Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Ερμηνεία του Άσματος Ασμάτων (24)

   Συνέχεια από: Κυριακή 24 Ιουλίου 2022 

    ΛΟΓΟΣ Ζ'

(Ασμα Ασμ. 3,9 - 4,7)

«Φορείο έφτιαξε για τον εαυτό του ο βασιλιάς Σολομών 

από ξύλα του Λιβάνου,

τους στύλους του τους έκανε από ασήμι

το θρόνο του (ανάκλιντρό του) από χρυσάφι,

και το στρώμα του από πορφύρα,

μέσα του κεντημένο λιθόστρωτο, 

δώρο αγάπης απ' τις κοπέλες της Ιερουσαλήμ. 

Βγείτε και δείτε, κοπέλες της Ιερουσαλήμ,

το βασιλιά Σολομώντα 

με το στεφάνι που τον στεφάνωσε η μάνα του 

τη μέρα του γάμου του,

τη μέρα που χαιρόταν η καρδιά του. 

Βλέπω τι καλή που ‘σαι, αγαπημένη μου, τι καλή! 

Τα μάτια σου μάτια περιστεριού 

έξω από όσα αποσιωπάς

τα μαλλιά σου κοπάδια κατσικιών,

που φάνηκαν να κατηφορίζουν από το Γαλαάδ.

Τα δόντια σου κοπάδια κουρεμένα πρόβατα, 

που ανηφορίζουν από το λουτρό, 

κι όλα γεννούνε δίδυμα 

και δεν υπάρχει ανάμεσά τους στείρα.

Γαϊτάνι κόκκινο τα χείλια σου,

κι ωραία η λαλιά σου.

Τα μάγουλά σου κομμάτια ροδιού, 

έξω από το πέπλο σου (έξω από όσα αποσιωπάς).

Ως πύργος του Δαβίδ ο λαιμός σου

χτισμένος στο Θαλπιώθ. 

Χίλιοι θυρεοί (ασπίδες) κρέμονται σ' αυτόν,

όλα τα κοντάρια (οι βολίδες) των δυνατών (πολεμιστών).

Οι δύο μαστοί σου σα δίδυμα μικρά ζαρκαδιού, 

που βόσκουν μέσα στα κρίνα.

Ώσπου να φυσήξει το αεράκι της μέρας και να σκορπίσουν οι σκιές, 

θ' ανέβω από μόνος μου στο όρος της σμύρνας

και στο βουνό του λιβανιού.

Όλη καλή είσαι, αγαπημένη, και ψεγάδι δεν έχεις κανένα.

Σε πολλά σημεία ο βασιλεύς Σολομών χρησιμοποιείται ως τύπος του αληθινού βασιλέως, και είναι πολλά όσα λέγονται γι' αυτόν από τα ιστορούμενα της αγίας Γραφής προς έπαινό του. Λέγεται ειρηνικός, ότι οικοδομεί το ναό, ότι έχει σοφία αμέτρητη, είναι βασιλιάς του Ισραήλ και κρίνει το λαό με δικαιοσύνη, κατάγεται από τη γενιά του Δαβίδ, και ακόμα τον επισκέπτεται και η βασίλισσα των Αιθιόπων. Όλα αυτά λέγονται για κείνον ως τύποι, και προδιαγράφουν τη δύναμη του Ευαγγελίου. Ποιος είναι τόσο ειρηνικός όπως εκείνος που θανάτωσε την έχθρα και την κάρφωσε στο σταυρό, αυτός που εμάς τους εχθρούς του ή καλύτερα όλο τον κόσμο τον συμφιλίωσε με τον εαυτό του και γκρέμισε το μεσότοιχο του φράχτης, για να κτίσει στον εαυτό του τους δύο σε ένα νέο (καινόν) άνθρωπο και σύναψε ειρήνη μαζί του, αυτός που κήρυξε στους μακρινούς και στους κοντινούς την ειρήνη με εκείνους που ευαγγελίζονται τα αγαθά; Ποιος είναι τέτοιος οικοδόμος ναού, που έβαλε τα θεμέλια αυτού επάνω στα βουνά, στους αγίους, δηλαδή στους προφήτες και στους αποστόλους, και χτίζει πάνω σ' αυτά, όπως λέει ο Απόστολος «πάνω στο θεμέλιο των αποστόλων και των προφητών» τις ζωντανές και έμψυχες πέτρες που από μόνες τους κυλούν στο αρμονικό χτίσιμο των τοίχων σύμφωνα με το λόγο του προφήτη, ώστε, αφού συναρμοσθούν στην ενότητα της πίστης και το σύνδεσμο της ειρήνης, να μεγαλώσουν με τους εαυτούς τους το ναό τον άγιο, για να γίνει εν Πνεύματι κατοικία του Θεού;

Ότι ο Σολομών με τη σοφία του προμηνά την αληθινή σοφία, κανένας δε θα φέρει αντίρρηση αποβλέποντας στην ιστορία και την αλήθεια. Γιατί η  ιστορία μαρτυρεί γι' αυτόν ότι εκείνος ξεπέρασε τα όρια της ανθρώπινης σοφίας, περιλαμβάνοντας μέσα στην ευρύτητα της καρδιάς του τη γνώση όλων, ώστε και τους πριν από αυτόν να ξεπεράσει και οι επόμενοι να μη μπορούν να τον φτάσουν. Ο Κύριος όμως είναι στην φύση του αυτό που είναι αλήθεια και σοφία και δύναμη. Γι' αυτό λέγοντας ο Δαβίδ «όλα έγιναν με σοφία», ερμηνεύοντας ο θείος Απόστολος τον προφήτη λέει ότι «Γιατί δι’ αυτού έχουν κτιστεί τα πάντα», επειδή αυτόν δηλώνει με τη λέξη «σοφία» ο προφήτης. Το ότι ήταν ο Κύριος βασιλιάς του Ισραήλ, έχει βεβαιωθεί και από τους εχθρούς που επέγραψαν στο σταυρό του την ομολογία της βασιλείας του λέγοντας «αυτός είναι ο βασιλεύς των Ιουδαίων». Δεχόμαστε τη μαρτυρία αν και νομίζεται ότι μικραίνει πολύ το μεγαλείο της κυριαρχίας του ορίζοντας την εξουσία στη βασιλεία των Ισραηλιτών. Δεν είναι βέβαια έτσι· αλλά από το επί μέρους τού αποδίδει η επιγραφή αυτή επάνω στο σταυρό την κυριαρχία όλων, επειδή δεν προσθέτει ότι αυτός είναι βασιλιάς «μόνο» των Ιουδαίων. Αποδίδοντάς του η επιγραφή χωρίς τον περιορισμό την κυριαρχία επάνω στους Ιουδαίους συμπεριέλαβε κατά το σχήμα της αποσιώπησης και την εξουσία επάνω σε όλους. Ο βασιλεύς όλης της γης έχει οπωσδήποτε και την κυριαρχία (δεσποτεία) επί όλων.

Η φροντίδα πάλι του Σολομώντα για δίκαιη κρίση φανερώνει τον αληθινό κριτή όλου του κόσμου που λέει «ο Πατήρ δεν κρίνει κανένα· όλη την εξουσία της κρίσης την ανάθεσε στον Υιό». Κι ακόμα «δε δύναμαι εγώ να κάνω από τον εαυτό μου τίποτα. Καθώς ακούω κρίνω, και η κρίση η δική μου είναι δίκαιη». Αυτός είναι ο κορυφαίος όρος της δίκαιης κρίσης, να μην επιδικάζεις κάτι σ' αυτούς που κρίνεις από συμπάθεια ή ρίχνοντας κλήρο, αλλά ν' ακούς πρώτα τους κατηγορούμενους κι έτσι ν' αποφασίζεις έπειτα γι' αυτούς. Και γι' αυτό η θεία δύναμη ομολογεί ότι είναι και μερικά που δεν τα μπορεί. Η αλήθεια δηλαδή αδυνατεί να κατευθύνει την κρίση της έξω από το δίκαιο. Το ότι πάλι ο Κύριος κατά σάρκα κατάγεται από τη γενιά του Δαβίδ, και προμηνύεται από αυτόν που γεννήθηκε από το Δαβίδ, επειδή είναι αυτόδηλο θα το παραλείψουμε.

Το πρόβλημα όμως με την Αιθιόπισσα, πως άφησε τη βασιλεία της κι αφού πέρασε όλες τις μεταξύ χώρες, βιάζεται να έρθει στο Σολομώντα εξαιτίας της φήμης της σοφίας του, τιμώντας το βασιλιά με πολύτιμους λίθους, με χρυσαφικά και αρώματα που μοσχοβολούν, θα γίνει φανερό σ' όποιον προσέξει, σε ποιο από τα θαύματα του Ευαγγελίου αναφέρεται. Ποιος δηλαδή δε γνωρίζει ότι στην αρχήν η σύναξη των εθνών προτού γίνει Εκκλησία ήταν εξαιτίας της ειδωλολατρίας μαύρη, απομακρυσμένη από τη γνώση του αληθινού Θεού, επειδή μεσολάβησε μεγάλο διάστημα άγνοιας; Όταν όμως φάνηκε η χάρις του Θεού και άστραψε η Σοφία και το Φως το αληθινό έστειλε τη λάμψη του «σ' εκείνους που κάθονταν στο σκότος και στον ίσκιο του θανάτου», τότε, επειδή ο Ισραήλ έκλεισε τα μάτια του στο φως και κρατήθηκε μακριά από τη μετουσία των αγαθών, έρχονται οι Αιθίοπες, αυτοί που προστρέχουν στην πίστη από τα έθνη και που, ενώ κάποτε ήταν μακριά, τώρα έρχονται κοντά, πλύνοντας το μαύρο τους χρώμα με το μυστικό νερό, ώστε η Αιθιοπία ν' απλώσει το χέρι της στο Θεό και να προσφέρει δώρα στο βασιλιά, τ' αρώματα της ευσέβειας, το χρυσάφι της θεογνωσίας και τους πολύτιμους λίθους της εφαρμογής των εντολών και των αρετών.

Αλλά σε τι αποβλέποντας αρχίζω από αυτό το σημείο την θεωρία μου για τους στίχους αυτούς, θα το εξηγήσω τώρα, εκθέτοντας πρώτα κατά λέξη τους θείους λόγους που είναι οι εξής· «φορείο έφτιαξε για τον εαυτό του ο βασιλιάς Σολομών από ξύλα του Λιβάνου· έκανε τους στύλους του από ασήμι, το θρόνο του από χρυσάφι, το στρώμα του από πορφύρα· μέσα του κέντησαν λιθόστρωτο από αγάπη οι κοπέλες της Ιερουσαλήμ». Όπως λοιπόν σε όσα εκθέσαμε προηγουμένως για το Σολομώντα ο λόγος μας βρήκε τα στοιχεία τα οποία προδιαγράφουν στο πρόσωπο αυτό το μυστήριο το σχετικό με τον Κύριο, έτσι και με την κατασκευή του φορείου σημαίνεται η οικονομία του Κυρίου για μας. Γιατί ο Θεός υπάρχει με πολλούς τρόπους μέσα σε όσους είναι άξιοί του και βρίσκεται μέσα στον καθένα ανάλογα με τη δύναμη και την αξία του. Ο ένας γίνεται τόπος του Θεού, ο άλλος οίκος του Θεού, άλλος θρόνος κι άλλος υποπόδιο. Είναι και κάποιος που γίνεται άρμα ή άλογο υπάκουο που δέχεται πάνω του τον καλό ιππέα και κάνει το δρόμο σύμφωνα με το θέλημα του ηνιόχου του.

Κι όπως τώρα διδασκόμαστε γίνεται κανένας και φορείο του, όχι όποιος κατασκευάζεται μόνο από ξύλα του Λιβάνου, σύμφωνα με τη σοφία εκείνου, αλλά κι όποιος στολίζεται κατάλληλα σε κάθε μέρος από χρυσάφι και ασήμι και πορφύρα και πετράδια. Μ' αυτά η αγάπη του γίνεται ενεργός, αν και δεν εννοούν όλοι την ενέργεια της αγάπης, αλλ' όποια αναγνωρίζεται με τη ζωή της κόρης τής άνω Ιερουσαλήμ της ελεύθερης. Ότι λοιπόν όποιος φέρει εν ευατώ τον Θεό είναι το φορείο εκείνου που έχει εγκατασταθεί στον εαυτό του, είναι φανερό και χωρίς τις δικές μας εξηγήσεις. Όποιος κατά τον άγιο Παύλο δε ζει πια ο ίδιος, αλλά ζώντα έχει εν εαυτώ (στον ευατό του) τον Χριστό και δίνει απόδειξη για το Χριστό που μιλάει εντός του, αυτός κυριολεκτικά λέγεται και γίνεται φορείο εκείνου τον οποίο έχει στον εαυτό του και τον σηκώνει.

Αλλά δεν είναι αυτό το ζητούμενό μας. Πρέπει μάλλον να εξηγήσουμε προσεκτικά εκείνο· τι νόημα έχει δηλαδή η ποικιλία και η πολυμορφία της ύλης και πως ανάμεσα στο χρυσό και στο ασήμι και την πορφύρα και τους λίθους παίρνει μέρος και το ξύλο στην κατασκευή του φορείου. Μολονότι ο σοφός αρχιτέκτονας Παύλος κρίνει ότι πρέπει να πεταχτεί από την κατασκευή του σπιτιού το ξύλο μαζί με τα χόρτα και τις καλαμιές, επειδή το έργο αφανίζεται με την αναλωτική δύναμη της φωτιάς που αποτελεί δοκιμασία του έργου. Γνωρίζουμε όμως ένα είδος ξύλου που δεν μονιμοποιείται σ' αυτό που είναι, αλλά μεταβάλλεται σε χρυσάφι ή ασήμι ή κάτι άλλο πολύτιμο. Γιατί στο μεγάλο σπίτι του Θεού, λέει ο Απόστολος, «άλλα σκεύη είναι χρυσά και ασημένια», και υπαινίσσεται νομίζω μ' αυτά την ασώματον και νοερή κτίση, «και άλλα ξύλινα και πήλινα», και ίσως με αυτά δηλώνει εμάς, που η παρακοή μας κατάντησε γη και μας έκανε πήλινους (οστράκινους) και η αμαρτία η σχετική με το ξύλο της ζωής μας έκανε σκεύη ξύλινα από χρυσά. Ανάλογα με την αξία του υλικού μοιράζεται και η χρήση των σκευών. Όσα είναι από πιο πολύτιμο αγαθό ξεχωρίστηκαν για χρήση τιμητική, τα άλλα απορρίφθηκαν στην υπηρεσία την ταπεινωτική. Τι λέει όμως γι' αυτά ο Παύλος; Ότι το σκεύος έχει εξουσία από την ίδια του την προαίρεση να γίνει η χρυσό από ξύλινο ή ασημένιο από πήλινο, Αν κάποιος, λέει, καθαρίσει τον εαυτό του θα είναι σκεύος που το τιμά ο Κύριος κατάλληλο για κάθε έργο αγαθό.

Με όσα λοιπόν είπαμε πλησιάζουμε κάπως την ερμηνεία του λόγου που μας απασχολεί. Το όρος Λίβανος μνημονεύεται σε πολλά σημεία της αγίας Γραφής, για να δηλωθεί η εχθρική δύναμη, όπως όταν λέει μέσω του προφήτη· «θα συντρίψει ο Κύριος τα κέδρα του Λιβάνου και θα τα λιώσει κι αυτά και το Λίβανο», όπως το μοσχάρι εκείνο δηλαδή που το έλιωσε μέσα στην έρημο ο Μωϋσης και με το λιώσιμο το έκανε κατάλληλο να το πιούν οι Ιουδαίοι. Η προφητεία δηλαδή θέλει εδώ να δηλώσει ότι όχι μόνο τα κακά που βλάστησαν από την εχθρική δύναμη, αλλά και το ίδιο το όρος, η πρώτη ρίζα του κακού, ο Λίβανος, που τροφοδοτεί την ανάπτυξη αυτών των κέδρων, θα καταλήξει να μην υπάρχει. Έτσι λοιπόν ήμασταν κάποτε τα ξύλα του Λιβάνου, όσο ήμασταν ριζωμένοι σ᾽ εκείνον με την αμαρτωλή ζωή μας (τον πονηρό βίο μας) και την απάτη των ειδώλων. Επειδή όμως κοπήκαμε από εκεί από το λογικό τσεκούρι και βρεθήκαμε στα χέρια του τεχνίτη, μας έκανε φορείο του, μεταβάλλοντας (μεταστοιχειώνοντας) τη φύση του ξύλου με την παλιγγενεσία μας σε ασήμι και χρυσάφι, σε λαμπερή πορφύρα και σε πέτρες που αστράφτουν. Κι όπως λέει ο Απόστολος ο Θεός μοίρασε κατάλληλα στον καθένα τις δωρεές του αγίου Πνεύματος και σε άλλον δίνει την προφητεία ανάλογα με την πίστη του και σε άλλον κάποια άλλη δύναμη να ενεργεί, για την οποία η φύση του είναι κατάλληλη και μπορεί καθένας να δεχτεί τη χάρη· ή να γίνει δηλαδή οφθαλμός στο σώμα της Εκκλησίας ή να πάρει τη θέση του χεριού ή να τη στηρίζει όπως τα πόδια. Κι έτσι στην κατασκευή του φορείου ο ένας γίνεται στύλος, ο άλλος βάση, άλλος το μέρος όπου ακουμπά το κεφάλι και ονομάστηκε ανάκλιντρο, είναι και μερικοί που είναι ταγμένοι στο εσωτερικό. Με όλα αυτά σύμφωνα με κάποιο λόγο ο τεχνίτης δεν επινοεί μια κοινή ύλη για τον καλλωπισμό, αλλ' όλα στολίζονται βέβαια με κάποιο στολίδι, φαντάζεται όμως διαφορετική και κατάλληλη για το καθένα ομορφιά.

Είναι λοιπόν ασημένιοι οι στύλοι του φορείου, πορφύρα τα στρωσίδια τους, από χρυσό το ανάκλιντρο που βάζει κάτω από το κεφάλι του, όπου ο νυμφίος ακουμπά το κεφάλι του και με τα πολύτιμα πετράδια στολίζεται όλο το εσωτερικό. Ως στύλους λοιπόν πρέπει να εννοήσουμε τους στύλους της Εκκλησίας, που ο λόγος τους είναι ακριβώς ασήμι καθαρό και ατόφιο, που έλαβαν τη βασιλεία την ανώτατη αρχή της πολιτείας (εξαιρετικό γνώρισμα της βασιλείας θεωρείται η πορφύρα) κι αυτό που είναι το πρώτο ανάμεσά τους, όπου ακουμπά το κεφάλι του ο κατασκευαστής του φορείου, είναι το χρυσάφι των καθαρών δογμάτων. Όσα είναι αφανή και μυστικά, στολίζονται με την καθαρή συνείδηση των πολύτιμων πετραδιών κι από όλα αυτά συγκροτείται (συνίσταται) η αγάπη των θυγατέρων της Ιερουσαλήμ. Αν θέλει όμως κάποιος να εννοήσει ως φορείο όλη την Εκκλησία και ανάλογα με τις διαφορές των ενεργειών να καταμερίσει σε κάποια πρόσωπα τα μέρη του φορείου, όπως μιλήσαμε κιόλας γι' αυτό, είναι πολύ εύκολο στο λόγο μας να εφαρμόσει τα μέρη του φορείου σε κάθε τάξη που υπηρετεί στην Εκκλησία. Έτσι λέει ο Απόστολος ότι «ο Θεός όρισε πρώτους στην Εκκλησία τους αποστόλους, δεύτερους τους προφήτες, τρίτους τους διδασκάλους, κι έπειτα όλα τα επιμέρους για τον καταρτισμό των αγίων». Με τα ονόματα αυτά που συντελούν στην κατασκευή του φορείου μπορεί να εννοούνται οι ιερείς και οι διδάσκαλοι και η σεβαστή παρθενία που φεγγοβολά μέσα στο φορείο με την καθαρότητα των αρετών όπως οι λάμψεις κάποιων πετραδιών. Αλλά περί τούτων αρκετά.