθρωπίνης συνηθείας, εἴτε παρὰ τῆς θείας Γραφῆς, τῶν περὶ αὐτὴν ἀποσημανθέντων ἐστί τι. Αὐτὴ δὲ ἡ θεία φύσις ἄφραστός τε καὶ ἀνεκφώνητος μένει, ὑπερβαίνουσα πᾶσαν τὴν διὰ φωνῆς σημασίαν. Λαβέτωσαν δὲ τῆς ἀνόητου αὐτῶν βλα­σφημίας καὶ τὸν ὄφιν κατήγορον, ὃς δείκνυσιν, ὅτι τὸ τῆς θεότητος ὄνομα τῆς ὁρατικῆς ἐνεργείας τὴν σημασίαν ἔχει... Συμβουλεύων γὰρ ἅψασθαι τῶν ἀπηγορευμένων, τοῦτο ἐπαγ­γέλλεται, ὅτι ἀνοιγήσονται ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοὶ καὶ ἔσεσθε ὡς θεοί. Ὁρᾷς, ὅτι τὴν θεατικὴν ἐνέργειαν προσμαρτυρεῖ τῇ φωνῇ τῆς θεότητος; Οὐ γάρ ἐστι θεάσασθαί τι μὴ τῶν ὀφθαλ­μῶν ἀνοιγέντων. Οὐκοῦν οὐχὶ φύσιν, ἀλλὰ τὴν θεατικὴν δύναμιν ἡ τῆς θεότητος προσηγορία παρίστησιν». Καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς πρὸς Ἀβλάβιον γράφων, «Θεός, φησίν, ἐνεργοῦντα δῆλοι· θεότης δὲ ἐνέργειαν· οὐδὲν δὲ τῶν τριῶν ἐνέργεια, ἀλλὰ μᾶλλον ἐνεργοῦν ἕκαστον αὐτῶν».

[Μετά την απόδειξη του υπαρκτού της θείας ενεργείας και της διαφοράς της θείας ουσίας και της θείας ενεργείας, οι αντιησυχαστές προσεκλήθησαν εις μετάνοιαν. Επέμειναν όμως στις αρχικές τους θέσεις. Στη συνέχεια διαβάστηκε τόμος ἐπὶ καθαιρέσει μὲν προβὰς πρὸ καιροῦ τινος, τοῦ Ἐφέσου, τοῦ Γάννου καὶ ἑτέρων, ὡς τὰ Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου νενοσηκότων (ο Τόμος 1347). Μετά την ανάγνωση ρωτήθηκε η γνώμη του καθενός περί των εξετασθέντων ζητημάτων. Καὶ πάντες …, μετὰ τοῦ ἡνωμένου καὶ θεοπρεπῆ διάκρισιν καὶ διαφορὰν τῆς θείας οὐσίας καὶ ἐνεργείας φανερῶς ὡμολόγησαν, … ἄκτιστόν τε τὴν θείαν ἐνέργειαν, καθὰ δῆτα καὶ τὴν οὐσίαν ἔστερξαν· καὶ θεότητα καὶ ταύτην δὴ τὴν θείαν ἐνέργειαν ὀνομάζεσθαι παρὰ τῶν αὐτῶν θεολόγων ἀκούσαντες, ἀσμένως ἐδέξαντο].

16. Οὕτω δὲ διὰ πάντων τούτων ἐξεληλεγμένοι, προσεκλήθησαν παρὰ τῆς Ἐκκλησίας εἰς μετάνοιαν, πολλὰ πρότερον τοῦ γαληνότατου βασιλέως ἡμῶν μὴ ἀποπηδῆσαι τοῦ καλοῦ τῆς μετανοίας φαρμάκου λόγοις πολὺ τὸ ἐπαγωγὸν καὶ χαρίεν ἔχουσι παρακεκληκότος αὐτούς. Οἱ δὲ οὐ κατεδέξαντο, ἄντικρυς λέγοντες, τὸ «ὁδούς σου εἰδέναι οὐ βούλομαι». Ἐνέμενον γὰρ οἷς κακῶς ἔγνωσαν ἐξ ἀρχῆς. Διὰ τοῦτο κελεύσει θείᾳ τοῦ κρατίστου βασιλέως ἡμῶν καὶ τοῦ ἁγιωτάτου καὶ οἰκουμε­νικοῦ πατριάρχου ἀνεγνώσθη Τόμος, ἐπὶ καθαιρέσει μὲν προ­βὰς πρὸ καιροῦ τινος, τοῦ Ἐφέσου, τοῦ Γάννου καὶ ἑτέρων, ὡς τὰ Βαρλαὰμ καὶ Ἀκινδύνου νενοσηκότων· μήπω δὲ εἰς ἔργον προβάς, διὰ τὸ τὴν ἐπιστροφὴν αὐτῶν καὶ μετάνοιαν ἀναμένειν, καὶ πᾶσι τρόποις καὶ μηχαναῖς ἀνακαλεῖσθαι ταύτην ὅλῃ προθυμίᾳ τε καὶ σπουδῇ. Καὶ ἀναγνωσθέντος, ἤρξατο ὁ τιμιώτατος μέγας χαρτοφύλαξ καὶ ὕπατος τῶν φιλοσόφων, κατὰ τὸ ἐκκλησιαστικὸν ἔθος, ἐρωτᾶν ἕκαστον, ὅπως ἔχει γνώμης περὶ τῶν κατὰ μέρος λαληθέντων τε καὶ ἐξετασθέντων δογματικῶν κεφαλαίων. Καὶ πάντες ἑνὶ στόματι καὶ ἐξ ἑνὸς κινούμενοι Πνεύματος, μετὰ τοῦ ἡνωμένου καὶ θεοπρεπῆ διάκρισιν καὶ διαφορὰν τῆς θείας οὐσίας καὶ ἐνεργείας φανερῶς ὡμολόγησαν, τοῖς θεολόγοις ἑπόμενοι, ἄκτιστόν τε τὴν θείαν ἐνέργειαν, καθὰ δῆτα καὶ τὴν οὐσίαν ἔστερξαν· καὶ θεότητα καὶ ταύτην δὴ τὴν θείαν ἐνέργειαν ὀνομάζεσθαι παρὰ τῶν αὐτῶν θεολό­γων ἀκούσαντες, ἀσμένως ἐδέξαντο.

[Στη συνέχεια ο πατριάρχης, αφού επανέλαβε σε λόγο του τα περί, θείας ουσίας και ενεργείας, κάλεσε τους αντιησυχαστές σε μετάνοια, την οποία αυτοί απέρριψαν. Τότε η συνοδός καθήρεσε τους μητροπολίτες Εφέσου και Γάννου και καταδίκασε τους ομόφρονές τους, έκτος από κάποιους που ζήτησαν συγγνώμη].

17. Ἐπὶ τούτοις ἐρωτηθεὶς καὶ ὁ ἁγιώτατος καὶ οἰκουμενι­κὸς πατριάρχης καὶ αὐτὸς τὴν οἰκείαν γνώμην ἐξενεγκεῖν, λόγον τε διεξελθὼν πρότερον περὶ διαφορᾶς θείας οὐσίας καὶ ἐνεργείας, καὶ τοὺς παρὰ τῶν ἁγίων λεγομένους τῆς διαφορᾶς τρόπους πάντα καλῶς καὶ κατὰ μέρος διευκρινήσας, ἔτι τε καὶ τὸ ἡνωμένον καὶ ἀχώριστον ταύτης πρὸς τὴν θείαν οὐσίαν ἀποδείξας, ἐν οἷς καὶ ἄκτιστον τὴν θείαν ἐνέργειαν καὶ θεότητα παρὰ τῶν ἁγίων εἰρῆσθαι ἀπεφήνατο, τῆς πρὸς τοὺς διαφερομένους ἔπειτα παραινέσεως ὅλος ἐγένετο, παρακαλῶν, νουθετῶν, ἐλέγχων, πᾶσι τρόποις πρὸς μετάνοιαν αὐτοὺς ἐκκαλούμενος, καὶ τὴν πρὸς τοὺς ἁγίους καὶ τὴν ἱερὰν Σύνοδον συμφωνίαν μεθ’ ὅ,τι πλείστης προθυμίας τε καὶ σπουδῆς θεοφιλῶς προτρεπόμενος. Ὡς δὲ καὶ οὕτω τούτοις ἑώρα ἀνιάτως ἔχοντας, τῶν τε προτέρων βλασφημιῶν ἐχομένους καθάπαξ, καὶ τὴν μετάνοιαν παντάπασιν ἀποσειομένους, ζῆλον ἀναλαβὼν ἄξιον μὲν ἑαυτοῦ καὶ τῆς ἐκ παιδὸς ἀρετῆς, ἄξιον δὲ τοῦ θρόνου, τὸν μὲν Ἐφέσου καὶ τὸν Γάννου τῶν ἀρχιερατικῶν συμβόλων καὶ πάσης ἱερωσύνης ἀπογυμνοῖ, τοῦτο καὶ τῆς ἱε­ρᾶς συμψηφισαμένης Συνόδου· οἱ δὲ σὺν αὐτοῖς ἕτεροι, οἵ τε τῆς αἱρέσεως προϊστάμενοι καὶ οἱ τούτοις κακῶς ἑπόμενοι, τὴν καταδίκην μεθ’ ἑαυτῶν ἔχοντες, ἀποπέμπονται, τινῶν συγγνώμην αἰτησάντων καὶ διὰ μετανοίας ταύτης τετυχηκότων. Καὶ ἡ μὲν συνέλευσις αὕτη ἐν τούτοις ἐτελεύτησεν.

[Τα σχόλια από το διδακτορικό του Διον. Τσεντικόπουλου με τίτλο: ΦΙΛΟΘΕΟΣ ΚΟΚΚΙΝΟΣ - ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΟ].

Δεῖτε τό Β΄ Μέρος στήν ἱστοσελίδα:

http://sathanasoulias.blogspot.gr/2015/12/1351_19.html

καί τό Γ΄ Μέρος στήν ἱστοσελίδα:

http://sathanasoulias.blogspot.gr/2015/12/1351_10.html

Ο ΒΑΡΛΑΑΜ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕ ΝΑ ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΤΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟ ΘΕΟ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ. ΤΟΥΤΕΣΤΙΝ ΤΟΝ DEUS ABSCONDITUS ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ. ΜΟΙΡΑΙΩΣ ΔΕ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΚΔΙΩΞΗ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΕΓΙΝΕ ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΕΤΡΑΡΧΗ, ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟΥ.