Κωνσταντίνος Κ. Παπουλίδης - ΟΝΟΜΑΤΟΛΑΤΡΕΣ (3)

 Συνέχεια από: Πέμπτη 28 Ιουλίου 2022

Την παράταξιν του Ιλαρίωνος ήλθε να ενισχύση (ως αντιτιθέμενος εις τον Χρύσανθον) ο Ρώσος ιερομόναχος Αντώνιος Bulatovic, εκ της Σκήτης του Αγίου Ανδρέου. Ο Bulatovic υπήρξεν αντιπροσωπευτική μορφή των Ονοματολατρών και εντός ολίγου κατέστη ο αρχηγέτης των, εφ' όσον ο Ιλαρίων φαίνεται ότι ήτο μοναχός της προσευχής μόνον και της συγγραφής, ενώ ο Bulatovic και της δράσεως. Ο τελευταίος προ της εις μοναχόν κουράς του ήτο αξιωματικός του ρωσικού στρατού. Εγεννήθη εις την επαρχίαν του Χάρκωφ. Άγνωστος παραμένει η ακριβής χρονολογία της γεννήσεώς του. Ως αξιωματικός έλαβε μέρος εις αποστολήν εις την Κίναν. Το 1907 μετέβη εις την Αιθιοπίαν, την οποίαν ωνειρεύθη να υπαγάγη εις την Ρωσίαν26. Εκ της Αιθιοπίας ίσως μετέβη, άγνωστον διατί, εις τας Ινδίας. Το 1907 κείρεται μοναχός εις την Σκήτην του Αγίου Ανδρέου. Ήτο γνώστης της ελληνικής γλώσσης και μετέφρασε πολλά θρησκευτικά βιβλία, ιδίως εκλαϊκευτικού χαρακτήρος, εκ της ελληνικής εις την ρωσικήν. Το 1910 χειροτονείται ιερομόναχος και το 1911 λέγεται ότι μετέβη δι’ ολίγους μήνας εις τας Ινδίας. Κατά την διαμάχην εις το Αγιον Όρος υπέρ των Ονοματολατρών ανεχώρησεν εκ του Άθω και μετέβη εις την Ρωσίαν (εις τας 13 Φεβρουαρίου 1913) και κατ’ ακολουθίαν δεν συμπεριελήφθη μεταξύ των συλληφθέντων, ως θα ίδωμεν, Ρώσων μοναχών εις το Αγιον Όρος τον Ιούλιον του έτους 1913. Εις την Ρωσίαν εγκατεστάθη εις την ιδιαιτέραν του πατρίδα και ηγωνίσθη υπέρ της διαδόσεως των ιδεών των Ονοματολατρών. Κατώρθωσας να προσελκύση την συμπάθειαν και συμπαράστασιν πολλών μελών της ρωσικής πνευματικής σκέψεως27. Άλλωστε ο Bulatovic είναι γνωστός εις την διαμάχην υπέρ των Ονοματολατρών τόσον εκ της «Απολογίας» του, όσον και εκ του «ακτιβισμού» του. Εις το εξής, παρ’ όλον ότι θα κυκλοφορήσουν αναρίθμητα θρησκευτικά φυλλάδια υπέρ των Ονοματολατρών εν τούτοις το έργον του ιερομονάχου Ιλαρίωνος «Επί των Ορέων του Καυκάσου» και το έργον του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic «Απολογία» θα παραμείνουν τα αντιπροσωπευτικά βιβλία της διδασκαλίας των Ονοματολατρών. Εις την Ρωσίαν ο Bulatovic δεν ηνοχλήθη υπό των εκκλησιαστικών, αλλ’ ούτε και των πολιτικών αρχών ως τέως στρατιωτικός. Εφονεύθη υπό των μπολσεβίκων κατά την κομμουνιστικήν επανάστασιν εις την Ρωσίαν28 το έτος 1917. Έγραψεν, ως ο κύριος απολογητής των Ονοματολατρών, πολλά έργα29.

Η εμφάνισις εις το προσκήνιον του Ιερομονάχου Αντωνίου εκ της Σκήτης του Προφήτου Ηλιού του Αγίου Όρους υπέρ των Ονοματολατρών εκινητοποίησε τους Ρώσους μοναχούς του Αγίου Όρους, ώστε να αυξηθή ο αριθμός των οπαδών των. Ήδη το 1912 Ονοματολάτραι μοναχοί μεταξύ των Ρώσων υπήρχον εις την Ιεράν Μονήν του Αγίου Παντελεήμονος, εις την Σκήτην του Αγίου Ανδρέου, εις την Σκήτην του Προφήτου Ηλιού και εις την έρημον την καλουμένην Θηβαΐδα.

Η επέμβασις του καθηγουμένου της Μονής Αγίου Παντελεήμονος Μισαήλ δεν επέφερεν αποτέλεσμα. Εις μάτην παρεκλήθη ο Μπουλάτοβιτς να αναθεωρήση τας δοξασίας του. Ο τελευταίος εις επιστολήν του προς το Οικουμενικόν Πατριαρχείον (από 27 Αυγούστου 1912) γράφει30 συν τοις άλλοις και τα έξης:

Imja lisusa est Bog; Το όνομα του Iησού είναι Θεός.

Slova, slysannyja na Favore Οι εν Θαβωρίω λόγοι οι ακουσθέντες

Apostolami, sut sam Bog; υπό των Αποστόλων είναι Αυτός ο Θεός.

Slova, slysannyja na Sinae Οι εν Σινά ακουσθέντες υπό των ισραηλιτών

Izrailtjanami, sut Sam Bog, λόγοι είναι Αυτός ο Θεός.

i vsjakoe Bozestvennoe slovo Και πας ο εν τω Ευαγγελίω θείος λόγος

V Evangelie est Sam Bog31 είναι Αυτός ο Θεός32.

Ο Bulatovic, τέλος, γράφει συμπερασματικώς αργότερον εις έργον του33 τα εξής: «..υπεστηρίξαμεν, υποστηρίζομεν και θα υποστηρίζωμεν ότι το όνομα του Θεού είναι Αυτός ο Θεός και το όνομα του Κυρίου Ιησού Χριστού είναι Αυτός ο Κύριος Ιησούς Χριστός»

Η ΙΕΡΑ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ (1912-1913)

Η διάδοσις όμως των ιδεών των Ονοματολατρών ανησύχησε τόσον τον καθηγούμενον της Μονής του Αγίου Παντελεήμονος όσον και την Ιεράν Κοινότητα του Αγίου Όρους. Η ανησυχία προήρχετο κυρίως εκ του γεγονότος, ότι αλληλοκατηγορούμενοι οι Ρώσοι μοναχοί εσκανδάλιζον την Ιεράν Πολιτείαν.

Δεν έχομεν μαρτυρίας περί συμμετοχής Ελλήνων μοναχών εις την διαμάχην των Ονοματολατρών, η οποία ως ανεφέραμεν υπήρξε διαμάχη καθαρώς ρωσική. Εξ άλλου αμάρτυρον είναι και το αναφερόμενον υπό του Ρώσου καθηγητού I. Smolitsch ότι «η ανάπτυξις της νέας διδασκαλίας συμπεριέλαβε, βεβαίως, μοναχούς και ανησύχησε πολύ την «Κοινότητα» του Αγίου Όρους»34. Δεν συμμεριζόμεθα την άποψιν, ότι επειδή «ανησύχησεν» η Ιερά Κοινότης του Αγίου Όρους, θα απετέλει απόδειξιν ότι η διαμάχη απησχόλησε και Έλληνας μοναχούς. Τουλάχιστον εκ των παρουσιασθέντων μέχρι τούδε εγγράφων του Οικουμενικού Πατριαρχείου δεν φαίνεται ότι το θέμα απησχόλησε και Έλληνας μοναχούς35. Ο S. Troickij μάλιστα, κατηγορών τους Έλληνας μοναχούς και δικαιολογών την βιαίαν μεταφοράν των Ρώσων Ονοματολατρών, ως θα ίδωμεν, εις την Ρωσίαν, λέγει ότι οι Έλληνες μοναχοί προώθουν την ανάπτυξιν της διδασκαλίας των Ονοματολατρών μεταξύ των Ρώσων δια να εκδιώξουν όλους τους Ρώσους μοναχούς εκ του Αθω36....

Και εφ’ όσον η αναφερθείσα επέμβασις του καθηγουμένου της Μονής Αγίου Παντελεήμονος δεν επέφερε την αναμενομένην ησυχίαν μεταξύ των Ρώσων μοναχών του Αγίου Όρους, τότε η απλή επέμβασις εις την διαμάχην μετετράπη εις αίτησιν προς παροχήν βοηθείας εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το αξιοσημείωτον γεγονός, το οποίον δεν πρέπει να παρίδωμεν είναι, ότι το Οικουμενικόν Πατριαρχείον επεμβαίνει μετά από αίτησιν του καθηγουμένου της Μονής Παντελεήμονος, προς αναχαίτισιν της ετεροδιδασκαλίας του ιερομονάχου Αντωνίου. Η αναφερθείσα αίτησις συνωδεύετο υπό των έργων του ιερομονάχου Ιλαρίωνος: «Επί των Ορέων του Καυκάσου» και του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic «Απολογία». Η πρώτη καταδικαστική απόφασις της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας εναντίον των Ονοματολατρών αναφέρεται εις γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωακείμ Γ΄ προς τον καθηγούμενον της Μονής Αγίου Παντελεήμονος Μισαήλ και υπό ημερομηνίαν 2 Σεπτεμβρίου 1912.

Εις το γράμμα όμως συναντώμεν μόνον την απαγόρευσιν της μελέτης του βιβλίου του ιερομονάχου Ιλαρίωνος «Επί των Ορέων του Καυκάσου» και την πατριαρχικήν σύστασιν προς τους Ρώσους μοναχούς του Αγίου Όρους, όπως απέχουν εκ των ερίδων. Οι Ονοματολάτραι και οι πολέμιοί των αποκαλούνται εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωακείμ Γ΄ ως «ανοήτως θεολογούντες». Τέλος, αι δύο μερίδες των διαφωνούντων Ρώσων μοναχών του Αγίου Όρους καλούνται, όπως συμβάλουν εις την ειρηνικήν διαβίωσιν τη Αγιωνύμω Πολιτεία37. Το αναφερθέν όμως πατριαρχικόν γράμμα δεν κατώρθωσε να αναχαιτίση τους οπαδούς του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic, οι οποίοι διά παντός μέσου38 φροντίζουν πλέον και εκδιώκουν εκ της Σκήτης του Αγίου Ανδρέου, και αργότερον εκ της Μονής του Αγίου Παντελεήμονος, τους αντιπάλους των39. Τοιουτοτρόπως, η Σκήτη του Αγίου Ανδρέου κατέστη από του έτους 1912 το προπύργιον των Ονοματολατρών.

Εις μάτην ο τότε Ρώσος πρόξενος εν Θεσσαλονίκη εφρόντισε να συμφιλιώση τας δύο αντιμαχομένας μερίδας των μονάχων της Σκήτης40.

Το 1913, λόγω της νέας δημιουργηθείσης καταστάσεως, υπεχρεώθη η Ιερά Κοινότης του Αγίου Όρους να ζητήση την επέμβασιν του Οικουμενικού Πατριαρχείου προς κατάπαυσιν των ταραχών εκ μέρους των Ρώσων μοναχών. Η Ιερά Κοινότης ενήργησε βάσει διαμαρτυρίας, υπό ημερομηνίαν 29 Ιανουαρίου 1913, των εκδιωχθέντων υπό των Όνοματολατρών Ρώσων μοναχών της Σκήτης Αγίου Ανδρέου. Τό Οικουμενικόν Πατριαρχείον, προ της επεμβάσεώς του και προ της εκδόσεως οιασδήποτε αποφάσεως επί της ετεροδιδασκαλίας των Ονοματολατρών, εζήτησε την γνώμην του συμβουλίου των καθηγητών της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης επί του περιεχομένου των βιβλίων του ιερομονάχου Ιλαρίωνος «Επί των Ορέων του Καυκάσου» και του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic «Απολογία». Η απόφασις των καθηγητών υπήρξε καταδικαστική διά τα δύο αναφερθέντα έργα.

Κατεδικάσθη το περιεχόμενον του βιβλίου «Επί των Ορέων του Καυκάσου» (η β' έκδοσις του 1910), η «Απολογία» και το περιεχόμενον ωρισμένων επιστολών του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic προς το Οικουμενικόν Πατριαρχείον.

Αλλ’ ας ίδωμεν, ειδικώτερον, τας θέσεις των καθηγητών της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης41:

α. Καταδικάζεται ο μυστικισμός εφ’ όσον προέρχεται εκ της καρδίας, ενώ μάλλον πρέπει να προέρχεται εκ του νου!

β. Η γνωμοδότησις των θεολόγων καθηγητών εγένετο και επιτροχάδην, ως αναφέρει το σχετικόν κείμενον: «Όσον δ’ αφορά εις την ουσίαν της εν λόγω διδασκαλίας, δεν ηδυνήθη μεν ο σύλλογος των θεολόγων καθηγητών δι’ έλλειψιν χρόνου να διέλθη και την πολυσέλιδον και ρωσσιστί μόνον αποσταλείσαν αυτώ απολογίαν42, νομίζει όμως ότι αντελήφθη του πνεύματος αυτής στηριχθείς και μόνον επί των άλλων τη Ιερά Συνόδω υποβληθέντων και παραπεμφθέντων αυτώ ρωσσικών τε και ελληνικών εγγράφων και εντύπων, είτε εν είδει ομολογιών, είτε εν είδει πρακτικών και κατηχήσεων».

Ταύτα αναφέρει η σχετική γνωμοδότησις. Εν τούτοις όμως το διαβιβαστικόν έγγραφον, υπογραφέν υπό του μητροπολίτου Σελεύκειας Γερμανού Στρηνοπούλου υπογραμμίζει, ότι: «Ο σύλλογος συνελθών εις οκτώ επανειλημμένας συνεδρίας, μελετήσας τα υποβληθέντα έγγραφα και διασκεφθείς, εξέδωκε τη 30ή Mαρτίου (του έτους 1913) την ετυμηγορίαν αυτού και υπέβαλε διά της επομένης επιστολής προς την Α. Θ. Παναγιότητα...»

γ. Μετ’ εμφάσεως αναφέρονται αι θέσεις του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic, όστις υπεστήριξεν ότι: «Το όνομα του Ιησού είναι Θεός, οι εν Θαβωρίω λόγοι οι ακουσθέντες υπό των Αποστόλων είναι αυτός ο Θεός, οι εν Σινα ακουσθέντες υπό των Ισραηλιτών λόγοι είναι αυτός ο Θεός, και πας ο εν τω Ευαγγελίω θειος λόγος είναι αυτός ο Θεός».

δ. Εν τω μεταξύ, η αντίθετος μερίς των Ονοματολατρών υποχωρούσα υποπίπτει εις δογματικά σφάλματα «είτε εκ συνδιαλλακτικού πνεύματος φερομένη, είτε και άλλως»· υπεστήριζεν ότι του λοιπού θα προσκυνή μόνον Αυτόν Τούτον τον Κύριον Ημών Ιησούν Χριστόν και όχι το όνομά Του.

ε. Τέλος, οι καθηγηταί αναγνωρίζουν ότι οι άντίθετοι των Ονοματολατρών «έδωκαν λαβήν δεδικαιολογημένης αντιρρήσεως» προς τούς Ονοματολάτρας.

Την γνωμοδότησιν υπογράφουν οι: Ο (σχολάρχης) μητροπολίτης Σελεύκειας Γερμανός Π. Στρηνόπουλος και ο σύλλογος των θεολόγων καθηγητών: αρχιμ. Ιωάννης Ευστρατίου, αρχιμ. Δημήτριος Γεωργιάδης, διάκονος Βασίλειος Στεφανίδης, Βασίλειος Αντωνιάδης και Παντολέων Κομνηνός42.

Tο 1913 εις τον πατριαρχικόν θρόνον ευρίσκετο ο Γερμανός Ε' (1913-1918), ο οποίος με πατριαρχικόν γράμμα της 5ης Απριλίου 1913 προς τους «Επιστάτας και Αντιπροσώπους της Κοινότητος του Αγίου Όρους»43, επαναλαμβάνει την καταδικαστικήν απόφασιν της Μεγάλης του Χρίστου Εκκλησίας προς τους Ονοματολάτρας στηριζόμενος τόσον εις την πρώτην καταδικαστικήν απόφασιν του Οικουμενικού Πατριαρχείου επί Ιωακείμ Γ όσον και εις την γνωμοδότησιν των καθηγητών της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Επί πλέον, το πατριαρχικόν γράμμα της 5ης Απριλίου 1913 εχρησίμευσεν και ως διαβιβαστικόν έγγραφον διά του όποιου απεστάλη η γνωμοδότησις των καθηγητών της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Και ενώ η πρώτη επί Ιωακείμ Γ' καταδικαστική απόφασις της Μεγάλης του Χρίστου Εκκλησίας απηυθύνετο «τοις ανοήτως θεολογούσιν, αυτόθι μοναχοίς...», η δευτέρα, η επί Γερμανού Ε' ασχολείται περί της «οσημέραι διαδόσεως της δυσσεβούς και ψυχοφθόρου ταύτης διδασκαλίας».

Η δευτέρα καταδικαστική απόφασις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, υπό ημερομηνίαν 5 Απριλίου 1913 ανεγνώσθη προς τους μοναχούς τηςΜονής Παντελεήμονος υπό οργάνων τού Πρωτάτου44 την 2αν Μαΐου 1913. 

Δυστυχώς όμως και η δευτέρα επέμβασις της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας επί πατριαρχείας Γερμανού Ε' δεν επέφερεν τα αναμενόμενα αποτελέσματα της καταπαύσεως των ερίδων.

Σημειώσεις

26. Άγνωστος, εν πολλοίς, σελίς του ρωσικού επεκτατισμού εις την Ανατολικήν Αφρικήν δια το 1907. Διά πλείονα βλ. C. Jeman, The Russians in Ethiopia. An Essay in futility, London 1958, σ. 80-96, παρά I. Smο itsch, Le Mont - Athos et la Russie, ε.α.,σ. 310].

27. Ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής της Μόσχας Μ. D. Muretov, είς έπιστολήν του προς τον κοσμήτορα της Σχολής κατά το έτος 1914, υποστηρίζει τήν μνημονευθείσαν «Απολογίαν» του Bulatovic και τους Όνοματολάτρας. Η επιστολή εδημοσιεύθη εις το συντηρητικόν περιοδικόν «Istoriceskij Vestnik», τ. 10 (1916), σ. 164-167.

28. Πρβλ. και I. Smolitsch, Le Mont-Athos et la Russie, ε.α., σ. 310.Εξ άλλου πολλάς πληροφορίας περί του βιογραφικού σχεδιαγράμματος του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic αρυόμεθα εξ ανεκδότου επιστολής του Ρώσου θεολόγου Β. Μπομπρίνσκι (εξ Αθηνών, υπό ημερομ. 17/30 Οκτωβρίου 1950) προς τον καθηγητήν μου, αρχιμανδρίτην Κυπριανόν Κερν, καθηγητήν της Πατρολογίας του Ορθοδόξου Ρωσικού Θεολογικού Ινστιτούτου Παρισίων. Δια την βιογραφίαν του Bulatovic βλ. καί A. Bulatovic, Svojskami Menelika II..., Sankt Peterburg 1900.

29. Ieroslhimonah Antonij (Bulatovic), 1. Apologija, ε.α., σ. 189. 2. Moja mislj vo Hriste• O dejätel’nosti (energii) Bozestva, Sankt Peterburg 1914, σ. 244. 3. Materialy k sporu o pocitanii Imeni Bozija, α' έκδ., Μόσχα 1913. 4. Vvedenie v socinenie Opravdanie very v nepovedimoe, nepostizaemoe, bozestvennoe Imja Gospoda Iisusa Hrista, Sankt Peterburg 1916, σ. 20. 5. Moja bor’ba s imjaborcami na Svjatoj Gore, «Istoriceskij Vestnik», τ. 3 (1916), σ. 648-682 και τ. 10 (1916), σ. 133-169, και ανάτυπον Sankt Peterburg 1917, 6. Opravdanie very, ε.α., σ. 228. 7. Istorija Afonskoj smuty, α' εκδ., Petrograd 1917 καί 8. Afonskij razgrom, α.ε., σ. 10.

Εκ των αναφερθέντων έργων καλόν θα ήτο να εγνώριζεν ο αναγνώστης τα περιεχόμενα της «Απολογίας» του ιερομονάχου Αντωνίου Bulatovic. Ο πλήρης τίτλος του έργου έχει ως εξής: Apologija Very vo Imja Bozija i vo Imja Iisus, εκδ. «Θρησκευτικής και Φιλοσοφικής βιβλιοθήκης» (της «Θρησκευτικής και Φιλοσοφικής Εταιρείας), Μόσχα 1913, σχ. 8ον, σ. 189:

σ. 1-20, 1) Γενικαί αρχαί των Ονοματομάχων, δηλ. των αντιφρονούντων προς τους Ονοματολάτρας.

σ. 21-41, 2) Βιβλικαί και Πατριστικαί μαρτυρίαι, ότι το όνομα του Θεού είναι Αυτός ο Θεός.

σ. 42-47, 3) Το όνομα του Θεού είναι αυτή αύτη η θεία δύναμις και όχι η δύναμις διά μέσου του ονόματος.

σ. 48-74, 4) Πάσα προσευχή τελείται εις το όνομα του Θεού.

σ. 75-82, 5) Η ομολογία του ονόματος του Ιησού εις την «Προσευχήν του Ιησού» είναι Αυτός ο Κύριος Ιησούς Χριστός.

σ. 83-99, 6) Περί της σημασίας και της θείας αξίας του ονόματος «Ιησού».

σ. 100-115, 7) Το όνομα «Ιησούς» είναι όνομα ενέχον θείαν υπόστασιν και όνομα υπεράνω παντός ονόματος.

σ. 116-120, 8) Ανάλυσις του Ακαθίστου και του Παρακλητικού Κανόνος προς τον Γλυκύτατον Ιησούν.

σ. 121-136, 9) Μαρτυρίαι εκ του Ψαλτηρίου περί του ονόματος του Θεού.

σ. 137-152, 10) Μαρτυρίαι εκ της Βίβλου περί του ονόματος του Θεού.

σ. 153-171,11) Η σημασία των φράσεων «Το όνομα του Θεού» και «Αυτός ο Θεός», συνδυαζόμεναι εις τας Ακολουθίας.

σ. 172-186, 12) Η Θεία Λειτουργία είναι προσκύνησις του Θεού διά του ονόματος του Ιησού.

σ. 187-189, 13) Συμπεράσματα: Δίδομεν ενταύθα περίληψιν των συμπερασμάτων του βιβλίου, ένθα ο συγγραφεύς γράφει: «Ομολογώ, ότι: 1. Το όνομα του Θεού και το όνομα του Ιησού είναι Αυτός ο Θεός. 2. Το όνομα του Ιησού είναι υποστατικόν της θεότητος, δηλ. έχει σχέσιν με την θείαν και ανθρωπίνην φύσιν του Κυρίου. 3. Το όνομα «Ιησούς» ενέχει θείαν δύναμιν και είναι αχώριστον του Αγίου Πνευμάτος. 4. Πάντα τα ονόματα του Θεού ενέχουν θείαν δύναμιν, αλλά το όνομα «Ιησούς» πρέπει να χρησιμοποιήται περισσότερον δια την σωτηρίαν μας». Τέλος, διά την ιστορίαν του βιβλίου σημειούμεν, ότι η εκδούσα το έργον του ιερομονάχου Αντωνίου Μπουλάτοβιτς, «Θρησκευτική και Φιλοσοφική Εταιρεία» αναγνωρίζει, ότι το βιβλίον «έχει μερικάς εσωτερικάς ατελείας» (Πρβλ. Apologija, ε.α., σ. XI).

30. Βλ. αποσπάσματα της επιστολής «Εκκλησιαστικός Φάρος», τ. 11 (1913) σ. 363-364.

31. Βλ. ρωσικόν κείμενον èv S. V. T r ο i c k i j, Ob Imenah Boziih i imjaboznikah, Sankt Peterburg 1914, σ. IV (παραρτήματος).

32. Βλ. ελληνικόν κείμενον εις το περιοδικόν «Εκκλησιαστική Αλήθεια», τ. 33 (1913), σ. 124.

33. Ιερομονάχου Αντωνίου (Bulatovic), Opravdanie very, ε.α., σ. 208.

34. «Le développement de la nouvelle doctrine atteignit également des moines grecs, et inquiéta beaucoup la «Koinotis» de la Sainte Montagne»[ Η ανάπτυξη του νέου δόγματος έφτασε και στους Έλληνες μοναχούς και ανησύχησε πολύ την «Κοινότητα» του Αγίου Όρους»]. (I. Smolitsch, Le Mont-Athos et la Russie, ε.α., σ. 311).

35. Δεν αποκλείεται, βεβαίως, το γεγονός να απησχόλησε Έλληνας μοναχούς, άλλα τούτο είναι δυνατόν να παρουσιασθή μόνον μετά την δημοσίευσιν αγνώστων τυχόν μέχρι σήμερον εγγράφων. Αντιθέτως, οι Ρωμαιοκαθολικοί κύκλοι της εποχής αναφέρουν χαρακτηριστικώς, ότι: «Pas un instant les Grecs n’ont été attirés par ces rêveries de cerveaux slaves» [Ούτε μια στιγμή δεν έλκονταν οι Έλληνες από αυτές τις ονειροπολήσεις των σλαβικών εγκεφάλων], εv «Échos d’Orient», 1913, σ. 455. Τέλος, ο Π. Κομνηνός, Η εν Αγίω Όρει θρησκευτική έρις, «Εκκλησιαστικός Φάρος», τ. 11 (1913) σ. 372, γράφει: «Απόπειρα προς προσέλκυσιν και ημετέρων, δι’ ην και φυλλάδιον υπό τον τίτλον: «Η δόξα του Θεού είναι ο Ιησούς» εξεδόθη, υπό του ιερομονάχου Αντωνίου (Bulatovic), φαίνεται εντελώς αποτυχούσα». Το έργον τού Bulatovic εξεδόθη εν Θεσσαλονίκη το έτος 1913.

36. S. V. Trοickij, Ob Imenah Boziih i imjaboznikah, ε.α., σ. 173-174.

37. Το κείμενον έδημοσιεύθη εις το περιοδικόν «Εκκλησιαστική Αλήθεια», τ.33 (1913), σ. 145-146.

38. «Manu militari» αναφέρει το ρωμαιοκαθολικόν περιοδικόν «Échos d’Orient», 1913, σ. 265.

39. Θα πρέπει να συνέβησαν τραγικά γεγονότα εις την Σκήτην του Αγίου Ανδρέου. Αλλ’ ας ίδωμεν τί υποστηρίζουν αι δύο αντιμαχόμεναι ομάδες: Οι Ονοματολάτραι, κατά τους αντιπάλους των, εκδιώκουν την 10ην Ιανουαρίου 1913 (την 12ην κατά το μνημ. έργον: Pravda ο sobytiay..., σ. 7) τον ηγούμενον (sic) της Σκήτης του Αγίου Ανδρέου με τους μη Ονοματολάτρας μοναχούς. Την δε 21ην-23ην (κατά το μνημ. εργον: Pravda ο sobytiah..., σ. 7) οι Ονοματολάτραι είχον σύνοδον και εξεδίωξαν τον ηγούμενον της αυτής Σκήτης. Την 27ην Ιανουαρίου 1913 εκδιώκουν τούς πλέον φανατικούς εκ των αντιπάλων των εκ της Μονής Αγίου Παντελεήμονος (Πρβλ. και Opredelenie Svjatejsago Synoda ot 27 Avgusta 1913 goda za no 7.644...,παρά S. V. Troickij, Ob ImenahBoziih i imjaboznikah, ε.α., σ. (παραρτήματος) XVIII). Την 19ην Μαρτίου 1913 οι Ονοματολάτραι φροντίζουν να ελαττώσουν την δικαιοδοσίαν του καθηγουμένου της Μονής Αγίου Παντελεήμονος (Pravda ο sobytiah..., έ.ά., σ. 8). Την 29ην Απριλίου 1913 κατέστρεψαν την τηλεφωνικήν επικοινωνίαν, η οποία συνέδεε την Μονήν Αγίου Παντελεήμονος με τας Καρυάς δια της Δάφνης και η επιθυμία των όπως λάβουν την διεύθυνσιν της Μονής Αγίου Παντελεήμονος και μάλιστα την οικονομικήν  διαχείρισιν τής Μονής δεν έπραγματοποιήθη, διότι η διεύθυνσις της Μονής εζήτησε βοήθειαν, προς αποκατάστασιν της τάξεως, εκ «μικρού αγήματος ελληνικού στρατού, ευρισκομένου εις τας Καρυάς» (Pravda ο sobytiah, ε.α., σ. 8). Τέλος, κατορθώνουν να ιδρύσουν, την 1ην Μαΐου 1913 εις την Σκήτην του Άγιου Ανδρέου, την αδελφότητα του «Αρχαγγέλου Μιχαήλ» (Pravda ο sobytiah, ε.α., σ. 9). Αργότερον η αδελφότης θα προβή εις πολλάς εκδόσεις φυλλαδίων υπέρ των Ονοματολατών. Ιδού τώρα πως δικαιολογούνται οι Ονοματολάτραι: Εις την Σκήτην του Άγιου Ανδρέου, γράφει ο ιερομόναχος Αντώνιος Bulatovic, έλαβε χώραν εκλογή ηγουμένου, τοιούτος δ’ εξελέγη ο (Ονοματολάτρης) αρχιμανδρίτης Δαυίδ, δια ψήφων 306, αντί του (αντι-Ονοματολάτρου) αρχιμανδρίτου Ιερωνύμου, όστις έλαβε μόνον 70. Συμβαίνει όμως να είναι, μέχρι των εκλογών, ηγούμενος ό αρχιμανδρίτης Ιερώνυμος ο οποίος δεν παρέδιδε την ηγουμενίαν εις τούς Ονοματολάτρας. Οι 70 αντι-Ονοματολάτραι, κατά τον Bulatovic πάντοτε, μη παραδίδοντες τα σκήπτρα της διοικήσεως της Σκήτης εις τους 306, επετέθησαν πρώτοι κατά των Ονοματολατρών και δια γρόνθων τούς εκτύπησαν μάλιστα και ο ίδιος ο ιερομόναχος ο Αντώνιος Bulatovic δεν κατώρθωσε να αποφύγη τους γρόνθους. Πρβλ. ίερομονάχου Αντωνίου (Bulatovic), Opravdanie very, ε.α., σ. 210. Σημειωτέον, ότι ουδεμίαν δικαιολογίαν συνηντήσαμεν εκ μέρους των Ονοματολατρών δια τα γεγονότα της Μονής Αγίου Παντελεήμονος.

40. I. Smolitsch, Le Mont-Athos et la Russie, ε.α., σ. 310.

41. Βλ. Το πλήρες κείμενον της αποφάσεως του συλλόγου τον καθηγητών της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης: «Γνωμοδότησις του συλλόγου των θεολόγων καθηγητών περί της εσχάτως εμφανισθείσης εν Αγίω Όρει παρά τοις Ρώσσοις μοναχοίς καινοφανούς διδασκαλίας περί της θεότητος του ονόματος «Ιησούς», κατ’ εντολήν της άγιας και ιεράς Συνόδου», «Εκκλησιαστική Αλήθεια», τ. 33 (1913), σ. 123-125.

42. Πάντες οι καταδικάσαντες τας θέσεις των Ονοματολατρών καθηγηταί της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, μετεξεπαιδεύθησαν εις την γερμανόφωνον Κεντρικήν καί Δυτικήν Ευρώπην και κατ’ ακολουθίαν εγνώριζον λίαν καλώς, ίνα μη γράψωμεν αποκλειστικώς, τας θεολογικάς και φιλοσοφικάς τάσεις της γερμανοφώνου νοοτροπίας περί τα τέλη του 19ου αιώνος:

α) Ο μητροπολίτης Σελεύκειας Γερμανός Στρηνόπουλος (1872-1951) είναι ο γνωστός θεολόγος της Οικουμενικής Κινήσεως και αργότερον μητροπολίτης Θυατείρων. Το 1903 ανηγορεύθη διδάκτωρ της φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Λειψίας με θέμα: «Αι φιλοσοφικαί θεωρίαι του Ιππολύτου». Πρβλ. Β. Θ. Σταυρίδου, Η Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης (1844-1923), τόμος Α', Αθήναι 1970, σ. 64-72, ένθα και η σχετική βιβλιογραφία.

β) Ο αρχιμανδρίτης Ιωάννης Εύστρατίου (1860-1922) υπήρξεν εθνομάρτυς, σφαγείς υπό των Τούρκων το Έτος 1922. Το 1885 ανηγορεύθη διδάκτωρ της φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Ιένης με θέμα «Σεβήρος ο μονοφυσίτης, πατριάρχης Αντιόχειας και η από του Ενωτικού του Ζήνωνος μέχρι της επί Μηνά Συνόδου (482-531) σχέσις του Μονοφυσιτισμού προς την Ορθοδοξίαν», η οποία διατριβή εξεδόθη το 1894 εν Λειψία. Πρβλ. και Α. Γ. Τσερνόγλου, Εύστρατίου Ιωάννης, Θ.Η.Ε., τ. 5 (1964), σ. 1.102-1.103 και Β. Θ. Σταυριδου, ε.α., σ. 117-118, ένθα και η σχετική βιβλιογραφία.

γ) Ο αρχιμανδρίτης Δημήτριος Γεωργιάδης απεφοίτησεν εκ της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης το έτος 1893. Μετεξεπαιδεύθη εις τον πρακτικόν κλάδον της Θεολογίας εις την Ελβετίαν. Από του έτους 1899 εδίδαξεν εις την Θεολογικήν Σχολήν Κανονικόν Δίκαιον, Ομιλητικήν και γαλλικήν γλώσσαν. Πρβλ. Β. Θ. Σταυριδου, ε.α., σ. 129-130, ένθα και η σχετική βιβλιογραφία.

δ) Ο διάκονος Βασίλειος Στεφανίδης (1878-1958) είναι ο μετέπειτα αρχιμανδρίτης και καθηγητής της Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας εις την Θεολογικήν Σχολήν του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από του έτους 1908 έως του 1912 μετεξεπαιδεύθη εις την Γερμανίαν. Υπήρξε κατ’ εξοχήν μαθητής των Η. Lietzmann και Α. von Harnak. Tο 1912 ανεκηρύχθη διδάκτωρ της φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Χαιδελβέργης με την διατριβήν: «Platon’s Politicos zu seiner Politela und dem Nomoi». Ουδεμίαν σχέσιν είχεν με την μυστικήν θεολογίαν, μάλλον δε την εμέμφετο. Πρβλ. π.χ. τας κρίσεις του περί της θεολογίας του Συμεών του Νέου Θεολόγου. «Επί του Θεού πολλάκις μετεχειρίζετο ερωτικάς εκφράσεις. Όπως όλοι οι μυστικοί, ούτω και ο Συμεών εφρόνει, ότι την μέλλουσαν μακαριότητα δύναται τις να προαπολαύση εν τη παρούση ζωή... Ταύτην (την ένωσιν μετά του Θεού) εθεώρει (ο Συμεών) ευκολωτέραν, ένεκα της ενανθρωπήσεως του Χριστού, εφρόνει μάλιστα, ότι σκοπός της ενανθρωπήσεως του Χριστού ήτο ο μυστικισμός... Διά τον μυστικισμόν ήρμοζε βεβαίως ο μονοφυσιτισμός, ο οποιος εδίδασκε την θέωσιν της ανθρώπινης φύσεως του Χριστού. Δια τούτο τα μυστικά συγγράμματα Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, γραφέντα τέλη της πέμπτης έκατονταετηρίδος, είναι μονοφυσιτικά, οι δε μοναχοί, οι ρέποντες προς τον μυστικισμόν, έρρεπον την πέμπτην εκατονταετηρίδα και εις τον μονοφυσιτισμόν δύναται τις, μάλιστα, να ειπή, ότι ο μυστικισμός εγέννησε τον μονοφυσιτισμόν... ». (Β. Κ. Στεφάνιδου, Εκκλησιαστική Ιστορία απ’ αρχής μέχρι σήμερον, α' εκδ., Αθήναι 1948, σ. 430-431). Εις την δευτέραν έκδοσιν της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του, Αθήναι 1959 [ME TA MATIA TOY ΛΟΥΘΗΡΟΥ ΒΕΒΑΙΩΣ], είναι ηπιώτερος εις τας κρίσεις του ως προς την μυστικήν θεολογίαν. Περί της δευτέρας ταύτης εκδόσεως του έργου του, αναφέρει ο ίδιος εις τον ειδικόν πρόλογον: «...συνεπληρώθη και διωρθώθη παρ’ εμού, ίνα ανταποκριθή εις τας νέας επιστημονικάς ανάγκας». Πρβλ. και Β. Θ. Σταυρίδου, ε. α., σ. 130-136, ένθα και σχετική βιβλιογραφία.

[ΘΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΟΥΜΕ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΜΕΡΗ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΙΟΤΙ ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΕΦΤΑΣΑΝ ΝΑ ΑΠΟΡΡΙΨΟΥΝ ΤΟΥΣ ΘΕΟΛΟΓΟΥΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΑΝ ΜΥΣΤΙΚΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΝΑ ΠΑΡΑΔΟΣΟΥΝ ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ  Ή ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΗΘΟΥΣ ΤΗΣ ΝΕΟΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ.

ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΜΑΣ, Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΔΙΝΟΝΤΑΝ ΣΕ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΚΑΠΟΙΑΣ ΑΣΚΗΤΙΚΗΣ ΠΕΙΡΑΣ ΚΑΙ ΥΠΑΚΟΗΣ, ΣΕ ΕΝΑΡΕΤΟΥΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΥΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ ΕΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ, ΚΑΘΟΤΙ Η ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ, ΤΟ ΟΣΤΙΣ ΘΕΛΕΙ, ΚΑΙ ΟΧΙ Η ΣΥΝ-ΕΝΕΡΓΕΙΑ, Η ΥΠΑΚΟΗ ΣΤΟ ΘΕΛΗΜΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ].

ε) Ο Βασίλειος Αντωνιάδης είναι ο γνωστός καθηγητής της Φιλοσοφίας και της Ερμηνευτικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Μετεξεπαιδεύθη εις την Γερμανίαν ένθα το 1890 ανεκηρύχθη διδάκτωρ της φιλοσοφίας εις την Λειψίαν. Πρβλ. και Ν. Μητσοπούλου, Αντωνιάδης Βασίλειος, Θ.Η.Ε., τ. 2 (1963), σ. 955-956.

στ) Ο Παντολέων Κομνηνός (1867-1923) είναι ο μόνος ο οποίος δεν μετεξεπαιδεύθη εις την Δυτικήν Ευρώπην, άλλα εις την Πετρούπολιν της Ρωσίας περί τα τέλη του 19ου αιώνος. Εγνώριζε την ρωσικήν γλώσσαν και την εδίδαξεν εις την Θεολογικήν Σχολήν της Χάλκης. Ήτο ο μόνος ο όποιος ηδύνατο να μελετήση τα συγγράμματα των Ονοματολατρών (Πρβλ. και Β. Θ. Σταυριδου, ε.α., σ. 121). Άλλωστε, έγραψε και άρθρον δια τα εν Άθω διαδραμματισθέντα γεγονότα το 1913. (Π. Κομνηνού, μνημ. εργον). Πρβλ. και Β. Θ. Σταυρίδου, ε.α., σ. 118-128, ένθα και η σχετική βιβλιογραφία.

43. Βλ. Το πλήρες κείμενον του πατριαρχικού γράμματος «Εκκλησιαστική Αλήθεια», τ. 33 (1913), σ. 146.

44. Pravda ο sobytiah, ε.α., σ. 9.