ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ (22)

 Συνέχεια από: Παρασκευή, 22 Μαΐου 2020

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ 

Και ο Χριστιανός Πλατωνισμός.

Του Salvatore Lilla.

                              Τρίτο κεφάλαιο: Η Ελληνική Ανατολή.

Από τούς Καππαδόκες στόν ψευδο-Διονύσιο τόν Αρεοπαγίτη.      

2. Γρηγόριος Νύσσης (συνέχεια).

         

Πολύ σκληρή είναι καί η πολεμική την οποία διεξάγει εναντίον τού Απολλιναρισμού ο Γρηγόριος. Από την Χριστολογία του απορρίπτει κατηγορηματικώς τόσο την θέση σχετικά με την ύπαρξη ab aeterno της σάρκας του λόγου, κάτι το οποίο υποβαθμίζει αναπόφευκτα την φύση, μειώνοντας την σε κάτι ενδιάμεσο ανάμεσα στην Θεία φύση και την ανθρώπινη. (Ενάντίον Απολλιναρίου, 133, 13-134,2), όσο και την θέση η οποία εξαιρεί από το πρόσωπο του Χριστού όχι μόνον την πλήρη Θεότητα, αλλά αι την πλήρη ανθρωπότητα (163, 7-8). Στον Γρηγόριο είναι προτιμητέος ο Άρειος από τον Απολλινάριο, διότι ενώ ο πρώτος τουλάχιστον σώζει το άυλον του λόγου πλησιάζοντας τον στην αγγελική φύση, ο δεύτερος αποδίδοντας του την σάρκα, τον θέτει κάτω από τους αγγέλους και πρακτικώς στο ίδιο επίπεδο των ανθρώπων, παρότι απορρίπτει την αληθινή ανθρωπότητα του Χριστού.

          Ο στοχασμός του Νύσσης στο Άγιο Πνεύμα, συνεχίζει ουσιαστικώς και τελειοποιεί εκείνον του Βασιλείου: Ο Γρηγόριος πράγματι ονομάζει καθαρά “Θεό” και το τρίτο πρόσωπο της Τριάδος, διαφορετικά από τον αδελφό του. Τα σημαντικότερα σημεία του δόγματος του Αγίου Πνεύματος του Αγίου Γρηγορίου είναι τα ακόλουθα, αξεχώριστα βεβαίως από την πολεμική εναντίον των πνευματομάχων Μακεδόνιων από το ένα μέρος και του Ευνόμιου από το άλλο: 1) Το Άγιο Πνεύμα δεν είναι κτίσμα, ανήκει στην αγιάζουσα φύση, όχι στην αγιασθείσα. 2) Έχει μία στενή κοινωνία με τα άλλα δύο πρόσωπα. (Το Άγιο Πνεύμα έχει κοινή με τον Πατέρα και τον Υιό και την βασιλικότητα) 3) Είναι ίσο με τα άλλα δύο πρόσωπα όχι μόνον στην φύση και την Θεότητα, αλλά και στην Κυριότητα και την Δόξα! 4) Παρότι έχει ονομασθεί στην Τρίτη θέση μετά τον Πατέρα και τον Υιό δεν έχει μία κατώτερη θέση σε σχέση με αυτούς! 5) Δεν είναι χωρισμένος από τον Υιό από κανένα διάλειμμα, όπως ο Υιός δεν είναι χωρισμένος από τον Πατέρα. 6) Εκπορεύεται από τον Πατέρα, ανήκει στον Υιό (Ενάντια στους Μακεδόνιους, 89, 25-90,1). [Όπως απέδειξε ο Jaeger το εκ το οποίο βρίσκεται στον κώδικα Vat. GR. 2066, Doctrina Patrum de incarnatione verbi, δεν εγράφη από τον Γρηγόριο, αλλά αντιπροσωπεύει μία νωθεία η οποία προέρχεται από κωνσταντινουπολίτικους κύκλους εχθρικούς στον Φώτιο και υπερασπιστές του Φιλιόκβε της Εκκλησίας της Ρώμης]. 7) Κατέχει το αγαθό σαν μέρος της φύσης Του και όχι σαν κάτι που αποκτάται απ’ έξω. 8) Στην απλότητα και απειρία του είναι πανταχού παρόν. 9) Δεν είναι υποκείμενο σε μέτρο και περιορισμό. 10) Είναι ανεξάντλητο και δεν υπόκειται σε μείωση. 11) Είναι αμετάβλητο και πάντοτε ωραίο. 12) Δεν έχει ανάγκες. 13) Μεταδίδει την ζωή, γεμίζει αγαθά τα κτίσματα, καθαρίζει από την αμαρτία. 14) Καθιστά δυνατή την θεωρία του Υιού όπως ο Υιός εικονίζει τον Πατέρα!

          Τα σημεία 5,7,8,9,10,11,12,13 βασίζονται φυσικά σε νεοπλατωνικά δόγματα. Και το σημείο 6 απηχεί τον Νεοπλατωνισμό, καθώς στο σύστημα του Πλωτίνου η Τρίτη υπόσταση είναι το αποτέλεσμα τής έκχυσης της απείρου ενέργειας της δεύτερης υποστάσεως [Εδώ ριζώνει το Φιλιόκβε] και η δεύτερη υπόσταση είναι το αποτέλεσμα της έκχυσης τής απείρου  ενέργειας τής πρώτης υπόστασης. Είναι η ίδια ενέργεια η οποία μεταδίδεται από την πρώτη στην Τρίτη υπόσταση περνώντας διά μέσου της δεύτερης. [Καμία σχέση βεβαίως με τις υποστάσεις της Αγίας Τριάδος οι οποίες είναι ανόμοιες ως προς την ιδιότητα και ακοινώνητες] Μόνον τα σημεία 3 και 4 διαφέρουν απολύτως από την Ιεραρχία του Πλωτίνου!

          Η ερμηνεία τού Γρηγορίου τού Χωρίου: Αυτός που κρατά ακίνητο τον κεραυνό και δημιουργεί το πνεύμα, το οποίο αναφέρεται από τους πνευματομάχους για την υποστήριξη τής θέσης τους η οποία καθιστά το Άγιο Πνεύμα ένα δημιούργημα, είναι διαφορετική από εκείνη του Βασίλειου. Ο Γρηγόριος σχετίζει αυτόν τον στίχο με Ιωάν, 3,6: το γεγενημένων εκ της σαρκός σαρξ έστι, και το γεγενημένων εκ του πνεύματος πνεύμα έτσι, και ταυτίζει από το ένα μέρος τον “κεραυνό” με το Ευαγγέλιο, από το άλλο το “πνεύμα” με την πνευματική δημιουργία στην οποία μεταμορφώνεται όποιος πιστεύει στο Ευαγγέλιο: ο Θεός ο οποίος κρατά ακίνητο τον κεραυνό του Ευαγγελίου για τους πιστούς κάνει τον πιστό ένα πνεύμα. (Περί πίστεως 67, 7-23).

          Ο Γρηγόριος έλαβε ενεργό μέρος στην οικουμενική σύνοδο τής Κωνσταντινούπολης του 381: το τρίτο άρθρο του συμβόλου της που επικυρώνει και θεσμοθετεί την ζωοποιό ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος, την εκπόρευσή Του από τον Πατέρα και την λατρεία Του και δόξα Του μαζί με τον Πατέρα και τον Υιό υπήρξε εμπνευσμένο από αυτόν και μάλιστα ο Jaeger γράφει ότι ο Γρηγόριος στην σύνοδο αυτή διατύπωσε το σύμβολο τής Νίκαιας στην ανεπτυγμένη του μορφή!

          Στην Θεολογία του Γρηγορίου μία ιδιαίτερη θέση αλλά καθόλου δευτερεύουσα ανήκει στην Θεοτόκο: η είσοδος στον κόσμο τού αγνού και άφθαρτου Θεού, του Χριστού, πηγή της αθανασίας, έγινε δυνατή μόνον σε έναν τόπο αμόλυντο από τα σωματικά πάθη, στην αγνότητα της Παρθένου Μαρίας Η πληρότης τής Θεότητος, μπόρεσε να λάμψει στον Χριστό μόνον μέσω της Παρθένου Μαρίας. Και όποιος θέλει να φιλοξενήσει τον Χριστό στην ψυχή του οφείλει να την καταστήσει παρθένο, μιμούμενος την παρθενία τής Θεοτόκου (Περί παρθενίας 1-254, 17-28).

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.