Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος (7)

Συνέχεια από:Τρίτη, 5 Απριλίου 2016

Creator Spiritus
Η διδασκαλία του Ιωακείμ της Φλόρα περί πνεύματος
Die Geisteslehre des Joachim von Fiore
Του Ernst Benz, στο ERANOS-JAHRBUCH XXV
V. Η θεολογία του Πνεύματος κατά τον Ιωακείμ της Φλόρα

3 Η διδασκαλία του Ιωακείμ περί των τριών εποχών

Το σημείο στο οποίο ο Ιωακείμ παρουσιάζει την διδασκαλία του  περί της διαδοχικής πραγμάτωσης τής θεϊκής Τριάδος, που ακολουθεί την σειρά τών τριών εποχών σωτηρίας, έχει ως εξής (Concordia Novi ac Veteris Testamenti, lib. V, 84 fol. 112):

«Τα μυστικά τής Αγίας Γραφής μας δείχνουν πως υπάρχουν τρεις κοσμικές τάξεις (status): η πρώτη, στην οποία ήμαστε κάτω από τον νόμο, η δεύτερη, στην οποία είμαστε κάτω από την χάρη, και η τρίτη, την οποία περιμένουμε να έρθει σύντομα. Στην τρίτη αυτή τάξη θα είμαστε κάτω από μια πιο πλούσια χάρη, γιατί ο Θεός μας έδωσε χάριν αντί χάριτος, όπως λέει ο Ιωάννης. Δηλαδή μας έδωσε την πίστη για την αγάπη, και τα δυο στον ίδιο βαθμό.  

Η πρώτη κατάσταση έχει ως χαρακτηριστικό την επιστήμη, η δεύτερη μια εν μέρει τελειωμένη σοφία, η τρίτη το πλήρωμα της γνώσης.

Η πρώτη είναι στην σκλαβιά των δούλων, η δεύτερη στην σκλαβιά των υιών, η τρίτη στην ελευθερία.

Η πρώτη είναι στον φόβο, η δεύτερη στην πίστη, η τρίτη στην αγάπη.

Η πρώτη είναι η κατάσταση των δούλων, η δεύτερη των ελεύθερων, η τρίτη των φίλων.

Η πρώτη των αγοριών, η δεύτερη των ανδρών, η τρίτη των γέρων.

Η πρώτη βρίσκεται στο  φως των αστεριών, η δεύτερη στο φως της αυγής, η τρίτη στο φως της ημέρας.

Η πρώτη βρίσκεται στον χειμώνα, η δεύτερη στην αρχή της άνοιξης, η τρίτη στο καλοκαίρι.

Η πρώτη φέρνει πρίμουλα, η δεύτερη τριαντάφυλλα, η τρίτη κρίνα.

Η πρώτη φέρνει χορτάρι, η δεύτερη καλάμια, η τρίτη στάχυα. 
Η πρώτη φέρνει νερό, η δεύτερη κρασί, η τρίτη λάδι.

Η πρώτη αναφέρεται στα Septuagesimae (εννέα Κυριακές πριν το Πάσχα), η δεύτερη στις Quadragesimae (Σαρακοστή), η τρίτη στην Πεντηκοστή.

Η πρώτη κατάσταση αναφέρεται στον Πατέρα..., η δεύτερη στον Υιό..., η τρίτη στο Άγιο Πνεύμα.»

Το ως άνω κείμενο τού Ιωακείμ, όπου παρουσιάζει την διαδοχή των τριών εποχών σωτηρίας με μια σειρά εικόνων, είναι ιδιαίτερα κατάλληλο ως σημείο αναφοράς για να παρακολουθήσουμε την διδασκαλία του περί Πνεύματος. Οι αναφερθείσες εικόνες δεν παριστάνουν μόνο μια συμπερίληψη των διαλογισμών του περί της ιστορίας της σωτηρίας, αλλά στηρίζονται στην τυπολογική του ερμηνεία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Οι εικόνες αυτές βρίσκονται σε όλα του τα ερμηνευτικά έργα.

Όλες αυτές οι εικόνες έχουν ως κοινό στοιχείο το εξής: παρουσιάζουν την διαδοχή των εποχών σωτηρίας ως μια συνεχή πρόοδο. Το Άγιο Πνεύμα είναι η δύναμη τής ιστορίας, που ενεργεί και οδηγεί την πρόοδο της ιστορίας της σωτηρίας. Ο Ιωακείμ είναι ο πρώτος «θεολόγος της ιστορίας», ο οποίος εισήγαγε την έννοια τής προόδου στην θεολογία της ιστορίας. Η συχνή χρήση της έννοιας αυτής στηρίζεται σε μια τυπολογική ερμηνεία τού κατά Λουκάν 2, 52: «Καὶ ᾿Ιησοῦς προέκοπτε σοφίᾳ καὶ ἡλικίᾳ καὶ χάριτι παρὰ Θεῷ καὶ ἀνθρώποις». Σύμφωνα με την τυπολογική μέθοδο ερμηνείας που εφάρμοσε ο Ιωακείμ, ο Ιησούς δεν αντιπροσωπεύει μόνο την Εκκλησία τής δεύτερης τάξης – κατάστασης, αλλά είναι ταυτόχρονα και τύπος της Εκκλησίας του Αγίου Πνεύματος, που είναι το χαρακτηριστικό της τρίτης εποχής. Η πρόοδος την οποία κάνει το αγόρι Ιησούς, σύμφωνα με το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, δεν πρέπει λοιπόν να ερμηνευθεί μόνο ως η πρόοδος τής Εκκλησίας τής δεύτερης κατάστασης, του Υιού, αλλά και ως πρόοδος της τρίτης κατάστασης τού Αγίου Πνεύματος, όπου η πρόοδος αυτή θα φτάσει στην ύψιστη βαθμίδα της, το πλήρωμα - plentitudo.

Η πνευματική τάξη  -ordo spiritualis- η οποία θα έρθει στην αρχή της τρίτης τάξης να αντικαταστήσει την εκκλησία των κληρικών της δεύτερης τάξης, και την οποία (πνευματική τάξη) θα ιδρύσει ο Ηλίας που θα έρθει πάλι, «θα προοδεύει από μέρα σε μέρα στην προσπάθεια, με τον ύψιστο ζήλο να αρέσει στον Θεό και να υπηρετήσει τον άνθρωπο με όλη την δύναμη που έχει». Η «πρόοδος του κόσμου» -profectus mundi- έχει σκοπό τήν πραγματοποίηση και ωρίμανση μιας τελευταίας, τέλειας τάξης-κατάστασης, στην οποία θα εμφανιστούν «πνευματικοί άνδρες» (ο Ιωακείμ βλέπει  πως ήδη στην εποχή του, που την θεωρεί μεταβατική περίοδο, δρουν μυστικά τέτοιοι άνδρες). Η Εκκλησία, κάτω από την ηγεσία τους δια τής δωρεάς του Αγίου Πνεύματος, «θα προοδεύσει και θα γίνει εκλεκτό γένος και πνευματικό βασίλειο». (Στο Tractatus super quator Evangelia, 111, 7; 154, 26; 31,5;)

Το νέο σε αυτή την διδασκαλία περί των τριών κοσμικών εποχών, είναι το γεγονός ότι οι εποχές αυτές κατανοούνται ως εποχές τής ιστορίας της σωτηρίας και ότι ο διαχωρισμός αυτός των εποχών εφαρμόζεται στην συγκεκριμένη  πορεία της κοσμικής ιστορίας. Βάσει των αριθμητικών και γενεαλογικών του υπολογισμών, που δε θα παρουσιαστούν εδώ, και που είναι αποτέλεσμα ενός περίπλοκου συστήματος της βιβλικής συμβολικής των αριθμών, ο Ιωακείμ συμπεραίνει, πως η εποχή του Αγίου Πνεύματος θα ξεκινήσει το 1260 μετά Χριστόν. Το 1260 προκύπτει ως εξής: 1260 μέρες (χρόνια) διαρκεί η φυγή της γυναίκας στην έρημο, σύμφωνα με την Αποκάλυψη του Ιωάννου, 12,6. [Πέραν τού αριθμού των 1260 ετών, ο Ιωακείμ γνωρίζει και μια περίοδο 1200 χρόνων, που αντιστοιχεί στα 12 χρόνια του νεαρού Ιησού. Μετά τα 12 Του χρόνια πήγε στην Ιερουσαλήμ (κατά Λουκάν, 2, 42-43). Η εποχή του Ιωακείμ είναι μια μεταβατική περίοδος, από την παπική στην πνευματική Εκκλησία. Στους αριθμούς 1200 και 1260 αντιστοιχούν 40 και 42 γενιές, με διάρκεια κάθε γενιάς 30 χρόνια].
Ο καθορισμός αυτός τής έναρξης τής τρίτης εποχής, έχει σημαντικές συνέπειες για την θεώρηση από πλευράς τού Ιωακείμ της δικής του εποχής. Η συνέπεια τής σκέψης αυτής δεν είναι τίποτα λιγότερο από το συμπέρασμα: η μορφή τής χριστιανικής Εκκλησίας όπως είναι θα τελειώσει και θα εμφανιστεί μια νέα μορφή της Εκκλησίας, η πνευματική Εκκλησία, τα επόμενα χρόνια.

Η εποχή του Αγίου Πνεύματος, που ο Ιωακείμ βλέπει να ξεπροβάλλει, είναι η εποχή μια δημιουργικής αναμόρφωσης τής Εκκλησίας. Η αναμόρφωση αυτή αφορά σε όλους τούς τομείς τής εκκλησιαστικής ζωής. Το καθήκον μας είναι παρακολουθήσουμε την δημιουργική αυτή αναμόρφωση των διαφόρων τομέων. Η αναμόρφωση αυτή δεν αφορά μόνο στην πνευματική γνώση των Χριστιανών, αλλά και στον θεσμό της Εκκλησίας, αλλά και στην μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας. Και όχι μόνο, αλλά και στην μορφή της μετάδοσης της θεϊκής αποκάλυψης, που μέχρι τώρα γινόταν υπό μορφήν Αγίας Γραφής. Αλλά και η μορφή τής ηθικής της Εκκλησίας θα υποστεί ριζική αναμόρφωση. Σε αυτά φυσικά ανήκει και η αλλαγή τής κοινωνικής δομής της Εκκλησίας. Μόνο μια συλλογική θεώρηση όλων αυτών των στοιχείων επιτρέπει την δημιουργία μιας συλλογικής εικόνας της θεολογίας του Αγίου Πνεύματος και της ερχόμενης εποχής του Πνεύματος, όπως την συνέλαβε ο Ιωακείμ.

Κατά την παρουσίαση αυτών των πτυχών, πρέπει να έχουμε διαρκώς υπ’ όψιν μας, πως ο Ιωακείμ έβλεπε τον εαυτό του σε μια μεταβατική περίοδο, στην οποία αναπτυσσόταν το φύτρο τής ερχόμενης εποχής. Στην εποχή συνέπιπταν οι τελευταίες μέρες τής θεσμικής παπικής Εκκλησίας και η αρχή τής εποχής τής πνευματικής Εκκλησίας. Στην εποχή αυτή, σε όλους τους τομείς εμφανίστηκε το φύτρο της ερχόμενης εποχής. Η θεολογία του Ιωακείμ είναι λοιπόν μια θεολογία της μεταβατικής περιόδου. Έχουμε τον πειρασμό να πούμε, πως είναι μια τυπική θεολογία της επανάστασης, πράγμα που θα ίσχυε, εάν η μοντέρνα έννοια της επανάστασης δεν περιλάμβανε την συνθήκη πως η επαναστάσεις διενεργούνται από ανθρώπους. Ενώ σύμφωνα με την διδασκαλία του Ιωακείμ, το Άγιο Πνεύμα προκαλεί την ανανέωση (Renovatio) ολόκληρης της ιστορίας της σωτηρίας και ολόκληρης της χριστιανικής Εκκλησίας σε όλους τους τομείς τής ζωής της. 

Συνεχίζεται