ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Συστηματικής – Δογματικής Θεολογίας
Διπλωματική εργασία Η οντολογία του προσώπου στη νεότερη θεολογική σκέψη: Ν. Νησιώτης, Χρ. Γιανναράς, Ι. Ζηζιούλας. Μια κριτική αποτίμηση.
Καθηγητής: Χρ. Σταμούλης
Φοιτητής : Περικλής Αγγελόπουλος - Θεσσαλονίκη 2020
3.1 Οι προσωκρατικοί
Έτσι, στο ερώτημα για την ουσία των όντων δόθηκαν διαφορετικές απαντήσεις ανάλογα με το τι θεωρήθηκε πραγματικό στο όν33. Η απάντηση στο ερώτημα για τη φύση της πραγματικότητας καθόρισε την ελληνική φιλοσοφία και διαμόρφωσε την αντίληψη του αρχαίου κόσμου για τον Θεό, τον άνθρωπο και τον κόσμο.
Πρώτοι οι Ίωνες φιλόσοφοι επιχείρησαν να απαντήσουν στα ερωτήματα αυτά σηματοδοτώντας το πέρασμα από το μύθο στο λόγο. Η αναζήτηση αληθειών καθολικού κύρους που να περιγράφουν τη δομή της πραγματικότητας, με γνωσιολογικά και γλωσσικά κριτήρια θα σημάνει την αμφισβήτηση της θείας έμπνευσης ως πηγής της αλήθειας, και θα αναδείξει την φιλοσοφική δραστηριότητα και τη διαλεκτική μέθοδο, ως τον τρόπο κατανόησης της πραγματικότητας του όντος34. Οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι κατά τη διάρκεια του 6ου και 5ου αιώνα έστρεψαν την προσοχή τους στη υλική πραγματικότητα αναζητώντας ένα σταθερό σημείο, το οποίο να παραμένει αναλλοίωτο στη μεταβολή και το οποίο να αποτελεί την οντολογική, αλλά και την κοσμογονική αρχή των αισθητών πραγμάτων.
Η αρχή αυτή που αποτελεί το αίτιο και την αρχή των όντων είναι αγέννητη, αιώνια, αναλλοίωτη και άφθαρτη, καθώς η πρώτη φύσις πάντοτε σώζεται35. Η πραγματικότητα αυτή, ή φύσις δεν επηρεάζεται από τους επιμέρους προσδιορισμούς που μεταβάλλονται, αλλά διατηρεί τον ενιαίο χαρακτήρα και τη σταθερότητα της. Με τον τρόπο αυτό οι πρώτοι φιλόσοφοι απάντησαν στο ζήτημα τους Ενός και των πολλών, εξηγώντας την ενότητα και την πολλαπλότητα των όντων36. Έτσι, ο Θαλής ο Μιλήσιος (περ. 625), θεώρησε το νερό ως οντολογική και κοσμογονική αρχή, ο Αναξίμανδρος (περ. 610), επιχειρώντας να εξηγήσει την πολλαπλότητα αλλά και την ύπαρξη των αντιθέτων, όπως εκφράζεται στη μεταβολή, τη γένεση, τη φθορά και το θάνατο, θα υποστηρίξει ότι όλα τα όντα έχουν ως αρχή το άπειρο, το οποίο είναι αγέννητο και άφθαρτο.
Στη συνέχεια ο Αναξιμένης (560-500), θα θεωρήσει ως κοσμογονική και οντολογική αρχή τον αέρα, θεωρώντας ότι για μεταβολή μπορούμε να μιλούμε όταν κάτι παραμένει σταθερό και ικανοποιεί τις απαιτήσεις της σκέψης. Η έννοια αυτή του γίγνεσθαι, δηλαδή, της αιώνιας μεταβολής της πρώτης ύλης, όπως επίσης και της ποιοτικής πολλαπλότητας του κόσμου της εμπειρίας, εξηγείται μέσα από την ποσοτική μεταβολή των στοιχείων που απαρτίζουν τα όντα και είναι δυνατόν να εξηγηθεί μόνο με την ύπαρξη ενός σταθερού σημείου που θα αποτελεί την οντολογική αρχή37.
Ο Ηράκλειτος (περίπου 536-470), έθεσε ως σταθερό σημείο την πραγματικότητα του γίγνεσθαι, η οποία και αποτελείται από την συνύπαρξη των αντιθέτων, που κινούμενα με βάση τους νόμους που διέπουν την κίνηση και την εναλλαγή των αντιθέτων επιτρέπουν στα πράγματα να διατηρούν την ενότητα και την ταυτότητα τους, μέσα στην παντοτινή εναλλαγή των πραγμάτων. Η ενότητα αυτή των αντιθέτων συλλαμβάνεται με τη νόηση, ενώ σύμφωνα με τον Ηράκλειτο το πυρ αποτελεί την οντολογική αρχή του κόσμου. Το πυρ διαθέτει νόηση, φρόνηση και είναι η αρχική αιτία της εμψύχωσης και της διεύθυνσης του κόσμου38.
Ο Παρμενίδης (540-470), η σκέψη του οποίου αποτέλεσε τομή για την μετέπειτα φιλοσοφία, υπερβαίνοντας την αναζήτηση της υλικής αιτίας της αρχής των όντων θεώρησε ότι η ουσία του όντος, αλλά και η ενότητα του κόσμου, βρίσκεται στο γεγονός ότι τα όντα υπάρχουν και ανήκουν στο γένος του Είναι39. Σύμφωνα με τον Παρμενίδη η ενότητα και η σταθερότητα που αναζητά η σκέψη για να γνωρίσει τον κόσμο βρίσκεται στην έννοια του Ενός όντος, το οποίο συλλαμβάνει η σκέψη, και είναι αγέννητο, αναλλοίωτο, αιώνιο, και δίχως να γνωρίζει καμία κίνηση ή μεταβολή, αποτελεί το οντολογικό θεμέλιο της ζωής40. Ο Παρμενίδης θα υποστηρίξει ότι οι ιδιότητες του όντος ενυπάρχουν υποχρεωτικά σε αυτό που είναι και η νόηση μπορεί να συλλάβει, καθώς κατανοεί τον τρόπο με τον οποίο τα νοητά παρεμβαίνουν και διαμορφώνουν την αισθητή πραγματικότητα41.
Για τις απαιτήσεις της νόησης αυτό που υπάρχει είναι το όν, ενώ το μη- ον δεν υπάρχει, καθώς οποιαδήποτε κίνηση που θα προκαλούσε αλλοίωση στην φύση του όντος θα μετέβαλλε την ταυτότητα του. Ο κόσμος της εμπειρίας με τις διαρκείς μεταβολές δεν αποτελεί παρά τον κόσμο των δοξασιών. Αυτό το οποίο υπάρχει είναι το όν ενώ το μη ον δεν υπάρχει. 42
3.2 Η οντολογία του Πλάτωνα
Η θέση αυτή του Παρμενίδη επηρέασε καθοριστικά τη μεταγενέστερη φιλοσοφική σκέψη. Ο Πλάτων επιχειρώντας να συμβιβάσει τις απαιτήσεις της νόησης για σταθερότητα, με τον κόσμο της εμπειρικής πραγματικότητας, που μεταβάλλεται και προσλαμβάνεται με τις αισθήσεις, θα υποστηρίξει ότι η «αληθινή ουσία είναι κάποιες νοητές και ασώματες ιδέες…» της οποίας απείκασμα αποτελούν τα όντα της αισθητής πραγματικότητας43.
Ο Πλάτων, επιχειρώντας να απαντήσει στο ζήτημα της ενότητας αλλά και της πολλαπλότητας του κόσμου, όπως επίσης και στο ζήτημα της στάσης και της κίνησης, θα διαμορφώσει μια οντολογία, η οποία ικανοποιώντας τις απαιτήσεις της σκέψης του Παρμενίδη, αλλά και αυτές του Ηράκλειτου, θα αναγνωρίσει την ανάγκη για σταθερότητα, αλλά και την κίνηση που παρατηρείται στην εμπειρική πραγματικότητα μεταθέτοντας ωστόσο, την οντολογική αρχή στις Ιδέες και την ύπαρξη του Αγαθού44. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η σταθερή και αμετάβλητη αρχή των όντων βρίσκεται στις Ιδέες, που ικανοποιούν τις απαιτήσεις της σκέψης για ενότητα, ενώ την ίδια στιγμή αποτελούν τα πρότυπα για τα αισθητά αντικείμενα της εμπειρικής πραγματικότητας45. Η πολλαπλότητα των όντων και η μεταβολή των αισθητών πραγμάτων που υπερβαίνει τη φθορά και την παροδικότητα, καθώς και Ιδέες που αντιπροσωπεύουν την πραγματική ύπαρξη αναφέρονται στην πραγματικότητα του Αγαθού, το οποίο αποτελεί την αιτία του Είναι46. Η κίνηση και η μεταβολή έχουν ως σκοπό την τελειότητα, την οποία εκφράζει οντολογικά το Αγαθό.
Το Αγαθό, ως υπερβατική αρχή ταυτίζεται με την έννοια του Θεού, και αποτελεί αιτία κάθε καλού και ωραίου. Η γνώση του Αγαθού, αποτελεί τον ύψιστο σκοπό της ζωής, χαρίζει σοφία και φρόνηση στον άνθρωπο, ενώ ταυτόχρονα του παρέχει ηθικά κριτήρια σύμφωνα με το οποία ο άνθρωπος είναι δυνατόν να ορίσει τη ζωή του47. Ο κόσμος, κατά τον Πλάτωνα είναι δημιουργημένος σύμφωνα με το υπόδειγμα των Ιδεών, από ένα Θεό δημιουργό, ο οποίος μορφοποιεί το υπάρχον υλικό. Η αισθητή πραγματικότητα, αποτελεί είδωλο των Ιδεών, στην οποία μετέχουν τα όντα χάρη στην περιοχή της «υποδοχής», που διατηρεί τα όντα στην ύπαρξη. Ο «κόσμος» είναι δημιούργημα ενός κοσμικού νου, που δημιουργεί τάξη και αρμονία από το χάος48.
ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΠΡΟΧΕΙΡΟΛΟΓΙΑΣ; Ή ΠΡΟΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΗ ΣΥΣΚΟΤΙΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ;. ΤΟ ΟΝ ΤΏΝ ΑΡΧΑΊΩΝ, ΤΟ ΕΙΝΑΙ, ΤΌ ΟΠΟΊΟ ΜΕΤΟΝΌΜΑΣΑΝ ΣΈ ΌΝ ΧΑΡΙΝ ΕΥΦΩΝΙΑΣ, ΛΟΓΩ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΩΣ, ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ RES ΤΟΥ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΙΣΜΟΥ Ή ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΟΗΜΑ. ΤΟ ΦΩΣ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΟΡΙΖΕΙ ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΦΩΤΙΖΕΙ. ΔΕΝ ΑΣΧΟΛΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΕ ΤΟ ΓΝΩΣΤΟ, ΟΥΤΕ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ. ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥΣ. ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΤΟ ΠΙΑΣΕΙΣ ΒΡΩΜΑΕΙ.
Σημειώσεις
33. Ε. Ζιλσόν, 2009, ό.π.,σ. 52
34. Πλάτων, Σοφιστής ( Δ. Γληνός, Εις,. Μτφρ, Σχόλια),Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, χ.χ. 254 B, σ. 305, και M. Veggeti,., .Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας. Τραυλός, Αθήνα, 2003, σ. 28
35. Αριστοτέλους,2006,ό.π.,σ.43, Να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο όρος φύσις αναφέρεται πρωταρχικά στη γένεση των όντων, κατά δεύτερο λόγο στο συστατικό μέρος από το οποίο προέρχεται πρωταρχικά το φυόμενο και κατά τρίτο το φύεσθαι αναφέρεται στην αύξηση που γνωρίζει ένα όν χάρη στην οργανική του επαφή με κάποιο άλλο που φύεται. Επιπλέον φύση σημαίνει την πρωταρχική ύλη από την οποία αποτελούνται τα πράγματα και η οποία δεν μεταβάλλεται από τη δική της δύναμη. Με αυτή την έννοια, φύση είναι τα στοιχεία των φυσικών αντικειμένων που απαρτίζουν το όν και που ταυτίζονται με την ουσία του όντος. Καθώς κάθε πράγμα είναι σύνθεση ύλης και μορφής ο όρος φύσις αναφέρεται στην ουσία των πραγμάτων, που περιλαμβάνει την κίνηση προς την πραγμάτωση του σκοπού τους. Έτσι, φύση είναι η ύλη που δέχεται την κίνηση και η πηγή της κίνησης, η οποία ενυπάρχει στα φυσικά όντα δυνάμει ή εντελεχεία. Αριστοτέλους, Μετά τα φυσικά Τομ. Α΄ Εις. Μτφρ. Ανδρ. Δαλεζίου Πάπυρος, Αθήνα, 1953, σ.208
36. Αριστοτέλους,2006,ό.π.,σ.43.
37. Ν. Αυγελής,2005, ό.π., σ. 116
38. Ηράκλειτος, Άπαντα. (Τ. Φάλκος-Αρβανιτάκης,Μτφρ,σχόλια, επιμ.Ι.Σ. Χριστοδούλου), Θεσσαλονίκη, Ζήτρος, 1999, απ.63,64, σ. 105
39. Ε. Ζιλσόν, 2009, ό.π.,σ.20
40. Χ. Χαϊνμζετ (2012). Τα έξι μεγάλα ερωτήματα της Δυτικής Μεταφυσικής και οι ρίζες της νεότερης φιλοσοφίας. ( Μ.Παπανικολάου,μτφρ) Ηράκλειο, ΠΕΚ (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης),2012, σ. 223
41. Ε. Ζιλσόν, 2009, ό.π.,σ.120
42. Παρμενίδης, Το Ποιήμα (Τ.Κουφόπουλος, Μτφρ., Εις.)., χ.χ.σ.20
43. Πλάτων, Σοφιστής , ό.π., 238C, σ. 249, και Αυγελής,2005,ό.π., σ.187.
44. Αυγελής, 2005, ό.π., σ.207
45. M. Veggeti, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας. Τραυλός, Αθήνα, 2003, σ. 159
46. Στο ίδιο,σ.159
47. Αυγελής, 2005, ό.π., σ.214
48. Στο ίδιο, σ.220
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου